EĞİTİMİN HUKUKSALTEMELLERİ 7. Bölüm Eğitim Bilimine Giriş GÜLENAZ SELÇUK- CİHAN ÇAKMAK-GÜRSEL AKYEL
EĞİTİM VE HUKUK HUKUKUN AMAÇLARI HUKUKUN DALLARI EĞİTİM HUKUKU HUKUKUN KAYNAKLARI ULUSLARARASI BELGELERDE EĞİTİM EĞİTİMİN HUKUKSAL TEMELLERİ
Eğitim ve Hukuk Eğitim, belirli amaçlar doğrultusunda birey yetiştirme, bireye bilgi, beceri ve tutum kazandırma süreci olarak tanımlanabilir. Bir bilim olarak eğitimin tarihi, felsefi, sosyal, kültürel, psikolojik, politik, ekonomik, yönetimsel, denetimsel, teknolojik, sanatsal temelleri olduğu gibi, yasal (hukuki) temelleri de bulunmaktadır. Hukuk, toplumsal yaşantıdan doğan ilişkileri, adaleti gerçekleştirmek üzere düzenleyen kuralların bütünüdür. Hukuk toplumun düzenini sağladığı için, öncelikle düzen demektir.
2. Toplumun gereksinmelerini karşılama, 1. Toplum yaşamını düzenleme 3. Adaleti gerçekleştirme Hukukun Amaçları
Hukukun Dalları Kamu Hukuku 1-Anayasa Hukuku 2-İdare Hukuku 3-Ceza Hukuku 4-Yargılama Hukukları 5-Devletlerarası Hukuk Özel Hukuk 1-Medeni Hukuk 2-Ticaret Hukuku 3-Uluslararası Özel Hukuk Karma Hukuk 1-Eğitim Hukuku 2-İş Hukuku 3-Fikri Hukuk
Eğitim Hukuku Eğitim ve hukuk arasındaki ilişkileri Eğitim Hukuku düzenler. Bir ülkede eğitimde devletin ve bireylerin uyması uygulaması gereken kurallara Eğitim Hukuku denir. Eğitim hukuku, aileden başlayarak, okul öncesi eğitim, ilköğretim, ortaöğretim, yükseköğretim ve yaygın eğitim kurumlarında yapılan eğitim ve öğretimi düzenleyen kurallardan oluşur.
YAZILI K. HUKUKUN KAYNAKLARI YARDIMCI K. YAZISIZ K.
ANAYASA GENELGE YASA YÖNERGE YAZILI KAYNAKLAR KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME KARARNAME ULUSLAR ARASI ANTLAŞMA YÖNETMELİK TÜZÜK
ÖRF VE ADET/GELENEK HUKUKU YAZISIZ KAYNAKLAR
ANAYASA Devletin yapısını, hükümet şeklini, devletin organlarını ve aralarındaki ilişkileri, bireylerin temel hak ve özgürlüklerini düzenleyen en soyut ve en genel kuralları içeren yasal metindir. Yaptırım gücü bakımından en güçlü yasal metinler olup, anayasanın üstünlüğü ilkesi gereği olarak, hiçbir hukuk kuralı anayasaya aykırı olamaz. Anayasa; yasama, yürütme, yargı ve tüm yönetim kurum,kuruluş ve kişileri bağlar. Türkiye Cumhuriyeti Anayasası nda eğitim ve öğrenim hakkı, sosyal ve ekonomik haklar arasında düzenlenmiştir.
YASA Anayasanın yetkili kıldığı kurum organı (yasama organı) tarafından yapılan, usulüne uygun ilan edilen, genel, sürekli ve soyut hukuk kurallarına denir. Yasalar yazılı hukuksal kaynaklar içinde hiyerarşi (sıradizin) bakımından anayasadan sonra ikinci sırada yer alır. Ülkemizde yasa yapma yetkisi Türkiye Büyük Millet Meclisi ne aittir. Kanun önerme yetkisi, bakanlar kuruluna ve Türkiye Büyük Millet Meclisi üyelerine tanınmıştır. Bakanlar Kurulu nun yaptığı öneriye tasarı, Meclis üyelerinin yaptığı öneriye ise teklif denir. Türkiye de eğitim kurumlarının işleyişi, işgören, öğrenci ve genel hizmetlerin Yönetilmesi yasalarca belirlenmiştir. Milli eğitimle doğrudan ilgili yasalara eğitim yasaları denir.
KANUN HÜKMÜNDE KARARNAME TBMM nin çıkardığı yetki yasasına dayanarak Bakanlar Kurulu nun belirli konuları düzenlemek üzere çıkardığı yazılı hukuk kurallarıdır. Bu uygulamanın amacı, toplumu değişen koşullara kısa sürede uydurma çabasıdır. Eğitim alanında, 1997 yılında Özel Eğitim Hakkında Kanun Hükmünde Kararname çıkarılmıştır.
ULUSLARARASI ANTLAŞMA Türkiye Cumhuriyeti ile yabancı devletler ve uluslar arası kuruluşlarla yapılan uluslararası yasal belgelerdir. Bu antlaşmaların yürürlüğe girmesi, TBMM nin bir kanunla onaylamasına bağlıdır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş uluslararası antlaşmalar yasa gücündedir. Temel hak ve özgürlüklere ilişkin uluslararası antlaşmalarla, yasaların aynı konuda farklı hükümler içermesi durumunda, uluslararası antlaşma hükümleri esas alınır. Birleşmiş Milletler tarafından hazırlanan Çocuk Haklarına Dair Birleşmiş Milletler Sözleşmesi (Çocuk Hakları Sözleşmesi) ülkemiz tarafından kabul edilmiştir. Bu sözleşme yasa gücündedir.
TÜZÜK Bir yasanın uygulamasını göstermek, emrettiği işleri belirtmek üzere yasaya aykırı olmamak koşuluyla, Danıştay ın incelemesinden geçirilerek Bakanlar Kurulu tarafından çıkarılan hukuki metinlerdir. Eğitim alanında, 1993 yılında Milli Eğitim Bakanlığı Teftiş Kurulu Tüzüğü çıkarılmıştır.
YÖNETMELİK Başbakanlık, Bakanlıklar ya da kamu tüzel kişilerin kendi görev alanlarını ilgilendiren yasaların, tüzüklerin uygulanmasını sağlamak üzere ve bunlara aykırı olmamak koşuluyla çıkardıkları hukuki metinlerdir. 03.06.1991 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Disiplin Amirleri Yönetmeliği, 13.08.2009 tarihli MEB Eğitim Kurumları Yöneticilerinin Atama ve Yer Değiştirmelerine İlişkin Yönetmelik örnek olarak gösterilebilir.
KARARNAME Kurullarca çıkarılan metinlerdir. Bakanlar Kurulu, bakan, müsteşar ve genel müdürden oluşan atama kurulu gibi üst düzeyde oluşan kurulların çıkardığı metinlere denir. Üst düzeydeki bazı memurların atama metinlerine de kararname denir. Bu memurlar cumhurbaşkanı, başbakan, bakan imzalı (üç imzalı) kararname ile atanırlar. Milli eğitimde okul yönetici ve öğretmenlerin atama yazılarına da kararname denir.
YÖNERGE Bir işin adım adım nasıl yapılacağını gösteren metindir. İlköğretimde Yöneltme Yönergesi buna bir örnek olarak gösterilebilir. 01.11.1999 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Eğitim Bölgeleri ve Eğitim Kurulları Yönergesi, 01.11.1999 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Personeline Takdir ve Teşekkür Verilmesine İlişkin Yönerge ve 01.04.2004 tarihli Milli Eğitim Bakanlığı Öğrencileri Yetiştirme Kursları Yönergesi diğer örnekler arasında yer almaktadır.
GENELGE Bir kuruluşun geneli ya da büyük çoğunluğunu ilgilendiren buyruklar ve duyurulardır. 28.09.2005 tarihli Asker Öğretmenler, 12.04.2006 tarihli Aylıkla Ödüllendirme, Milli eğitime ilişkin yasa, tüzük, yönetmelik, yönerge ve genelgeler her ay bakanlıkça çıkarılan Tebliğler Dergisi nde yayımlanır. Milli Eğitim Bakanlığı Teşkilatı nda çalışan yönetici, uzman, öğretmenler bu dergiyi okuyup imzalamak zorundadırlar.
YAZISIZ KAYNAKLAR Örf Ve Adet/Gelenek Hukuku Toplumda zaman içinde, kendiliğinden oluşan geleneklerin, devlet tarafından yaptırım haline getirilerek hukuk kurallarına dönüştürülmesidir. Örneğin, öğrencilerin öğretmenlerine karşı göstereceği davranışların birçoğu yazılı hukukta yer almaz. Ancak bu tür durumlarda, gelenek hukuku kuralları uygulanır.
YARDIMCI KAYNAKLAR Yargı kararları ve öğretici yardımcı kaynaklar arasında yer alır. Danıştay ve Yargıtay dairelerinin aynı hukuk konusunda ayrı ayrı karar alması söz konusu olabilir. Bu durumda ayrı uygulamaların ortadan kaldırılması için adı geçen dairelerin genel kurulları tarafından içtihadı birleştirme kararları alınır. Bu kararlar yönetimi bağlar.
İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ÇOCUK HAKLARINA DAİR SÖZLEŞME AVRUPA BİRLİĞİ ANTLAŞMALARI ULUSLARARASI BELGELERDE EĞİTİM
Uluslararası Belgelerde Eğitim Anayasanın 90. maddesine göre: Türkiye Cumhuriyeti adına yabancı devletlerle ve milletler arası kuruluşlarla yapılacak andlaşmaların onaylanması, Türkiye Büyük Millet Meclisi nin onaylamayı bir kanunla uygun bulmasına bağlıdır. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası andlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesine başvurulamaz. Usulüne göre yürürlüğe konulmuş temel hak ve özgürlüklere ilişkin milletlerarası andlaşmalarla kanunların aynı konuda farklı hükümler içermesi nedeniyle çıkabilecek uyuşmazlıklarda milletlerarası andlaşma hükümleri esas alınır.
Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme Bu sözleşme, Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından 20 Kasım 1989 tarihinde kabul edilmiştir. Ülkemizde bu sözleşme, 27.01.1995 tarih ve 22184 sayılı Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe kanun olarak girmiştir (Resmi Gazete, 1995). Sözleşme nin amacı; çocukların korunması ve gelişmesi için evrensel ilkeler belirlemek, onları her türlü ihmal, istismar ve kötü davranışlara karşı korumaktır. Sözleşmede eğitim (madde 28), eğitimin hedefleri (madde 29) düzenlemeleri bulunmaktadır. Eğitimin hedeflerinde ise, eğitimin amaçları, çocuğun çeşitli yönlerden geliştirilmesi, insan hakları ve çeşitli ilkelere saygının geliştirilmesi, kültüre ve kültürlere saygı, çocuğun yaşam tarzına hazırlanması, çevreye saygı, gerçek ve tüzel kişilerin öğretim kurumları kurması ilkeleri düzenlenmiştir. Engelli çocukların eğitimi de sözleşmede yerini almıştır (madde 23).
İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 10 Aralık 1948 tarihli İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi 26. maddeye göre Herkes eğitim hakkına sahiptir. Eğitim, hiç olmazsa temel eğitim evrelerinde parasız olmalıdır. Temel eğitim zorunludur. Teknik ve mesleki eğitimden herkes yararlanabilmelidir. Yükseköğretim, yeteneklere göre herkese açık olmalıdır. Eğitimin amacı ise, insan kişiliğini tüm olarak geliştirmek, insan hakları ve temel hürriyetlerine karşı saygıyı güçlendirmek olmalıdır. Eğitim, bütün milletler, ırk ve din grupları arasındaki anlayış, hoşgörü ve dostluğu geliştirmeli, barışın korunması için Birleşmiş Milletlerin gayretini teşvik etmelidir. Çocukların görecekleri eğitim ve öğretim tarzını tayin etmede ilk olarak aile yetkilidir (Şişman,2005). Uluslararası sözleşme ile uluslararası bildirge arasında hukuki yaptırım açısından fark bulunmaktadır. Uluslararası sözleşmeler taraf devletleri bağlar. Sözleşmeye uymama durumlarında yaptırımla karşılaşırlar. Uluslararası bildirgelerin bağlayıcılık yönü daha zayıftır. Bildirgelerin kabulü, iyi niyet göstergesi olarak da değerlendirilmektedir. Birleşmiş Milletlerin 1959 Çocuk Hakları Bildirgesi, Çocuk Hakları Sözleşmesi nin ilham kaynağını ve özünü oluşturur. 1960 Eğitimde Ayrımcılığa Karşı Sözleşme, 1965 Gençlerde Barış İdeali ve Uluslararası Saygı Anlayışı Geliştirme Bildirgesi gibi metinler doğrudan eğitim ve öğrenim hakkı ile ilgili uluslar arası belli başlı diğer belgelerdir (Akyüz, 2006).
Avrupa Birliği Antlaşmaları Uluslararası düzenlemelerden birisi de, Türkiye nin üyelik yolunda görüşmelere devam ettiği Avrupa Birliği Antlaşmaları dır. Günümüzde Avrupa Birliğine üyelik çabaları içinde, eğitim sistemimizin Avrupa Birliğine uyumu açısından bu düzenlemelerin incelenmesi önem arz etmektedir. Birincil mevzuatta yer alan, Avrupa Antlaşmaların bütünleştiren Amsterdam Antlaşması, eğitimle ilgili iki önemli düzenleme getirmiştir. Bu düzenlemeler Antlaşmanın 149 ve 150. maddeleridir.
DİNLEDİĞİNİZ İÇİN TEŞEKKÜR EDERİM