SEKTÖREL GELİŞMELER İÇİNDEKİLER Tarım Bitkisel Üretim Verileri Sektörde Daralmaya İşaret Ediyor Sanayi Enerji Büyüme İçin Öncü Gösterge Olan Sanayi Üretimi Yavaşlamaya İşaret Ediyor Üretime Dair Diğer Veriler Karışık Bir Görüntü Veriyor Otomotiv Otomotiv Sektörü 2014 Yılını Zayıf Performans ile Sonlandırabilir Taşıt Kredilerinde Sınırlı Toparlanma Var Yavaşlayan Elektrik Üretimi, Sanayi Üretiminin Performansına Dair Olumsuz Bir Sinyal Ticaret & Hizmet İnşaat Sektör Cirosundaki Yavaşlamaya Karşın, Reel Ücretler Ilımlı Artışını Koruyor Sektör Verimliliğinde Kötüleşme Belirginleşiyor Hizmet Sektörü Detayında Reel Ciro Performansı Ayrışıyor Sektör Cirosunda Kötüleşme Belirginleşti Sektör Üretiminde Yavaşlama, Verimliliğinde ise Kötüleşme Var Bina İnşaat Maliyeti Yavaşlıyor Yapı İzinlerindeki Daralma Sektör Performansı için Olumsuz Konut Satışlarında Toparlanma Sürüyor Reel Konut Fiyat Artışı Belirgin Hızlandı Turizm Turizm Gelirlerindeki Hızlanma, Turizm Giderlerinde Düşüş Var Rusya Ekonomisindeki Gelişmeler 2015 Turizm Gelirleri için Kritik Diğer Göstergeler Sektörel Güven Endekslerinde Ayrışma Dikkat Çekiyor İstihdam ve Yatırım Harcamaları Beklentilerinde Toparlanma Zayıf Tüketici Güvenindeki Düşüş, Büyük Oranda Gelecek Dönem Beklentileri Kaynaklı Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 1
SEKTÖREL GELİŞMELER ANALİZLER Tarım Bitkisel Üretim Verileri Sektörde Daralmaya İşaret Ediyor TÜİK in nihai tahminine göre, bitkisel üretim 2014 yılında %4.6 daralacak. GSYH verilerine göre, mevsimsel olarak tarım sektörünün büyüme içindeki ağırlığının arttığı üçüncü çeyrekte, sektörde yaşanan %4.9 luk yıllık daralma, bu dönemde büyümeyi aşağı çeken başlıca unsur oldu. Böylece, tarım sektörü, ilk 3 çeyrekte %3 daralırken, son çeyrekte sektörde daralmanın devam etmesi muhtemel duruyor. Ekim-Kasım döneminde tarım üretici fiyat artışının yüksekliğini koruması da bunu destekliyor. 8% 6% 4% 2% -2% 2006 Bitkisel Üretim ve Tarım Büyümesi (Yıllık Değişim) 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2 2 1 1 Tarım ÜFE ve Tarım GSYH (Yıllık Değişimler) Tarım ÜFE Tarım GSYH -4% -6% -8% -1 Bitkisel Üretim Ort. Artış Tarım Büyüme - -1 Ara.06 Haz.07 Ara.07 Haz.08 Ara.08 Haz.09 Ara.09 Haz.10 Ara.10 Haz.11 Ara.11 Haz.12 Ara.12 Haz.13 Ara.13 Haz.14 Ekm-Kas'14 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sanayi Büyüme İçin Öncü Gösterge Olan Sanayi Üretimi Yavaşlamaya İşaret Ediyor Takvim etkisinden arındırılmış sanayi üretimi, yılın ilk altı ayında % 4.2 artış gösterdikten sonra, Temmuz- Ekim dönemini kapsayan dört aylık süreçte %3.4 e yavaşladı. Son olarak Ekim ayında gösterdiği zayıf performans ile de zaten beklentilerin belirgin altında gelmiş olan 3. çeyrek büyümesinden sonra 4. çeyreğe de zayıf başlandığının sinyalini vermiş oldu. Ana sektörler itibariyle bakıldığında enerji malı ve sermaye malı üretiminde ilk altı aya kıyasla sonraki 4 aylık hızlanma belirgin olurken (sırayla %4.4 ten %5.2 ye ve %3.6 dan %7.3 e), ara malı üretiminde ise aynı dönemde %4.6 dan %0.6 ya belirgin bir yavaşlama yaşandı. Alt sektör detaylarına inersek, ağırlıklı olarak AB pazarına ihracatçı sektörlerden tekstil üretimi ilk çeyrekten itibaren yavaşlama trendine girmişti. Keza yılın ilk 6 aylık döneminde %3.3 artıştan sonra Temmuz-Ekim döneminde üretim %0.4 e yavaşladı. Giyim sektörü üretimi de aynı dönemde %1.5 lik daralma sonrası sınırlı toparlanarak %0.5 artış gösterdi. Yine AB ye ihracatçı sektör olan otomotiv üretimindeki %0.3 lük sınırlı artış da %0.7 daralmaya döndü. Hem AB hem AB dışı pazarlara ihracat yapan sektörlerin genelinde yavaşlama olurken elektrikli teçhizat üretiminde ilk çeyrek sonrası görülen daralmalar Temmuz-Ekim döneminde %2.5 lik bir daralmayla sonuçlandı. İç talebe yönelik üretim yapan sektörlerden mobilya üretimi hariç tutulduğunda olumsuz bir görüntü yaşanırken, ihracata yönelik üretim yapan sektörlerde de giyim ve makinedeki sınırlı artışlar haricinde aynı olumsuz resim görülüyor. Genel resmi yorumlamak gerekirse, sanayi üretiminde yaşanan yavaşlama eğilimi son çeyrek büyümesine dair olumsuz sinyal yaratıyor. OSD tarafından açıklanan Kasım ayı otomotiv üretiminde (yıllık bazda) görülen daralma ve aynı zamanda ihracat tarafında da yine son veri olan Kasım ayı ihracat verilerinin de işaret ettiği yıllık bazda daralma da göz önünde bulundurulduğunda, Euro bölgesi kaynaklı risklerin devamı ihracata yönelik üretim yapan sektörlerin genelinde göze çarpan olumsuz Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 2
görüntüyü pekiştiriyor. Bu durum özetle hem sanayi üretimi hem son çeyrek büyümesi adına risklere işaret ediyor. 2 16% 12% 8% 4% -4% -8% -12% -16% -2 Toplam Sanayi Üretimi (Takvim Etkisinden Arındırılmış, Yıllık Değişim) Ocak-Haz. Tem-Ekim İç Talebe Yönelik Sektörler kimyasal madde plastik mobilya İhracata Yönelik Sektörler (AB Piyasasına) giyim Oto İhracat Yönelik Sektörler (AB ve AB dışı Piyasalara) ana metal metal ürün makine elekrikli mak Hem İç Talebe hem de İhracat Yönelik Sektörler tekstil met olm mineral (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Üretime Dair Diğer Veriler Karışık Bir Görüntü Veriyor Kapasite kullanım oranı, mevsimsellikten arındırıldığında, son çeyrekte üçüncü çeyrek ortalamasının sınırlı üzerine ulaştı. İmalat sanayi PMI endeksi ise son 4 aydır 50 kritik seviyesinin üzerinde kalarak, sektörde büyüme sinyali verirken; Kasım ayında da belirgin iyileşme (51.5 ten 52.2 ye) kaydetti. Böylece PMI endeksi Ekim-Kasım döneminde 3. çeyrek ortalamasının üzerinde kalarak zayıf hareket eden KKO ile birlikte düşünüldüğünde üretime dair karışık bir sinyal yaratmış oldu. 60 55 50 45 40 35 30 İmalat Sanayi PMI Endeksi ve Kapasite 78 82 Kullanım Oranı (3 aylık ortalama) 80 76 78 74 76 72 74 70 72 68 70 İmalat Sanayi PMI 68 66 66 KKO (arındırılmış, sağ) 64 64 62 60 tekstil Sektörlerde Kapasite Kullanım Oranları(%) Ara.13 Ara.14 giyim kimyasal mobilya oto ana metal elektrikli tech. plastik&kauçuk metal olmayan makine-tech. metal ürün toplam (İstatistik kaynak: TCMB, Markit, Garanti Bankası Hesaplamaları) Otomotiv Sektörü 2014 Yılını Zayıf Performans ile Sonlandırabilir Otomobil iç satışları 2014 e daralarak başlamıştı. Yılın ilk 6 ayında %23 daraldıktan sonra, üçüncü çeyrekte sınırlı bir toparlanma gösteren iç satışlardaki daralma %12 ye yavaşladı. Yılın genelinde görülen tüketimdeki zayıflığın bunda etkisi olurken, Ekim-Kasım döneminde yıllık daralma %0.5 e yavaşlayarak son çeyrekte satışlarda toparlanmaya işaret etti. Ticari araç satışları da aynı şekilde yılın Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 3
ilk 6 ayında belirgin daraldıktan sonra (%28) 3. çeyrekte %12 lik bir artışla pozitif bölgeye geçti. Bu artış Ekim-Kasım döneminde ise %32 ye hızlandı. Sektörde üretim ise ilk 6 aylık dönemde sınırlı da olsa daralma göstermiş olsa da (%0.7); 3. çeyrekteki %0.3 lük zayıf artış sonrası Ekim-Kasım döneminde %6 ya hızlandı. Fakat Kasım ayı itibariyle bakıldığında üretimde tekrar daralma görülmüş olması son çeyrek toplam üretimine dair aşağı yönlü risk oluşturuyor. Öte yandan, sektörün ihracatı yılın ilk yarısında otomobil tarafından gelen kuvvetli verilerle sektörü destekleyen taraf olurken, yılın ikinci yarısında yavaşlayarak zayıf performans gösterdi. Avrupa daki toparlanmanın ihracatın hızlanması için kritik olduğunu düşünmeye devam etmekle birlikte, iç pazar tarafında hem üretim hem satış tarafında devam eden zayıf görünüm son çeyrek için olumsuz sinyal veriyor. 13 11 8 6 3 İç Satışlar (Yıllık Değişim) Otomobil Ticari Araç 9 6 3 Otomotiv Sektörü Üretim ve İhracatı (Yıllık Değişim) Üretim İhracat 1-1 -4-3 (İstatistik kaynak: OSD, Garanti Bankası Hesaplamaları) Taşıt Kredilerinde Sınırlı Toparlanma Var Otomobil iç satışlarında yıllık daralma, son çeyreğe dair açıklanan Ekim-Kasım verilerine göre yavaşlarken, taşıt kredilerinde ikinci çeyreğin ortasından itibaren görülen yıllık bazda daralma hızlanarak sürüyor. Diğer yandan, Merkez Bankası nın kredi büyüme oranlarındaki eğilimi ölçmek amacıyla takip ettiği 13 haftalık ortalama yıllıklandırılmış kredi artış oranındaki daralma belirgin yavaşlasa da negatif bölgede kalmaya devam ediyor. 20 Otomobil İç Satışları ve Taşıt Kredileri (3 Aylık Ort., Yıllık Değişim) 6 11 Taşıt Kredileri, 13 Haftalık Yıllıklandırılmış Hareketli Ortalama 15 10 5-5 -10 Otomobil iç satışlar (M.A.) Taşıt kredileri-sağ 4 2-2 -4 9 7 5 3 1-1 -3-5 12.09 06.10 12.10 06.11 12.11 06.12 12.12 06.13 12.13 06.14 12.14 (İstatistik kaynak: OSD, BDDK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Enerji Yavaşlayan Elektrik Üretimi, Sanayi Üretiminin Performansına Dair Olumsuz Bir Sinyal Elektrik üretimi yıllık artışı, ikinci çeyrekteki %5 e yakın seviyenin ardından, üçüncü çeyrekte %7 ye hızlanmıştı. Sanayi üretimi için öncü göstergelerden biri olan elektrik üretimi yıllık artışı üçüncü çeyrekte gösterdiği hızlanmadan sonra, Ekim-Kasım döneminde yine aynı bazda %3.6 ya yavaşladı. Bu durum, sanayi üretiminin Ekim de de sinyalini verdiği üzere son çeyrekte zayıf kalabileceğine işaret ediyor. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 4
22,000 21,000 20,000 19,000 18,000 17,000 16,000 15,000 11.08 Elektrik Üretimi (milyon kwh, mevsimsel arındırılmış, 3 aylık ort.) 05.09 11.09 05.10 11.10 05.11 11.11 05.12 11.12 05.13 11.13 05.14 11.14 2 1 1 - -1-1 -2-2 03.08 Elektirk ve Sanayi Üretim (3 aylık ort., yıllık değişim) 11.08 07.09 03.10 11.10 07.11 03.12 11.12 07.13 03.14 Sanayi Üretimi Elektrik Üretimi 11.14 (İstatistik kaynak: TÜİK, TEİAŞ, Garanti Bankası Hesaplamaları) Ticaret & Hizmet Sektör Cirosundaki Yavaşlamaya Karşın, Reel Ücretler Ilımlı Artışını Koruyor TÜİK in ticaret ve hizmet endekslerine göre, hizmet sektöründe ciro yılın ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre nominal bazda %12.5 arttıktan sonra, üçüncü çeyrekte %11.6 artış kaydetti. Reel bazda yıllık ciro artışı ise aynı dönemde %3.4 ten %2.2 ye yavaşladı. Sektör reel üretim artışının da bu dönemde %4.8 ten %3.3 e inmesi cirodaki yavaşlamayla uyumlu olurken; reel ücret yıllık artışının ise %3.0 dan %3.3 e sınırlı hızlanması ücretler tarafındaki katılığı teyit ediyor. 2 1 1 Hizmet Sektörü Reel Üretim ve Reel Ciro (yıllık değişim) Reel Ciro Reel Üretim 2 1 1 Hizmet Sektörü Reel Ücret ve Reel Ciro (yıllık değişim) Reel Ciro Reel Ücret - -1-1 - -1-1 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektör Verimliliğinde Kötüleşme Belirginleşiyor Hizmet sektöründe reel üretim yıllık artışının son 3 çeyrektir yavaşlamasına karşın, istihdamdaki hızlanmanın katkısıyla çalışılan saatin aynı dönemde hızlandığı görülüyor. Hizmet sektöründe istihdam edilen kişi sayısı yılın ilk yarısında yıllık bazda %5 arttıktan sonra, yılın üçüncü çeyreğinde de %7 yükseldi. Bu durum, sektörde verimliliğin kötüleşmesine sebep olurken; kişi başı reel üretimdeki daralmanın hızlanması da bunu teyit ediyor. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 5
16% 12% 8% Hizmet Sektörü Reel Üretim ve Çalışılan Saat (yıllık değişim) Çalışılan saat Reel Üretim 16% 12% 8% Hizmet Sektörü Çalışılan Saat ve Kişi Başı Reel Üretim (yıllık değişim) Çalışılan saat Kişi başı reel üretim 4% 4% -4% -8% -12% -4% -8% -12% (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Hizmet Sektörü Detayında Reel Ciro Performansı Ayrışıyor TÜİK in ticaret ve hizmet endekslerinin alt detayında, reel ciro bazında ana sektör performanslarını çalıştığımızda, yılın üçüncü çeyreği itibariyle geçen yılın aynı dönemine kıyasla büyüme eğiliminin kötüleştiği sektörler olarak, konaklama ve yiyecek hizmetleri, idari ve destek hizmetleri ile mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler göze çarpıyor. Buna karşılık, ticaret faaliyetlerdeki toparlanma öne çıkıyor. 2 Hizmet Sektöründe Ciro (reel, yıllık değişimler, 4 çeyreklik ort.) 1 1 - -1-1 Ticaret (toplam) Ulaştırma ve depolama Konaklama ve yiyecek hizmeti Bilgi ve iletişim Mesleki, bilimsel ve teknik faaliyetler İdari ve destek hizmet faaliyetleri 2010 Ç4 2011 Ç2 2011 Ç4 2012 Ç2 2012 Ç4 2013 Ç2 2013 Ç4 2014 Ç2 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) İnşaat Sektör Cirosunda Kötüleşme Belirginleşti İnşaat sektörü ciro ve üretim endekslerine göre, sektörün cirosu yılın ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre nominal bazda %3.5 arttıktan sonra; üçüncü çeyrekte %2.7 daraldı. Enflasyon etkisini dışlayarak hesapladığımız reel cirodaki yıllık bazda daralma ise bu dönemde %5 ten %11 e hızlandı. Bu durum, sektör üretimindeki yavaşlamayla uyumlu olurken; üretici maliyetindeki düşüşe ek olarak, konut satışlarındaki toparlanma önümüzdeki dönemde sektör cirosunu olumlu yönde etkileyebilir. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 6
2 16% 12% Yurt İçi Üretici Enflasyonu (Diğer Metalik Olmayan Ürünler, Yıllık) 17% 14% 8% 4% 2005 Ç4 2006 Ç4 2007 Ç4 2008 Ç4 2009 Ç4 2010 Ç4 2011 Ç4 2012 Ç4 2013 Ç4 2014 Ç4 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Sektör Üretiminde Yavaşlama, Verimliliğinde ise Kötüleşme Var İnşaat sektörü verimlilik göstergelerine göre, çalışılan saat yıllık bazda son 8 çeyrektir daralma kaydederken; üçüncü çeyrekte de %15 düştü. Bu durum, sektör üretimindeki aşağı yönlü riskleri teyit ederken; sektör üretimine kıyasla daha hızlı oranda istihdam yaratılması da kişi başı reel üretimdeki yıllık düşüşün hızlanmasına sebep oldu. Brüt ücretler yılın üçüncü çeyreğinde nominal bazda bir önceki yılın aynı dönemine göre yatay kalırken; reel bazda yıllık düşüş ise, %9 ile 2009 yılının son çeyreğinden sonraki en hızlı düşüş oldu. Böylece, sektörün reel cirosundaki hızlı düşüşün reel ücretlere de yansıdığını söyleyebiliriz. 2 2 1 İnşaat Sektörü Çalışılan Saat ve Reel Üretim (Yıllık değişim) Çalışılan saat Reel Üretim 2 2 1 İnşaat Sektörü Verimlilik Göstergeleri (Yıllık değişim) Reel Ücret Kişi Başı Reel Üretim 1 1 - -1 - -1-1 -1-2 -2-2 -2 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Bina İnşaat Maliyetinde Yavaşlama Var Yılın üçüncü çeyreğinde bina inşaat maliyetindeki yavaşlama malzeme fiyatları kaynaklı olurken; işçilik maliyetlerindeki hızlanma son 5 çeyrektir devam ediyor. Enflasyon etkisini dışlayarak hesapladığımız reel verilere göre de, işçilik maliyetinde sınırlı da olsa hızlanma görülürken; reel ücretlerdeki belirgin daralmayla ayrışma dikkat çekiyor. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 7
3 2 2 1 1 Bina İnşaat Maliyeti (yıllık değişim) Toplam İşçilik Malzeme 2 2 1 1 İnşaat Sektörü İşçilik Maliyeti ve Reel Ücretler (Yıllık Değişim) İşçilik maliyeti (reel) Reel ücret - -1-1 - -1-2 -1 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Yapı İzinlerindeki Daralma Sektör Performansı için Olumsuz Bu yılın ilk çeyreğindeki belirgin artışın ardından; yapı ruhsatlarında* yavaşlama, yapı izinlerinde** ise daralma oldu. Yapı ruhsatı verilen daire sayısı ikinci ve üçüncü çeyreklerde yıllık bazda sırasıyla %15 ve %17 artarken; yapı izni alan daire sayısı ise aynı dönemde -baz etkisinin de katkısıyla- %3 ve %21 daraldı. Yapı ruhsatı alan daire sayısında ılımlı artışın sürmesi, önümüzdeki dönem sektör faaliyeti için olumlu olsa da; yapı izni alan daire sayısındaki zayıflık soru işareti yaratıyor. *Yapı Ruhsatı: Yapımına başlanacak yapılar için belediye sınırları içinde belediyelerce, belediye sınırları dışında İl Özel İdaresi, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölge müdürlükleri, serbest bölgelerde ise serbest bölge müdürlükleri tarafından verilmesi zorunlu belge **Yapı İzni: Tamamen veya kısmen biten yapılar için belediye sınırları içinde belediyelerce, belediye sınırları dışında İl Özel İdaresi, organize sanayi bölgelerinde organize sanayi bölge müdürlükleri, serbest bölgelerde ise serbest bölge müdürlükleri tarafından verilmesi zorunlu belge 20 15 Yapı Ruhsatı ve İzinleri (yıllık değişim) Yapı ruhsatı Yapı izni 10 5-5 -10 (İstatistik kaynak: TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Konut Satışlarında Toparlanma Sürüyor Konut satışları yılın ilk yarısında geçen yılın aynı dönemine göre %8 daraldıktan sonra, üçüncü çeyrekte %4 artış kaydetti, Ekim-Kasım döneminde ise hızlanarak yıllık artış oranını %11 e taşıdı. İpotekli konut satışları, yılın ilk 3 çeyreğinde toplam konut satışlarını aşağı çeken unsur olurken; Ekim- Kasım döneminde ise hızlandırıcı yönde etkiledi. Bu durum, konut kredilerindeki toparlanma ile uyumlu olurken; Merkez Bankası nın takip ettiği şekliyle kredilerde büyüme eğilimini ölçen 13 haftalık yıllıklandırılmış oran, konut tarafında 19 Aralık itibariyle %21 e yakın seviyede bulunuyor. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 8
120,000 Türkiye Toplam Konut Satışları (adet) 2013 2014 5 Konut Kredileri Büyüme Eğilimi (13 haftalık yıllıklandırılmış ortalama) 100,000 4 80,000 60,000 3 40,000 2 20,000 1 0 12.10 06.11 12.11 06.12 12.12 06.13 12.13 06.14 12.14 (İstatistik kaynak: TUİK, TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Reel Konut Fiyat Artışı Belirgin Hızlandı Merkez Bankası nın açıkladığı Türkiye Konut Fiyat Endeksine (TKFE) göre, konut fiyatlarındaki yıllık artış Şubat tan bu yana yükselişini sürdürerek Eylül ayında %15.3 e ulaşırken; enflasyon etkisinden arındırarak baktığımız reel endeksteki yıllık artış ise %5.9 a hızlandı. Konut fiyatlarındaki yıllık artış İstanbul da bir önceki ayki seviyesinde (%24.2) neredeyse yatay kaldı; Ankara da %11.7 ile endeks geçmişindeki en yüksek değerini aldı. İzmir de ise konut fiyatı yıllık artışı, dördüncü ayında da %13 oldu. Üç büyük şehirdeki yıllık reel artışlar ise sırayla %14.1, %2.6 ve %3.8 olarak gerçekleşti. Merkez Bankası nın yeterli veri elde ederek belirlediği 26 ildeki yeni konutlar üzerinden hesapladığı, yeni konut fiyat endeksindeki (TYKFE) yıllık artış ise Eylül de %14.1 e sınırlı geriledi. Reel endeksteki yıllık artış ise bu dönemde %4.3 ten %4.8 e hızlanarak son 7 ayın en yüksek seviyesini gördü. 6% TCMB Konut Fiyat Endeksleri (Yıllık Reel Değişimler) 5.9% 15. Üç Büyük İl TCMB Konut Fiyat Endeksleri Yıllık Reel Değişimler 14.1% 4.8% 10. 5.9% 3% 5. 3.8% 2% TYKFE TKFE 0. -5. 09.12 11.12 01.13 03.13 05.13 07.13 İstanbul 09.13 11.13 01.14 03.14 05.14 Ankara 07.14 2.6% 09.14 İzmir Türkiye (İstatistik kaynak: TCMB, TUİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) Turizm Turizm Gelirlerinde Hızlanma, Turizm Giderlerinde Düşüş Var TÜİK turizm istatistiklerine göre, toplam turizm gelirleri yıllık artışı yılın ilk yarısındaki %6 seviyesinden üçüncü çeyrekte %11 e hızlandı. Bu hızlanmada, Türkiye yi ziyaret eden yabancı turistlerden elde edilen gelir yıllık artışının %9 dan %14 e yükselmesi belirleyici oldu. Bu dönemde, yabancı turist sayısındaki yıllık artışın %5 ten %8 e hızlanması buna katkı sağlarken; yabancı turist kişi başı ortalama harcama tutarının %2 den %7 ye belirgin artması gelirlerin hızlanmasında daha büyük rol oynadı. Diğer yandan, Türk vatandaşlarının yurtdışında yaptıkları turizm harcamaları ise, yılın ilk yarısında yıllık bazda %11 arttıktan sonra üçüncü çeyrekte %4 daraldı. Böylece, net turizm gelirleri yıllık artışı aynı dönemde %5 ten %13 e hızlanmış oldu. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 9
5 4 3 2 1-1 -2-3 -4 Turizm Gelirleri ve Giderleri (yıllık değişim) 2 2 1 1 - Turizm Geliri -1 Turizm Gideri -1 Yabancı Turist Sayısı ve Ortalama Harcama Tutarı (yıllık değişim) Gelen Yabancı Turist Sayısı Yabancı Turist Ortalama Harcama (İstatistik kaynak: TÜİK, Kültür ve Turizm Bakanlığı, Garanti Bankası Hesaplamaları) Rusya Ekonomisindeki Gelişmeler 2015 Turizm Gelirleri için Kritik Yabancı turistlerden elde edilen turizm gelirlerinin milliyet dağılımını incelediğimizde, 2014 yılı ilk 3 çeyrekte, Alman turistlerden elde edilen gelirlerin toplam içindeki payının %18 ile en yüksek oranda olduğu görülüyor. Onu, sırasıyla %15 ve %9 ile Rusya ve İngiltere izliyor. Yıllık bazda değişimleri üzerinden genel trendlerini analiz ettiğimizde ise, Alman turistlerden elde edilen gelirlerin ilk 3 çeyrekte geçen yılın aynı dönemine göre neredeyse yatay kaldığı; buna karşılık Rus turistlerden elde edilen gelirlerin %14 yükseldiği görülüyor. Rusya Merkez Bankası, güncel durumda 60 dolara inen petrol fiyatının, 2015 yılında bu seviyelerde kalması durumunda, Rusya ekonomisinin %4.7 daralacağını öngördü. 2009 yılında ortalama brent petrol fiyatı 63 dolar olurken; global finansal krizin de etkisiyle Rusya ekonomisi yaklaşık %8 daralmıştı. Türkiye, Rusya nın ekonomik durumundan ihracat ve turizm üzerinden direkt olarak etkilenebilir. 2009 yılı etkisi baz alınarak Rusya ekonomisindeki daralmanın, gelecek yıl Rus turistlerden elde edilen turizm gelirlerini nasıl etkileyebileceğini çalıştığımızda, yaklaşık 700 milyon dolarlık bir düşüş yaratabileceğini düşünüyoruz. Bu durum, 2014 yılında Rus turistlerden gelir artışının %10 gerçekleştiği ve 2015 te 2009 daki gibi %25 lik bir düşüş yaşandığı varsayımlarını taşıyor. Bu olumsuz etkinin Rusya daki resesyon ortamının Avrupa ülkelerinde zaten zayıf olan ekonomik aktiviteyi kötüleştirmesi ile yükselmesinin mümkün olduğunu da hatırlatıyoruz. 2014 Ocak-Eylül Dönemi Turizm Gelirleri Milliyet Dağılımı (toplam içinde pay) 29% 18% 4% 4% 4% 1 9% 4% 8% BDT Fransa Hollanda ABD Suriye OECD Ülkeleri (Diğer) İngiltere Rusya Federasyonu Almanya Diğer (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) 5 4 3 2 1-1 -2-3 Almanya ve Rusya'dan Elde Edilen Turizm Gelirleri (yıllık değişim) Almanya Rusya Federasyonu 2010 Ç4 2011 Ç2 2011 Ç4 2012 Ç2 2012 Ç4 2013 Ç2 2013 Ç4 2014 Ç2 Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 10
Diğer Göstergeler Sektörel Güven Endekslerinde Ayrışma Dikkat Çekiyor Yılın son çeyreğinde perakende ticaret ve inşaat sektörlerinde güven endeksi iyileşme kaydederken; hizmet sektöründe kötüleşme var. Benzer şekilde, gelecek 3 aya ilişkin talep beklentisi, hizmet sektöründe kötüleşirken; perakende ticaret sektöründe toparlanma kaydedildi. 110 Sektörel Güven Endeksleri 95 105 Sektörel Güven Endeksi Gelecek 3 Ayda Talep Beklentisi 126 105 100 95 85 80 100 95 122 118 114 12.12 03.13 06.13 09.13 12.13 03.14 06.14 09.14 12.14 75 85 Hizmet Perakende Ticaret (sağ) 110 106 Hizmet Perakende Ticaret (sağ) İnşaat 12.11 06.12 12.12 06.13 12.13 06.14 12.14 (İstatistik kaynak: TÜİK, Garanti Bankası Hesaplamaları) İstihdam ve Yatırım Harcamaları Beklentilerinde Toparlanma Zayıf Reel sektör güveni yılın son çeyreğinde ılımlı toparlanma gösterirken; artış büyük oranda gelecek 3 aya ait üretim hacmi beklentisinde gözlendi. Buna karşılık, gelecek döneme ait diğer alt endekslerden, istihdam, ihracat siparişleri ve yatırım harcaması beklentilerindeki artış ılımlı seviyede kalırken; genel gidişat beklentisindeki kötüleşme dikkat çekiyor. 125 120 115 110 105 100 95 85 80 Reel Kesim Güveni ve Genel Gidişat (Arındırılmış, 3 aylık ort.) Reel Kesim Guven Endeksi Genel gidisat 130 120 110 100 80 70 Üretim ve Yatırım Beklentileri (Arındırılmış, 3 aylık ort.) Uretim hacmi (Gelecek 3 ay) Yatırım Harcaması Beklentisi 12.09 06.10 12.10 06.11 12.11 06.12 12.12 06.13 12.13 06.14 12.14 (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Tüketici Güvenindeki Düşüş, Büyük Oranda Gelecek Dönem Beklentileri Kaynaklı CNBC-e tüketici güven endekslerine göre, tüketici güveninde son çeyrekte gözlenen belirgin düşüş, büyük oranda gelecek dönem beklentilerindeki kötüleşme kaynaklı. Petrol fiyatlarındaki düşüşün Rusya yı temerrüde götürebilecek endişelerini tetiklemesi ve Fed kaynaklı kaygıların artması, tüketici güveninde kötüleşme yaratmış olabilir. Özellikle kurdaki yukarı yönlü hareketler tüketici güvenini bir miktar olumsuz etkilemiş görünüyor. Buna karşılık, bu dönemde, dayanıklı tüketim malları ile otomobil ve konut alımı için uygunluğu ölçen CNBC-e Tüketim Eğilimi Endeksi, Haziran ayından bu yana devam eden çıkışını, yavaş da olsa mevsimsel etkilerle Aralık ayının ilk yarısında sürdürmeye devam etti. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 11
120 CNBC-e Tüketici Güven Endeksi(3 aylık ortalama) 110 100 100 CNBC-e Tüketici Güven Endeksleri (3 aylık ortalama) 170 150 130 110 80 70 60 80 70 Tüketici Beklenti Endeksi- sol Tüketim Eğilim Endeksi- sağ 70 50 30 (İstatistik kaynak: TCMB, Garanti Bankası Hesaplamaları) Burada belirtilen bilgiler, Türkiye Garanti Bankası A.Ş. tarafından, güvenilirliğine ve doğruluğuna inanılan kaynaklardan, okuyucuyu bilgilendirmek amacıyla derlenmiştir. Resmi kaynaklardan alınan bilgilere dayalı yapılan yorumlar ve tahminler, o tarihteki kanımızı yansıtmaktaysa da bu bilgiler, hiçbir şekilde yatırım danışmanlığı faaliyeti olarak değerlendirilemeyecektir. Söz konusu kaynaklardaki hata ve eksikliklerden ve bu bilgilerin kullanılmasından doğabilecek zararlardan dolayı, T. Garanti Bankası A.Ş. hiçbir sorumluluk kabul etmez. İşbu rapor içerisindeki bilgilere ait telif hakkı Bankamıza ait olup, üçüncü kişilerce izinsiz kullanılamaz, çoğaltılamaz veya kopyalanamaz. Sektörel Gelişmeler /IV. Çeyrek 2014 12