OKUL YÖNETİMİ Ortak çabayı gerektiren bir amacın gerçekleştirilmesi, birden fazla bireyin güç ve eylemlerinin birleştirilmesini, bütünleştirilmesini zorunlu kılmaktadır. Yönetmek, bir şeyi başkalarına yaptırmaktır. Liderlik ise, başkalarında bir şey yapma isteği uyandırmaktır. Yönetimin Genel Anlamdaki İşlevleri 1- Bireysel ve örgütsel amaçlara ulaşmak 2- Birbirleriyle çelişkili amaçlar arasında denge sağlamak 3- Etkililiği ve verimliliği sağlamak OKUL YÖNETİMİNDE YÖNETİMSEL SÜREÇLER Fayol: Planlama Örgütleme Emir Verme Eşgüdümleme Kontrol Etme Gulick: Planlama Örgütleme Personel Alma Yöneltme Eşgüdümleme Bilgi Verme- Bütçeleme Gregg: Karar Verme Planlama Örgütleme İletişim Etkileme Eşgüdümleme - Değerlendirme 1- Sorun çözmeyi gerekseme 2- Sorunu tanıma 3- Çözüm seçeneklerini arama 4- Kararı uygulama 5- Çözümü değerlendirme SORUN ÇÖZME SÜRECİNİN AŞAMALARI RASYONEL KARAR VERME SÜRECİ 1- Durum analizi ( şartların ve amaçların belirlenmesi ) 2- Alternatiflerin belirlenmesi 3- Alternatiflerin değerlendirilmesi 4- En uygun alternatiflerin seçilmesi YÖNETİM PLANI HAZIRLARKEN UYULACAK İLKELER 1- Amaca Uygunluk : Yönetimin planı, okulun eğitsel, örgütsel ve yönetsel amaçlarından sapma göstermemelidir. 2- Bütünlük : Yönetimin planı, okulu bütün bölümleri ve öğeleri ile birlikte, yönetimin amacını gerçekleştirmeye yönlendirebilmelidir. 3- Ölçülebilirlik : Yönetimin amaçlarını gerçekleştirebilmek için plana konan hedeflere ne oranda ulaşabildiğinin bilinmesi zorunludur.
4- Geliştirilebilirlik : Yönetim planı, zamanla ortaya çıkan kusurlarını gidermek ve yeniliklere kapısını açmak için geliştirilmeye elverişli olmalıdır. 5- Süreklilik : Okul açık kaldığı sürece, okulun yönetimi de yönetim planı yapmayı sürdürmelidir. Eğitimin kesintisiz sürmesi yönetimi de kesintisiz kılmaktadır. 6- Güvenirlilik : Planın güvenilebilirliğinin yüksekliği, planlama sürecinde kullanılan yöntem ve bilgilerin doğru olmasına bağlıdır. 7- Tutumluluk : Planlama, kıt kaynakların ussal olarak kullanılmasını gerektirir. Yönetimde planlamanın amacı da okulun kıt kaynaklarının en etkin biçimde kullanılmasını sağlamaktır. 8- Yalınlık : Yönetim planı, amaçları, içeriği, kullandığı yöntemleri, uygulama koşulları, denetim koşulları, denetim yöntemleri, değerlendirme ölçekleri ile yalın olmalıdır. JOHARİ PENCERESİ Başkaları tarafından bilinen ARENA KÖR ALAN Başkaları tarafından bilinmeyen SAHTE YÜZ GİZLİ BİLİNMEYEN Kendisi tarafından bilinen Kendisi tarafından bilinmeyen Johari Penceresine göre en etkili olan alan ARENA dır. Bu alanın açılması iki şekilde yapılabilir. 1- Açılma : Birey sahte yüze sebep olan kalkanlarını indirerek kendisi ile ilgili açık iletişime girmelidir. Bu durum birey için risk taşıyabilir. 2- Geri Bildirim : Birey kendisinin kör noktasını ancak geribildirimle daraltabilir. ETKİLEME YOLLARI İÇ ETKİ YOLLARI DIŞ ETKİ YOLLARI Bireysel gereksemelerin karşılanması Örgütün üyelere benimsetilmesi Karar sürecine katılma olanağı Yetki Enformasyon Hizmet içi eğitim
OKUL YÖNETİMİNDE İŞLEVSEL SÜREÇLER ÖĞRENCİ İŞLERİ PERSONEL İŞLERİ ÖĞRETİM İŞLERİ EĞİTİM İŞLERİ OKUL İŞLETMESİ Öğrenci çağı nüfusunu tanıma, öğrencileri alma, öğrencileri sınıflandırma, öğrencilerin devamını sağlama, öğrencilerin başarısını ölçme ve değerlendirme, öğrencileri üst sınıfa geçirme, öğrencilerin kaydını kapama, okulu bitiren öğrencileri izleme vb. Atama, nakil ve görevlendirme yapılması, stajyerlik ve adaylık işlemlerinin yapılması, personel özlük haklarının sağlanması, disiplin işlerinin yürütülmesi, sağlık, güvenlik ve askerlik işlerinin yapılması, devamı izleme ve denetlemenin yapılması Toplumun beklentileri ve sosyal yapısı ile okullara devam eden öğrencilerin istek ve ihtiyaçları değiştikçe, öğretim programlarında belirtilen amaç, kapsamı ve yönetiminde değiştirilmesi ve geliştirilmesi gerekir. Bir okulda öğretim hizmetleri ile ilgili olarak çeşitli defter ve dosyalar tutulur. Okulun ve öğrencilerin içinde bulunduğu toplumun yapısı, özgeçmişi ve kamu kuruluşları hakkında bilgi edinilmesi beklenir. Bir okulda eğitim işleri ile ilgili olarak çeşitli defter ve dosyalar tutulur. Eğitim için kullanılacak bina, tesis ve araçların sağlanması, hazır bulundurulması ve çalıştırılması etkinliklerini kapsar. Destek ve yardımcı birim hizmetleridir. EĞİTİM SİSTEMİNİN ÖZELLİKLERİ ÜST SİSTEMLER ARACI ÜST SİSTEMLER TEMEL SİSTEMLER Bakanlık merkez örgütünü, Yükseköğretim Kurulunu ve üniversiteler arası kurulu kapsamaktadır. İl ve ilçe eğitim örgütlerini, yurt dışı eğitim temsilciliklerini ve üniversite rektörlüklerini kapsamaktadır. Okul öncesi, ilköğretim, ortaöğretim okullarını, yaygın eğitim ve hizmet içi eğitim merkezlerini, fakülteleri, enstitüleri, yüksek okulları, bağımsız bölümleri ve bunlara benzer eğitim kuruluşlarını kapsamaktadır.
OKULUN ALT SİSTEMLERİ Üretim Alt Sistemleri Alışveriş Alt Sistemleri Uyarlama Alt Sistemleri Yaşatma Alt Sistemleri Yönetim Alt Sistemleri Okulun var oluş nedeni, eğitim hizmetlerini üretmektir. Üretim alt sistemleri eğitimin yapıldığı yerlerdir. Okulda bulunan diğer alt sistemler okulun üretim alt sistemlerini etkili çalıştırmak için bulunmaktadır. Okula öğrencileri, eğitim iş görenlerini, eğitim araç gereçlerini, eğitim ve yönetim teknolojisini vb. alan bölüm ve birimlerdir. Okulu çevresine açan, okulun çevresini işlemesini sağlayan, okula çevrenin etkilerini taşıyan alt sistemler uyarlama alt sistemlerdir. Bunlar okulun araştırma ve geliştirme bölüm ve birimleridir. Diğer bir görevi de, okula eğitimdeki yenileşmeleri getirmektir. Okulun can ve mal varlığını koruyan bölümler ve birimlerdir. Okulu yaşatmanın anlamı okulun var olması için gereken öğeleri okulda tutmak, çalıştırmaktır. Okulu bütün alt sistemleriyle bir bütün olarak işleten, amaçlarına yönlendiren, eğitimin amaçlarını gerçekleştirmesini sağlayan, okulun yönetim alt sistemleridir. YÖNETİCİLERİN GÜÇ KAYNAKLARI YASAL GÜÇ ÖDÜL GÜCÜ ZORLAYICI GÜÇ UZMANLIK GÜCÜ MEŞRU GÜÇ KARİZMATİK GÜÇ Yöneticinin gücünün, hiyerarşik konumundan ve statüsünden dolayı yasal yetkiye dayanmasıdır. Yöneticinin gücünü, diğer insanları kontrol etme ve etkilemede içsel ve dışsal ödülleri kullanabilme kapasitesinden almasıdır. Ödül gücünün karşıtıdır. Yöneticinin gücü, diğer insanları kontrol etme ve etkilemede zorlayıcı ve cezalandırıcı yetisinden kaynaklanır. Yöneticinin gücünü, sahip olduğu uzmanlık bilgi, yetenek ve deneyimleriyle karar verebilme kapasitesinden almasıdır. Yöneticinin gücünü, çalışanların yönetim ile ilgili sahip olduğu değer ve inançlardan almasıdır. Yöneticinin gücünü, yönetilenlerin kendilerini yönetici ile özdeşleştirmiş olmalarından almasıdır. Yöneticinin, bir işin yapılması talebinin, yönetilenler açısından bir onur vesilesi olarak algılanmasına dayana güçtür. Yöneticinin karizmatik bir yapıya sahip oluşu ile ilgilidir. Bireylerdeki onun gibi olma isteği, lideri takip etme güdüsünü uyandırır.
OKUL YÖNETİCİSİNİN LİDERLİK GÜÇLERİ Teknik Güç İnsani Güç Eğitsel Güç Sembolik Ve Kültürel Güç Planlama, örgütleme, zaman planlaması, eş güdümleme gibi konularda sahip olunan bilgi ve becerilerin sağladığı güçtür. Okulda çalışılan ve çevrede bulunan kişilerle kurulan sağlıklı ilişkilerin sağladığı güçtür. Eğitim-öğretim ve okulun işleyişi ile ilgili konularda sahip olunan bilgi ve becerilerin sağladığı güçtür. Okuldaki işleyişlerin ne anlama geldiğini açıklayan, değer sistemlerinin sağladığı güçtür. YÖNETİM KURAMLARI 1- BİLİMSEL YÖNETİM KURAMI ( Frederick Winslow TAYLOR ) : Taylor a göre; örgüt bir makine ve çalışanlar da bu makinenin birer parçasıdır. İş süresi araştırma ilkesi Parça başı ödeme ilkesi Performansın planlamadan ayrılması ilkesi Bilimsel çalışma yöntemleri ilkesi Yönetsel kontrol ilkesi İşlevsel yönetimsel ilkesi 2- YÖNETİM SÜRECİ KURAMI ( Henry FAYOL ) : Taylor un işçilerden beklediğini, Fayol yöneticilerden beklemektedir. Yönetim süreci yaklaşımında, yönetim, bir işlevler dizisi olarak kabul edilir ve incelenir. Planlama, örgütleme, emir verme, eşgüdümleme ve kontrol önemli yönetimsel işlevler olarak kabul edilmiştir. Böylece yönetime ilk bilimsel yaklaşım FAYOL ile başlamıştır. 3- BÜROKRASİ KURAMI ( Max WEBER ) : Günlük dilde kullanılan işlerin geciktirilmesi, yokuşa sürülmesi, bugün git yarın gel, formalite, kırtasiyecilik anlamının aksine bir örgüt yapısını ifade etmektedir. - Hiyerarşik Bir Yapı - Görevsel Uzmanlaşma - Tanımlanmış Yetki Ve Sorumluluklar - Tahmin Gücünü Sağlayan Kayıtlar - Davranış Kuralları 4- ÖRGÜTE DAVRANIŞSAL YAKLAŞIM ( Neo-Klasik Yönetim Yaklaşımı ) Elton Mayo, Fritz Roethlisberger, Douglas Mc Gregor, Abraham Maslow, Kurt Lewin, Rennis Likert, Chester Barnard, Chris Argyris olmak üzere pek çok yazar ve araştırmacının katkısı olmuştur.
Hawthorne Araştırmaları, insan ilişkileri yaklaşımının dolaylı olarak neo-klasik akımın doğuşuna yol açmıştır. 5- X ve Y Kuramları ( Mc Gregor ) X KURAMI İnsanlar örgüt amaçları doğrultusunda çaba göstermeleri için zorlanmalı, denetlenmeli, yönetilmeli ve ceza ile korkutulmalıdır. İnsan sorumluluktan kaçar, yönetilmeyi tercih eder, hırslı değildir, güvenliği ön planda tutar. İş gören ben merkezlidir. Kendi çıkar ve amaçları örgütünkinden önce gelir. Bu yüzden sıkı şekilde denetlenmelidirler. İş gören değişiklikten hoşlanmaz ve örgütsel sorun çözmede yaratıcı değildir. İş gören saftır, kolayca kandırılabilir. Y KURAMI İş gören için işi başarı ve tatmin kaynağıdır. İşi ile ilgili çaba harcaması doğaldır. İş görenler yeterince motive edilirse kendini yönetebilir ve öz denetim duygusu geliştirebilir. İş görenleri ödüllendirerek örgütsel amaçlara ulaşmak için güdülemelidir. İş görenler, şartlar oluştuğunda örgütsel sorunların çözümüne katkı sağlayacak kapasiteye sahiptirler. Yönetim, örgütün ekonomik amaçlarını gerçekleştirebilmek üzere üretim için gerekli unsurları ( para, materyal, araçgereç, insan vb. ) örgütlemekle yükümlüdürler. İş görene yetki ve sorumluluk devri, onun kişisel becerilerini ortaya koymasına fırsat verir. Bu tür bir tatmin, örgütün amaçlarının gerçekleşmesine de fırsat verir. Sorumluluktan kaçmak, insanın doğasında var olan sabit olan bir özellik değildir. İş gören, sorumluluk yüklenmenin yanında uygun şartlar oluştuğunda sorumluluk aramayı da öğrenebilir. 6- Z Kuramı ( William OUICHI ) - İş gören düşünme, karar verme ve azmetme gibi yetenekleri vardır. - İş gören doğuştan iyi ya da kötü değildir. Hem iyi hem de kötü olmaya yatkın olabilir. - İş gören genellikle bulunduğu konuma ve ortama göre hareket eder. Davranışının kökeni tam olarak biyolojik özelliklere ya da hümanist yaklaşımlara dayalı değildir. - İş gören mantıksal nedenlere bağlı olarak güdülenir. Zorlama ya da kendi isteği ile değil. - İş gören için önemli olan etkileşimdir. Tek başına bireyin kendisi ya da bir gruba dahil olması önemli değildir. - İş gören tarafsız olarak ele alınmalıdır.
YÖNETSEL BECERİLER Teknik Beceriler İnsansal Beceriler Kendinden beklenenleri ve eleştiri yapabilme, bireyin ve durumun özelliklerine göre iletişim kurma, yakınmaları yönetebilme, durumu çok yönlü olarak görebilme sorunu olabildiğince çabuk ele alma konusundaki yeterlilikler iletişime ilişkin teknik yeterliliklere bağlıdır. Öğretmenler, okul müdürünü, örgütün biçimsel yönüne ve yönetmeliklere ağırlık veren, öğretmenlerinin gereksinim ve sorunlarını göz önüne almayan özerklik ve yeteneklerini kabul etmeyen biri olarak algıladıklarında, en az düzeyin ötesinde çaba göstermeyecekleri, göreve, yöneticilere, diğer çalışanlara karşı olumsuz tutum içine girecekleri ve doyumsuzluk gösterecekleri düşünülebilir. Bu durum, yöneticinin insan ilişkileri açısından sahip olduğu bilgi, beceri, davranış ve tutumun örgütsel çalışmaları ve çalışanları nasıl etkilediğini ortaya koymak açısından önemlidir. Kavramsal Beceriler Okul yöneticisinin okulu bulunduğu toplum içinde, eğitim sistemi içerisinde ve evrensel ölçüler içerisinde görebilme; okulu bütünleyen tüm parçaları karşılıklı etkileşim içerisinde görebilme, eğitim alanındaki kuramsal gelişmeleri izleyebilme, kavrayabilme ve karşılaştığı örgün eğitim durumlarını bu kuramsal ve kavramsal bakış açısı ile değerlendirebilme yeteneğidir. Bu yetenek başta yönetim kuramı, örgüt, insan davranışı ve eğitim felsefesi olmak üzere eğitim alanına kuramsal bakış yeteneği kazandıracak bilim dallarının bilgi birikimine sahip olmayı gerektirir. www.egitimhane.com www.ilkergedik.net