H OECD VERİLERİ IŞIĞINDA DÜNYADA KATMA DEĞER VERGİSİNİN DURUMU * (THE SITUATION OF VALUE ADDED TAX IN THE WORLD IN THE LIGHT OF OECD DATA) Yusuf ARTAR (Vergi Müfettişi/Tax Inspector) ÖZ Dünyada ilk olarak yaklaşık 60 yıl önce uygulanmaya başlanan katma değer vergisi (KDV), günümüzde birçok ülkede uygulanmaktadır. Bununla birlikte, KDV nin toplam vergi gelirleri içindeki payı her geçen gün artmaktadır. Öte yandan, ileride öneminin artarak devam edeceği beklenen KDV uygulaması hakkında birçok çalışma bulunmaktadır. Bunlardan, OECD nin 2016 yılının sonuna doğru yayınladığı Tüketim Vergisi Eğilimleri 2016 adlı raporu, hem güncel olması hem de birçok ülkenin verilerini birleştirerek sunması nedeniyle oldukça önemlidir. Bu çalışmada, dünyada katma değer vergisinin durumu, OECD nin söz konusu raporunda yer alan istatistiki bilgilere yer verilerek açıklanmıştır. Anahtar Kelimeler: Katma Değer Vergisi, KDV, OECD, Tüketim Vergisi Eğilimleri 2016 ABSTRACT The share of value added tax (VAT), which started to be applied in the world for the first time about 60 years ago, is applied in many countries today. At the same time, the share of VAT in total tax revenues is increasing day by day. On the other hand, there are many studies about the VAT application which is expected to increase in importance in the future. The Consumption Tax Trends 2016 report which published by H Hakem denetiminden geçmiştir. * Bu makale 06.05.2017 tarihinde Yayınevimize ulaşmış olup, 02.06.2017 tarihinde birinci hakem; 02.06.2017 tarihinde ikinci hakem onayından geçmiştir.
1412 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu the OECD towards the end of 2016 is very important because it is not only up-to-date but also presenting by combining the data of many countries. In this study, the situation of value added tax in the world is explained by including the statistical information of OECD s report. 2016 Keywords: Value Added Tax, VAT, OECD, Consumption Tax Trends *** 1. OECD YE GÖRE VERGİLERİN SINIFLANDIRILMASI Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı (OECD) nın sınıflandırmasına göre vergiler altı ana bölümden oluşmaktadır. Bunlar; 1) Gelir, Kâr ve Sermaye Kazançları Üzerinden Alınan Vergiler 2) Sosyal Güvenlik Yükümlülükleri 3) Ücret ve İstihdam Vergileri 4) Mülkiyet Üzerinden Alınan Vergiler 5) Mal ve Hizmetlere İlişkin Vergiler 6) Diğer Vergiler dir (OECD, 2016a, s. 35). Tüketim vergileri ise, 5) Mal ve Hizmetlere İlişkin Vergiler içerisinde yer almakta olup iki alt kategoriye ayrılmaktadır. Bunlar; 5.1. Mal ve Hizmetlere İlişkin Genel Vergiler (veya Genel Tüketim Vergileri) olup; katma değer vergisi (KDV), satış vergileri ve mal ve hizmetlere ilişkin diğer vergiler bu vergilere örnektir. 5.2. Spesifik/Belirli/Özel Mal ve Hizmetlere İlişkin Vergiler olup; bu vergilere özel tüketim vergisi (ÖTV), gümrük ve ithalat vergileri ve sigorta primleri veya finansal hizmet vergileri gibi özel hizmetlere ilişkin vergiler örnek olarak gösterilebilir. 2. VERGİ TÜRLERİNE GÖRE TOPLAM VERGİ GELİRLERİ 2.1. OECD Ülkelerinin Vergi Türlerine Göre Toplam Vergi Gelirleri 2014 yılı itibariyle OECD ülkelerinin vergi türlerine göre toplam vergi gelirleri aşağıdaki Tablo 1 de yer almaktadır. MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424
Yusuf ARTAR 1413 Tablo 1: 2014 Yılı İtibariyle OECD Ülkelerinin Vergi Türlerine Göre Toplam Vergi Gelirleri (%) Kaynak: (OECD, 2016a, s. 135). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933416116 MHD - Volume: 13/Issue: 150/Year: 2017, p. 1411-1424
1414 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu 2.2. Vergi Türlerine Göre Toplam Vergi Gelirlerinin OECD Ortalaması OECD ülkelerinin 1965-2014 yılları arasında vergi gelirleri, vergi türlerine göre değişiklik göstermiştir. Örneğin, sosyal güvenlik yükümlülükleri 1965 yılında toplam vergi gelirlerinin %17,57 lik kısmını oluştururken 2014 yılında bu oran %26,15 e yükselmiştir. Yine; gelir, kâr ve sermaye kazançları üzerinden alınan vergiler söz konusu yıllar arasında dalgalı bir seyir izlemekte olup 2014 yılı itibariyle toplam vergi gelirlerinin %32,83 ünü oluşturmaktadır. Konuya ilişkin detaylı bilgiler Tablo 2 de ve görsel olarak daha kolay anlaşılması bakımından grafiksel olarak Şekil 1 de yer almaktadır. Tablo 2: OECD Ülkelerinde 1965-2014 Yılları Arasında Vergi Türlerinin Toplam Vergi Gelirleri İçerisindeki Payları (%) Kaynak: (OECD, 2016a, s. 35). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933416186 MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424
Yusuf ARTAR 1415 Şekil 1: OECD Ülkelerinde 1965-2014 Yılları Arasında Vergi Türlerinin Toplam Vergi Gelirleri İçerisindeki Payları (%) 35 30 25 20 15 10 5 0 Katma Değer Vergisi Spesifik/Belirli/Özel Mal ve Hizmetlerden Alınan ÖTV Benzeri Vergiler Kişisel Gelir Vergisi Kurumlar Vergisi Kaynak: (OECD, 2016b, s. 18). DOI: http://dx.doi.org/ 10.1787/ 888933419936 3. TÜKETİM VERGİLERİNİN TOPLAM VERGİ GELİR- LERİ İÇERİSİNDEKİ PAYI OECD verilerine göre tüketim vergilerinin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı 1965-2014 yılları arasında %36 dan %30 a düşmüştür. Buna karşın KDV, vergi gelirleri içerisinde sürekli yükselen bir trend göstermiştir. Özellikle KDV uygulamasının yıllar içerisinde tüm dünyaya yayılması bu durumun en önemli sebebidir. Öte yandan, özel tüketim vergisi (ÖTV) gibi spesifik mal veya hizmetlerden alınan vergiler Türkiye haricinde tüm OECD ülkelerinde düşmüştür. 2014 yılında OECD ülkelerinin ÖTV benzeri vergilerden elde ettiği gelir, toplam vergi gelirlerinin %9,6 sı iken bu oran yalnızca Türkiye de %22 civarındadır (OECD, 2016b, s. 17). MHD - Volume: 13/Issue: 150/Year: 2017, p. 1411-1424
1416 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu Şekil 2: OECD Ülkelerinde 1966-2014 Yılları Arasında Tüketim Vergilerinin Toplam Vergi Gelirleri İçerisindeki Payları (%) 40 Tüketim Vergileri ÖTV Benzeri Vergiler Genel Tüketim Vergileri KDV 35 30 25 20 15 10 5 0 Kaynak: (OECD, 2016b, s. 18). DOI: http://dx.doi.org/ 10.1787/ 888933419925 4. KDV UYGULANAN ÜLKE SAYISI 1960 lı yılların sonunda 10 dan daha az ülkede uygulanan KDV, günümüzde dünya genelinde 166 ülkede uygulanmaktadır (OECD, 2016b, s. 19). Aynı zamanda, 35 OECD ülkesinin 34 ünde uygulanan KDV nin bulunmadığı tek OECD ülkesi, Amerika Birleşik Devletleri dir. MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424
Yusuf ARTAR 1417 Şekil 3: 1960-2016 Yılları Arasında KDV Uygulanan Ülke Sayısı Kaynak: (OECD, 2016b, s. 19). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933419943 5. UYGULANAN KDV ORANLARI 5.1. OECD Ülkelerinde Uygulanan KDV Oranları OECD ülkelerinde 1975-2016 yılları arasında uygulanan KDV oranları Tablo 3 te gösterilmiştir. MHD - Volume: 13/Issue: 150/Year: 2017, p. 1411-1424
1418 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu Tablo 3: 1975-2016 Yılları Arasında OECD Ülkelerinde Uygulanan KDV Oranları (%) Kaynak: (OECD, 2016b, s. 83). DOI: http://dx.doi.org/ 10.1787/ 888933420089 MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424
Yusuf ARTAR 1419 Tablo 3 te görüleceği üzere, 2014-2016 yılları arasında sadece iki OECD ülkesinde KDV oranları artmıştır. Bu ülkelerden Japonya da 1 Nisan 2014 yılından itibaren KDV oranı %5 ten %8 e yükselmiştir. Lüksemburg da ise %15 olan KDV oranı 1 Ocak 2015 itibariyle %17 olarak uygulanmaktadır. Buna karşın, iki ülke KDV oranlarını azaltmıştır. İzlanda da %25,5 olan KDV oranı 1 Ocak 2015 tarihinden itibaren %24 e düşmüştür. Yine İsrail, %18 olarak uyguladığı KDV yi 1 Ekim 2015 tarihinden itibaren %17 oranında uygulamaktadır (OECD, 2016, s. 69). Şekil 4: 2016 Yılı İtibariyle OECD Ülkelerinde Uygulanan KDV Oranları (%) Kaynak: (OECD, 2016b, s. 70). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933419966 5.2. Uygulanan KDV Oranlarının OECD Ortalaması OECD ülkelerinde uygulanan ortalama KDV oranı yıllar içerisinde dalgalı bir seyir izlemekle birlikte 2009-2014 yılları arasında sürekli yükselmiştir. 2014 yılının sonunda %19,20 ye kadar yükselen ortalama KDV oranı, bu yıldan günümüze kadar ise sabit bir seyir izlemektedir. MHD - Volume: 13/Issue: 150/Year: 2017, p. 1411-1424
1420 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu Şekil 5: 1976-2016 Yılları Arasında OECD Ülkelerinde Uygulanan KDV Oranlarının Ortalaması (%) Kaynak: (OECD, 2016b, s. 69). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933419952 6. OECD ÜLKELERİNDE KDV NİN TOPLAM VERGİ GE- LİRLERİ İÇERİSİNDEKİ PAYI KDV, OECD ülkeleri bakımından harcama üzerinden alınan en önemli vergi kaynağıdır. OECD ülkelerinde 2000 yılında ortalama %19,2 olan KDV nin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı 2014 yılına gelindiğinde %20,1 e yükselmiştir. OECD ülkeleri bazında bakılırsa; 2014 yılı itibariyle KDV nin toplam vergi gelirleri içerisindeki payının en yüksek olduğu Şili de bu oran %41,6 dır. Diğer OECD ülkelerinde KDV nin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı aşağıdaki Tablo 4 ve Şekil 6 da görüleceği gibidir. MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424
Yusuf ARTAR 1421 Tablo 4: 1965-2014 Yılları Arasında OECD Ülkelerinde KDV nin Toplam Vergi Gelirleri İçerisindeki Payı (%) Kaynak: (OECD, 2016b, s. 46). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933420056 MHD - Volume: 13/Issue: 150/Year: 2017, p. 1411-1424
1422 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu Şekil 6: 2014 Yılı İtibariyle OECD Ülkelerinde KDV nin Toplam Vergi Gelirleri İçerisindeki Payı (%) Kaynak: (OECD, 2016b, s. 17). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933419914 7. OECD ÜLKELERİNDE KDV NİN GAYRİ SAFİ YURTİÇİ HASILA (GSYİH) İÇERİSİNDEKİ PAYI OECD ülkelerinde KDV, genel tüketim vergileri içerisinde en geniş paya sahip olan vergi türüdür. Öyle ki, 2014 yılında genel tüketim vergilerinin GSYİH içerisindeki oranı %7,0 iken bunun %6,8 i KDV den kaynaklanmaktadır. 2012 yılından bu yana 34 OECD ülkesinin 22 sinde KDV nin GSYİH içerisindeki payı yükselmiş olup, bu pay sadece 5 ülkede düşük bir oranda azalmıştır. 2014 yılı verilerine göre KDV nin GSYİH içerisindeki payının en yüksek olduğu Yeni Zelanda da bu oran %9,7 dir. Diğer OECD ülkelerinde KDV nin GSYİH içerisindeki payına ilişkin bilgiler Tablo 5 te yer almaktadır. MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424
Yusuf ARTAR 1423 Tablo 5: 1965-2014 Yılları Arasında OECD Ülkelerinde KDV nin GSYİH İçerisindeki Payı (%) Kaynak: (OECD, 2016b, s. 45). DOI: http://dx.doi.org/10.1787/ 888933420048 MHD - Volume: 13/Issue: 150/Year: 2017, p. 1411-1424
1424 OECD Verileri Işığında Dünyada Katma Değer Vergisinin Durumu DEĞERLENDİRME VE SONUÇ Ülkelerin en önemli vergi kaynakları arasında yer alan katma değer vergisi hakkındaki en güncel çalışmalardan biri olan OECD nin, Tüketim Vergisi Eğilimleri 2016 adlı raporu, geçmişten bugüne KDV nin gelişimini açık bir şekilde ortaya koymuştur. Adı geçen raporda yer aldığı üzere; KDV uygulaması yıllar içerisinde tüm dünyaya yayılmış, ülkelerin uyguladığı KDV oranları günümüze yaklaştıkça yükselmiş ve böylece KDV, toplam vergi gelirleri içerisinde sürekli yükselen bir trend göstermiştir. Günümüzde KDV nin toplam vergi gelirleri içerisindeki payı %20 gibi oldukça yüksek bir oran ile ifade edilmektedir. Yine KDV nin GSYİH ye oranı neredeyse %7 ye yükselmiştir. Tüm bu bilgiler ışığında, ülkelerin bütçe gelirlerinin vazgeçilmez bir unsuru haline gelen KDV nin gün geçtikçe öneminin arttığını ve gelecekte de bu önemin artarak devam edeceğini söylemek mümkündür. KAYNAKÇA Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı [Organisation for Economic Co-operation and Development-OECD]. (2016a). Revenue Statistics 2016, Paris: OECD Publishing. Ekonomik Kalkınma ve İşbirliği Teşkilatı [Organisation for Economic Co-operation and Development-OECD]. (2016b). Consumption Tax Trends 2016, Paris: OECD Publishing. MHD - Cilt: 13/Sayı: 150/Yıl: 2017, s. 1411-1424