Rasyonun Yağ (soya yağı ve karma yağ), Balık Unu ve L-Karnitin İçeriğinin Yüksek Sıcalık Altında Yetiştirilen Etlik Piliçlerin Performansı Üzerine Etkileri L. Çelik 1, A. Tekeli 1, H.R. Kutlu 1, S. Serin 1, M. Görgülü 1 Özet: Bu çalışma, rasyonun yağ (soya yağı ve karma yağ), balık unu ve L-karnitin içeriğinin yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik piliçlerin performansı üzerine etkilerini belirlemek amacıyla yürütülmüştür. Bu amaçla, izokalorik ve izonitrojenik olarak hazırlanmış 8 ayrı rasyonla 6 hafta süreyle günde 8 saat 34-36 C ve 16 saat 22-24 C sıcaklıkta beslenmişlerdir. Denemenin ilk üç haftalık döneminde yağ kaynağının canlı ağırlık kazancı üzerinde etkili olmadığı son üç haftalık döneminde karma yağa oranla soya yağlı rasyon alan grupların daha yüksek canlı ağırlığına ulaştıkları saptanmıştır. En iyi yemden yaralanma oranları soya yağı+balık unu ve soya yağı+balık unu+l-karnitin alan gruplarda belirlenmiştir. Rasyonlarında balık unu alan gruplarda abdominal yağ ağırlıkları azalmış, ayrıca abdominal yağ ağırlığı üzerine Yağ kaynağıxl-karnitine interaksiyon etkisi de saptanmıştır. Anahtar kelimeler: Etlik piliç, yağ kaynağı, balık unu, L-karnitin, yüksek sıcaklık Effects of Dieatary Fat Sources (soya oil vs blended fat), Fish Meal and L-carnitine on Growth Performance of Broilers Reared Under High Temperature Regime Abstract: The present study was carried out to determine whether dieatary inclusion of soyaoil or blended fat with or without fish meal, and with or without L-carnitine affect growth performance of broilers under high temperature regime. Broiler chicks were fed with 8 different diets for a six-weekperiod under a cylicng temperature regime (34-36 C for 8 hours plus 22-24 C for 16 hours). The results showed that fat sources had no effects in the first three week period, but the last three week period, inclusion of soya oil in the diet improved growth performance. Better feed conversion efficiencies were obtained with diets containing soya oil+fish meal and soya oil+fish meal+l-carnitine diets. Abdominal fat was decreased with the diet containing fish meal. Additionally, fat sourcesxl-carnitine interaction was observed on abdominal fat weight. Keywords: Broiler, fat sources, fish meal, L-carnitine, high temperature Giriş Ülkemizde son yıllarda büyük gelişme gösteren kanatlı endüstrisi, maksimum büyümeyi sağlamak için kaliteli ve ucuz yemi temin etmek zorundadır. Bu endüstri kolunun devamlılığı için üretim fiyatlarının mümkün olduğunca minimum düzeyde tutulması gerekmektedir. Üretim masraflarının yaklaşık %60-65 ini yem girdileri ve toplam yem masraflarının yaklaşık %13 ünü de protein kaynakları oluşturmaktadır (1). Rasyonların hazırlanmasında ve dengelenmesinde sınırlı sayıda hammadde kullanılmasının yanı sıra bunların temini ile zaman zaman sorunlar yaşanmaktadır. Balık ununun fiyatı, değişken kalitesi, bazı organizmalarla bulaşık olması rasyonda kullanımını sınırlandırmaktadır. Öte yandan bir çok Avrupa ülkesinde, yasaklanan hayvansal protein kaynaklarının rasyondan çıkarılıp bitkisel protein kaynaklarının alternatif olarak kullanılabileceği düşünülmektedir. Bu amaçla etlik piliçlerde balık ununa alternatif olacak protein kaynakları üzerinde araştırmalar devam etmektedir (2,3). L-karnitin, orta ve uzun zincirli yağ asitlerinin mitokondriyal membrandan matriks içerisine taşınmasını ve bu yağ asitlerinin β-oksidasyonuna olanak sağlayarak enerji metabolizmasında önemli görevler üstlenmektedir. Endojen biyosentez, normal yetiştiricilik koşullarında gereksinimi karşılayacak düzeyde iken, stres, yüksek performans ve yüksek yağlı rasyonlarla beslenen etlik piliçlerde yeterli düzeyde değildir (4,5). Hayvansal protein kaynaklarının karnitin içeriği bitkisel kaynaklara oranla oldukça yüksektir (6). Rasyondan balık ununun çıkarılmasıyla ortaya çıkacak olan karnitin eksikliğinin dışardan rasyona ilave edilmesiyle karşılanabileceği düşünülmektedir. Öte yandan yüksek sıcaklık gibi stres etkenlerinin varlığında iştahı açarak yem tüketimini artırdığı, yem içerisindeki uzun zincirli yağ asitlerini mitokondri içine taşıyarak enerji üretimine katkıda bulunduğu ve performans üzerinde olumlu etkiler yarattığı bilinmektedir (7). Dünya nüfusunun hızla arttığı günümüzde insan beslenmesinde kullanılan bitkisel yağların hayvan beslenmesinde kullanılması rasyonel değildir. Bu amaçla gelişmiş ülkelerde olduğu gibi hayvancılığımızın rekabet edebilmesi için yağ sanayi yan ürünlerinin bilinçli kullanımının yaygınlaşması gerekmektedir. İnsan gıdası olarak tüketilmeyen yağ sanayi yan ürünleri, hayvanların enerji ihtiyaçlarının karşılanmasında önemli yer tutmaktadır. Ayrıca doymuş yağ asitlerince zengin olduklarından oksidasyona karşı daha dayanıklıdırlar. Mevcut çalışma çerçevesinde yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik piliçlerin rasyonlarına ilave edilecek farklı yağ kaynaklarının, bu yağ kaynakları ile karnitinin interaksiyonu ve rasyondan balık ununun çıkarılmasıyla performansta pozitif ilerlemenin sağlanıp sağlanamayacağı test edilmiştir.
Materyal ve Metod 2x2x2 faktöriyel deneme planına uygun olarak yürütülen bu çalışmada hayvan materyali olarak, bir günlük Ross 308 erkek etlik civcivler kullanılmıştır. Civcivler, AK-YEM Sanayi Tarım ve Ticaret A.Ş. den temin edilmiştir. Deneme başı canlı ağırlıkları benzer (43.97 g), her birinde 18 hayvan bulunan 8 muamele grubu (yağ kaynağı olarak karma yağ (Bergafat HPL-106, Berg&Schmidt GmbH&Co KG Hamburg) veya soya yağı kullanılan; balık unu içeren veya içermeyen rasyonlara L-karnitin katkısı yapılmış veya yapılmamış) oluşturulmuştur. Deneme 42 gün süreyle yürütülmüş ve hayvanlar bireysel kafeslerde yetiştirilmiştir. Denemede 0-21 günlük yaşlar arasında başlatma yemi (Hpr:%24, ME: 3010 kcal/kg), 22-42 günlük yaşlarda ise bitiş yemleri (Hpr:%21, ME: 3220 kcal/kg) kullanılmıştır. NRC (8) tarafından belirtilen besin madde gereksinimleri esas alınarak hazırlanan karma yemlerin yapıları Tablo 1 de verilmiştir. Deneme odasındaki sıcaklık ilk hafta 33 C olarak ayarlanmış; her hafta 3 C düşürülmüştür. Deneme süresince günde 8 saat 34-36 C ve 16 saat 22-24 C sıcaklık uygulaması yapılmıştır. Tablo 1. Araştırmada kullanılan etlik civciv ve piliç yemlerinin formülasyonları Başlatma Yemi (0-21. gün ) Hammaddeler Gruplar* SY SY+BU SY+LK SY+BU+LK KY KY+BU KY+LK KY+BU+LK Mısır 143 355 143 355 288 369 288 369 Soya (42 HP) 270 317 270 317 337 300 337 300 Soya yağı 80.6 63.8 80.6 63.8 - - - - Karma yağ - - - - 100.8 79.8 100.8 79.8 Mısır Gluteni (55 HP) 152 70 152 70 129 70 129 70 Balık unu (70 HP) - 47-47 - 57.1-57.1 Pirinç 120 100 120 100 100 60 100 60 Bonkalite 150-150 - 3.94 30.5 3.94 30.5 Kepek 41-41 - - - - - D.C.P -18 17.7 13.8 17.7 13.8 11.7 11.7 Mermer Tozu 10.2 22.5 10.2 22.5 10.6 10.6 Tuz 2 2.3 2 2.3 2.77 2.2 2.77 2.2 Lizin 3.71 1.12 3.71 1.12 2.96 0.85 2.96 0.85 Vitamin karışımı 2 2 2 2 2 2 2 2 Mineral karışımı 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 Soda 2.4 1.6 2.4 1.6 1.71 1.5 1.71 1.5 Antikoksidial 3.8 3.3 3.8 3.3 3.2 3.2 3.2 3.2 L-karnitin mg/kg) - - 60 60 - - 60 60 Bitiş Yemi (22-42.gün) Mısır 282 490 282 490 300 490 300 490 Soya (42 HP) 250 295 250 295 256 225 256 225 Soya yağı 112 96 112 96 - - - - Karma yağ - - - - 140 120 140 120 Mısır Gluteni (55 HP) 121 35.1 121 35.1 132 74 132 74 Balık unu (70 HP) 45 45 56.1 56.1 Pirinç 130-130 - 130-130 - Bonkalite - - - - - - - - Kepek 64-64 - - - - - D.C.P -18 18.19 14.16 18.19 14.16 20.85 14 20.85 14 Mermer Tozu 10.13 13.58 10.13 13.58 8.71 10.95 8.71 10.95 Tuz 2.77 2.35 2.77 2.35 2.79 2.2 2.79 2.2 Lizin 2.05-2.05-2.14 0.05 2.14 0.05 Vitamin karışımı** 2 2 2 2 2 2 2 2 Mineral karışımı*** 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 1.5 Soda 1.65 1.57 1.65 1.57 1.70 1.58 1.70 1.58 Antikoksidial 3.03 3.36 3.03 3.36 2.99 2.93 2.99 2.93 L-karnitin mg/kg) - - 60 60 - - 60 60 * SY: Soya yağı; KY: Karma yağ; BU: Balık unu; LK:L-Karnitin **her 2 kg lık karışımda 12 000 000 IU Vitamin A, 3 500 000 IU Vitamin D 3, 100 g Vitamin E, 3 g Vitamin K 3, 2.5 g Vitamin B 1, 6 g Vitamin B 2, 25 g Niasin, 12 g Ca-D-Pantotenat, 4 g Vitamin B 6, 15 mg Vitamin B 12, 1.5 g Folik Asid, 150 mg D-Biotin, 100 g Vitamin C, 450 g Kolin Klorid, ***her 1 kg lık 100 mg Mangan, 25 g Demir, 65 g Çinko, 15 g Bakır, 0.25 g Kobalt, 1 g Iyot, 0.2 g Selenyum.
Deneme odasındaki nispi nem %50-60 arası olarak ayarlanmıştır. Araştırma süresince taze ve temiz su sürekli hayvanların önüne konulmuştur. Piliçlerin yem tüketimleri günlük, canlı ağılıkları haftalık yapılan tartımlarla belirlenmiştir. 42. günde kesimden 1 saat önce hayvanların önlerinden yemleri alınmış, kesilen hayvanların tüyleri tüy yolma makinesinde temizlenmiş, iç organları çıkarılmış, karaciğerleri tartılmıştır. Daha sonra sıcak karkas ağırlığı alınmış ve +4 C de 24 saat bekletildikten sonra soğuk karkas ağırlıkları saptanmış, abdominal yağları çıkarılarak, abdominal yağ ağırlıkları belirlenmiştir. Deneme sonunda elde edilen verilerin istatistiki analizleri GLM modeli ile, gruplar arası farklılık Duncan Testi ile SAS (9) paket programında gerçekleştirilmiştir. Araştırma Bulguları Kontrollü deneme odası koşullarında bireysel kafeslerde yetiştirilen etlik piliçlerle yürütülen çalışmada, Tablo 1 den de görüldüğü gibi yem tüketimi bakımından denemenin 1. haftasında benzer değerler gösteren grupların (P>0.05), denemenin 2. haftasından itibaren farklılaşmaya başladığı görülmüştür (P<0.01). Denemenin 2. ve 3. haftasında etlik piliçlerin yem tüketimi üzerine yağın etkisi önemli (P<0.01) bulunurken, denemenin 2. haftasından itibaren rasyona ilave edilen balık ununun etkisi ve yağxbalık unu arasında interaksiyon saptanmıştır (P<0.05). Deneme sonu itibariyle yem tüketimi ve yemden yararlanma oranı birlikte değerlendirildiğinde, en yüksek yem tüketimi ve en düşük yemden yararlanma oranlarından biri soya yağı+l-karnitin alan grupta gözlenirken, en düşük yem tüketimi ve en iyi yemden yararlanma soya yağı+balık unu ve soya yağı+balık unu+l-karnitin alan gruplarda belirlenmiştir. Tablo 1. Rasyonun yağ (soya yağı ve karma yağ), balık unu ve L-karnitin içeriğinin yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik piliçlerde yem tüketimi üzerine etkisi Haftalar Muameleler 1 2 3 4 5 6 Soya yağı 117 437a 952ab 1696a 2741a 3819ab Soya yağı+balık unu 115 3936b 864c 1544b 2490bc 3530c Soya yağı+l-karnitin 119 425ab 940ab 1683a 2712a 3859a Soya yağı+balık unu+l-karnitin 114 395b 890bc 1547b 2476c 3482c Karma yağ 117 428ab 926abc 1611ab 2539bc 3617abc Karma yağ+balık unu 124 434a 955ab 1634ab 2602abc 3682abc Karma yağ+l-karnitin 119 452.00a 988a 1687a 26522ab 3730abc Karma yağ+balık unu+l-karnitin 123 448a 953ab 1602ab 2512 bc 3570bc SED 2.06 4.39 7.82 12.85 20.16 30.7 : Aynı parametre için aynı sütunda farklı harfle gösterilen grup ortalamaları arasında istatistiki farklılık vardır. *: P<0.05; **: P<0.01; SED: Ortalamalar arası farkın stanbdart hatası Tablo 2 de canlı ağırlık artışları incelendiğinde, denemenin 2, 3, 5 ve 6. haftalarında soya yağlı rasyonu alan grubun en yüksek canlı ağırlık kazancı elde ettiği görülmektedir. En düşük canlı ağırlık kazancı ise araştırmanın 2. ve 3. haftalarında soya yağı+balık unu rasyonunu alan grupta gözlenirken, 4, 5 ve 6. haftalarda Karma yağ+balıkunu+l-karnitin rasyonunu alan grupta bulunmuştur. Rasyon muamelelerinden yağın etkisi 4 (p<0.01), 5 ve 6. haftalarda (p<0.05), balık ununun etkisi 2, 3 ve 4. haftalarda (p<0.01) ve 2., 3. haftalarda ise YağXBalık unu (p<0.01) ve YağXBalık unuxl-karnitin (p<0.05) interaksiyon etkisi saptanmıştır. Tablo 2. Rasyonun yağ (soya yağı ve karma yağ), balık unu ve L-karnitin içeriğinin yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik piliçlerde canlı ağırlık kazancı üzerine etkisi Muameleler 0 1 2 3 4 5 6 Soya yağı 44.25 122 385a 784a 1215ab 1819a 2398a Soya yağı+balıkunu 43.53 116 314e 666e 1149bc 1778ab 2331ab Soya yağı+l-karnitin 44.30 123 376ab 767abc 1239a 1803ab 2362 ab Soya yağı+balıkunu+l-karnitin 43.08 112 334de 670de 1151bc 1767ab 2285ab Karma yağ 44.40 1110 342cde 716cde 1133bc 1698bc 2265ab Karma yağ+balıkunu 43.79 121 356abcd 728bcd 1132bc 1707bc 2259ab Karma yağ+l-karnitin 44.02 116 366abc 768ab 1180abc 1765ab 2325ab Karma yağ+balıkunu+l-karnitin 44.35 113 348bcd 715cde 1107c 1645c 2219b SDE 0.25 1.75 3.71 6.23 9.71 12.82 17.92 Kilogram canlı ağırlık kazancı için tüketilen yem miktarı bakımından denemede hayvan grupları arasında farklılıkların önemli olduğu (P<0.01) saptanmıştır (Tablo 3). Deneme süresince rasyonların yağ kaynakları yemden yararlanma oranları üzerine etkili olmuştur (P<0.01). denemenin 2., 3. haftasında rasyonlardaki balık unu yemden yararlanma oranını kötüleştirirken, 5. ve 6. haftalarda rasyonlarına soya yağı katılan gruplarda balık unu yemden yararlanma oranlarını iyileştirmiştir. Buna karşılık, denemenin 5. haftası itibariyle rasyonlarında karma yağ katkılı gruplarda balık unu, istatistiki olarak önemli olmamakla birlikte rakamsal olarak yemden yararlanma oranını düşürmüştür. Diğer taraftan denemenin 2. haftası itibariyle YağXBalık unu, YağXL-karnitin ve YağXBalık unuxl-karnitin arasında ilişki belirlenmiştir.
Tablo 3. Rasyonun yağ (soya yağı ve karma yağ), balık unu ve L-karnitin içeriğinin yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik piliçlerde yemden yararlanma oranı üzerine etkisi Muameleler 1 2 3 4 5 6 Soya yağı 0.96c 1.13d 1.21d 1.40ab 1.51a 1.63a Soya yağı+balıkunu 1.00bc 1.26ab 1.30ab 1.34b 1.40b 1.52b Soya yağı+l-karnitin 0.96c 1.13d 1.23dc 1.36b 1.51a 1.63a Soya yağı+balıkunu+l-karnitin 1.02 abc 1.19dc 1.27bc 1.35b 1.40b 1.53b Karma yağ 1.07 ab 1.25ab 1.29ab 1.42a 1.49a 1.60a Karma yağ+balıkunu 1.03 abc 1.23bc 1.32ab 1.45a 1.53a 1.63a Karma yağ+l-karnitin 1.03 abc 1.23abc 1.29ab 1.43a 1.50a 1.61a Karma yağ+balıkunu+l-karnitin 1.09 a 1.29a 1.34a 1.45a 1.53a 1.61a SDE 0.01 0.008 0.006 0.007 0.006 0.007 42. günde kesilen deneme hayvanlarının kesim ve karkas özelliklerine ait bulgular Tablo 4 de verilmiştir. Yapılan araştırmada deneme sonunda kesilen hayvanların sıcak ve soğuk karkas ağırlıkları üzerine rasyon yağ kaynağının etkisi önemli bulunmuştur (P<0.05). Karaciğer ağırlığı üzerine rasyon muamelelerinin etkisi önemli bulunmamıştır. Karkasta yağlanmanın önemli bir göstergesi olan abdominal yağ miktarları ve karkas içerisindeki % payları incelendiğinde; gr olarak en fazla abdominal yağ Soya yağı+l-karnitin ve Karma yağlı rasyon alan gruplarda gözlenirken, % olarak abdominal yağ miktarı en yüksek Karma yağlı rasyon alan grupta gözlenmiştir. gr ve % olarak abdominal yağ miktarı Balık unu alan gruplarda düşük bulunmuştur (P<0.01). Aynı zamanda rasyon yağı ile L-karnitin arasında interaksiyon saptanmıştır (P<0.05). Karkas randımanı üzerine rasyon muamelelerinin etkisi önemli bulunmamıştır. Tablo 4. Rasyonun yağ (soya yağı ve karma yağ), balık unu ve L-karnitin içeriğinin yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik piliçlerde karkas parametreleri üzerine etkisi Muameleler Sıcak karkas Soğuk ağ. karkas ağ. Karaciğer ağ. Abdominal yağ ağ. Abdominal yağ (%) Karkas randımanı Soya yağı 1888a 1822a 49.8 29.5ab 1.62abc 74.6b Soya yağı+balıkunu 1847ab 1791ab 47.3 23.1b 1.27c 75.5ab Soya yağı+l-karnitin 1865ab 1812a 43.1 31.8a 1.75 ab 75.3ab Soya yağı+balıkunu+l-karnitin 1818ab 1776ab 43.6 24.7b 1.39bc 76.3a Karma yağ 1777ab 1729ab 43.9 33.1a 1.91a 74.9ab Karma yağ+balıkunu 1786ab 1738ab 45.4 28.2ab 1.61abc 75.5ab Karma yağ+l-karnitin 1833ab 1783ab 43.8 28.1ab 1.58abc 75.3ab Karma yağ+balıkunu+l-karnitin 1746b 1690b 47.4 23.7b 1.41bc 74.7b SDE 14.02 13.51 0.80 0.04 0.91 0.17 Tartışma ve Sonuç Araştırma sonucunda elde edilen bulgular değerlendirildiğinde; yüksek sıcaklık altında yetiştirilen etlik civcivlerin karma yemlerindeki yağın yaşamın ilk üç haftalık döneminde canlı ağırlık kazancı üzerinde etkili olmadığı belirlenmiştir. Ancak denemenin son üç haftalık döneminde karma yağa oranla soya yağlı rasyon alan grupların daha yüksek canlı ağırlığına ulaştıkları görülmüştür. Kanatlılarda yağların sindirimi üzerine yaş (10) kadar yağların içerdikleri yağ asitlerinin zincir uzunlukları, çift bağ sayısı, doymuş/doymamış asit oranı yağların sindirilebilirlikleri üzerinde etkili olmaktadır (11,12). Doymamış yağ asitleri, doymuş olanlara göre daha iyi emilebilmektedir (13,14). Presten ve ark. (15), etlik piliçlerde yağ kaynağının performans üzerine etkili olmadığını; ancak soya yağının don yağına göre sindirilebilirliğinin çok yüksek olduğunu saptamışlardır. Araştırmada kullanılan karma yağın doymuş yağ oranının yüksekliği nedeniyle, linoleik asitçe zengin olan soya yağının gerisinde kalmış olabileceği düşünülmektedir. Deneme sonu itibariyle en iyi yemden yaralanma oranları soya yağı+balık unu ve soya yağı+balık unu+l-karnitin alan gruplarda belirlenmiştir. Meng ve ark. (14), rasyonlarında don yağı alan etlik piliçlerin kanola yağı alanlar kadar yemden yararlanamadıklarını ortaya koymuşlardır. Dolayısıyla mevcut çalışmada yüksek doymamış yağ asiti oranına sahip soya yağının yemin enerjisinden daha iyi yararlanmayı sağladığı, diğer taraftan etlik piliç yetiştiriciliğinde x, y, z bilinmeyenlerine sahip balık ununun (16), soya yağı ile birlikte yemden yararlanmayı sinerjik olarak teşvik ettiği, böylece hayvanın performansını artırdığı düşünülebilir. Mevcut deneme koşullarında soya yağı+balık ununa dayalı rasyon alan gruplar ile diğer gruplar arasında gözlenen yaklaşık %6 lık yemden yararlanma oranındaki iyileşme ekonomik açıdan önem taşıyacak boyuttadır. Sıcak ve soğuk karkas ağırlıkları üzerine yağın yapısının farklılığı etkili olmuştur. Rasyonlarında soya yağı alan grupların rakamsal olarak sıcak ve soğuk karkas ağırlıklarının karma yağ alanlara oranla daha yüksek olması soya yağının doymamış yağ asitlerince zenginliğine atfedilebilir. Şenköylü ve ark. (12) etlik piliçler üzerinde yürüttükleri çalışmada n-3 yağ asitince zengin keten tohumu yağının lipojenik
özelliğinin aspir ve alfa-linolenik asidi yağlarına oranla daha az olduğunu belirlemişlerdir. Gram ve % olarak abdominal yağ ağırlıkları arasındaki gruplar arasındaki farklılık, rasyonlarında balık unu alan gruplarda n-3 yağ asitlerince zengin balık ununun muhtemelen nitrojen kullanımını etkilemeksizin lipolizi teşvik etmesinden kaynaklanmaktadır. Dişi etlik piliçlerin yaşamlarının ilk dönemlerinde rasyonlarında doymuş yağ yerine doymamış yağ asitlerinin kullanımı daha düşük abdominal yağ oluşumuna neden olmaktadır (17). YağXL-karnitin arasındaki interaksiyon, uzun zincirli yağ asitlerince zengin olan soya yağını alan gruplarda karnitinin bu yağ asitlerini mitokondri içine taşıyarak (18) alınan enerjinin kullanılmasını sağlayarak yağsız dokunun oluşmasını teşvik ettiğini göstermektedir. L-karnitin uzun zincirli yağ asitlerinin yanı sıra serbest yağ asitlerinin de organizmada kullanımını sağlamaktadır (19). YağXL-karnitin arasındaki bu interaksiyon, karma yağ alan gruplara karnitin ilave edildiğinde karnitinin, karma yağda zengin olan serbest yağ asitlerini mitokondri içine taşıdığı ve böylece vücuda alınan enerjinin yağsız doku birikimini teşvik ettiğine bağlanabilir. Mevcut araştırmada, insan besini olarak kullanılmayan karma yağın etlik civciv ve piliç yemlerinde soya yağına alternatif özellik taşıdığı; ancak besin madde değeri ve biyolojik yarayışlılık açısından soya yağından daha düşük değer taşıdığı saptanmıştır. Pahalı bir hayvansal protein kaynağı olan balık ununun rasyondan çıkarılmasının hayvan gelişimi açısından rasyonel olmayacağı ve yağlanmanın ileri düzeylere varacağı belirlenmiştir. Diğer taraftan rasyondan balık ununun çıkarılmasıyla ortaya çıkabilecek karnitin eksikliği ve yüksek sıcaklığın performans üzerinde yarattığı olumsuz etkilerin rasyona ilave edilecek karnitinle önlenemeyeceği; ancak rasyona giren yağın kaynağı ne olursa olsun karkasta istenmeyen abdominal yağ birikimininin karnitinle azaltılabileceği görülmektedir. Teşekkür Bu çalışma, Ç.Ü. Bilimsel Araştırma Projeleri Birimi, Adana; Lohmann Animal Health, Cuxhaven, Germany; Berg&Schmidt GmbH&Co KG Hamburg Germany tarafından desteklenmiştir. Kaynaklar 1. Hossain, M. H., Ahammad, M. U., Howlider, M. A. R., 2003: Replacement of fish meal by broiler offal in broiler diet. International Journal of Poultry Science 2(2):159-163. 2. Khatun, R., Howlider, M. A. R., Rahman, M. M., Hasanuzzaman, M., 2003: Replacement of fish meal by silkworm pupae in broiler diets. Pakistan Journal of Biological Sciences 6(11): 955-958. 3. Eunos Ali, Md., Abdur Rashid Md., Kawsar Trainer M. H., 2001: Replacement of fish meal by oyster meat meal in broiler ration. Journal of Biological Sciences 1(7): 660-662. 4. Borum, P. R., 1983: Carnitine. Ann. Rev. Nutr. 3: 233-259. 5. Bremer, J., 1983: Carnitine-Metabolism and Functions. Physiological Reviews. 63(4): 1420-1480 Printed in U.S.A. 6. Baumgartner, M. and Blum, R., 1997: Feeds without Animal Meal: Is Adequate L-Carnitine Provision still Safeguard? pp:1-2. LONZA Ltd. Muenchensteinerstrasse 38, CH-4002 Basel. 7. Çelik, L. and Öztürkcan, O., 2003: Effects of Dietary Supplemental L-Carnitine and Ascorbic Acid on Fattening Performance, Carcass Quality, Fatty Acids, Amino Acids Compositions of Carcass and Plasma L-Carnitine Concentration of Broiler Chicks Reared under Normal and High Ambient Temperature. Archives of Animal Nutrition, 57 (1):27-38. 8. NRC, 1994: Nutrient Requirements of Poultry, Ninth Revised Edition, National Academy Press, Washington, D.C., 1994. 9. SAS Institue, 1985: SAS User's Guide, Statistics. Version 5th Edition. SAS Institue Inc., Cary, NC. 10. Larbier, M. and Leclercq, B.: Nutrition and feeding of poultry. Nottingham University Press, Inra, ISBN 1-897676-52-2. 11. Kırkpınar, F., Taluğ, M., Erkek, R., Sevgican, F., 1999: Etlik piliç karma yemlerine ilave edilen değişik yağların performans ve yağlanma ile ilgili bazı parametreler üzerine etkileri. Tr. J. of Veterinary and Animal Sciences 23: 523-532. 12. Şenköylü, N., Akiba, Y., Takahashi, K., Sato, K., Harada, M., Kobayashi, T. 1999: Çoklu doymamış n-6 ve n-3 yağ asitleri gruplarının broylerlerde yağ akümülazyonu, lipid metabolizması ve bağışıklık üzerine etkileri. Çiftlik Dergisi 180:45-50. 13. Yeşilbağ, D., 2003: Hayvansal yağların hayvan beslemede kullanımı. Yem Magazin Dergisi 33: 62-66. 14. Meng, X, Slominski, B A, Guenter, W., 2004: The Effect of Fat Type, Carbohydrase, and Lipase Addition on Growth Performance and Nutrient Utilization of Young Broilers Fed Wheat-Based Diets. Poultry Science 83:1718-1727. 15. Preston, C. M., McCracken, K. J., Bedford, M. R., 2001: Effect of wheat content, fat source and enzyme supplementation on diet metabolisability and broiler performance. British Poultry Science 42(5):625-632. 16. Öndül, E., Şahin, R., Bakkalbaşı, E., Kılıççeker, O., Suner, E., 2000: Balık ununa işlenecek hammaddenin sağlanması seçenekleri. Çiftlik Dergisi 200:66-67. 17. Sanz, M., Lopez-Bote, C. J., Flores, A., Carmona, J. M., 2000: Effect of Inclusion time of dietary saturated and unsaturated fats before slaughter on the accumulation and composition of abdominal fat broiler chickens. Poultry Science 78: 1320-1325. 18. Colquhoun, A., Curi, R., 1997: In vivo inhibition of walker 256 carnitine palmitoyltransferase I by soya oil dietary supplementation. EFA & Eicosanoids, Edinburg. 19. Schwenk WF, Hale DE, Haymond MW. 1998: Decreased fasting free fatty acids with L-carnitine in children with carnitine deficiency. Pediatr Res. 23(5):491-494.