KAPSAYICI, ÖNYARGISIZ EĞİTİM İÇİN LİDERLER Öğretmen ve Gençlik Çalışanları için Barış Eğitimi Rehberi Kadından Yaşama Destek Derneği KAYAD 2011 Hazırlayan Dr. Ömür Yılmaz İngilizce den-türkçe ye Çeviri: Anıl Işık Tasarım Hüseyin Daniş Baskı Ateş Matbaası Bu proje Avrupa Birliği tarafından finanse edilip, KAYAD tarafından uygulanmıştır. Bu yayının içeriğinin sorumluluğu tamamen KAYAD a aittir ve hiçbir şekilde Avrupa Birliği nin görüşlerinin yansıtıyor olarak kabul edilemez. This project is funded by the European Union and implemented by KAYAD. The contents of this publication are the sole responsibility of KAYAD and can in no way be taken to reflect the views of the European Union.
İçindekiler Öğretmen Kılavuzu 4 Giriş 5 BÖLÜM A BARIŞ EĞİTİMİNDEKİ ANAHTAR KAVRAMLAR 1. Barış Eğitimi Nedir? 9 2. Barış Eğitimi Pedagojisi ve Ortamı 15 3. İnsan Hakları 20 4. Çok Kültürlülük 25 5. Toplumsal Cinsiyet 28 6. Anlaşmazlıkların Yönetimi ve Çözümü 31 BÖLÜM B ÖRNEK FAALİYETLER, ÇALIŞTAYLAR, DERS PLANLARI Sözleşmemizi Oluşturmak 41 Öğrenme Biçiminiz Nedir? 43 Arkadaşlık Oyunu 49 Oğlan mı Kız mı? 51 İnsan Haklarını Bilmek ve Korumak 53 Çocuk Hakları için Hazine Avı Oyunu 55 Önemli Görev 57 Mobious da Çarpmışma 59 İki Gözlü Oğlan 63 Bir Adım İleri Atın 65 Stereotiplerimizi Keşfetme 69 Resimlerdeki Stereotipler 71 Kendimin Çemberleri 73 Eğitime Erişim 75 Dil Ders Kitaplarında Klişeler 77 Toplumsal Cinsiyet Stereotiplerini Keşfetmek 80 Toplumsal Cinsiyet ve Ayrımcılık 82 Stella nın Hikayesi 84 Güvenli Ortamlar 86 Empatiyi Anlamak ve Geliştirmek 88 Etkili İletişim 90 Anlaşmazlık ve İletişim 92 Anlaşmazlıkları Yönetim Biçiminiz Nedir? 95 ANNEX 1 Evrensel İnsan Hakları Beyannamesi Basitleştirilmiş Versiyon 101 ANNEX 2 Çocuk Hakları Sözleşmesi Basitleştirilmiş Versiyon 105
ÖĞRETMEN KILAVUZU Yaşadığımız zaman diliminde her geçen gün bilgi birikimi artıyor. Bilgi çağ ı adı verilen günümüzde bilgi toplumu oluşturmak, ülkelerin en önemli amacıdır. Çünkü yeni dünya düzeninde ayakta durabilmek, varlığını sürdürebilmek ve küreselleşen dünyanın ihtiyaçlarını yerine getirmek için eğitilmiş insan gücüne ihtiyaç vardır. Dünyada olup bitenlere bakarken insanlığın ve doğanın bütünlüğünün ne kadar zarar gördüğünü de edinilen bilgilerden öğrenmiş oluyoruz. İşte yeryüzündeki bu bütünlüğü ve barışı sağlıyacak mucizeler anneler ve öğretmenlerin elindedir. Onlardan alınan eğitimle düşünceler, bireyin beden ve ruhundaki yaratıcılık ve güzellkler, mükemmelliği optimal potansiye ulaştırır. En temel gıda olan sevgi ile anaokuldan, ortaeğitimin sonuna kadar eğitim sürecinde öğrencilerin gelişim, büyüme ve uyumlarında birinci derece etkili olan öğretmenlerdir. Bireyin evrensel değerlere ulaşmasını sağlayarak, insanı merkez yapan anlayışı benimsetir; ve iyi bir öğrenci değil iyi bir insan olmasında öncülük yapar. Sonuçta, değişim için mücadele eden, yön bulmada berrak duygular oluşturan ve düzgün seçim yapan ve düşünce yaratan içsel enerjisi olan öğrenciler yetiştirir. Herkesin hayatında ilk karşılaştığı bir öğretmen vardır. Çoğunlukla da her öğrencinin sevdiği bir öğretmeni ve öğretmenlik mesleği, çoğu insanın belleğinde yatır. Öğretmen ise birey ve resmi makamların arasındaki ilk köprüdür. Sivil yaşamda ülkemizin gerçek hedefe ulaşmasında hedef davranışlar açık ve somut olarak belirlenir ve bunlara nasıl ulaşılacağı sınıf ve okul ortamında uygulanabilir etkinlikler olarak verilir ve öğrencilerin katılımları sağlanır. Bununla birlikte bireyin, mutluluğa, insani hak, sorumluluk ve değerlere ulaşmasında öğretmenlik ideal bir meslektir. Her türlü yeniliğe açık, insan haklarını içselleştirmiş, bilimsel gelişmelerden haberdar, sorumluluk taşıyan, çalışkan, insani değerleri ve evrensel erdemleri önemseyen, yaratıcı, başarılı ve özgüveni ve özsaygınlığı yüksek İnsan yetiştirmek zordur. Bu bilinçle, proje üreten, fotoğrafı büyük gören, küçük hesapları olmayan, geleneksellikten modernizasyon arasındaki köprüde cinsiyet, din dil, ırk, renk, fizik ve her türlü ayrımcılık yapmadan her iki cinsin birlikte durarak her gün özel evinden, genel dünyaya doğru ilerliyen bireyleri topluma yetiştirmek zorundayız. Öğrencilerin nitelikli, barışcıl ve mutlu birer insan olarak yetişmesinde de bu büyük görev ögretmenlere düşmektedir. İşte bu nedenden dolayı özelinden genel dünyaya ilerleyen öğretmen ve eğitmenler, günümüz sorunlarını irdelerken kimi suçlayabiliriz sorusunun yerine bu gün çocuklar için günümüz sorunlarını çözebilmede onlara ne katkı koyabiliriz sorusu olmalıdır. Eğitim al ver ilişkisine dayalıdır. Her öğretmen ayni zamanda bir öğrencidir ve bu paylaşım ve anlayış özsaygı, özgüven, özcesaret ve hevesi geliştirir. Sevgi, barış, mutluluk ve refah içinde yaşayan bir dünyayı amaçlamak her bireyin hakkıdır. Bunları elde etmek için de öğretmenlerin eğitim sürercinde yaşam farkındalıklarını geliştirmede rolünü farkında oynamalıdır. Bu duygu ve düşüncelerle insan eğitimine gönül veren tüm yönetici ve öğretmenlerin Öğretmenlik Kılavuzu vardır. Su anda elinizdeki kılavuz da, sizlerle birlikte hazırladığımız bir Barış Eğitimi örnek kılavuzudur. Meral Akıncı KAYAD Board of Directors, Chairwoman
Giriş Bu el kitabı, Barış Eğitimi ile ilgilenmeyi arzulayan öğretmenler ve gençlik çalışanları için bir kaynaktır. KAYAD ın Avrupa Komisyonu tarafından kısmen desteklenen Leaders for Inclusive Free-of-Bias Education (Katılımcı Önyargısız Eğitim için Liderler, LIFE) Projesi nin bir parçası olarak hazırlanmıştır. Bu proje, 2010 yılında Kıbrıs ın kuzeyinden ve güneyinden ve Kuzey İrlanda nın Katolik ve Protestan toplumlarından 30 genç öğretmeni, öğretmen adayını ve gençlik çalışanını 10 günlük eğitimcinin eğitimi programı çerçevesinde biraraya getirdi. Aynı grup, daha sonra 3 günlük bir takip programı için Kıbrıs ta buluştu. Bu projenin esas amacı, çok kültürlülüğü irdelemek ve çok kültürlü toplumlarımızda barışa katkı konulması amacıyla öğretmenler ve gençlik çalışanları için araçlar sağlamaktı. Barış anlayışımız geniştir; sadece fiziksel şiddetin olmayışını değil, ayrıca herkesin insan haklarından eşit faydalanmasını ve herkes için sosyal, ekonomik ve siyasi adaletin mevcudiyetini de kapsamaktadır. Barış Eğitimi ne yaklaşımımız, içsel, kişilerarası, gruplararası, ulusal ve uluslararası barışı sağlayacak bilginin, becerilerin, değerlerin ve tutumların teşvik edilmesini öngörür. Bu ek kitabı, A Bölümü nde, Barış Eğitimi nin bazı anahtar kavramlarına bir giriş yapmaktadır. B Bölümü nde ise, mevcut müfredata dahil edilebilecek ya da bağımsız çalıştaylar olarak kullanılabilecek bazı model ders planları ve faaliyetler sunmaktadır. A Bölümü nde ayrıca, B Bölümü nde bulabileceğiniz ilgili alıştırmalara referans veriyoruz. Aksi belirtilmediği takdirde ( Hedef Grup: Küçük Çocuklar olarak), faaliyetler gençlere yöneliktir. Barış Eğitimi nin uygulandığı toplumun özel ihtiyaçlarına yanıt vermesi gerektiğini belirtmek önemlidir. Barış Eğitimi verildiği zamanda toplumla ya da hedef grubuyla doğrudan doğruya ilgili konuları ele alırsa daha etkili olur. Bu nedenle, programımız, özelllikle çok kültürlülük ve adanın her iki tarafında göçmenlere karşı ırkçı tavırların yaygınlığını göz önünde bulundurarak, önyargı, ayrımcılık ve ırkçılık sorunlarına odaklandı. Toplumsal cinsiyete dayalı ayrımcılık ve şiddet fiziksel, ekonomik, psikolojik, duygusal, yapısal ile ilgili farkındalığın eksikliği de ele alınması gereken bir başka genel sorundu.
BÖLÜM A BARIŞ EĞİTİMİ NDE ANAHTAR KAVRAMLARI
Sayfa 9 Barış Eğitimi, çocukları, gençleri ve yetişkinleri; 1. Barış Eğitimi nedir? Hem aleni hem de yapısal şiddeti önlemek; Anlaşmazlıkları barışçıl bir şekilde çözmek; İçsel, kişilerarası, gruplararası, ulusal ya da uluslararası düzeyde barışa yardımcı olan koşulları yaratamak amacıyla; etkinleştirecek davranış değişikliklerine yol açabilmek için gerekli olan bilginin, becerilerin, tutumların ve değerlerin geliştirilmesi sürecidir (UNICEF in Fountain 1999 daki tanımından uyarlanmıştır). Barış Eğitimi nin merkezindeki bazı önemli unsurları vurgulamak önemlidir. Barış Eğitimi, sadece bilgi aktarmayı ve bilgiyi geliştirmeyi değil, davranışlarda değişikliklere yol açacak becerileri ve değerleri/tutumları geliştirmeyi de hedeflemektedir. Barış Eğitimi, sadece aleni ya da fiziksel şiddetin olmayışını değil (olumsuz barış), yapısal şiddetsizliği (olumlu barış) de hedeflemektedir. Yapısal şiddet, yoksulluk, ayrımcılık, fırsatlara haksız erişim, bir toplumun zenginliğinin ve kaynaklarının dağıtılmasına karar vermede haksız güç dağılımı gibi adaletsizlikler anlamına gelmektedir (farklı düzeylerde farklı şiddet türleri örnekleri için aşağıdaki tabloya bakınız). Barış, sadece fiziksel pasifizm ya da savaşın olmayışı demek değildir; barış, her türlü adaletsizliğin yok edilmesini gerektirir ve temel insan haklarının ihlal edildiği bir toplumda var olamaz. Olumlu barış, toplum, ülke ve genel olarak dünyadaki herkes ve hatta gelecek nesiller için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti içerir (Galtung, 1969; Hicks 1985; Navarro-Castro ve Nario-Galace 2008; Fountain, 1999). Barış Eğitimi, farklı seviyelerde içsel (iç huzur), kişilerarası (insanlar arası barış), gruplararası (gruplar ya da toplumlar arası barış), ulusal (bir ülkede barış) ve uluslararası (ülkeler arası barış) barışı hedefler. Barış Eğitimi, toplumsal bir çabadır; herhangi bir yaş grubuyla ya da okullardaki resmi eğitimle kısıtlı değildir. Barış Eğitimi, aşağıda belirtilen şu aşamalarla bireylerin davaranışlarını etkilemeyi hedeflemektedir: 1 Her seviyede barışa engel teşkil eden konular hakkında farkında olmalarını sağlamak (içsel, kişilerarası, gruplararası, ulusal ve uluslararası); 2 Bu konularla ilgilenmelerini sağlamak; 3 Bu konular hakkında bilgi sağlamak; 4 Bu konuları yapıcı, barışçıl bir şekilde ele almaları için becerilerini geliştirmek; 5 Yeni becerileri uygulamaları ve yeni davranışları denemeleri için onları motive etmek (örneğin, anlaşmazlıkların barışçıl yönetimi); 6 Yeni davranışların etkisini değerlendirmek; ve 7 Yeni tür davaranışı bir değer ve tutum olarak içselleştirmeleri ve bireyin bunu düzenli olarak uygulamasını sağlamak.
Sayfa 10 Şiddet Türü Doğrudan/ Fiziksel Yapısal: Ekonomik, Siyasi, Sosyal, Kültürel Seviye İçsel Kişilerarası Gruplararası / Ulusal Uluslararası / Küresel Drug or alchohol abuse, suicide Düşük benlik saygısı, yabancılaşma, kendi hakkını aramama Okulda/evde/sokakda vurma ya da itişip kakışma, ateş etme, bıçaklama İnsanlar arasındaki eşitsizlikler, yoksulluk, önyargı / klişeler, ırçılık, cinsiyetçilik, zorbalık Ekolojik Aşırı- tüketim Aşırı tüketim, kirlilik İç savaş, göstericilere karşı polis şiddeti, intihar bombalamaları Sosyal adaletsizlik, fırsat ve hak eşitsizliği, yoksulluk, baskı Aşırı tüketim, kirliilik, kimyasal /biyolojik savaş Ülkeler arası savaş Kürsel eşitlisizlikler, yoksulluk, açlık Aşırı tüketim, kirlilik, kimyasal/biyolojik / nükleer savaş * Alıntı: Navarro-Castro & Nario-Galace, 2008. Barış Eğitimi, belli bilgi, beceri ve değerleri teşvik ederek, BM Barış Kültürü Deklarasyonu nda (1998) tanımlanan barış kültürünü besleyecektir. Barış Kültürü: Aşağıdaki unsurları yansıtan ve aşılayan bir dizi değer, tutum, gelenek, davranış biçimi ve yaşam şekli: Hayata ve tüm insan haklarına saygı; Her türlü şiddetin reddedilmesi ve diyalog ve müzakere yoluyla, şiddetli anlaşmazlığın ana nedenlerinin ele alınarak önlenmesine bağlılık; Mevcut ve gelecek nesillerin ihtiyaçlarının adilane karşılanması sürecine tam katılım taahhüdü; Kadınların ve erkeklerin eşit haklarının ve fırsatlarının desteklenmesi; Herkese özgür ifade, düşünce ve bilgi hakkının tanınması; Ulusallar arasında, etnik, dini, kültürel, ve diğer gruplar arasında ve bireyler arasında özgürlük, adalet, demokrasi, hoşgörü, dayanışma, işbirliği, çoğulculuk, kültürel çeşitlilik, dialog ve anlayış ilkelerine bağlılık (BM Barış Kültürü Deklarasyonu, 1998). Barış Eğitimi için yaptığımız tanımın anlaşmazlığın ortadan kaldırılmasına atıfta bulunmadığına dikkat edin. Çünkü anlaşmazlık günlük yaşamımızın doğal bir parçasıdır ve bunun bastırılması taraf ya da tarafların susturulması anlamına gelir. Çince de, anlaşmazlık kelimesi, kriz ve fırsatı sembolize eden iki karakterden oluşur. Ele alınış şekline bağlı olarak, anlaşmazlıklar krizlere ya da fırsatlara dönüşebilir. Eğer yapıcı bir şekilde Çince de Anlaşmazlık yönetilirse, bu, konunun irdelenmesi, farklı tarafların ihtiyaçlarının anlaşılması, empati kurulması, anlaşmazlığın krize (hatta olası bir şiddete) dönüşmesi öncesinde birikmiş duyguların serbest bırakılması açsından bir fırsat olabilir.
Sayfa 11 Evrensel Düşün, Yerel Hareket Et! Evrensel Düşün, Yerel Hareket Et, Barış Eğitimi nin ana ilkelerinden biridir. Bu, birkaç önemli unsuru içerir: İnsan hakları, eşitlik ve adalet evrensel ilkeleri, her zaman Barış Eğitimi nin merkezinde olmalıdır. Ayrıca uygulandığı toplumun özel koşulları ve ihtiyaçlarıyla bağlantılı olmalıdır. Örneğin, Kıbrıs ta Barış Eğitimi, sadece iki toplum Kıbrıslı Türkler ve Kıbrıslı Rumlar arasındaki barışla alakalı olmamalıdır; iki toplumda yer alan diğer göçmen topluluklara yönelik ayrımcılık konularının da ele alınması gerekmektedir. Bugün birçok küresel sorunun, yerel sebepleri ve/veya sonuçları vardır ve yerel olarak yaşanan birçok sorunun küresel sebepleri ve/veya sonuçları bulunmaktadır. İnsan ticareti, bunun bir örneğidir. Kıbrıs, bilhassa fuhuş ya da ev hizmetilsi olarak çalışmak için adaya getirilen kadınlar olmak üzere ticareti yapılan insanları kabul eden ülkelerden biridir. Bu nedenle, Barış Eğitimi nde insan ticaretinin ve Kıbrıs taki bireyler olarak modern kölelikte bizim payımızın da ele alınması gerekir. Herkes için insan hakları, eşitlik ve adalet evrensel ilkelerini ihlal etmemek şartıyla, Barış Eğitimi nin yerel toplumların kültürel/dini hassasiyetlerini önemsemesi ve bunlara karşı saygılı olması gerekir. Barış Eğitimi, küresel vatandaşlar yaratmayı hedeflemektedir ve bu bağlamda Küresel Eğitim, Barış Eğitiminin bir alt kümesi olarak görülebilir. Küresel Vatandaşlık, uzak yerlerle ve farklı kültürlerle ilişki kurmaktır, ancak bu asla kendi yaşamımız ve toplulumumuzdan bağımsız bir şekilde olmaz. Hedef, daha çok, bizi diğer insanlara, yerlere, kültürlere bağlayan şeyleri, bu ilişkilerin niteliğini (eşitliğini) ve bu insanlar, yerler ve kültürlerden ve ayrıca onlar hakkında öğrenebileceğimiz şeyleri bulmaktır. Tüm bunlar Kürsel Vatandaşlığın yerel bir yansımasıyla sonuçlanabilir, örneğin okuldaki akşam yemeği sırasında ırkçı bir söyleme itiraz etme. - Oxfam, Küresel Vatandaşlığa Başlangıç: Yeni Öğretmenler için Kılavuz
Sayfa 12 Kürsel Vatandaşlar Daha geniş bir dünyanın farkındadır ve dünya vatandaşı olarak kendi rolleri olduğu hissine sahiptir Çeşitliliğe saygılıdır ve değer verir Dünyanın işleyişiyle ilgili bir anlayışa sahiptir Sosyal adaletsizlikten dolayı öfkelidir Yerelden küresele her düzeyde toplumda katılımcı biçimde yer alır Daha eşit ve sürdürülebilir bir dünya için eyleme hazırdır Kendi eylemleri ve eylemsizlikleri için sorumluluk alır * Kaynak: Oxfam, Kürsel Vatadaşlığa Giriş: Yeni Öğretmenler için Kılavuz
Sayfa 13 Küresel Vatandaşlık Kavramının Ana Başlıkları Küreselleşme ve Karşılıklı Bağımlılık Bugün sabah kahvaltını bitirene kadar dünyanın yarısından fazlasına ihtiyaç duymuş olacaksın. -Martin Luther King Sosyal Adalet ve Eşitlik Adaletsizlikler karşısında tarafsız kalırsan, ezenin tarafını tuttun demektir. Eğer bir fil ayağıyla bir farenin kuyruğuna basıyorsa ve sen de tarafsız olduğunu söylüyorsun, fare tarafsızlığını takdir etmeyecektir. -Desmond Tutu Çeşitlilik Hepimiz mutlu olmak amacıyla yaşarız; hayatlarımız çok değişik, aynı zamanda da farksız. -Anne Frank Sürdürülebilir Gelişim Dünyada herkesin ihtiyaçlarını karşılamaya yetecek kaynak vardır, ama herkesin açgözlülüğünü değil. -Mahatma Gandhi Barış ve Çatışma Barış, eğer savaş durumunun olmaması anlamına geliyorsa, açlık ve soğuktan ölmek üzere olan birisi için pek bir anlam ifade etmez. Barış, ancak insan haklarına saygı gösterildikçe, insanların doyurulup, hem bireylerin hem milletlerin özgür oldukları yerlerde var olabilir -The 14th Dalai Lama
Sayfa 14 Bilgi, Beceriler, Değerler Aşağıdaki şema, çeşitli kaynaklardan derlenmiştir ve dünya genelinden çok çeşitli barış eğitimi literatürünü ve uygulamalarını yansıtır. Barışın önünde duran belirgin konular her zaman bir toplumdan diğer topluma değişeceğinden bir yerde süregelen bir savaş, başka bir yerde ırkçılık, bir başka yerde homofobia, diğer bir yerde çevre tahribatı vs. olabilir Barış Eğitimi nin irdelemesi gereken konular farklı zamanlarda ve yerlerde biraz farklı olacaktır. Ancak, genel temalar aşağıdaki şemada sunulduğu gibi olacaktır. Burada söz konusu olan bilgi, beceriler ve değerler/tutumlar, herkesin hem fiziksel hem de duygusal olarak güvende hissettiği, hoşgörü, özen ve saygı ortamlarında; çeşitli, işbirliği ve katılımcı öğrenim metodları kullanılarak teşvik edilecektir. Barış Eğitiminin Hedefleri Bilgi Değerler/Tutumlar Öz saygınlık Başkalarına saygı Çeşitliliğe saygı, hoşgörü Kültürlerarası anlayış Şiddetsizlik Adalet Şefkat Sosyal sorumluluk Toplumsal cinsiyet farkındalığı ve hassasiyeti Ekolojik farkındalık ve kaygı Küresel kaygı Barışın bütünsel kavramı Uyuşmazlığın ve şiddetin nedenleri Uyuşmazlığın şiddetsiz yönetimi, müzakere, arabuluculuk Sosyal çeşitlilik (kültür, din, etnik, cinsiyet, engellilik) İnsan hakları Sosyal adalet ve sorumluluk Adalete dayalı kalkınma Sürdürülebilir kalkınma Skills İletişim, aktif dinleme, düşünce Empati ve şefkat Eleştirisel düşünce ve analiz Karar verme, sorun çözme, Hayal gücü, yaratıcılık Grup oluşturma, işbirliği Özfarkındalık, özdenetim, sabır Anlaşmazlık yönetimi /çözüm
Sayfa 15 2. Barış Eğitimi Pedagojisi ve Ortamı Barış Bölgeleri: Barış Eğitimi nin uygulandığı sınıflar, okullar ve diğer eğitim ortamları, Barış Eğitimi nin ana ilkelerini temsil etmeli ve yansıtmaldır. Barış Eğitimi ile uyumlu olması için, aşağıda belirtilen niteliklerle barış bölgeleri modeli olarak işlev göstermeleri gerekir: Katılımcılar (öğrenciler, çocuklar, gençler ve yetişkinler) hem fiziksel hem de psikolojik olarak güvende hissetmelidirler. Katılan herkes, sözlü (aşağılayıcı sözler), duygusal (örneğin toplumdan dışlanma), ya da fiziksel şiddet içeren bir karşılık alma korkusu hisssetmeden özgürce konuşmak için güvende hissetmelidir. Katılımcılara, farklı güçlü duyguları içermesi muhtemel tartışmalı konuları irdemeleri için güvenli bir mekan sunulmalıdır. Yönetici, katılımcıları, belli bir şekilde hissetmelerine neden olan kişileri suçlamak yerine, kendi duygularının farkında olmaya ve bunun sorumluluğunu üstlenmeye teşvik etmelidir. Katılımcılar, her birinin kendi vücutları ve dilleriyle duygularını nasıl deneyimlediklerini ve ifade ettiklerini anlamaya teşvik edilmelidirler. İdari politikalar ve uygulamalar, eşitlik, ayrım yapmama ve tüm katılımcıların haklarına ve onuruna saygı göstererek, şiddet içermeyen bir şekilde anlaşmazlıkların üstesinden gelinmesi ilkelerini idame ettirmelidir. Gerek çocuk, gerek yetişkin olsun tüm katılımcıların neyin, nerde ve nasıl çalışılacağına karar verilmesine aktif bir şekilde katıldığı demokratik ortamlar olması gereklidir. Katılımcılar, ayrıca bu öğrenme ortamı içerisinde herkesin saygı göstereceği kuralları belirleyen bir sözleşme nin yapılmasına dahil edilmelidir. Bu, güvenli ve etkili bir ortamda birlikte çalışmak için ihtiyaç duyulan kuralların zemini hakkında gruptaki herkesin kabul edeceği bir anlaşma olacaktır. Bu, bir mülkiyet, aidiyet ve sorumluluk duygusuna sahip olmaya yardımcı olacaktır. Gerekli olduğunda yeniden değerlendirilebilecek ve revize edilebilecektir. Sözleşmemizi Oluşturmak faaliyeti bu anlaşmanın oluşturulmasında kullanılabilir. Bir çember içinde çalışmak demokratik öğrenme ortamının oluşmasının ayrılmaz bir parçasıdır. Bu: Eşitliği teşvik eder (hiyerarşi, lider, başta ya da sonda gelen, önde ya da arkada olan yoktur); Güven inşa eder ve birbirlerinin yanıtlarını onaylamaya imkan tanır (herkes herkesi görebilir ve duyabilir); Katılımı teşvik eder ( pas deme olanağıyla, insanlar herkesin tepkisini gördüğünde daha kolay ve dürüstçe konuşabilir); Aidiyet duygusunu güçlendirir (çember bir takım oluşturur); Kişisel sorumluluğu ve grup sorumluluğunu teşvik eder; Çeşitli deneyimsel öğrenme (deneyimlerden öğrenmek) yöntemlerinin ve katılımı, işbirliğini, eleştirel düşünmeyi teşvik eden yöntemlerin kullanılması gereklidir. Alternatif eğitim hedefleri alternatif pedagojik bir yaklaşımı gerektirir: Geleneksel eğitim yaklaşımlarından farklı olarak, Barış Eğitimi sadece bilgi sağlamayı değil, ayrıca davranış değişikliklerine yol açacak becerilerin, değerlerin, tutumların geliştirilmesini de hedefler. Bu nedenle Barış Eğitimi, arzu edilen becerilerin ve değerlerin katılımcıların aklına iyice yerleşmesini gerektirir ve bu ezberleme ve ders anlatmadan öteye giden bir öğrenme yöntemini gerekli kılar. Barış Eğitimi bir ruh hali oluşturmayı hedeflediği için, ana öğretim biçimleri deneyimlemeyi hedefler. Deneyimsel öğrenme, değerlerin, tutumların, algıların, becerilerin ve davranış eğilimlerinin kazanılmasında, diğer bir deyişle içselleştirilmesinde anahtar yöntemdir. İçselleştirme, sadece öğüt vermekle başarılamaz; esas kazanım mekanizması uygulamadır (Bar-Tal 2002, 33). Öğrencilerin öğretmenlerce ders bilgileriyle doldurulan bir boş yazı tahtası farz edildiği geleneksel öğretmen merkezli yaklaşımın aksine, Barış Eğitimi, öğrenci merkezli bir yaklaşımı gerektirir. Barış Eğitimi, öğrencilerin eğitim ortamına çok çeşitli değerli enformasyon, bilgi, inançlar, değerler ve
Sayfa 16 tecrübeler taşıdığını kabul etmelidir. Öğrencilerin ve öğretmenlerin, herkesin birbirlerinden öğrenecek birşeyleri vardır. Başarılı bir eğitmenin, bu farklılıkları kabul etmesi ve aktif ve katılımcı öğrenmeyi kolaylaştırması gerekir; bunun sayesinde öğrenciler kendi mevcut bilgilerini ve tercübelerini geliştirebilecektir. Deneyimsel öğrenme, öğrenciye, konuyla ilgili okumanın ve öğrenmenin ötesinde, kişisel olarak konuyu araştırma ve konuyla doğrudan bağlantı kurma imkanı tanır; öğrenci, öğretim/öğrenme sürecinde aktif bir katılımcı olur. Örneğin hayvanlar hakkında öğrenirken, katılımcılar, sadece bu hayvanlar hakkında okumak yerine, bir hayvanat bahçesini ziyaret edebilir ya da doğada hayvanları gözlemleyebilir. Empati hakkında öğrenirken, katılımcılar rol yapma oyunlarında yer almaya teşvik edilebilir, böylece kendini başka birinin yerine koyabilir ve bu kişinin duygularını ve ihtiyaçlarını anlayabilir. Öğreniyoruz Okuduklarımızın %10 unu, Duyduklarımızın %20 sini, Gördüklerimizin %30 unu, Gördüklerimizin ve duyduklarımızın %50 sini, Tartıştıklarımızın %70 ini, Deneyimlediklerimizin %80 ini, Başkalarına öğrettikerimizin %95 ini. - William Glassner Deneyimsel öğrenmenin 4 ana aşaması vardır: Somut tecrübe; Bu tecrübe hakkında düşünme; Bu düşünceye dayanan soyut kavramların oluşumu, diğer bir deyişle kuramlaştırma; Deneyerek bu yeni kavramların sınanması (Kolb ve Fry 1975). Çok basit bir örnek olarak, ateşin tehlikelerini öğrenen bir çocuk düşünün. Eğer ateşe dokunursa ve kendi kendini yakarsa, bu tecrübesine dayanarak birinin ateşe benzeyen bir nesneye dokunduğunda yanabileceği ve bu nedenle bu tür nesnelere dokunulmaması gerektiği sonucuna varabilir. Bu anlayışı içselleştirmeden ve kalıcı bir davranışa dönüştürmeden önce, bunu bir kereden fazla, belki farklı durumlarda ve farklı nesnelerle tercübe edinmesi gerekebilir. Öğrenme, her zaman kişisel bir deneyimle başlamak zorunda değildir. Bir konuyla ilgili kavramlar ve teoriler, öğrenciye bir başkası tarafından aktarılabilir ve öğrenci daha sonra bu konuyla ilgili kendi düşüncesini ya da teorilerini formüle etmek için duyduklarını ya da okuduklarını deneyimleyebilir. İnsanlar, ayrıca öğrenme şekillerinde farklılık gösterebilir: Bazı insanlar bu aşamalardan birinden (örneğin, doğrudan kişisel tercübe) öğrenebilirken, başka insanların öğrenmesi için diğer bir aşama (örneğin konu hakkındaki kavramları ve teorileri okuma ya da tartışma) daha kolay olabilir. Bu, bir Barış Eğitimcisi nin, eğitim planlarını hazırlarken dikkat etmesi gereken en temel çeşitlilik faktörlerinden biridir, ancak bu şekilde tüm katılımcıların öğrenme ihtiyaçlarına yanıt verebilirler. David Kolb un deneyimsel öğrenmeyle ilgili teorisine dayanarak, Peter Honey ve Alan Mumford (1986), farklı aşamalarda öğrenme eğilimleri ve tercihlerine dayalı olarak bir öğrenme türleri tipolojisi Aktivist,
Sayfa 17 Yansıtıcı, Kuramcı, Pragmacı geliştirdi (resme bakınız). Honey & Mumford: Öğrenme Şekilleri Tipolojisi Somut Deneyim Aktivist: Yapmayı ve tecrübe etmeyi tercih eder Aktif Deneme Değerlendirerek Gözlem Değerlendiren: Gözlemler ve değerlendirir Soyut Kavramsallaştırma Kuramcı: Temeldeki sebep, kavram ve ilişkileri anlamak ister Pragmatik: Calışıp çalışmadığını deneyerek görmek ister * Source: http://www.learningandteaching.info/learning/experience.htm. Başarılı bir Barış Eğitimcisi, insanların öğrenme biçimlerinde değişilik gösterdiğini kabul etmeli ve gruptaki farklı öğrenme ihtiyaçlarını karşılayabilmek üzere planlarını ve araçlarını geliştirmelidir. Öğrenme Türün Nedir? etkinliği bu çeşitliliği tanımlamak açısından iyi bir yöntemdir; bu ayrıca katılımcıların, herkesin farklı öğrenme şekillleri ve ihtiyaçları olduğunu ve öğrenmenin doğru ya da yanlış şekli olmadığını anlamasını sağlayacaktır. Özgürleşme Aracı olarak Eğitim: Yeni ufuklar açan çalışmasında, Baskı Görenlerin Pedagojisi (1968), Paulo Freire, eğitimde bankacılık kavramı olarak tanımladığı geleneksel eğitim yaklaşımını eleştirdi ve alternatif olarak sorun tanımlayıcı eğitimi sundu. Barış Eğitimi, eleştirisel ve yaratıcı düşünmeyi ve deneyimsel öğrenmeyi teşvik ederek, sorun tanımlayıcı öğrenme yöntemlerini kullanmalıdır. Geleneksel eğitim yaklaşımları, öğrencileri toplumun mevcut güç yapılarını ve düzenini sorgulamadan kabul etmeye programladığı için bir baskı aracı olmuştur. Öte yandan Barış Eğitimi, öğrencileri yaşadıkları dünyayı düşünmeye ve analiz etmeye ve herkes için siyasi, ekonomik ve sosyal adaletin olduğu bir topluma ve dünyaya yönelik değişim için bilgi, beceriler ve değerler edinmeye teşvik ederek bir özgürleşme aracı olabilir ve olmalıdır.
Sayfa 18 Eğitimde Bankacılık Kavramı Sorunsallaştıran Eğitim Öğrencilere, öğretmenin bilgi depolayabileceği boş tenekeler ya da kutular gibi davranılmaktadır. Öğretmen ve öğrenci arasındaki fark: öğretmen herşeyi bilir, öğrenciler hiçbir şeyi bilmez. Öğrenciler, sadece ezberlemeyi teşvik eden ve eleştirisel ve yaratıcı düşünmeyi an aza indirgeyen öğretmenlerin dikte ettiği bilgileri alır, dosyalar, akılda tutar. Ders verme, ana öğretim yöntemidir. Eğitim, insanları toplumun mevcut güç ilişkilerini ve düzenini kabul etmeye koşullayan bir hakimiyet uygulaması ve baskı aracı olur. Öğrenciler ve öğretmenler/yöneticiler gerçeği birlikte keşfederler. Herkesi, öğretmeni ve öğrenciyi kapsar: öğretmen ve öğrencilerin birbirlerinden öğrenecekleri ve paylaşacakları bilgi ve tercübeler vardır. Eğitimci, öğrenciler için dünyayı sorunsallaştırır, eleştirisel düşünceyi teşvik eder. Katılımcılık, işbirliği, ve ampirik öğrenme, yaşadığımız dünyayı düşünme ve analiz etme teşvik edilir. Eğitim, insanları toplumun mevcut güç ilişkilerini ve düzenini sorgulamaya teşvik ederek, sosyal değişimin yolunu açan bir özgürleşme aracı olur.
Sayfa 19 Öğrenme-Öğretme Stratejileri Yukarıda tanımlanan Barış Eğitimi ilkeleriyle uyumlu birçok olası strateji vardır. Bu stratejilerde öğrenci süreçte aktif bir katılımcı olarak yer alır. Grup tartışması İkili paylaşım Küçük grup tartışmaları, farklı seslerin duyulmasına imkan tanır. Bu tartışmalar, belli sorularla yönlendirilmesi ve iyi düşünülmüş fikirlere dayanması halinde daha etkili olurlar (muhtemelen kendi düşüncelerini oluşturmak için verilecek bir zamandan sonra). İkili gruplardan belli bir soruyu ya da konuyu tartışmaları istenir. A Kişisi, yanıt verirken, B kişisi müdahale etmeden dinler. Sonra rolleri değişirler ve B yanıt verirken, A dinler. Bu eylem, dinleme becerilerini geliştirebilir. Rol yapma ve simulasyon Katılımcılara belli bir konu ve ilgili aktörler hakkında bilgi verilir. Ardından, her birinden kendilerini tarif edilen karakterin yerine koyarak, bu kişinin bakış açısını ve ihtiyaçlarını yansıtacak şekilde o role girmesi istenir. Bu eylem, empatiyi geliştirir ve farklı pozisyonlarla onların sosyal etkileşimini daya iyi anlamayı sağlar. Anahtar kelimeler Film ve fotoğraflar Hikaye anlatmak Öğretilebilir anlar Röpörtajlar ya da araştırmalar Karşılıklı öğreti Karatahtaya şiddet ya da barış gibi kelimeler yazmak ve katılımcıları bu kelimelerin kendilerine yaptığı çağrışımla ilgili duygularını ve düşüncelerini ifade etmeye cesaretlendirmek düşünmeyi teşvik edebilir. Bu, belli bir konuyu tartışmak için iyi bir başlangıç noktası olabilir. (Küçük çocuklarla bir örnek için Arkadaşlık Oyunu na bakınız) Görsel öğrenme araçları, katılımcıların aklında güçlü imajlar yaratılmasında oldukça etkili olabilir. Bunu, iletilen mesajlar hakkında düşünceler ile tartışmalar ve katılmcıların reaksiyonları takip edebilir. (Toplumsal cinsiyet konusunda bir örnek için Kız mı Erkek mi? ye bakınız). Kavramlar, anektodlar ve hikayelerle daha kolay hatırlanabilir, bilhassa kişinin bizzat kendisi tarafından anlatılırsa. Bu da empatiyi ve şefkati geliştirir. Eğitimciler, bilhassa katılımcıların yaşamlarıyla ilgili konular olan günün sıcak konularını tartışma fırsatını kullanmalıdırlar. Öğrencilerden belli bir konu hakkında bilgi toplamak için ilgili kişilerle görüşmelerini, bilhassa röportaj yapılan kişinin kişisel tecrübeleri hakkında bilgi edinmelerini istemek etkili bir öğrenme aracı olabilir. Katılımcılar, öğrenmenin kolaylaştırılmasında sırayla yer alır. Bir konuyu tartışmak için fırsat verildiğinde, katılımcılar ilgili kavramları, değerleri ve becerileri daha iyi özümseme şansı elde ederler. Farklı öğrenme/öğretme stratejilerini kullanmaya teşvik edilmelidirler. Keşif gezileri Bu, katılımcılara sorunları ve doğrudan etkilenmiş olan insanları gözlemleme fırsatı verir. Bu, empatinin, şefkatin ve insan hakları ihlaleri ve adeletsizlik durumlarında bir sorumluluk duygusunun gelişmesinde etkili bir araç olabilir. Beyin fırtınası Başkaları herhangi bir yorumda bulunmadan, katılımcıların belli bir soru/kavram/sorun hakkında kendi akıllarına gelenleri söylenmesi istenir. İfade edilmiş olan farklı görüşler karatahtada özetlenebilir ve ardından da tartışılabilir. Örnek olaylar Örnek olaylar, katılımcıların analiz etmesi istenen hikayeler ve senaryolardır. Katılımcılar, başlıca konuları ve ilgili oyuncuların ihtiyaçlarını ve tutumlarını tanımlamaya ve olası çözümler sunmaya çalışır. Kolaj yapımı Aktivizmi teşvik Kumaş, fotoğraf ve kağıt parçalarını kesip, bir yüzeye yapıştırma sanatıdır. Bu, katılımıcıların soyut kavramları düşünme ve anlamaları için etkili bir araç olabilir. Katılımcıları, etraflarında gördükleri adaletsizliklerin ve insan hakları ihlallerin ortadan kalkması ve anlaşmazlıların barışçıl çözümü konusunda sorumlu hissetmeye ve kendi yartıcılıklarını kullanmaya teşvik eder (bakınız İnsan Hakları nı Bilmek ve Korumak ).
Sayfa 20 3. İnsan Hakları Barış, savaşın olmaması anlamında, açlıktan ya da soğuktan ölen birisi için çok az bir değer taşır. Barış, sadece insan haklarına saygı duyulduğu, insanların tok olduğu, bireylerin ve ulusların özgür olduğu yerde kalıcıdır. - 14. Dalai Lama Barış, sadece fiziksel şiddetin ya da savaşın olmayışı değildir; barış, her türlü adaletsizliğin ortadan kaldırılmasını gerektirir ve temel insan haklarının ihlal edildiği bir toplumda var olamaz. Olumlu barış, bir toplumda, ülkede ve dünya genelinde herkes ve hatta gelecek nesiller için sosyal, ekonomik ve siyasi adaleti içerir. Bu nedenle Barış Eğitimi, İnsan Hakları Eğitimi ni temel bir unsur olarak içermelidir. İnsan hakları, bir kişinin sadece insan olmasından dolayı sahip olduğu hakları ifade etmektedir. Diğer bir deyişle, insan hakları tüm insanların eşit şekilde yararlanması gereken haklardır. İnsan Hakları Eğitimi, hem insan haklarına dair hem de insanlar hakları için öğretir. Bir yandan, insanlara insan haklarına dair bilgi vermeyi ve bilgi birikimlerini geliştirmeyi hedefler. Diğer yandan, insan hakları için değerleri, saygıyı, sorumluluk duygusunu ve bu hakların savunulması için eylem becerilerini geliştirmeye de çabalar. Bu nedenle İnsan Hakları Eğitimi, sadece İnsan Hakları Evrensel Beyanamesi, yoksulluk ve adaletsizlik hakkında öğretim ve öğrenme değildir. İnsan Hakları Eğitimi, tüm bunların benimle ilgisi nedir?, Herkesin hakkına saygı göstermek benim için ne anlama gelir?, ve Nasıl kendimin ve diğer insanların haklarının korunmasına katkı koyabilirim? sorularını düşünmeye de itmelidir. Kendi haklarını bilmeyen insanlar, bu haklarını savunma ve koruma bilgisine ve becerisine sahip olmadıklarıdan insan hakları ihlallerine karşı daha savunmasızdırlar. İnsan hakları eşit bir şekilde her birimize ait olduğu gibi, tüm insanların insan haklarına saygı duyma, bunları savunma ve destekleme sorumluluğu da eşit bir şekilde her birimize aittir. İnsan Hakları Eğitimi, bu sorumlulukları karşılamak için gerekli farkındalığı, bilgiyi, değerleri ve becerileri sağlar. (Eşit insan haklarını vurgulayan ve farklı kişilerin insan haklarının çatışması durumunda gençleri eleştirek düşünmeye ve adil çözümlere ulaşmaya teşvik etmek için örnek bir alıştırma olarak Möbiüs te Çarpışma ya bakınız.) Sonuç olarak, insan hakları nerden başlar? Küçük yerlerde, eve yakın yerlerde o kadar yakın ve küçük ki herhangi bir dünya haritasında görülemeyebilirler. Ancak bunlar o bireyin dünyasıdır; yaşadığı semt; gittiği okul ya da üniversite; çalıştığı fabrika, çiftlik ya da büro. Bu yerler her erkeğin, her kadının, her çocuğun eşit adalet ve fırsatlar aradığı yerlerdir; ayrımcılık olmadan eşit itibar. Eğer bu haklar orada anlam ifade etmiyorsa, hiçbir yerde önemli bir anlam taşımaz. Bunları bireylere yakın yerlerde korumak için duyarlı yurttaş hareketleri yoksa, dünyanın tümünde de ilerleme olmasını beklemek abesttir. - Eleanor Roosevelt, Bizim Elimizde, 1958 nutuk İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi (İHEB), insan hakları tarihinde bir dönüm noktasıdır. 1948 de Birleşmiş Milletler tarafından ilan edilen Beyanname, tüm insanlar ve ülkeler için savunulması gereken temel hakları düzenleyen ilk belge ve evrensel bir norm haline geldi. İHEB hakkında öğrenmek, bir