Toz ve Kum Fırtınası Üzerine Özel Vurgulu Çevre ve Meteoroloji Alanında İşbirliği için Bölgesel Eylem Planı İran İslam Cumhuriyeti Irak Cumhuriyeti Katar Devleti Suriye Arap Cumhuriyeti Türkiye Cumhuriyeti 29 Eylül 2010, Tahran-İran Madde 1: Giriş İran İslam Cumhuriyeti, Irak Cumhuriyeti, Suriye Arap Cumhuriyeti ve Türkiye Cumhuriyeti, Çevre Bakanları ve Çevre Koruma Örgütü Başkanı düzeyinde, dostluk ilişkileri ile çevre alanındaki bu ilişkilerin genişletilmesi amacıyla, özellikle kendi sınırlarının ötesini etkileyen genel ve tehlikeli çevre konularındaki çevre sorunlarını tanımlamak üzere toz ve kum fırtınasına özel ilgi göstererek, karşılıklı saygı, işbirliği ve etkileşim temelinde 29 Nisan 2010 tarihinde Ankara Deklarasyon u imzalandı. Bakanlar, kendi işbirliği taslaklarının başında gelen çevre ile ilgili çabalarının gerçekleştirilmesinde istekli olduklarını ifade ettiler.
Bakanlar, kendi problemlerinin daha iyi anlaşılması ve tanımlanması için tüm tarafların arasındaki ilgili tüm konuları kapsayacak şekilde 2 yıllık bir periyotta detaylı bir Bölgesel Eylem Planı hazırlamak amacıyla Görev Gücü kurulmasında uzlaşmaya vardılar. Bakanlar, insan hayatı, sağlığı ve gelişim süreci üzerindeki ani zorluklardan biri olan çevre duruşunun küresel durumundaki Toz ve Kum Fırtınası (DSS) ve kuraklığın yoğunlaşması gibi İklim Değişikliği (CC) ve etkileri hususunda sonuca ulaştılar. Aynı zamanda Onlar, iklim değişikliğinin bölgemize olan olumsuz etkilerinin ivedilikle ve özenle tanımlanması hususunda anlaşmaya vardılar. Madde 2. İçerik Kuraklık ve gelişim proseslerinden kaynaklanan DSS, dünyanın büyük bir bölümünü potansiyel olarak etkileyen ciddi ve uzun dönemli zorluklara sahiptir ve bu alanlardaki insanların günlük yaşamını baltalamakta ve özellikle Binyıl Kalkınma Hedeflerinin gerçekleştirilmesini öncellikle tehdit eden yoksulluk ve açlıkla mücadele çabalarını zayıflatmaktadır. Hükümetlerarası İklim Değişikliği Paneli (IPCC), başlıca iklim değişkenlerinden olan atmosferik aerosollerin çok önemli bir bileşeni olarak tozu kabul etmektedir. Bölgemizdeki ülkeler, toz fırtınasına yüksek derecede maruz kalmakta ve ciddi boyutta etkilenmektedir. Birçok gelişen ülkenin tarıma olan büyük ölçülü bağımlılığı, bu ülkeleri kuraklığa karşı özellikle kırılgan kılmaktadır. Kuraklık hadisesinin sıklığı ile daha büyük ve güçlü olumsuz etkilenmeler ilkim değişikliğini ağırlaştırmaktadır. Güncel iklim senaryoları, daha büyük ve güçlü olumsuz etkiler ile birçok kurak, yarı-kurak ve kuru alt-nemli alanlardaki sürekli kuraklığı işaret ederek dünyadaki kurak bölgelerin daha da kuraklaşacağını öngörmektedir. Aynı zamanda, gelişen ülkelerin büyük bir bölümü kuraklık yönetim planının ve mali kaynak eksikliğinden kaynaklanan kuraklıktan etkilenmektedir. Bu bir tabiat olayıdır ve coğrafi sınırlar ve yer belirleme ile bağlantılı değildir, zaman harcama ve taraflar arasında etkileşim gerektiren maliyetli çalışma zorluğu ifade etmektedir.
Sınır bölgesindeki DSS nin güncel durum değerlendirmesinin açık ve net olarak belirlenmesinin tam zamanıdır. Yukarıdaki mevzu ve Ankara Deklarasyonu ndaki çatı temel alınarak, Bakanlar ilk aşamanın 2 yıl içinde tamamlanmasını uygun bulmuşlardır. Madde 3. Hedefler Çevre koşullarının ve standartlarının iyileştirilmesi ve çevresel tehlike risklerinin ilgili tüm sahalarda işbirliğinin genişletilmesi suretiyle azaltılmasının sağlanması. Madde 4. Yollar ve İşbirliği araçları - Veri, tecrübe ve bilgi alışverişi - Bölgesel DSS izleme ve erken uyarı merkezinin kurulması - Çölleşme politikalarındaki DSS azaltma çabalarının birleştirilmesi - Kapasite geliştirilmesi (Öğretim ve Eğitim) Madde 5. İşbirliği için Temel Alanlar Bu bölgesel eylem planının tam, ivedi ve etkin uygulanması, Ankara Deklarasyonu ile kurulan Özel Geçici Çalışma Grubunun (ÇG) temel sorumluluğunda olacaktır. Çalışma Grubunun en önemli çalışması, eğitim kursları ve ülkeler arasındaki ortak projelerin tamamlanması yoluyla kapasite geliştirilmesini sağlamaktır. Uygulama periyodu esnasında ve bölge ülkelerinin talepleri üzerinde eğitim kursları planlanacak ve potansiyel bölge ülkelerince gerçekleştirilecektir. Bakanlar toplantısında ilerleme raporları değerlendirilecek ve ona göre uygun kararlar alınacaktır. Uygulama alanları Ankara Deklarasyonu nda aşağıdaki biçimde yer alacak: 5.1 Çevre: - DSS tarafından zorlanan ülke hasar raporu ve etkilenen alanlardaki su kalitesi (temiz su ve su arıtma olanakları), ekosistemler ve insan geçimleriyle ilgili risk analizlerinin hazırlanması ve bu etkilerin azaltılmasına yönelik pratik yaklaşımların araştırılması. Bu işlemlerin zaman çizelgesi daha sonraki müzakerelerle kararlaştırılacaktır.
- Su kalitesi koruma planının ulusal bazda ve talep üzerine diğer tarafların yardımıyla uygulanması 5.2 Hava Kalitesi Yönetimi - Hava kalitesi izleme istasyonlarının (kirleticilerin ve aerosollerin fiziksel ve kimyasal bileşenleri, uzaktan algılama ve yer istasyonları ile izlenmesi ve analizi) mevcut durumu ile ilgili raporların ve yanı sıra tarafların telekomünikasyon ağlarının durum tespiti. Taraflara ait hava kalitesi istasyonlarının geliştirilmesi ve genişletilmesi (Gerekli yapılabilirlik çalışmalarının yönetilmesi ve planlanması). - Çevre ve Hava Kalitesi Yönetimi ve Kum ve Toz Fırtınası erken uyarı sistemi için aşağıdaki bileşenleri içeren Bölgesel bir Merkezin (RCAQM) kurulması. o Hava kalitesi izleme ağlarının desteklenmesi ve gelişimi. o Ankara Deklarasyonu na dayanan hava kalitesi parametreleri ile ilgili bir veri tabanının oluşturulması. o Gerekli modelleri ihtiva eden DSS tahminlerinin ve erken uyarı sistemlerinin geliştirilmesi. o Yer istasyonları, uydu bilgileri, model ürünleri ve diğer veri kaynaklarını temel alan entegre DSS analizi. 5.3 Meteoroloji - Hava ve iklim tahmini (izleme ve erken uyarı) için bölgesel bir merkezin oluşturulması. - Gözlem ve iletişim ağlarının desteklenmesi. - Meteorolojik veri ve bilgilere ait bölgesel veri tabanının kurulması. 5.4 Çölleşmeyle Mücadele, Ormancılık, Toprak Islahı ve Toprak Erozyonunun Kontrolü ve Toz Pus Fırtınası Azatlımı - Çölleşmeyle mücadele ve toz fırtınası kontrolü için bölgesel bir merkezin kurulması. - Bölgesel strateji, master planı, öncelikli proje ve aktivitelerin hazırlanması.
- DSS ve toprak erozyonu sıcak noktaların tanımlanması, pilot bölgelerin önceliklenmesi ve pilot projelerin tasarımı. - Ağaçlandırma, bitki yetiştirme, bölge ve toprak ıslahı için işbirliği yapılması ve orman yangınları ve diğer ilgili aktivitelerle mücadele edilmesi. - Eğitim kursları, sempozyum, seminerler ve çalışma turları vb. gibi ilgili kapasite oluşturma aktivitelerinin tasarımı. 5.5 Eylem Planının Uygulanması Bu eylem planının uygulanmasını kolaylaştırmak amacıyla aşağıda yer alan madde taraflarca kabul edilmiştir: - Bölgesel strateji ve mastır planlarının hazırlanması, teknik eğitim ve çalıştay programlarının yapılması, uzman değişimi ve en iyi uygulamalar yöntemleriyle kapasite geliştirilmesi. - Türkiye, İran ve Suriye tarafından önerilen ve Ek-1 de yer alan liste sekreterlik vasıtasıyla tüm üye devletlerin dikkatine sunulmuştur. 5.6 Bölgesel Çerçeve Çalışma grubunca tanımlanan bölgesel çerçeve Ek-2 de verilmiştir. Madde 6. Madde Uluslararası Ortaklık Bölgesel eylem planının tarafları sorunun küresel boyutu ve ölçeğini dikkate alarak, UNEP, UNDP, UNCCD; UNFCCC, IPCC; WHO, FAO, IDB, WMO, ADB, GEF, ESCAP, DDC ve diğer ilgili uluslararası, hükümetler arası ve bölgesel organizasyonlar gibi tüm büyük uluslararası ve bölgesel çevre kuruluşları ve mekanizmaları ile birlikte işbirliği taahhüt edilmiş, etkilenmiş ülkelere yardım için çaba ve kaynakları harekete geçirme hususunda onlara destek sağlanacaktır. İslam Konferansı Örgütü nün üyeleri olan taraflar, 9/37-S&T çözünürlüğünün uygulanması için tüm uygun ölçümlerin yapılması ve OIC ile işbirliği ve desteğinin sağlanması amacıyla OIC Genel Sekreterine çağrıda bulunulur.
Madde 7. Raporlama Taraflar, yıllık olarak eylem planının uygulanmasında rapor hazırlanması ve diğer taraflarca paylaşılması amacıyla bunun sekreteryaya gönderilmesi hususunda anlaşmaya vardılar. Madde 8. Koordinasyon Daimi sekreterya üye devletlerin birisinde oluşturulacaktır. Genel sekreter her dönem için üye devletlerce seçilecektir. Daimi sekreteryanın oluşumu ve Genel Sekreterin atanmasına kadar, Bakanlar Toplantısının 2. toplantısına ev sahipliği yapan İran İslam Cumhuriyeti, Eylem Planının uygulanması için gerekli ve ilgili bağlantıları koordine edecek ve kolaylaştıracaktır. Bu süreçte, üye devletler genel sekreterlik görevi ve geçici sekreteryanın yerine oluşacak sekreterya için adaylarını belirleyeceklerdir. Sekreteryanın ve bölgesel merkezlerin ofis hizmetleri ve diğer ilgili kalemleri içeren işletme giderleri ev sahibi ülkeler tarafından karşılanacaktır. Madde 9. Son Hükümler Mevcut Bölgesel Eylem Planı değerlendirme ve uzatılma ihtimalleriyle beraber 2 (iki) yıllık bir süreçte geçerli olacaktır. Bu belge 4 (dört) dilde (Arapça, İngilizce, Farsça ve Türkçe) hazırlanmıştır. Yorumlamada farklılık olması halinde İngilizce metin esas olacaktır. Bu bölgesel Eylem Planı, İkinci Çevre Bakanları Konferansı nda tarafların katılımı ile imzalanmasının ardından yürürlüğe girecektir. Madde 10. Bakanların Gelecek Konferansının Tarihi ve Yeri Suriye Arap Cumhuriyeti Bakanlar Konferansının gelecek toplantısına ev sahipliği önerisinde bulundu. Üçüncü toplantı tarihi, taraf ülkeler arasındaki müzakerelerden sonra sekreterya tarafından kararlaştırılacaktır. İran İslam Cumhuriyeti, Tahran da 29 Eylül 2010 tarihinde imzalandı.
İran İslam Cumhuriyeti Hükümeti adına Irak Cumhuriyeti Hükümeti adına Mr. Mohammad Javad MOHAMMADI ZADEH Başkan Yardımcısı & Iran Çevre Koruma Teşkilatı Başkanı Mrs. Narmin OTHMAN HASSAN Çevre Bakanı Suriye Arap Cumhuriyeti Hükümeti adına Türkiye Cumhuriyeti Hükümeti adına Mrs. Kaukab Al-SABAH DAYAH Çevre Konularından Sorumlu Devlet Bakanı Mr. Veysel EROĞLU Çevre ve Orman Bakanı Katar Devleti Hükümeti Adına Abdollah ben Mobarak Ebrahim Abod Almozadi Çevre Bakanı
Ek 1. Faaliyet Listesi A- ÇEVRE No. Faaliyet Tarih Katılımcı Sayısı Süre Yer/Ülke 1 Toz ve Kum Fırtınalarının su kalitesi ve su arıtma tesisleri ile ekosistem ve etkilenen alanlardaki canlılar üzerindeki risk değerlendirmesi ve bu etkilerle mücadele için pratik yaklaşımlar geliştirilmesine dönük ülke raporunun hazırlanması Tüm taraflar 2 Ulusal ölçekte su kalitesi koruma planlarının hazırlanması (ihtiyaç duyulması halinde diğer tarafların desteği ile) 2012 Tüm taraflar Su kalitesi koruma planları çalıştayı 2012 12-16 4-5 gün... Etkili su kalitesi izleme metotları eğitimi 12-16 5 gün... 3 Su ve atıksu sektörü çalıştay ve sergisi (proje, inşaat, işletme, danışmanlık ve ekipman konuları)......... 4 Su ve atıksu arıtma tesisi inşaatı, işletmesi ve yönetiminde uzman değişimi (teknik ziyaret) 2010...... Tüm taraflar 8
B- HAVA KALİTESİ YÖNETİMİ No Faaliyet Tarih Katılımcı Sayısı Süre Yer/Ülke 1 2 Bölgesel Çevre ve Hava Kalitesi Yönetimi, Toz ve Kum Fırtınası Erken Uyarı Merkezi kurulması ve tüm tarafların işbirliği ile Toz ve Kum Fırtınası erken uyarı sisteminin oluşturulması. Uygun modeller ile Toz ve Kum Fırtınası tahminleri ve erken uyarılarının bölgesel düzeyde yapılması Tarafların hava kalitesi gözlem istasyonları ve telekomünikasyon ağlarının halihazır durum tespit raporunun hazırlanması... 6 ay Tüm taraflar 3 Hava kalitesi gözlem ağının geliştirilmesi için fizibilite çalışması yapılması Hava kalitesi gözlem istasyonlarının işletme ve kalibrasyon eğitimi 6 ay Tüm taraflar 4 Ulusal ve bölgesel ölçekte Hava Kalitesi ve Toz ve Kum Fırtınası veri tabanı oluşturulması Tüm taraflar 5 Hava kalitesi gözlem ağının fiziksel ve kimyasal analizleri içerecek şekil genişletilmesi 2012 Tüm taraflar (ihtiyaç halinde, diğer tarafların ve Hava kalitesi gözlem ağı çalıştayı 12-16 4-5 gün uluslar arası kuruluşların işbirliği ile) 6 Toz ve Kum Fırtınalarının, ekonomik ve sosyal etkileri de dahil olmak üzere, insan sağlığına etki değerlendirmesi çalışmalarının teşvik edilmesi -2012 (Üniversiteler ve teknik kurumlar) 9
7 8 Eylemlerin sonuçlarının gelişme ve değerlendirme raporunun hazırlanması 2012 Tüm taraflar Hava Kalitesi Yönetimi konusunda, Mevzuat/Proje Yönetimi/Kurumsal Kasım 2010 12-16 2 gün Tüm taraflar Kapasite alanlarında bilgi paylaşımı amaçlı çalışma ziyaretlerinin Ocak 2 gün gerçekleştirilmesi Nisan 2 gün Temmuz 2 gün 10
C- METEOROLOJİ No. Faaliyet Tarih Katılımcı Sayısı Süre Yer/Ülke 1 Mevcut meteorolojik istasyon ve meteorolojik veri ve bilgi alışverişi ile telekomünikasyon ve veri tabanı altyapısı konusunda ülke raporunun hazırlanması 2 Meteorolojik istasyon ve meteorolojik veri ve bilgi alışverişi ile telekomünikasyon ve veri tabanı altyapısının geliştirilmesi konusunda fizibilite yapılması 3 Bölgesel Hava ve İklim Tahmin Merkezinin kurulması Bölgesel ölçekte hava ve iklim tahminlerinin sağlanması 4 Bölgesel Meteoroloji Sempozyumu 4-5 gün... Atmosferik Toz Taşanımı Hava Tahmini, Tabii Afetler ve Erken Uyarı Sistemleri İklim Değişikliği Kuraklık ve Çölleşme Yenilenebilir Enerji Kaynakları (Rüzgar Güneş) 5 Uzaktan Algılama Çalıştayı Aralık 2010 12 4-5 gün... 11
Radar Meteorolojisi Uydu Meteorolojisi ve EUMETSAT Uygulamaları Meteorolojik Karakterli Tabii Afetler 6 Meteorolojik Gözlem Sistemleri İşletme ve Kalibrasyon Eğitimi (Otomatik Gözlem Sistemleri-AWOS, Radar, Uydu, Telekomünikasyon) 7 Coğrafi Bilgi Sistemleri uygulamaları ve uydu görüntüleri eğitimi Ekim 12 2 hafta... 2012 12-16 4-5 gün... 8 Uzman Değişimi ve Çalışma Ziyaretleri Aralık 2010 16 4-5 gün... ( Hava Tahminleri, Meteorolojik Telekomünikasyon, Modelleme, İklim ve Nisan 16 4-5 gün İklim Değişikliği Modelleri, Veri İşleme, Meteorolojik Gözlem Sistemleri, Afet Risk Yönetimi, Aletlerin Kalibrasyonu, Zirai Meteoroloji, Hidrometeoroloji, Deniz Meteorolojisi ) Ekim Nisan 2012 16 16 4-5 gün 4-5 gün 9 Meteorolojik Alet ve Cihazların Kalibrasyonlarının DMİ Kalibrasyon Laboratuarında Yapılması Sürekli İhtiyaç halinde DMİ 10 Meteorolojik programların gelişiminin değerlendirilmesi 2012 12
D- ÇÖLLEŞMEYLE MÜCADELE, ORMANCILIK, TOPRAK ISLAHI VE TOPRAK EROZYONUNUN KONTROLÜ İLE TOZ VE KUM FIRTINASI No. Faaliyet Tarih Katılımcı Sayısı Süre Yer/Ülke 1 Bölgesel Stratejinin Hazırlanması Bölgesel Strateji Değerlendirme toplantısı 8 8 3 ay 4 gün Tüm taraflar Irak 2 Mastır Plan Çalışmaları Mastır Plan Değerlendirme toplantısı 8 8 6 ay 4 gün Tüm taraflar Iran 3 4 5 6 7 8 Toprak analiz raporları, çölleşmeye hassas alanlar gibi tüm ilgili konularda bilgi değişimi Taraflar arasında bozulmuş alanların rehabilitasyon metotları ve teknolojileri konusunda bilgi değişimi Bölgede bulunan çölleşmeye hassas alanlar ile toz ve kum fırtınası kaynak alanlarının tüm tarafların işbirliği ile belirlenmesi Diğer taraflar ve uluslar arası kuruluşlarla yakın işbirliği halinde, toprak islahı ve arazi rehabilitasyonu konusunda, biyolojik yöntem veya bu yöntemlerin bir kombinasyonu gibi yeni teknolojilerin kullanımını da kapsayacak şekilde yeni metotların oluşturulması Diğer taraflarla işbirliği içinde, bir pilot bölge belirlenerek toprak islahı ve arazi rehabilitasyon çalışmalarının bir test periyodunda yapılması Hazırlanan strateji ve mastır plan kapsamında, her ülkede toprak islahı ve arazi rehabilitasyon çalışmaları pilot uygulamalarının yapılması 3 ay... 3 ay... 3 ay... 3 ay... 6 ay... 6 ay... 13
9 Diğer taraflarla işbirliği içinde, yukarıdaki çalışmalar için ölçme ve değerlendirme raporu hazırlanması 2012 Tüm taraflar 10 11 12 13 14 Tohum ve Fidan Yetiştiriciliği Teknikleri Eğitimi Kasım 2010 12 5 gün Çölleşme ile Mücadele Teknikleri Çalıştayı Mart 12 5 gün Rüzgar ve Toprak Erozyonu ile Mücadele Çalışma Ziyareti Ekim 12 5gün Orman Yangınları ile Mücadele Eğitimi Nisan 2012 12 5 gün Ağaçlandırma Teknikleri Eylül 2012 12 5 gün 14
Ek 2 : Toz ve Kum Fırtınası Üzerine Özel Vurgulu Çevre ve Meteoroloji Alanında İşbirliği için Bölgesel Eylem Planı BAKANLAR KONFERANSI Sekreterya TEMATİK MERKEZ I TEMATİK MERKEZ II TEMATİK MERKEZ III. IR IQ QA SY TK IR IR QA SY TK IR IR QA SY TK IR IR QA SY TK IR IR QA SY TK TEMATİK MERKEZ I TEMATİK MERKEZ II TEMATİK MERKEZ III : Bölgesel Çevre ve Hava Kalitesi Yönetimi, Toz ve Kum Fırtınası Erken Uyarı Merkezi : Bölgesel Çölleşme ve Toz Fırtınası Mücadele Merkezi : Bölgesel Hava ve İklim Tahmin Merkezi (İzleme ve Erken Uyarı) 15