Çoklu Ortam Tasarımı. Editör: Ö. Özgür Dursun H. Ferhan Odabaşı. Gözden Geçirilmiş 3. Baskı

Çoklu Ortam Tasarımı Editör: Ö. Özgür Dursun H. Ferhan Odabaşı Gözden Geçirilmiş 3. Baskı

Editör: Özcan Özgür DURSUN Hatice Ferhan ODABAŞI ÇOKLU ORTAM TASARIMI ISBN 978-605-364-190-2 DOI 10.14527/9786053641902 Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir. 2017, PEGEM AKADEMİ Bu kitabın basım, yayım ve satış hakları Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ye aittir. Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri, kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıt ya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz. Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır. Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınları satın almamasını diliyoruz. Pegem Akademi Yayıncılık, 1998 yılından bugüne uluslararası düzeyde düzenli faaliyet yürüten uluslararası akademik bir yayınevidir. Yayımladığı kitaplar; Yükseköğretim Kurulunca tanınan yükseköğretim kurumlarının kataloglarında yer almaktadır. Dünyadaki en büyük çevrimiçi kamu erişim kataloğu olan WorldCat ve ayrıca Türkiye de kurulan Turcademy.com ve Pegemindeks.net tarafından yayınları taranmaktadır, indekslenmektedir. Aynı alanda farklı yazarlara ait 1000 in üzerinde yayını bulunmaktadır. Pegem Akademi Yayınları ile ilgili detaylı bilgilere http://pegem.net adresinden ulaşılabilmektedir. 1. Baskı: Eylül 2011, Ankara 3. Baskı: Şubat 2017, Ankara Yayın-Proje: Özlem Sağlam Dizgi-Grafik Tasarım: Özcan Özgür Dursun Kapak Tasarım: Özcan Özgür Dursun Baskı: Vadi Grup Ciltevi A.Ş. İvedik Organize Sanayi 28. Cadde 2284 Sokak No:105 Yenimahalle/ANKARA (0312 394 55 91) Yayıncı Sertifika No: 14749 Matbaa Sertifika No: 26687 İletişim Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARA Yayınevi: 0312 430 67 50-430 67 51 Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60 Dağıtım: 0312 434 54 24-434 54 08 Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38 Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60 İnternet: www.pegem.net E-ileti: pegem@pegem.net

SUNUŞ Sevgili okur, 3. Baskıyla güncellenen bu kitap, Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin (BİT) öğretim etkinliklerinde kullanımının bir sonucu olarak alanyazında yerini alan çoklu ortam (multimedia) uygulamalarının tasarımlanmasına, geliştirilmesine ve değerlendirilmesine yönelik bilgilerin sunulduğu 12 üniteden oluşmaktadır. Birinci ünitede çoklu ortam uygulamalarının kuramsal temellerine odaklanılmış, çoklu ortam ile öğrenme kuramları ilişkisi ve öğretim amaçlı geliştirilen çoklu ortam uygulamalarındaki yaygın formatlar açıklanmıştır. İkinci ünitede çoklu ortam uygulamalarının kullanıcı üzerinde oluşturduğu bilişsel yük tanımlanmış ve geliştirilecek uygulamalarda bilişsel yükü en aza indirmeye yönelik açıklamalarda bulunulmuştur. Üçüncü ünitede çoklu ortam uygulamalarını geliştirmeye yönelik izlenecek temel adımlar öğretim tasarımı süreciyle ilişkilendirilerek açıklanmıştır. Dördüncü ünitede çoklu ortam uygulamalarında kullanılacak yazarlık dilleri hakkında bilgiler sunulmuş ve örneklerle bu bilgiler pekiştirilmiştir. Beşinci ünitede çoklu ortam uygulamalarında görsel algı ve görsel tasarım ögeleri açıklanmış ve çoklu ortam uygulamalarında temel alınacak görsel tasarım ilkeleri betimlenmiştir. Altıncı ünitede çoklu ortam uygulamalarının etkileşim boyutu, arayüz tasarımı ve kullanıcılara sunulan denetim yöntemleri açıklanmıştır. Yedinci ünitede çoklu ortam uygulamalarında kullanılacak içerik türlerine ve bu içerik türlerine yönelik tasarım ve geliştirme stratejilerine yer verilmiştir. Sekizinci ünitede çoklu ortam içeriklerini geliştirirken kullanılacak hareketli-hareketsiz görüntü, metin ve ses işleme amaçlı yardımcı araçlara ve bu araçların kullanımlarına yönelik ayrıntılara yer verilmiştir. Dokuzuncu ünitede ölçme ve değerlendirme kavramları betimlenmiş ve çoklu ortam uygulamalarında kullanılacak ölçme ve değerlendirme araçlarına yer verilmiştir. Onuncu ünitede kullanılabilirlik kavramları, kullanılabilirlik yöntemleri açıklanmış ve geliştirilen çoklu ortam uygulamalarının kullanılabilirliklerini artırmaya yönelik bilgilere yer verilmiştir. On birinci ünitede Web ortamına yönelik olarak geliştirilecek çoklu ortam uygulamalarına ve bu çoklu ortam uygulamalarına ilişkin tasarım bilgilerine yer verilmiş, çoklu ortam uygulamalarının sunumuna yönelik alternatif Web platformları okuyucuya tanıtılmıştır. On ikinci ve son ünitede ise var olan çoklu ortam uygulamalarının seçimi ve bu seçimde göz önünde bulundurulması gereken ölçütler açıklanmıştır. Kitabın BİT alanında faaliyet gösteren öğretmenlere ve tasarımcılara, ayrıca bilişim teknolojileri öğretmen adaylarına önemli katkılar sağlayacağı düşünülmektedir. Kitabın geliştirilme sürecine büyük katkı sağlayan tüm değerli yazarlarımıza ve bu sürece fikirleriyle katkı sağlayan tüm değerli bilim insanlarına yürekten teşekkürlerimizi sunarız. Yrd. Doç. Dr. Özcan Özgür DURSUN Prof. Dr. Hatice Ferhan ODABAŞI Eskişehir, 2017

BÖLÜMLER VE YAZARLARI Ünite 1: Ünite 2: Ünite 3: ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARININ KURAMSAL TEMELLERİ Prof. Dr. Abdullah KUZU Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi BİLİŞSEL YÜK KURAMI ve ÇOKLU ORTAM TASARIMI Doç. Dr. Yavuz AKBULUT Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi ÇOKLU ORTAM PROJESİ HAZIRLAMA Araş. Gör. Dr. Elif Buğra KUZU Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 4: ÇOKLU ORTAM YAZARLIK SİSTEMİ Araş. Gör. Dr. Serkan ÇANKAYA Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Onur DÖNMEZ Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Ünite 5: Ünite 6: Ünite 7: ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA GÖRSEL TASARIM Doç. Dr. Suzan Duygu ERİŞTİ Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA KULLANICI DENETİMİ Doç. Dr. Cem ÇUHADAR Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi ÇOKLU ORTAM İÇERİKLERİNİN TASARIMI Yrd. Doç. Dr. Özcan Özgür DURSUN Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi

Ünite 8: Ünite 9: Ünite 10: Ünite 11: Ünite 12: ÇOKLU ORTAM GELİŞTİRME ARAÇLARI Yrd. Doç. Dr. Tayfun TANYERİ Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Doç. Dr. Mübin KIYICI Sakarya Üniversitesi Eğitim Fakültesi ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA KULLANILABİLİRLİK Yrd. Doç. Dr. Yusuf Levent ŞAHİN Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi WEB DE ÇOKLU ORTAM TASARIMI Doç. Dr. Ahmet Naci ÇOKLAR Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARININ SEÇİMİ Yrd. Doç. Dr. Şemseddin GÜNDÜZ Necmettin Erbakan Üniversitesi Ahmet Keleşoğlu Eğitim Fakültesi

İÇİNDEKİLER Sunuş...iii 1 ÜNİTE ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARININ KURAMSAL TEMELLERİ Giriş... 2 Çoklu Ortam Kavramı... 2 Çoklu Ortamla Öğrenmenin Bilişsel Kuramı... 4 İki Kanal Varsayımı... 5 Sınırlı Kapasite Varsayımı... 7 Aktif İşlem Varsayımı... 8 Çoklu Ortamla Öğrenmede Tasarım İlkeleri... 11 Konu Dışı İşlemleri Azaltma İlkeleri... 11 Tutarlılık İlkesi... 11 Dikkat Çekme İlkesi... 12 Gereksizlik İlkesi... 13 Konumsal Yakınlık İlkesi... 14 Zamansal Yakınlık İlkesi... 14 Temel Süreçleri Yönetme İlkeleri... 15 Parçalara Bölme ilkesi... 15 Ön-alıştırma İlkesi... 15 Biçim İlkesi... 15 Üretici Süreçleri Geliştirme İlkeleri... 16 Çoklu Ortam İlkesi... 16 Kişileştirme İlkesi... 17 Ses İlkesi... 17 Resim İlkesi... 17 Çoklu Ortamla Öğrenmede Kullanılan Yaygın Formatlar... 18 Özel Öğretici Yazılımlar... 18 Özel Öğretici Yazılımların Yararları... 20 Özel Öğretici Yazılımların Sınırlılıkları... 20 Alıştırma ve Tekrar Yazılımları... 21 Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarının Yararları... 23 Alıştırma ve Tekrar Yazılımlarının Sınırlılıkları... 24 Benzeşim Yazılımları... 24 Fiziksel Benzeşimler... 25 Tekrarlamalı Benzeşimler... 25 Süreçsel Benzeşimler... 26 Durumsal Benzeşimler... 26 Benzeşim Yazılımlarının Yararları... 26 Benzeşim Yazılımlarının Sınırlılıkları... 26 Eğitsel Oyun Yazılımları... 27 Eğitsel Oyun Yazılımlarının Yararları... 28 Eğitsel Oyun Yazılımlarının Sınırlılıkları... 29 Problem Çözme Yazılımları... 29 Problem Çözme Yazılımlarının Yararları... 30 Problem Çözme Yazılımlarının Sınırlılıkları... 31 Sonuç... 31 Kaynakça... 33

ÜNİTE 2 BİLİŞSEL YÜK KURAMI VE ÇOKLU ORTAM TASARIMI Giriş... 38 Bilişsel Mimari... 38 Bilgi Depolama İlkesi ve Uzun Süreli Bellek... 39 Ödünç Alma İlkesi ve Bilgi Transferi... 40 Bilginin Oluşumu Bağlamında Rastgelelik ve Bilgi Yaratma... 41 Sınırlı Değişim İlkesi ve Kısa Süreli Bellek... 42 Çevreye Uyum ve Bağlantı Kurma İlkesi... 42 Bilişsel Yük Kuramı... 43 Çoklu Ortam Tasarımına İlişkin Bilişsel Yük Kuramı İlkeleri... 46 Çözülmüş Örnek Etkisi... 47 Bölünmüş Dikkat Etkisi... 47 Çoklu Kanal Etkisi... 48 Gereksizlik Etkisi... 48 Uzmanlığın Ters Tepme Etkisi... 49 Rehberliği Azaltma Etkisi... 50 Hayal Gücü Etkisi... 50 Öge/Bileşen Etkileşimi Etkisi... 51 Yalıtılmış Etkileşimli Ögeler Etkisi... 51 Sonuç... 52 Kaynakça... 53 ÜNİTE 3 ÇOKLU ORTAM PROJESİ HAZIRLAMA Giriş... 58 Çoklu Ortam Projesi Hazırlama Süreci... 58 Analiz Aşaması... 61 Gereksinim Analizi... 62 Ön-Son (Front-End) Analizi... 65 Hedef Kitle Analizi... 65 Teknoloji Analizi... 65 Görev Analizi... 66 Hedeflerin Belirlenmesi... 66 Ortam Analizi... 67 Tasarım Aşaması... 67 Geliştirme ve Uygulama Aşaması... 69 Değerlendirme Aşaması... 70 Sonuç... 71 Kaynakça...74 İçindekiler vii

ÜNİTE 4 ÇOKLU ORTAM YAZARLIK SİSTEMİ Giriş... 76 Yazarlık Dili... 76 Yazarlık Dillerinin Değerlendirilmesi... 77 Yayılabilirlik... 77 Maliyet... 78 Üretim Kolaylığı... 78 Kullanım Kılavuzları... 79 Kullanım Esnekliği... 79 Metin Özellikleri... 79 Görsel Özellikleri... 79 Canlandırma (Animasyon) Özellikleri... 79 Ses Özellikleri... 79 Video Özellikleri... 80 Kullanıcı Denetimi ve Etkileşim... 80 Programlama Özellikleri... 80 Geliştirici Desteği... 80 Ağ Desteği... 80 Tekrar Kullanılabilirlik... 81 Güncel Yazarlık Dilleri ve Yardımcı Araçlar... 81 Adobe Flash Professional... 81 Adobe Flash Builder... 83 Adobe Flash Catalyst... 84 Adobe Flash Player... 84 Adobe Flash Player Lite... 84 Adobe AIR... 84 Microsoft Silverlight... 85 Microsoft Powerpoint... 85 Openoffice.org İmpress... 86 HTML... 86 XML... 88 CSS... 89 Javascript... 90 Apache, MySQL, PHP (AMP)... 92 IIS, ASP.NET, SQL Server... 94 SCORM... 94 Sonuç... 95 Kaynakça... 96 ÜNİTE 5 ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA GÖRSEL TASARIM Giriş... 98 Görsel Tasarım ve Görsel Algı... 98 Çoklu Ortam ve Görsel Tasarım... 98 Çoklu Ortam Tasarımlarında Görsel Tasarım Ögeleri... 100 Görsel Tasarım Sürecinde Kompozisyon... 103 Görsel Tasarım Sürecinde Renk... 105 Görsel Tasarım Sürecinde Tipografik Ögeler... 107 Görsel Tasarım Sürecinde Görsel Ögeler... 108 viii Çoklu Ortam Tasarımı

Görsel Tasarım Sürecinde Doku... 111 Görsel Tasarım Sürecinde Yönlendirmeler... 112 Görsel Tasarım Sürecinde Hareketli Görüntüler... 113 Çoklu Ortam Tasarımlarında Görsel Tasarım İlkeleri... 114 Yön... 114 Boşluk (Espas)... 115 Denge... 115 Orantı, Hiyerarşi ve Vurgulama... 116 Devamlılık ve Bütünlük... 118 Sonuç... 119 Kaynakça... 120 ÜNİTE 6 ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA KULLANICI DENETİMİ Giriş... 124 Çoklu Ortam Uygulamalarında Etkileşim... 124 Grafiksel Arayüz Tasarımı... 125 Kullanıcı Denetimleri ve Denetim Yöntemleri... 127 Şekil/Zemin İlişkisi İlkesi (Figure/Ground)... 128 Yakınlık İlkesi (Proximity)... 128 Tamamlama İlkesi (Closure)... 128 Benzerlik İlkesi (Similarity)... 128 Süreklilik İlkesi (Continuation)... 129 Menüler... 129 Tam Ekran Menüler... 129 Gizli Menüler... 130 Çerçeve Menüler... 131 Düğmeler... 132 Araç Çubukları... 133 Onay Kutuları ve Seçenek Düğmeleri... 133 Tuş Komutları... 134 Kaydırma Çubukları... 135 Veri Girişi ve Geri Bildirim... 135 Sonuç... 136 Kaynakça... 137 ÜNİTE 7 ÇOKLU ORTAM İÇERİKLERİNİN TASARIMI Giriş... 140 İki ve Üç Boyutlu Görsellerin Tasarımı... 141 İki ve Üç Boyutlu Görsellerin Düzenlenmesi... 144 Hareketli Görsellerin Tasarımı... 146 Görsel Efekt... 147 Film... 147 Çizgi Film... 147 İçindekiler ix

Hareketli Gif... 147 Flash Animasyon... 147 Hareketli Görsellerin Düzenlenmesi... 147 Pasif İçerik... 148 Aktif İçerik... 148 Karışımlı İçerik... 149 İşitsel Ögelerin Tasarımı... 149 İşitsel Efektler... 149 Müzikler... 149 İnsan Sesleri... 150 Anlatıcı Sesi... 150 İşitsel Ögelerin Düzenlenmesi... 151 Yazılı Ögelerin Tasarımı... 152 Yazılı Ögelerin Düzenlenmesi... 152 Font, Punto ve Satır Aralıkları... 153 Metinlerin Yerleşimi ve Hizalama... 155 Büyük-Küçük Harf Kullanımı... 156 Metinleri Vurgulama... 156 Metin-Zemin İlişkisi... 157 Sonuç... 157 Kaynakça... 158 ÜNİTE 8 ÇOKLU ORTAM GELİŞTİRME ARAÇLARI Giriş... 162 Çoklu Ortam Bilgisayarı... 162 Sistem Aygıtları... 162 Hafıza ve Depolama Aygıtları... 162 Giriş Aygıtları... 162 Çıkış Aygıtları... 163 İletişim Aygıtları... 163 Konfigürasyon... 163 Çoklu Ortam Geliştirme Yazılımları... 164 Basit Resim ve Çizim Araçları... 164 Ses İşleme Yazılımları... 165 Grafik İşleme ve 2D Animasyon Yazılımları... 166 3D Modelleme ve Animasyon Yazılımları... 169 Video Düzenleme Yazılımları... 170 Web Sayfası Hazırlama Yazılımları... 173 Sonuç... 176 Kaynakça... 176 x Çoklu Ortam Tasarımı

ÜNİTE 9 ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME Giriş... 178 Temel Kavramlar... 180 Ölçme... 180 Değerlendirme... 180 Değerlendirme Türleri...181 Geçerlilik... 183 Güvenirlik... 184 Kullanışlılık... 184 Bilgisayar Destekli Ölçme ve Değerlendirme... 184 Çoklu Ortam Ölçme ve Değerlendirme Yöntemleri... 188 Ölçme ve Değerlendirme Süreçlerinde Kullanılabilecek Soru Türleri... 191 Kısa Yanıtlı Testler... 191 Eşleştirme Maddeleri... 192 Doğru Yanlış Testleri... 193 Çoktan Seçmeli Testler... 194 Sonuç... 195 Kaynakça... 196 ÜNİTE 10 ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA KULLANILABİLİRLİK Giriş...200 Kullanılabilirlik Kavramı...200 Kullanılabilirliği Değerlendirme Teknikleri... 202 Kart Sıralama... 203 İçeriksel Görüşmeler...204 Odak Grup Toplantıları... 205 Buluşsal Değerlendirme...206 Bireysel Görüşmeler... 207 Paralel Tasarımlar... 208 Sanal Kişiler... 209 Prototip Oluşturma... 210 Anketler...211 Görev Analizi...211 Tekniklere Genel Bakış... 212 Kullanılabilirlik Verilerinin Analizi... 213 Sonuç...214 Kaynakça...214 İçindekiler xi

ÜNİTE 11 WEB DE ÇOKLU ORTAM TASARIMI Giriş... 218 Çoklu Ortam Uygulamaları ve Web Teknolojilerine Geçiş... 218 Web de Çoklu Ortam Uygulamalarının Tasarımı... 220 Kod Tabanlı Html Dili ile Statik Web Tasarımı... 221 Görsel Programlar ile Çoklu Ortama Yönelik Web Tasarımı... 221 Çoklu Ortam Uygulamalarına Yönelik Dinamik Web Tasarımı... 222 Çoklu Ortam Tasarımına Yönelik Yeni Teknolojiler: Web 2.0... 223 Sosyal ağlar... 224 Bloglar (Web Günlükleri)... 224 Wikiler... 226 Açık Video Paylaşım Siteleri... 227 Web Tasarım Platformları... 227 Forum Siteleri... 227 İçerik Yönetim Sistemleri... 228 Öğrenme Yönetim Sistemleri... 229 Web 3.0 Semantik (Anlamsal) Web ve Tasarıma Etkisi... 230 Web Ortamının Sağlayacağı Avantajlar... 232 Zaman ve Mekan Kullanımı... 232 Bilgiye Erişim... 232 Güncellenme... 232 Güncel ve Geçerli Bilgi... 232 Ekonomiklik... 233 Çok Yönlü Etkileşim... 233 Sonuç... 233 Kaynakça... 234 ÜNİTE 12 ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARININ SEÇİMİ Giriş... 236 Teknoloji ve Öğrenme... 237 Çoklu Ortam Uygulamalarında Seçimin Önemi... 237 Çoklu Ortam Uygulamalarında Seçim Ölçütleri... 239 Teknolojik Pedagojik İçerik Bilgisi ve Çoklu Ortam Uygulamaları...240 Teknolojik...240 Pedagojik...242 İçerik bilgisi... 243 Örnek Çoklu Ortam Uygulamalarının Analizi... 245 Teknolojik Açıdan Analiz...246 Pedagojik Açıdan Analiz... 247 İçerik Bilgisi Açısından Analiz... 248 Sonuç... 249 Kaynakça... 252 xii Çoklu Ortam Tasarımı

ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARININ KURAMSAL TEMELLERİ Prof. Dr. Abdullah KUZU 1.Ünite Prof. Dr. Abdullah KUZU Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özet Bu ünite iki ana bölümden oluşmaktadır. Birinci bölümde çoklu ortam kavramı, çoklu ortam uygulamalarının bilişsel kuramları ve çoklu ortam uygulamalarının tasarım ilkeleri irdelenmiştir. Alanyazında çok farklı şekillerde tanımlanan çoklu ortam kavramı, en genel anlamıyla; düz metin yanında, sesin, durağan ve hareketli resimlerin, animasyonların, grafik, tablo gibi formların birden fazlasının etkili, verimli ve çekici bir bilgi sunumu için bilgisayar ortamında birlikte işe koşulması olarak ifade edilebilir. Çoklu ortam uygulamalarının eğitim ortamında kullanılması ile öğrenenlere zengin öğrenme olanakları sağlanabilmektedir. Bu nedenle bu ünitede, öncelikle çoklu ortamla öğrenmenin temelini oluşturan bilişsel kuram incelenmiş; bu kuramın dayandığı iki kanal, sınırlı kapasite ve aktif işleme varsayımlarına değinilmiştir. Çoklu ortam uygulamalarının eğitimde etkili olabilmesi, öncelikle bu materyallerin iyi tasarlanmasına bağlıdır. Bu anlamda alanyazında en çok kabul gören Mayer'in (2009) çoklu ortam tasarım ilkeleri, bu ilkelerin kuramsal gerekçeleri, uygulamalı gerekçeleri ve kullanım koşulları açısından irdelenmiştir. Ünitenin ikinci bölümünde ise eğitimde yaygın olarak kullanılan ve içerisinde çoklu ortam ögeleri barındıran eğitsel yazılım türlerine yer verilmiştir. Bu yazılımların yapısı ve kullanım alanları ile yarar ve sınırlılıkları tartışılmıştır. Ünite amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; çoklu ortam kavramını açıklayabilecek, çoklu ortamla öğrenmenin temel özelliklerini betimleyebilecek, çoklu ortamla öğrenmenin dayandığı bilişsel kuramı tartışabilecek, çoklu ortamla tasarım ilkelerini sıralayabilecek, eğitsel yazılım türlerini sıralayabilecek, eğitsel yazılım türlerinin yapısını açıklayabilecek, eğitsel yazılım türlerinin kullanım alanlarını açıklayabilecek, eğitsel yazılım türlerinin yararlarını tartışabilecek, eğitsel yazılım türlerinin sınırlılıklarını belirleyebileceksiniz. Anahtar kavramlar Çoklu ortamla öğrenme, çalışan bellek, çoklu ortamda yaygın formatlar

KAYNAKÇA Prof. Dr. Abdullah KUZU Akkoyunlu, B. ve Yılmaz, M. (2005). Türetimci çoklu ortam öğrenme kuramı, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 28, 9-18. Akpınar, Y. (1999). Bilgisayar destekli öğretim ve uygulamalar. Ankara: Anı Yayıncılık. Allesi, S. M. ve Trollip, A. R. (2001). Multimedia for Learning: Methods and Development (3. basım). Massachusetts, America: Allyn and Bacon. Baddeley, A. D. (1992). Working memory. Science, 255, 556-559. Baddeley, A. D. (1999). Human memory. Boston: Allyn and Bacon. Bobbis, J., Sweller, J. ve Cooper, J. (1993). Cognitive load effects in a primaryschool geometry task. Learning and Instruction. 3, 1-21. Bransford, J. D., Brown, A. L. ve Cocking, R. R. (1999). How people learn. Washington, DC: National Academy Press. Brooks, D. W. (1997). Web-teaching: A guide to designing interactive teaching for the World Wide Web. New York: Plenum. Chambliss, M. J. ve Calfee, R. C. (1998). Textbooks for learning. Oxford, England: Blackwell. Chandler, P. ve Sweller, J. (1991). Cognitive load theory and the format of instruction. Cognition and Instruction, 8, 293-332. Chittaro, L. ve Ranon, R. (2007). Web3D Technologies in learning, education and training: Motivations, issues, opportunities. Computers & Education, 49 (1), 3-18. Clark, J. M. ve Paivio, A. (1991). Dual coding theory and education. Educational Psychology Review, 53(2), 445-459. Cook, L. K. ve Mayer, R. E. (1988). Teaching readers about the structure of scientific text. Journal of Educational Psychology, 80(4), 448-456. Cooper, G. (1998). Research into cognitive load theory and instructional design at UNSW. 15.03.2011 tarihinde http://dwb4.unl.edu/diss/cooper/ UNSW.htm adresinden alınmıştır. Demirel, Ö., Seferoğlu, S. S. ve Yağcı, E. (2002). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: PegemA Yayıncılık. Fraser, K. (2007). Enhancing the pedagogical value of multimedia products in higher education. International Journal for Academic Development, 2(1), 60-65. Greenlaw, R. ve Hepp, E. (1999). Inline/online: fundamentals of the Internet and the world wide web. 11.03.2011 tarihinde http://cs.armstrong.edu/ greenlaw/research/ internet.html adresinden alınmıştır. Harp, S. F. ve Mayer, R. E. (1997). The role of interest in learning from scientific text and illustrations: On the distinction between emotional interest and cognitive interest. Journal of Educational Psychology, 89(1997), 92 102. Horton, H. R. (2000). Designing Web-Based Training. New York: John Wiley & Sons. İpek, İ. (2001). Bilgisayarla öğretim: Tasarım, geliştirme ve yöntemler. Ankara: Tıp Teknik Yayıncılık. Jonassen, D. H., Howland, J., Moore, J. ve Marra, R. M. (2003). Learning to solve problems with technology: A constructivist perspective. Upper Saddle River, NJ: Merrill Prentice Hall. Jamet, E. ve Bohec, O. (2007). The effect of redundant text in multimedia instruction. Contemporary Educational Psychology, 32, 588-598. Çoklu Ortam Uygulamalarının Kuramsal Temelleri 33

Jonassen, D. H. ve Reeves, T. C. (1996). Learning with technology: Using computers as cognitive tools, D. H. Jonassen (Ed.), Handbook of research for educational communications and technology (pp. 693-719). New York: Macmillan. Kalyuga, S, Chandler, P. ve Sweller, J. (1999). Managing split-attention and redundancy in multimedia instruction. Applied Cognitive Psychology, 13, 351-371. Kalyuga, S, Chandler, P. ve Sweller, J. (2000). Incorporating learner experience into the design of multimedia instruction. Journal of Educational Psychology, 92, 126-136. Kuzu, A. (2007). Bilgisayar Destekli Eğitimde Kullanılan Yaygın Formatlar, A. Güneş (Ed.), Bilgisayar I-II (s. 469-502). Ankara: PegemA Yayıncılık. Kuzu, A., Uysal, Ö. ve Kılıçer, K. (2009). Evaluation of virtual class applications in terms of principles of multimedia designing and use of visuals. Journal of Theoretical and Applied Information Technology, 5(4), 406-415. Lambert, N. M. ve McCombs, B. L. (1998). How students learn. Washington, DC: American Psychology Association. Maddux, C., Johnson, D. ve Willis, J. (2001). Educational computer: learning with tomorrow s technologies. Boston: Allyn and Bacon Mautone, P. D. ve Mayer, R. E. (2001). Signaling as a cognitive guide in multimedia learning. Journal of educational Psychology, 99, 640-652. Mayer, R. E. (1996). Learning strategies for making sense out of expository text: The SOI model for guiding three cognitive processes in knowledge construction. Educational Psychology Review, 8(4), 357-371. Mayer, R. E. (1999). Multimedia aids to problem solving transfer. Internetional Journal of Educational Research, 31, 611-623. Mayer, R. E. (1989). Systematic thinking fostered by illustrations in scientific text. Journal of Educational Psychology, 81, 240-246. Mayer, R. E. (2009). Multimedia Learning. (2. basım). New York: Cambridge University Press. Mayer, R. E. ve Moreno, R. (2002). Animation as an Aid to Multimedia Learning. Educational Psychology Review, 14 (1), 87-99. Mayer, R. E. (2001). Multimedia learning. Cambridge, UK: Cambridge University Press. Mayer, R. E., Bowe, W., Bryman, A., Mars, R. ve Tapangco, L. (1996). When less is more: Meaningful learning from visual and verbal summaries of science textbook lessons. Journal of Educational Psychology, 88, 64-73. Mayer, R. E., Steinhoff, K., Bower, G. ve Mars, R. (1995). A generative theory of textbook design: using annotated illustrations to foster meaningful learning of science text. Educational Technology Research and Development, 43, 31 43. Mayer, R. E. ve Sims, V. K. (1994). For whom is a picture worth a thousand words? Extensions of a Dual-Coding Theory of multimedia leaarning. Journal of Educational Psychology, 86(3), 389-401. Mayer, R. E. ve Anderson, R. B. (1992). The instructive animation: Helping students build connections between words and pictures in multimedia learning. Journal of Educational Psychology, 84, 444-452. Mayer, R. E. ve Anderson, R. B. (1991). Animations need narrations: An experimental test of dual coding hypothesis. Journal of Educational Psychology. 83, 484-490. Menne, R. E. ve Menne, J. (1972). The relative efficiency of bimodal presentation as an aid to learning. Audio Visual Communication Review, 20, 170-180. 34 Çoklu Ortam Tasarımı

Prof. Dr. Abdullah KUZU Miller, G.A. (1956). The magic number seven, plus or minus two: Some limits on our capacity for processing information. Psychological Review, 63, 81-97. Mayer R.E. ve Moreno, R. (2007). Interactive Multimedia Learning Environments. Educational Psycholgy, 19, 309-326. Moreno, R. ve Mayer, R. (1999). Cognitive principles of multimedia learning: The role of modality and contiguity. Journal of Educational Psychology, 91, 358-368. Mousavi, S., Low, R. ve Sweller, J. (1995). Reducing cognitive load by mixing auditory and visual presentation modes. Journal of Educational Psychology, 87, 319-334. Odabaşı, H. F. (2002). Okulöncesi Eğitim Yazılımları, Ayşen Namlu (Ed.) Okul öncesinde bilgisayar öğretimi. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Pavio, A. (1986). Mental representations: A dual coding approach. Oxford, England: Oxford Raupers, P.M. (2000). Effects of accommodating learning style preferences on long term retention of technology training content. National Forum of Applied Educational Research Journal, 13(2), 23-36. Roblyer, M. D. (2006). Integrating educational technology into teaching (4. basım). Upper Saddle River, New Jersey: Pearson Education, INC. Schwartz, J. E. ve Beichner, R. J. (1999), Essentials of educational technology. Boston: Allyn and Bacon. Senemoglu, N. (1997). Gelisim ve ögrenme kuramdan uygulamaya. Ankara: Spot Matbaacılık. Sezgin, M. E. (2002). İkili kodlama kuramına dayalı olarak hazırlanan multimedia ders yazılımının fen bilgisi öğretimindeki akademik başarıya, öğrenme düzeyine ve kalıcılığa etkisi, Yayınlanmamış yüksek lisans tezi, Çukurova Üniversitesi, Adana. Simon, H. A. (1974). How big is a chunk? Science, 183, 482-488. Sweller, J. (1999). Instruction design in technical areas. Camberwell, Australia: ACER. Sweller, J. ve Chandler, P. (1994). Why some material is difficult to learn. Cognition and Instruction, 12, 185-233. Sweller, J., Chandler, P., Tierney P. ve Cooper, M. (1990). Cognitive load and selective attention as factors in the structuring of technical material. Journal of Experimental Psychology: General, 119, 176-192. Tannenbaum, R. (1998). Theoretical foundation of multimedia. New York: Computer Science Press. Uşun, S. (2004). Bilgisayar destekli öğretimin temelleri (2. Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Wilson, B. G. (1995). Maintaining the ties between learning theory and instructional design. 12.03.2011 tarihinde http://www.artandtext.com.au/elearning/papers/mainties.html adresinden alınmıştır. Wittrock, M. C. (1989). Generative processes of comprehension. Educational Psychologist, 24, 345-376. Yalın, H. İ. (2004). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme (Onuncu Baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Zhang, J. ve Wang H. W. (1998). An exploration of the relations between external representations and working memory. PLos ONE, 4(8), e6513. Çoklu Ortam Uygulamalarının Kuramsal Temelleri 35

BİLİŞSEL YÜK KURAMI ve ÇOKLU ORTAM TASARIMI Doç. Dr. Yavuz AKBULUT 2.Ünite Doç. Dr. Yavuz AKBULUT Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özet Bu ünitede öğretim tasarımı sırasında kısa süreli belleğin sınırlılıklarını dikkate almayı öngören Bilişsel Yük Kuramı irdelenmektedir. Kurama göre insan bilişsel yapısı, bilinçli olarak işleyen ve sınırlı kapasiteye sahip kısa süreli bir bellek ile bilinçaltında işleyen limitsiz bir uzun süreli bellekten oluşmaktadır. Bilişsel yapının bu özellikleri ve sorun çözmeyi kolaylaştıran şemaların uzun süreli belleğe yerleştirilmesi, öğretim tasarımı bağlamında büyük önem taşımaktadır. Hatta öğretim tasarımının amaçlarından birinin şemaların oluşturulmasında ve otomatikleştirilmesinde öğrenenlere destek vermek olduğu söylenebilir. Bu bağlamda Bilişsel Yük araştırmalarının bulgularına dayalı olarak öğretim deneyimlerinin kısa süreli bellekten uzun süreli belleğe etkin biçimde aktarılabilmesine yardımcı olacak tasarım ilkeleri sunulmaktadır. Öncelikle insan bilişsel yapısının temel özelliklerine değinilmiş, daha sonra Bilişsel Yük Kuramı nın temelleri ve kuramın tasarım ilkelerine yansımaları tartışılmış, çoklu ortam tasarımına yönelik doğurgulara yer verilmiştir. Ünite amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; insanoğlunun bilişsel mimarisinin temel özelliklerini tartışabilecek, bilişsel yük kavramını tanımlayabilecek, bilişsel yük türlerini betimleyebilecek, öğretim tasarımcısının bilişsel yük üzerindeki rolünü tartışabilecek, bilişsel yük kuramından doğan tasarım ilkelerini sıralayabilecek, bilişsel yük kuramından doğan tasarım ilkelerinin çoklu ortam üretiminde işe koşulmasına dönük çıkarımlarda bulunabileceksiniz. Anahtar kavramlar Asıl / kendine özgü bilişsel yük, ilgili / etkili bilişsel yük, konu dışı bilişsel yük, kısa süreli bellek (işler bellek), uzun süreli bellek

Doç. Dr. Yavuz AKBULUT Tasarımcıların dikkate aldığı çoklu ortam kuramı hangisi olursa olsun, yukarıda olduğu gibi benzer tasarım ilkelerine ne tür farklı isimler verilirse verilsin insan bilişsel mimarisinin özelliklerini dikkate alan tasarımlar başarılı olmaktadır. Bu bağlamda çoklu ortam seçimi ve kullanımı sadece teknolojik olanaklara dayandırılmamalıdır. Bir başka deyişle çoklu ortam kaynakları, sırf var olduğu için ya da teknolojik olanaklar el verdiği için kullanılmamalıdır. Çünkü altyapı olanakları ve teknolojiler sürekli değişmektedir; ancak insanoğlunun bilişsel mimarisi teknolojik değişimler ne olursa olsun aynı kalmaktadır (Sweller, 2008). Bilişsel Yük Kuramı, insanoğlunun bilişsel mimarisini dikkate alan diğer bazı kuramlarla büyük benzerlikler göstermekle birlikte elbette bazı eksiklikleri de vardır. Örneğin, güdülenme ya da öğrenme stillerinin kuram ile bütünleştirilmesi bağlamında atılmış adımların yetersiz olduğu söylenebilir. Yine bilişsel yük ilkelerine uymaya çalışılırken materyal çok kolay tutulduğu için ya da gereğinden çok rehberlik sağlandığı için öğrenmenin sıkıcı bir hal aldığı ya da olumsuz yönde etkilendiği durumlar da rapor edilmektedir (Schnotz ve Kürschner, 2007). Bu bağlamda, tasarımcıların gerek öğrenme ortamının özgün niteliklerinden gerekse farklı kuram ve uygulamalardan beslenerek öğretim amaçlı çoklu ortamların kalitesini arttırmaya çalışmalarında yarar vardır. KAYNAKÇA Baddeley, A. (1992). Working memory. Science, 255, 556-559. Boyd, R. ve Richerson, P. (1985). Culture and the evolutionary process. Chicago: University of Chicago Press. Chandler, P. ve Sweller, J. (1991). Cognitive load theory and the format of instruction. Cognition and Instruction, 8 (4), 293-332. Chandler, P. ve Sweller, J. (1992). The split-attention effect as a factor in the design of instruction. British Journal of Educational Psychology, 62, 233-246. Chi, M., Glaser, R. ve Rees, E. (1982). Expertise in problem solving. R. Sternberg (Ed.), Advances in the Psychology of Human Intelligence içinde (ss. 7-75). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Cooper, G. ve Sweller, J. (1987). Effects of schema acquisition and rule automation on mathematical problem-solving transfer. Journal of Educational Psychology, 79 (4), 347 362. Cowan, N. (2001). The magical number 4 in short-term memory: A reconsideration of mental storage capacity. Behavioral and Brain Sciences, 24, 87-114. Cowan, N. (2005). Working memory capacity. Oxford, UK: Psychology Press. De Groot, A. (1965). Thought and choice in chess. The Hague, Netherlands: Mouton. Ericsson, K. A. ve Kintsch, W. (1995). Long-term working memory. Psychological Review, 102, 211-245. Kalyuga, S., Chandler, P. ve Sweller, J. (2000). Incorporating learner experience into the design of multimedia instruction. Journal of Educational Psychology, 92, 126 136. Kalyuga, S., Chandler, P., Tuovinen, J. ve Sweller, J. (2001). When problem solving is superior to studying worked examples. Journal of Educational Psychology, 93, 579 588. Bilişsel Yük Kuramı ve Çoklu Ortam Tasarımı 53

Kalyuga, S., Ayres, P., Chandler, P. ve Sweller, J. (2003). Expertise reversal effect. Educational Psychologist, 38 (1), 23-31. Leahy, W. ve Sweller, J. (2004). Cognitive load and the imagination effect. Applied Cognitive Psychology, 18 (7), 857-875. Leahy, W. ve Sweller, J. (2005). Interactions among the imagination, expertise reversal and element interactivity effects. Journal of Experimental Psychology: Applied, 11, 266-276. Marcus, N., Cooper, M. ve Sweller, J. (1996). Understand instructions. Journal of Educational Psychology, 88, 49-63. Mayer, R. E. (2001). Multimedia learning. New York: Cambridge University Press. Mayer, R. E. (2009). Multimedia learning (2. baskı). New York: Cambridge University Press. Miller, G. A. (1956). The magical number seven, plus or minus two: Some limits on our capacity for processing information. Psychological Review, 63, 81-97. Paas, F., Tuovinen, J.E., Tabbers, H. ve Van Gerven, P.W.M. (2003a) Cognitive load measurement as a means to advance cognitive load theory, Educational Psychologist, 38, 63 71. Paas, F., Renkl, A. ve Sweller, J. (2003b). Cognitive Load Theory and instructional design: Recent developments. Educational Psychologist, 38(1), 1-4. Paas, F., Renkl, A. ve Sweller, J. (2004). Cognitive Load Theory: Instructional implications of the interaction between information structures and cognitive architecture. Instructional Science, 32, 1 8. Pollock, E., Chandler, P. ve Sweller, J. (2002). Assimilating complex information. Learning and Instruction, 12, 61-86. Renkl, A. ve Atkinson, R. K. (2003). Structuring the transition from example study to problem solving in cognitive skill acquisition: A cognitive load perspective. Educational Psychologist, 38, 15-22. Samaras, H., Giouvanakis, T., Bousiou, D. ve Tarabanis, K. (2006). Towards a new generation of multimedia learning research. AACE Journal, 14 (1), 3-30. Schnotz, W. (2002). Towards an integrated view of learning from text and visual displays. Educational Psychology Review, 14(1), 101-120. Schnotz, W. ve Kürschner, C. (2007). A reconsideration of Cognitive Load Theory. Educational Psychology Review, 19, 469-508. Simon, H. ve Gilmartin, K. (1973). A simulation of memory for chess positions. Cognitive Psychology, 5, 29-46. Sweller, J. (1994). Cognitive load theory, learning difficulty and instructional design. Learning and Instruction, 4(4), 295-312. Sweller, J. (2008). Human cognitive architecture. J. M. Spector, M. D. Merrill, J. J. G. Van Merriënboer ve M. P. Driscoll (Eds.), Handbook of Research on Educational Communications and Technology (3. baskı) içinde (ss. 369-381). Hillsdale, NJ: Erlbaum. Sweller, J. ve Cooper, G.A. (1985). The use of worked examples as a substitute for problem solving in learning algebra. Cognition and Instruction, 2 (1), 59 89. 54 Çoklu Ortam Tasarımı

Doç. Dr. Yavuz AKBULUT Sweller, J., Van Merrienboer, J. J. G. ve Paas, F. G. W. C. (1998). Cognitive architecture and instructional design. Educational Psychology Review, 10, 251-296. Sweller, J. ve Sweller, S. (2006). Natural information processing systems. Evolutionary Psychology, 4, 434-458. Tettamanti, M., Buccino, G., Saccuman, M.C., Gallese, V., Danna, M., Scifo, P., Fazio, F., Rizzolatti, G., Cappa, S.F. ve Perani, D. (2005). Listening to action-related sentences activates fronto-parietal motor circuits. Journal of Cognitive Neuroscience, 17, (2), 273-281. Van Merrienboer, J. J. G. (1997). Training complex cognitive skills. Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications. Van Merrienboer, J. J. G. (2007). Alternate models of instructional design: Holistic design approaches and complex learning. R.A. Reiser ve J.V. Dempsey (Eds.), Trends and Issues in Instructional Design and Technology (2. Baskı) içinde (ss. 72-81). Upper Saddle River, NJ: Pearson Education. Bilişsel Yük Kuramı ve Çoklu Ortam Tasarımı 55

ÇOKLU ORTAM PROJESİ HAZIRLAMA Araş. Gör. Dr. Elif Buğra KUZU DEMİR 3.Ünite Araş. Gör. Dr. Elif Buğra KUZU DEMİR Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özet Bilgi ve İletişim Teknolojilerinin (BİT) eğitim-öğretim alanında yaygın olarak kullanılması, bu teknolojilerin, öğrenen özelliklerine uygun tasarlanması ve geliştirilmesi süreçlerine olan önemi de arttırmıştır. Önceleri sadece durağan metinlerden oluşan bilgisayar destekli öğretim materyallerinin yerini metin, durağan veya hareketli grafik, film, video ve ses gibi farklı bileşenleri içeren çoklu ortamların alması da tasarım ve geliştirme açısından öğretimi tasarlayan kişilere büyük yükler getirmiştir. Öğretim tasarımcıları, farklı çoklu ortam ögelerinin bir arada kullanılmasının öğrenenlere kazandırılmak istenen davranışın sunumu açısından önemli getirileri olduğunu düşünmüş olsalar da, aynı zamanda tasarım ve geliştirme açısından bu çeşitliliğin bazı sıkıntılar yaratacağını da öngörmüşlerdir. Bu amaçla yapılan birçok araştırmanın ardından öğretim tasarımcıları ve diğer konu alanı uzmanları, öğrenme amaçlı bir çoklu ortamın hazırlanma sürecinin aşamalarını ve bu aşamalar içerisinde yapılacak alt işlemleri belirlemişlerdir. Öğretim tasarımı süreçleriyle bire bir paralellik gösteren bu süreçler için genel bir çerçeve çizilmesine rağmen, farklı öğretim tasarımı modellerinin özelliklerine göre çoklu ortam hazırlama süreci de farklılık göstermektedir. Kitabımızın bu ünitesinde, bir çoklu ortam projesi hazırlama süreci aşama aşama sunulmuştur. Sürecin sadece ana aşamaları değil alt aşamaları da ayrıntılı olarak incelenmiştir. Analiz, tasarım, geliştirme-uygulama ve değerlendirme ana başlıkları altında toplanan bu ünitenin sonunda, bir çoklu ortam proje önerisi hazırlama süreci hakkında bilgiler aktarılarak proje önerilerinin kolaylıkla yazılabilmesi için bir kriter listesi verilmiştir. Ünite amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; çoklu ortam projesi hazırlama sürecini kavrayabilecek, çoklu ortam projesinin gereksinim analizini gerçekleştirebilecek, çoklu ortam projesinin ön-son analizini gerçekleştirebilecek, bir çoklu ortam projesi tasarlayabilecek, çoklu ortam projesinin geliştirme ve uygulama süreci ile ilgili tüm etkinlikleri gerçekleştirebilecek, çoklu ortam projelerinin sonuca yönelik değerlendirmesi ile ilgili tüm etkinlikleri gerçekleştirebilecek ve kendinize ait bir çoklu ortam proje önerisi hazırlayabileceksiniz. Anahtar kavramlar Çoklu ortam projesi, öğretim tasarımı

KAYNAKÇA Akkoyunlu, B., Altun, A. ve Soylu, M. Y. (2008). Öğretim Tasarımı. Ankara: Maya Akademi Yayın Dağıtım. Arkün, S., Baş, T., Avcı, Ü., Çevik, V. ve Gürhan, T. (2009, Mart). ADDIE tasarım modeline göre web tabanlı bir öğrenme ortamı geliştirilmesi. Eğitimin Yeni Yüzü: Yeni Paradigmalar 25. Yılı Konferansı, Ankara. Arkün, S. ve Akkoyunlu, B. (2008). A study on the development process of a multimedia learning environment according to the ADDIE model and students opinions of the multimedia learning. Interactive Educational Media, 17, 1-19. Briggs, L. (1977). Instructional design principles and practices. Englewood Cliffs, N. J.: Educational Technology Publications. Burton, J. K. ve Merrill, P. F. (1992). Needs assessment: Goals, needs and priorities. L. J. Briggs, K. L. Gustafson ve M. H. Tillman (Eds.), Instructional design: Principles and aplications (s. 17-43). Englewood Cliffs, N. J: Educational Technology Publications. Dick, W. ve Carrey, L. (1990). The systematic design of instruction (3. baskı). Glenview, Ill.: Scott, Foresman; Little, Brown. Dornan, E. (2004, Eylül). Road map for educational multimedia design: A content designer s approach. International Technology Forum, Athens, USA. Fer, S. (2009). Öğretim Tasarımı. Ankara: Anı Yayıncılık. Frey, B. A. ve Sutton, J. M. (2010). A model for developing multimedia learning projects. MERLOT Journal of Online Learning and Teaching, 6(2), 491-507. Huβmann, H. (2009). Development process for multimedia projects. www. medien.ifi.lmu.de/lehre/ss09/mmp/mmp9.pdf adresinden 4 Şubat 2011 tarihinde edinilmiştir. Jakkilinki, R., Sharda, N. ve Ahmad, I. (2006). MDPY ontology: A tool for multimedia project planning, design and development. Journal of Enterprise Information Management, 19(2), 165-174. Kabakçı, I., Fırat, M., İzmirli, S. ve Kuzu, E. B. (2010). Öğretimin değerlendirilmesinde çoklu ortam kullanımına eleştirel bir bakış. Gaziantep Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 9(1), 115-126. Kılıç Çakmak, E. (2007). Çoklu ortamlarda dar boğaz: Aşırı bilişsel yüklenme. Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 27(2), 1-24. Kirkpatrick, D. L. (1994). Evaluating training programs: the four levels. San Fransisco: Berret-Koehler. Lee, W. L. ve Owens, D. L. (2000). Multimedia based instructional design: Computer-based training, web based training, distance broadcast training. San Francisco, CA: Jossey-Bass Pfeiffer. Şahin, Y. L. ve Kuzu, E. B. (2010). Öğrencilikte dönüşümler, H. Ferhan Odabaşı (Ed.), Dönüşümler (s. 19-40). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Shank, P. (2005). The value of multimedia in learning. http://www.adobe.com/ designcenter/thinktank/valuemedia/the_value_of_multimedia.pdf adresinden 8 Şubat 2011 tarihinde edinilmiştir. Şimşek, A. (2009). Öğretim Tasarımı. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım. Türk Dil Kurumu. (2011). Büyük Türkçe Sözlük. http://tdkterim.gov.tr/bts/ adresinden 19.02.2010 tarihinde edinilmiştir. Yıldırım, A. ve Şimşek, H. (2005). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık. 74 Çoklu Ortam Tasarımı

Araş. Gör. Dr. Serkan ÇANKAYA - Yrd. Doç. Dr. Onur DÖNMEZ ÇOKLU ORTAM YAZARLIK SİSTEMİ 4.Ünite Araş. Gör. Dr. Serkan ÇANKAYA Balıkesir Üniversitesi Necatibey Eğitim Fakültesi Yrd. Doç. Dr. Onur DÖNMEZ Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özet Bütüncül bir bakış açısıyla çoklu ortam yazarlık dillerinin amacı en azından iki enformasyon kanalının (metin ve görseller gibi) yan yana getirilerek sunulmasıdır. Bununla birlikte eğitim kuramları ve kullanılan teknolojilerdeki gelişmeler, içerik üretenler ve öğrenenlerin çoklu ortamlardan beklentilerini günden güne arttırmaktadır. Bu çerçevede üretim aracı olarak yazarlık dillerinin seçimi eğitimciler için önemli bir sorun halini almaktadır. Bu ünitede yazarlık dili kavramının tanımı yapılıp, genel bir çerçevesi çizildikten sonra, bir yazarlık dilinin değerlendirilmesinde ele alınması gereken noktalar sıralanacak ve güncel yazarlık dillerinden örnekler verilecektir. Ünite amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; yazarlık dili kavramını tanımlayabilecek, güncel bir yazarlık dilinin sahip olması gereken özellikleri sıralayabilecek, yazarlık dilleri ve programlama dillerinin farklarını sıralayabilecek, bir yazarlık dili seçiminde dikkat edilmesi gereken noktaları sıralayabilecek, Flash, Silverlight, Powerpoint, Impress, HTML gibi yazarlık dillerinin genel özelliklerini açıklayabileceksiniz. Anahtar kavramlar Yazarlık dili, yazarlık dillerinin değerlendirilmesi, güncel yazarlık dilleri

Bu bağlamda güncel teknolojik gelişmelerin proje ve amaçlar doğrultusunda analiz edilmesi ve gerekli yatırımların bu analizlerin sonuçlarına dayandırılması son derece önemlidir. Örneğin sadece metin, grafik, ses, video gibi içeriklerin yan yana getirilmesi için ileri düzeyde programlama seçenekleri sunan yazarlık dillerine ihtiyaç yoktur. Bu çerçevede olasılıklar ve ihtiyaçlar dengesinin kurulması ve en doğru seçimin yapılması üreticinin yararına olacaktır. KAYNAKÇA Lair, R. (2009). Begining silverlight 3. New York, NY: Apress. MacDonald, M. (2009). Pro silverlight 3 in C#. New York, NY: Apress. Johnson, S. (2010). Adobe flash professional cs5 on demand. Indianapolis, IN: Que Publishing Gayevski, D. M. (Ed.). (1993). Multimedia For Learning: Development, Application, Evaluation. Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications. Schwier, R. A. ve Misanchuk, E. R. (1993). Interactive Multimedia Instruction. Englewood Cliffs, NJ: Educational Technology Publications. İpek, İ. (2001). Bilgisayarla Öğretim: Tasarım, Geliştirme ve Yöntemler. Ankara: Tıp Teknik Kitapçılık Ltd. Şti. WYSIWYG. (bt). 17.02.2011, http://tr.wikipedia.org/wiki/wysiwyg. What is an Authoring Tool. (bt). Alıntı Tarihi: 12.02.2011, http://www.trivantis.com/uk/sites/default/files/features/what is An Authoring Tool_0.pdf. Atik Yazılım Geliştirme, (bt). Alıntı Tarihi: 17.02.2011, http://tr.wikipedia.org/ wiki/atik_yazılım_geliştirme. 96 Çoklu Ortam Tasarımı

ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA GÖRSEL TASARIM 5.Ünite Doç. Dr. Suzan Duygu ERİŞTİ Anadolu Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özet Çoklu ortam tasarım sürecinde görsel tasarım kullanıcıya verilmek istenilen mesajı etkili bir görsel iletişim süreci ile kullanıcı için çekici hale getirme amacını taşımaktadır. Çoklu ortam uygulamalarında görsel tasarım alanı üç temel bileşen kapsamında açıklanabilir. Bunlar kavramsal bir fikir geliştirmek, görsel bir mesaj geliştirmek ve etkili bir görsel iletişim süreci geliştirmektir. Çoklu ortam tasarlama sürecinde görsel tasarımın bütünlüğünü ve etkililiğini belirleyen tasarım ögeleri kompozisyon, renk, doku, görsel imajlar, yönlendirmeler, hareketli görüntüler ve ses olarak sıralanabilir. Görsel tasarım sürecindeki tasarım ilkeleri ise yön, boşluk, denge, orantı, hiyerarşi, vurgulama, devamlılık ve bütünlük olarak sıralanmaktadır. Ünite amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; çoklu ortam uygulamalarında görsel tasarım sürecini tanımlayabilecek, çoklu ortam uygulamalarında görsel tasarım sürecinin özelliklerini sıralayabilecek, çoklu ortam uygulamalarındaki görsel tasarım ögelerini açıklayabilecek, çoklu ortam uygulamalarındaki görsel tasarım ögelerinin tasarım ilkeleri ile olan ilişkisini tanımlayabileceksiniz. Anahtar kavramlar Görsel tasarım, görsel tasarım ögeleri, tasarım ilkeleri

KAYNAKÇA Atalayer, F. (1994). Temel sanat öğeleri. Eskişehir: Anadolu Üniversitesi Yayınları. Avgerakis, G. (2000) Digital animation bible. USA: McGraw Hill Professional Publishing. Becer, E. (2005). İletişim ve grafik tasarım, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Becer, E. (2007). Modern sanat ve yeni tipografi, Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Berman, D. B. (2009). Do good design: how designers can change the world. Berkeley, CA, USA: AIGA Design Press. Boyle, T. (1997). Design for multimedia learning, London: Prentice Hall. Carter, R., Day, B. ve Meggs, P. B. (1985) Typographic design: Form and communication, Van Nostrand Reinhold, New York, 1985. Clarke, A. (2001). Designing computer-based learning materials. Abingdon, GBR: Gower Publishing Limited, ss. 97-98. Cotton, B. ve R. Oliver (1997). Siberuzay sözlüğü. (Çeviren: Özden Arıkan ve Ömer Çenderoğlu). İstanbul: Yapı ve Kredi Kültür Yayınları. Demirel, Ö., Seferoğlu, S. ve Yağcı, E. (2002). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: PEGEM Yayıncılık. s. 30 Elsom-Cook, M. (2001). Principles of interactive multimedia. London: McGraw Hill. Ergin, A. (1995). Öğretim teknolojisi iletişim. Ankara: Pegem Yayıncılık. Ergür, A. (1997). El sanatları ve endüstri, Türkiye de el sanatları geleneği ve çağdaş sanatlar içindeki yeri, Kültür Bakanlığı Yay., s.387 Ergüven, M. (2002). Fotoğraf: Gizemli kayıt. Sanat Dünyamız, (84), 181-187. Erişti, S. D. (2005). Grafik tasarım ilkelerine dayalı olarak geliştirilmiş etkileşimli eğitim cd lerinin ilköğretimde temel sanat elemanlarının öğretiminde etkililiği (Yayınlanmamış Doktora Tezi-Aralık). Feldman, E. D. (1987) Varieties of visual experience, Harry Abrams, Inc. New York. Gökaydın, N. (2003). Tasarım eğitimi: Yaratıcılığın öğretisi, Bilim ve Aklın Aydınlığında Eğitim Dergisi. 36. Gökbulut, N. (2002). Görsel sanatlar ve kavram öğretimi, Sanat Eğitimi Sempozyumu. (8-10 Mayıs). Ankara: Gazi Üniversitesi İletişim Fakültesi Yayınları. Grace-Martin, M. (2001). How to design educational multimedia: A loaded question. Journal of Educational Multimedia and Hypermedia, 10(4), 397-409. Norfolk, VA: AACE. Hashimoto, Alan. (2003). Visual design fundamentals: A digital approach. Hingham, MA, USA: Charles River Media, s. 209. Lawson, B. (1990). How designers think, the design process demystified. Cambridge: Cambridge University Press. Lupton, E. ve Phillips, J. C. (2008). Graphic design: the new basics, Princeton Architectural Press. 120 Çoklu Ortam Tasarımı

Doç. Dr. Suzan Duygu ERİŞTİ Meggs, P. B. (1992). Type & image: the language of graphic design, Van Nostrand Reinhold: New York Öngören, M. T. (1982). Senaryo ve yapım. Ankara: Ankara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Akademisi Yayınları. Özcan, O. (2003). İnteraktif medya tasarımında temel adımlar, İstanbul: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları. Phillips, R. (1997). The developers handbook to interactive multimedia: A practical guide for educational applications. London: Kogan Page. Salisbury, D. F. (1996). Five technologies for educational change. New Jersey: Educational Technology Publications. Sassoon, Rosemary (2002). Computers and typography II. Bristol, GBR: Intellect Books. Schwier, R. A. and E. R Misanchuk (1993). Interactive multimedia instruction. New Jersey: Educational Technology Publications, ss. 118-230. Sözen, M. ve Tanyeli, U. (1986). Sanat kavram ve terimleri sözlüğü: Resim, heykel, mimarlık, geleneksel Türk sanatları, uygulamalı sanatlar ve genel sanat kavramları, Istanbul. Uçar, T. F. (2004). Görsel iletişim ve grafik tasarım, Ankara: İnkılap Yayınevi. Williams R. (1994). The non-designer s design book: design and typographic principles for the visual novice. USA: Pearson Education Yalın, H. İ. (2004). Öğretim teknolojileri ve materyal geliştirme. Ankara: Nobel Yayınları. Zeldman, J. (2001). Taking your talent to the Web: Making the transition from graphic design to web design. Indianapolis: New Riders. Çoklu Ortam Uygulamalarında Görsel Tasarım 121

ÇOKLU ORTAM UYGULAMALARINDA KULLANICI DENETİMİ Doç. Dr. Cem ÇUHADAR 6.Ünite Doç. Dr. Cem Çuhadar Trakya Üniversitesi Eğitim Fakültesi Özet Bilgisayar yazılımlarının hemen hepsinde olduğu gibi çoklu ortam uygulamalarının da kullanıcılar tarafından kolay kullanılabilen, esnek ve etkileşimli bir arayüze sahip olması istenir. Bu amaçla insan-bilgisayar etkileşiminin sağlandığı grafiksel arayüz adı verilen yapılar kullanılmaktadır. Grafiksel arayüzler, kullanıcı-bilgisayar arasındaki etkileşimi kolaylaştıran klavye, fare, komut, ikon ve menü gibi görsel bileşenlerin kullanımına olanak sağlamaktadır. Bir diğer deyişle kullanıcı denetimleri insan-bilgisayar etkileşiminin yazılım üzerinde sağlandığı öğelerdir. Çoklu ortam uygulamalarında, farklı işlev ve kullanım biçimlerine sahip kontrol öğeleri bulunmaktadır. Bu ünitede çoklu ortam uygulamalarının tasarımında yaygın olarak kullanılan kullanıcı kontrolleri ve işlevleri ele alınacak ve tasarım örneklerine yer verilecektir. Ünite amaçları Bu üniteyi tamamladıktan sonra; grafiksel arayüz kavramını tanımlayabilecek, insan-bilgisayar etkileşiminde grafiksel arayüzlerin rolünü açıklayabilecek, grafiksel arayüzlerde kullanılabilecek kullanıcı denetimlerini sıralayabilecek, kullanıcı denetimlerinin işlevlerini ve özelliklerini sayabilecek, grafiksel arayüz tasarımında görsel algı ilkelerini açıklayabileceksiniz. Anahtar kavramlar Grafiksel arayüz, insan-bilgisayar etkileşimi, kullanıcı denetimleri