:: TEORİLERİ:: ss. 258-271 Demokrasi Teorileri Genel Olarak Demokrasi Hem eski hem de çağdaş bir siyasal doktrin olan demokrasi, terim olarak Yunancadaki demos (halk)" ve kratein (yönetmek) sözcüklerinin birleşmesinden oluşur: Halkın yönetimi anlamını taşır. Demokrasi Anlayışları Demokrasi Modelleri Government of the people, By the people, For the people Abraham Lincoln Demokrasi ilk olarak MÖ V. Yy. da Atina Sitesi nde açıkça tartışılmış ve örgütlenmiştir. Demokrasi XX. Yy. da hızlı bir biçimde yayılmış, günümüzde birbirinden farklı yorumları ile ortaya çıkmıştır. ABD Başkanı Abraham Lincoln e göre Demokrasi; - Halkın, - Halk tarafından, - Halk için yönetimi dir. Demokrasi, ideal (sözlük anlamı) ve olan (uygulanan) anlamlarıyla iki değişik anlamda tanımlanmakta ve bundan iki değişik demokrasi teorisi ortaya çıkmaktadır: - Normatif (İdeal-Olması Gereken) Demokrasi Teorisi - Ampirik (Olan) Demokrasi Teorisi
ss. 258-271 Demokrasi Teorileri :: TEORİLERİ-NORMATİF TEORİSİ:: Genel Olarak Demokrasi Demokrasi ilk olarak MÖ V. Yy. da Atina Sitesi nde açıkça tartışılmış ve örgütlenmiştir. Demokrasi XX. Yy. da hızlı bir biçimde yayılırken, günümüzde birbirinden farklı yorumları ile ortaya çıkmıştır. Demokrasi Anlayışları Demokrasinin iki değişik tanımı: Normatif Ampirik Demokrasi Demokrasi Modelleri NORMATİF TEORİSİ (Sözlük Anlamı): Demokrasi, sözlük anlamıyla hareketle, halkın halk tarafından, halk için yönetimi olarak tanımlanır. İdeal olanı, olması gerekeni esas alır. Bu anlamda bir rejimin demokrasi olabilmesi için, halkın bütünün arzularına tam olarak uyması gerekir. Böyle bir hükümet hiç olmamıştır ve olmayacaktır (Arend Lijphart) Normatif demokrasi, demokratik rejimlerin ulaşması düşlenen idealdir. İdeale göre demokrasi tanımı yanlış sonuçlara götürür. Bu tanıma göre yeryüzünde demokratik rejim yoktur. Öyleyse; gerçeklerle yüzleşen bir tanıma ihtiyaç vardır => Ampirik Demokrasi
:: TEORİLERİ-AMPİRİK TEORİSİ:: Genel Olarak Demokrasi Demokrasi ilk olarak MÖ V. Yy. da Atina Sitesi nde ss. 258-271 açıkça tartışılmış ve örgütlenmiştir. Demokrasi XX. Yy. da hızlı bir biçimde yayılırken, Demokrasi Teorileri günümüzde birbirinden farklı yorumları ile ortaya çıkmıştır. Demokrasi Anlayışları Demokrasinin iki değişik tanımı: Normatif Ampirik Demokrasi AMPİRİK TEORİSİ (Gerçek/Uygulanan Demokrasi): Demokrasi Modelleri İdeal anlamda demokrasiyi değil, bu ideale kaba taslak yaklaşan... gerçek demokrasiler i esas alır. Olması gerekeni değil, mevcut olanı esas alır ve dünya üzerindeki Ampirik Demokrasi rejimlerin ortak özelliklerinin neler olduğunu ortaya koymaya çalışır. Etkin siyasal Bu tür rejimlerin ortak özelliği, tam bir demokratik duyarlılık değil, makamları nispeten çokça bir yurttaş grubunun uzun bir zaman boyunca belirlemek için düzenli aralıklarla arzularına cevap verebilmesidir. yapılan birden çok Robert Dahl, ideal demokrasilerden ayırt etmek için bu tür rejimleri siyasal partinin poliarşi (polyarchy) olarak isimlendirmektedir. katıldığı serbest seçimlerin anlam ifade etmesi için ülkede temel kamu haklarının tanınmış ve güvence altına alınmış olması gerekir. Düşünce/basın/söz /toplantı ve gösteri yürüyüşü yapma gibi temel haklar tanınmamışsa seçmenler gerçek anlamda tercihte bulunamazlar. Ampirik Demokrasi Teorisinin Ortak Özellikleri Etkin siyasal makamlar seçimle iş başına gelmelidir. İngiltere de Kral/Kraliçe seçimle iş başına gelmez ve etkin siyasi makam değildir Seçimler düzenli aralıklarla tekrarlanmalıdır. Seçimler serbest olmalıdır. Seçimlerin serbest ve adil olması gerekir Birden çok siyasal parti var olmalıdır. Örgütlenmiş muhalefet var olmalıdır. Seçmen alternatifler arasından seçim yapabilmelidir. Muhalefetin iktidar olma şansı mevcut olmalıdır. Muhalefet partileri uydu partiler olmamalıdır. Temel kamu hakları tanınmış ve güvence altına alınmış olmalıdır. Basit ve ilkel şartlar olarak görülse de bu altı şartı yerine getiren bir siyasal rejim demokratik olarak kabul edilebilir. Bu şartlar, demokrasinin vazgeçilmez şartları, minimum şartları dır. sine qua non şartlar
:: TEORİLERİ-AMPİRİK TEORİSİ:: Kesintiye Uğramamış Olması Açısından Demokrasiler (Arend Lijphart) ss. 258-271 Demokrasi Teorileri Demokrasi Anlayışları Demokrasi Modelleri II. Dünya Savaşından 1996 ya Kadar Kesintiye Uğramayan Demokrasiler (21 Ülke) Ampirik Demokrasi Teorisine Göre Demokrasi Tanımı Etkin siyasal makamların, düzenli aralıklarla tekrarlanan, birden fazla siyasal partinin katıldığı, muhalefetin iktidar olma şansına sahip olduğu serbest seçimlerle belirlendiği ve temel kamu haklarının tanınmış ve güvence altına alınmış olduğu bir rejimdir. Almanya ABD Avustralya Avusturya Belçika Birleşik Krallık (İngiltere) Danimarka Finlandiya Fransa Hollanda İrlanda İsrail İsveç İsviçre İtalya İzlanda Japonya Kanada Lüksemburg Norveç Yeni Zelanda II. Dünya Savaşından 1996 ya Kadar Kesintiye Uğramayan 21 Demokrasiye İlave 1977-1996 Arasında Kesintiye Uğramayan Demokrasiler (15 Ülke) Kosta Rika Kolombiya Venezüela Trinidad ve Tobago Jamaika Botswana Barbados Malta Bahama Yunanistan Moritus Portekiz Hindistan Papua Yeni Gine İspanya
:: ANLAYIŞLARI-ÇOĞUNLUKÇU- ÇOĞULCU :: Kısa (Ampirik) Demokrasi Tanımı: Etkin siyasal makamların, serbest ve dürüst seçimlerle belirlendiği bir yönetim sistemidir. ss. 258-271 Tanımın en önemli unsuru seçim Demokrasi Teorileri Bütün seçmenlerin oybirliği imkansız Seçilenlerin bütün seçmenlerin oybirliğini sağlamaları mümkün değil Demokrasi Anlayışları Seçilenlerin seçmenlerin nitelikli çoğunluğunun oylarıyla seçilmeleri zor ¾ ; 2/3; 3/5 Genellikle geçerli oyların salt çoğunluğu yeterli Demokrasi Modelleri Çoğu zaman salt çoğunluktan azı da mümkün Seçimde en fazla oyu alan aday seçilmiş olur Ampirik Demokrasi Buna göre demokrasi tanımı: Etkin siyasal makamların, seçmenlerin çoğunluğu tarafından belirlendiği bir yönetim sistemidir. Teorisine Göre Halkoylamalarında seçmenler bir yönetici seçmez, bir konuda bir Demokrasi Tanımı Etkin siyasal karar verirler. makamların, Temsili demokrasilerde karar alma yetkisini seçmenler yerine düzenli aralıklarla temsilciler (milletvekilleri) kullanır. Buna göre; tekrarlanan, birden Temsili demokrasi tanımı: Seçmenlerin çoğunluğunun yönetimidir. fazla siyasal Yönetim işi ertelenemez. partinin katıldığı, muhalefetin iktidar Yönetimi azınlık da belirleyemez. olma şansına sahip O halde çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? olduğu serbest seçimlerle belirlendiği ve temel kamu haklarının tanınmış ve güvence altına alınmış olduğu bir rejimdir. Çoğunlukçu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlaktır Çoğulcu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlak Değildir
:: ANLAYIŞLARI-ÇOĞUNLUKÇU- ÇOĞULCU :: Genel irade Çoğunlukçu (Mutlak- majority principle) Demokrasi Anlayışı: Çoğunlukçu demokrasi veya mutlak demokrasi anlayışı, çoğunluk ss. 258-271 prensibi ne dayanır. Demokrasi Teorileri Demokrasi özü itibarıyla çoğunluğun yönetimidir. Devlet, halkın çoğunluğunun iradesine göre yönetilmelidir. Demokrasi Anlayışları Çoğunluğun kararı her şeyin üstündedir. Demokrasi Modelleri Demokrasi düşüncesinde çoğunluğun yönetimi prensibi devamlı olmuştur ve olacaktır. Temsili demokrasi Çoğunluğun yönetme hakkının tanınmadığı bir demokrasi olamaz. tanımı: Çoğunluğun yönetme hakkı ne kadar mutlaktır? Seçmenlerin J. J. Rousseau nun genel irade anlayışına göre demokrasi, halk çoğunluğunun çoğunluğunun kayıtsız şartsız iradesine dayanan bir rejimdir. yönetimidir. Yönetim işi Genel irade yanılmazdır ve bu nedenle sınırlandırılmamalıdır. ertelenemez. Yanılmaz genel iradeyi denetleyen ılımlaştırıcı araçlara gerek yoktur: Yönetimi Azınlık hakları, kuvvetler ayrılığı, çift meclis sistemi, kanunların azınlık da yargısal denetimi belirleyemez. O halde Çoğunluğun iradesi frenlenemez, er ya da geç engelleri yıkar geçer. çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? Çoğunlukçu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlaktır Çoğulcu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlak Değildir
:: ANLAYIŞLARI-ÇOĞUNLUKÇU- ÇOĞULCU :: Genel irade (Mutlak- majority principle) Demokrasi Anlayışı: Çoğunlukçu Çoğunlukçu demokrasi veya mutlak demokrasi anlayışı, çoğunluk ss. 258-271 prensibi ne dayanır. Demokrasi Teorileri Bu görüşü savunanlar tezlerini, Rousseau nun, halk çoğunluğunun iradesini halkın iradesi ile bir tutan ünlü genel irade kuramı (azınlığın Demokrasi Anlayışları iradesini de kapsayan kolektif irade) ile çoğunluğun daima haklı olduğu yolundaki peşin hükümlere dayandırır. Ona göre çoğunluk iradesi; Yanılmaz, Demokrasi Modelleri Her zaman kamu yararını amaçlar. Çoğunluğun kararını sınırlandırıcı etkiye sahip azınlık hakları, Kuvvetler Temsili demokrasi ayrılığı, Çift meclis sistemi, Kanunların yargısal denetimi, gibi kavram ve tanımı: kurumlarla sınırlandırılmamalıdır. Seçmenlerin Çünkü azınlığa tanınacak temel hak ve özgürlüklerin, çoğunluğun çoğunluğunun iradesinin gerçekleşmesini önlemekten başka bir şeye yaramaz. yönetimidir. Bu bakımdan demokrasinin işlemesini sağlamak bakımından gereksiz, Yönetim işi hatta zararlıdırlar. ertelenemez. Eleştiri: Genel iradenin yanılma olduğu- kamu yararını amaçladığı yanlıştır. Yönetimi İstenmeyen sonuçlar ortaya çıkarır, azınlıklar ile THH ortadan kaldırılabilir. azınlık da Demokratik olmayan rejimler de çoğunluğa dayandıklarını iddia ederler. belirleyemez. Burjuvaziyi yok etmek isteyen Marksizmle arasında düşünsel bir bağ olması anlamlıdır. O halde çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? Çoğunlukçu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlaktır Çoğulcu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlak Değildir
ss. 258-271 Demokrasi Teorileri :: ANLAYIŞLARI-ÇOĞUNLUKÇU- ÇOĞULCU :: Çoğulcu (Klasik- plüralist) Demokrasi Anlayışı: Çoğulcu demokrasi veya plüralist demokrasi anlayışı, azınlığın temel haklarıyla sınırlı çoğunluğun yönetim hakkı prensibi ne dayanan sınırlı demokrasi dir. Toplum çoğunluk tarafından yönetilir, ama yönetim hakkı mutlak değildir. Demokrasi Anlayışları Ancak çoğunluğun yönetim hakkı azınlığın temel haklarıyla sınırlanmıştır. Demokrasi Modelleri Çoğunluk azınlığın TTH ne saygı göstermek zorundadır. Bu anlayışta, bugünün azınlığının yarın çoğunluk olma hakkı vardır. Bu nedenle, azınlığın haklarını koruyacak tedbirler alınır: - Yazılı ve katı bir anayasa - Kuvvetler ayrılığı teorisi - Çift meclis - Kanunların Temsili demokrasi AY ya uygunluğunun yargısal denetimi vb. tanımı: Sayı üstünlüğüne dayanan çoğunlukçu demokrasi ile çoğulcu demokrasiyi Seçmenlerin birbirinden ayıran temel farkı, her ikisinin azınlığa karşı tutumlarında çoğunluğunun bulmak mümkündür: yönetimidir. Çoğunlukçu demokraside azınlığın hiçbir rolü yoktur; o, her zaman Yönetim işi çoğunluğa boyun eğmek zorundadır. ertelenemez. Çoğulcu demokrasi ise, azınlığın çoğunluk haline geçebilme hakkını Yönetimi tanır. Bu ana hak, kendisine bağlı bütün diğer hak ve özgürlükleri azınlık da (düşünce özgürlüğü, muhalefet hakkı vb.) beraberinde getirir. belirleyemez. O halde çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? Çoğunlukçu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlaktır Çoğulcu Demokrasi Çoğunluğun Yönetme Hakkı Mutlak Değildir
ss. 258-271 Demokrasi Teorileri :: MODELLERİ-ÇOĞUNLUKÇU- UZLAŞMACI:: Siyaset Bilimci Arend Lijphart, 1984 yılında yayımlanan kitabında iki ayrı demokrasi modelinden bahsetmiştir: - Çoğunlukçu Demokrasi Modeli - Uzlaşmacı (Oydaşmacı/Uzlaşmacı) Demokrasi Modeli Demokrasi Anlayışları Demokrasi Modelleri Temsili demokrasi tanımı: Seçmenlerin çoğunluğunun yönetimidir. Yönetim işi ertelenemez. Yönetimi azınlık da belirleyemez. O halde çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? Çoğunlukçu Demokrasi Çoğulcugerektiğini Demokrasi belirtir, - Hükümetin halkın çoğunluğuna hizmetçoğunluğun etmesi Yönetme Hakkı yönetme hakkı çoğunluktadır. Mutlak Değildir - Azınlık muhalefet olacak ve hükümeti eleştirileri ile etkileyecektir: Bu anlamda «demokrasi anlayışları» başlığında değinilen ve «plüralist» yani «çoğulcu demokrasi»nin karşıtı olan «çoğunlukçu demokrasi»den farklıdır. - Azınlığın, iktidar olabilmesi için muhalefet etme hakkı korunacaktır, - Bu model İngiltere, Yeni Zelanda gibi türdeş toplum yapısına sahip ülkelerde uygulanır Bu modelde hükümetler tek parti tarafından oluşturulur. - İki-parti sistemi vardır. - Hükümetin Parlamento karşısında üstünlüğü vardır. - Hükümet karşısında sendika, meslek birlikleri gibi güçlü STK ları yoktur. - Üniter ve merkeziyetçi yapı vardır. - Yasama iktidarı tek Meclistedir (İngiltere istisna) - Anayasa yazısız ve yumuşaktır. - Anayasa yargısı mevcut değildir. - Merkez bankası yürütmenin elindedir.
ss. 258-271 Demokrasi Teorileri :: MODELLERİ-ÇOĞUNLUKÇU- UZLAŞMACI:: Siyaset Bilimci Arend Lijphart, 1984 yılında yayımlanan kitabında iki ayrı demokrasi modelinden bahsetmiştir: - Çoğunlukçu Demokrasi Modeli - Uzlaşmacı (Oydaşmacı/Uzlaşmacı) Demokrasi Modeli Demokrasi Anlayışları Demokrasi Modelleri Temsili demokrasi tanımı: Seçmenlerin çoğunluğunun yönetimidir. Yönetim işi ertelenemez. Yönetimi azınlık da belirleyemez. O halde çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? Uzlaşmacı Demokrasi Modeli Çoğunlukçu Demokrasi Hükümetin mümkün olduğunca çok kişinin çıkarına hizmet etmesi gerektiğini belirtir, azınlığa da çeşitli yollarla, hükümete katılma, iktidarı paylaşma imkanı verir. - Çoğunlukçu demokrasi modelinin karşısında yer alır. - Seçimleri kaybeden iktidardan dışlanmaz, karar alma sürecine bazı araçlarla dahil edilir. - Türdeş toplum yapısı olmayan yerlerde çoğunlukçu demokrasi modeli işlemez ama uzlaşmacı demokrasi işler. İsviçre ve Belçika tipik örneklerdir. Bu modelin özellikleri; * Yürütme iktidarı çeşitli partiler tarafından geniş koalisyon hükümetleri içinde paylaşılır. * Yasama ve Yürütme arasında kuvvet dengesi vardır. * Çok parti sistemi ve nispi temsil seçim sistemi vardır. * STK ları güçlüdür. * Federal ve adem_i merkezi yönetim vardır. * İki meclis var ve bunların kuvvetleri dengelidir. * Yazılı ve katı bir anayasa vardır. Anayasa yargısı vardır ve merkez bankası bağımsızdır.
ss. 258-271 :: MODELLERİ-ÇOĞUNLUKÇU- UZLAŞMACI:: Siyaset Bilimci Arend Lijpart, 1984 yılında yayımlanan kitabında iki ayrı demokrasi modelinden bahsetmiştir: Demokrasi Teorileri - Çoğunlukçu Demokrasi Modeli Demokrasi Anlayışları - Uzlaşmacı (Oydaşmacı/Uzlaşmacı) Demokrasi Modeli Demokrasi Modelleri Temsili demokrasi tanımı: Seçmenlerin çoğunluğunun yönetimidir. Yönetim işi ertelenemez. Yönetimi azınlık da belirleyemez. O halde çoğunluğun yönetimi meşrudur. Peki; çoğunluğun yönetme hakkı mutlak mıdır? Çoğunlukçu Demokrasi Uzlaşmacı Demokrasi Modeli Daha çok, Belçika, Kanada, İsviçre ve İspanya gibi farklı etnik ve dini gruplardan oluşan toplum yapısı bulunan ülkelerde uygulanır. Bu tür ülkelerde toplum kesimlerinde oluşabilecek keskin ayırımlar, iktidarı hep çoğunluk grupta kalmasına neden olabileceği için, azınlığın da iktidara ortak olması hedeflenmiştir. Ör: Kuzey İrlanda da Protestan çoğunluk (Unionist Parti) Katolik azınlık karşısında 1921-1960 arasında hep iktidarı elinde tutmuştur. Bu da azınlık da olan Katoliklerin iç savaş çıkarmasına neden olmuştur. İşte uzlaşmacı demokrasi bu sıkıntıları ortadan kaldıracaktır.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Doğrudan demokrasi Eski Yunan: Ecclessia: Doğrudan demokrasiye antik çağda Yunan sitelerinde rastlanır. Bu sitelerde vatandaşlar, agora veya forum denen bir meydanda toplanır. ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliğini temsilcileri aracılığıyla kullanır Kökeni: Halk Egemenliği ve Egemenliğin Devredilmezliği Teorisi Kökeni:Milli Egemenlik Teorisi İlkeleri: Temsili -Bütün Milletin Temsili Örnekler: Eski Yunan, İsviçre nin Glaris, Unterwald, Appenzell Kantonları -Emredici Vekalet Yasağı İlkeleri: -Temsili Vekalet İlkesi -Örnekler: Almanya, İngiltere, Türkiye, Japonya, ABD ve Hollanda Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Araçları: -Referandum -Halk Vetosu -Halk Teşebbüsü -Temsilcilerin Azli -Örnekler: İsviçre, İtalya Doğrudan demokrasi de denilen doğrudan, halkın egemenliğini bizzat ve doğrudan doğruya kullandığı demokrasi tipidir. Doğrudan demokraside devlet için gerekli olan bütün kararlar, yurttaşlar topluluğu tarafından aracısız ve temsilcisiz olarak bizzat alınırlar. Doğrudan demokrasi, halkın halk tarafından yönetilmesini öngörmektedir. Dolayısıyla doğrudan demokrasi sistemi, demokrasinin ideal anlamına en yakın olan sistemdir.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Doğrudan demokrasi Eski Yunan: Ecclessia: Doğrudan demokrasiye antik çağda Yunan sitelerinde rastlanır. Bu sitelerde vatandaşlar, agora veya forum denen bir meydanda toplanır. ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliğini temsilcileri aracılığıyla kullanır Doğrudan demokrasi Bu şekilde oluşan ecclassia denen meclis, kanunları oylar, savaşa ve barışa karar verir, hakimleri atar, siyasi davalara bakardı. Ama eski Yunan da tam bir demokrasi olduğu sanılmamalıdır. Çünkü, sadece vatandaşların oy hakkı vardı, halkın önemli bir kesimini oluşturan kölelerin oy hakkı yoktu. İsviçre : Landsgemeinde: Günümüzde doğrudan demokrasi sadece İsviçre nin bir küçük dağ kantonunda ve dört yarımkantonunda uygulan-maktadır. Bu kanton ve yarım kantonlarda kararlar, Landesgemeinde denen ve yılda bir kez toplanan halk meclisinde alınır. Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Doğrudan demokrasi Eski Yunan: Ecclessia: Doğrudan demokrasiye antik çağda Yunan sitelerinde rastlanır. Bu sitelerde vatandaşlar, agora veya forum denen bir meydanda toplanır. ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliğini temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Doğrudan demokrasi Teorik Kökeni: Teorik olarak halk egemenliği teorisi ne dayanmaktadır. Halk egemenliği teorisi de, Rousseau nun sosyal sözleşme doktrinine ve özellikle orada savunduğu egemenliğin devredilmezliği kuramına dayanır. Ona göre egemenlik hem devredilmez, hem de temsil edilemez. Halk egemenliği teorisi, Temsili demokrasiyi reddeder; onun yerine, Doğrudan demokrasiyi savunur. Pratik İmkânsızlık: Doğrudan demokrasi, demokrasi idealine en yakın sistemdir. Ne var ki, günümüzde pratik güçlükler nedeniyle uygulanması imkânsızdır. Milyonlarca kişiden oluşmuş bir devletin halkını bir meydanda toplamak mümkün değildir. O nedenle doğrudan demokrasi bugün için tarihsel ve hayalî bir değere sahiptir. İnternet, Doğrudan Demokrasiyi Mümkün Kılabilir mi? İnternet, doğrudan demokrasinin agora sının, forum unun, yerini alabilecek midir? Kısacası internet demokrasisi, web demokrasisi veya online demokrasi mümkün müdür? Teknik olarak insanların oylarını internet aracılığıyla kullanması mümkün olabilir; ancak gizli oy ilkesinin sağlanması mümkün değildir.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliği temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Temsilî hükûmet de denilen temsili demokrasi, halkın egemenliğini kendi seçtiği temsilcileri aracılığı ile kullandığı demokrasi tipidir. Saf Temsilî Demokrasi: Referandum gibi araçlarla halkın yönetime doğrudan doğruya katılmasının mümkün olmadığı temsilî sistemlere saf temsilî demokrasi denir. Anayasa değişikliği hariç olmak üzere Türkiye, federal düzeyde ABD ve yine federal düzeyde Almanya saf temsili demokrasiye örnek ülkelerdir. Teorik Kökeni: Temsilî demokrasi sistemi teorik olarak millî egemenlik teorisi ne dayanmaktadır. Temsili demokraside, halkın seçtiği temsilcinin iradesi, milletin iradesinin yerine geçer. Buradan çıkan sonuç şudur: a) Temsilcilerin işlemlerinin halkın onayına ihtiyacı yoktur, b) Temsilcilerin işlemleri bir başka makam tarafından denetlenemez. Millet ile temsilcileri arasındaki ilişkinin hukuki niteliği konusunda iki görüş vardır: (I) Vekâlet ilişkisi özel hukuktaki vekâlet ilişkisine benzer ve emredici niteliktedir. Buna emredici vekâlet teorisi denir. (II)- Vekâlet ilişkisi siyasal nitelikte olup emredici nitelikte değildir. Bu görüşe de temsili vekalet teorisi denir.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliği temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Millet ile temsilcileri arasındaki ilişkinin hukuki niteliği konusunda iki görüş vardır: Bu vekâlet ilişkisinin özel hukuktaki vekâlet ilişkisine benzetir. Yani emredici niteliktedir. Buna emredici vekâlet teorisi denir. Bu vekâlet ilişkisini siyasal nitelikte görür ve emredici nitelikte değildir. Bu görüşe de temsili vekalet teorisi denir. Emredici vekalet ilişkisinde; - Seçmenler vekillere emir ve talimat verebilirler, - Görevden alabilirler, - Vekiller seçmene hesap vermek zorundadır, - Vekillerin maaşları genel bütçeden değil, seçmenler tarafından verilir. Bu teoriyi günümüzde uygulayan ülke kalmamıştır. Temsili vekalet ilişkisinde; Milletvekili seçim çevresini değil, bütün milleti temsil eder, Vekalet millet tarafından milletvekillerine tek tek değil, bir bütün olarak verilmiştir. (Kolektif vekalet) Millet ile milletvekili arasındaki vekalet emredici nitelikte değildir. (Emredici vekalet yasağı) Milletvekilleri seçmenler tarafından görevden alınamaz. (Azil yasağı)
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliği temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Yarı- Doğrudan Demokrasi Halk, bazı araçlarla yönetime doğrudan katılır: Egemenliğin kullanımının halk ile temsilcileri arasında paylaştırıldığı demokrasi türüdür. Temsili demokrasi ile doğrudan demokrasinin bileşimidir. Egemenliğin kullanımı esasen halkın seçtiği temsilcilere verilmiştir. Ancak bazı durumlarda, referandum gibi araçlarla seçmenler de egemenliğin kullanılmasına doğrudan doğruya katılırlar. Bu bakımdan yarı-doğrudan demokrasi halkın egemenliğin kullanılmasına zaman zaman doğrudan doğruya katılabildiği bir temsilî demokrasidir. (a) Referandum (Halkoylaması) Parlâmento tarafından kabul edilen veya edilecek olan bir kanun metninin halkın onayına sunulmasıdır. Referandum Halk Vetosu Halk Teşebbüsü Temsilcilerin Azli Referandum Çeşitleri Bağlayıcılığı Bakımından 1. İstişari 2. Tasdiki Başvuruluşu Bakımından 1. İhtiyari 2. Mecburi Konuları Bakımından 1. Kurucu 2. Teşrii.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, bazı araçlarla yönetime doğrudan katılır: Referandum Halk Vetosu Halk Teşebbüsü Tasarısız teşebbüs Tasarılı Teşebbüs Temsilcilerin Azli ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliği temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Yarı- Doğrudan Demokrasi (a) Referandum (Halkoylaması) (b) Halk Vetosu Parlâmento tarafından kabul edilen kanunun halkın inisiyatifiyle düzenlenen bir referandum sonucunda reddedilerek yürürlüğe girmesinin engellenmesidir. Bu iki aşamada gerçekleşir: - İlk aşamada, kanuna karşı olan seçmenler bir halk oylaması düzenlenmesi için imza toplar. - İkinci aşamada, bu imzalar anayasa tarafından belirlenmiş sayıya ulaşırsa halk oylaması yapılır. Oylamada çoğunluk karşı oy kullanırsa kanun hükümsüz kalır. Örneğin, İsviçre de kanunların kabul edilmesinden sonraki 90 gün içinde 50.000 seçmen isterse, kanuna karşı referandum düzenlenmektedir. (c) Halk Teşebbüsü Referandum ve halk vetosu istenmeyen kanunu engelleyebilir; ama halkın istediği kanunun çıkmasını sağlayamaz. İşte halkın istediği, ama parlâmentonun çıkarmaya yanaşmadığı kanunun çıkarılmasını sağlayıcı yarı-doğrudan demokrasi aracı halk teşebbüsü dür. Bu usulde, belli sayıda seçmen kendi aralarında imza toplayarak bir bir konuda kanun yapılmasını isteyebilirler. Bu talep anayasada belirlenen sayıya ulaşırsa parlamento o konuda kanunun müzakere etmek zorundadır. Bu şekilde halk kanun teklifi nde bulunmuş olur.
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliği temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Yarı- Doğrudan Demokrasi (a) Referandum (Halkoylaması) (b) Halk Vetosu (c) Halk Teşebbüsü Halk, bazı araçlarla yönetime doğrudan katılır: Referandum Halk Vetosu Halk Teşebbüsü Tasarısız teşebbüs Tasarılı Teşebbüs Temsilcilerin Azli Tasarısız teşebbüs Kanun metni hazırlanmadan sadece hangi konu ve yönde kanun istedikleri belirtilir. Parlamento teklifi benimserse, kanun tasarısı hazırlayarak kabul eder. Parlamento teklifi reddederse, mesele halk-oylamasına sunulur. Halk Parlamentonun kanun yapıp yapmamasına karar verir. Tasarılı Teşebbüs Kanun metni hazırlanarak ya doğrudan halkoylamasına ya da parlamentoya sunulur. Halkoylamasına sunulursa parlamento aradan çıkmış olur. Parlamentoya sunulur ve parlamento kabul ederse sorun yoktur, reddederse, bu defa halkoylamasına gidilir. Halk teşebbüsü, İsviçre, Avusturya ve ABD nin bazı federe devletlerinde uygulanmaktadır. İsviçre de halk teşebbüsü 100 bin seçmen tarafından imzalanmalıdır. Daha sonra, teşebbüs ya parlamentoya ya da doğrudan halkoyuna sunulur. İsviçre deki camii örneği
13. BÖLÜM EGEMENLİĞİN KULLANILMASI BAKIMINDAN TİPLERİ ss. 272-297 Doğrudan Demokrasi Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, bazı araçlarla yönetime doğrudan katılır: Referandum Halk Vetosu Halk Teşebbüsü Tasarısız teşebbüs Tasarılı Teşebbüs Temsilcilerin Azli ::EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE MODELLERİ:: Doğrudan Demokrasi Halk egemenliğini bizzat kullanır Yarı-Doğrudan Demokrasi Halk, egemenliği temsilcileri aracılığıyla kullanır Halk, egemenliği temsilcilerle paylaşır. Yarı- Doğrudan Demokrasi (a) Referandum (Halkoylaması) (b) Halk Vetosu (c) Halk Teşebbüsü (d) Temsilcilerin Azli Halkın çalışmasından memnun kalmadığı temsilcilerini görevden almasına imkân veren bir usûldür. Bu usûlde, temsilcisinden memnun kalmayan seçmenler, temsilcinin görevden alınması ve yerine yeni birisinin seçilmesini kendi aralarında imza toplayarak teklif ederler. İmza sayısı belirli orana ulaşırsa temsilci görevden alınır ve yenisi için seçim yapılır. Militan Demokrasi Bu anlayışa göre, demokrasi de kendini savunmak zorundadır. Militan demokrasi, kendi değerlerini korumak için siyasî ifade hürriyetine ve siyasî örgütlenme hakkına sınırlama getiren demokrasilerdir.