EĞĠTĠM SEN DERS KĠTAPLARINDA TOPLUMSAL CĠNSĠYET AYRIMCILIĞI MERKEZ KADIN SEKRETERLĠĞĠ HAYAT BĠLGĠSĠ DERS KĠTAPLARINDA TOPLUMSAL CĠNSĠYET ARAġTIRMASI 8 Ekim 09 Ankara
HAYAT BİLGİSİ DERS KİTAPLARINDA TOPLUMSAL CİNSİYET 2009 basımlı Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki toplumsal cinsiyet eģitsizliği araģtırması Eğitim-Sen Merkez Kadın Sekreterliğine bağlı Merkez Kadın Komisyonu üyelerince gerçekleģtirilmiģtir. AraĢtırma Merkezi Kadın Komisyonunun Ders Kitaplarında Toplumsal Cinsiyet EĢitsizliği Atölyesi ne katılan üyelerince yürütülerek raporlaģtırılmıģtır. * ARAŞTIRMANIN AMACI Bu araģtırmanın ana hedefi, çocukların toplumsallaģma süreçlerinin ilk yıllarında, Milli Eğitim Bakanlığıca onaylanmıģ Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki görsellerdeki yetiģkin ve çocuk karakterlerinin toplumsal cinsiyete iliģkin ne tür rol modelleri sunduğunu ortaya koymaktır. ARAŞTIRMANIN KAPSAMI AraĢtırma kapsamında, Milli Eğitim Bakanlığı Talim Terbiye Kurumu BaĢkanlığınca onaylanmıģ 2009 Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki görseller incelenmiģtir. Atatürk e ait resimler ile net görünmeyen küçük çerçeveli resimler kapsam dıģı tutulmuģ; dede ve nine figürleri de anne ve baba figürü olarak sayılmıģtır. Elde edilen sayısal verilerle statiksel analizler yapılmamıģ, sayılar arasındaki bağlantılar betimsel olarak analiz edilmiģtir. Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki görsellere ait sayısal veriler aģağıda verilmiģtir. ARAŞTIRMANIN BULGULARI 2009 basımlı ilk öğretim 1., 2., ve 3. sınıf hayat bilgisi ders kitaplarında, kadınların, erkeklerin, kız ve erkek çocuklarının rolleri, mekanları ve kendilerine verilen roller aģağıdaki gibidir. * ÇalıĢmayı yürüten komisyon üyeleri: Elif Dumanlı, YaĢar Okudan, Aliye Uzunovalı, Emine Akyazılı, Canan Çalağan, Aydan Abanoz, Deniz Beydilli, Hatice Beydilli, Ġnci ToktaĢ, NurĢen Yıldırım.
2009 BASIMLI İLKÖĞRETİM 1. SINIF HAYAT BİLGİSİ DERS KİTABI Resimlerde yer alan figürler açısından; Toplam kadın sayısı 62 Toplam erkek sayısı 98 Toplam kız çocuk sayısı 165 Toplam erkek çocuk sayısı 253 Mekan paylaşımı açısından; Mekanlar Evde Ev dıģında Kadın 54 8 Erkek 5 93 Kız çocuğu 23 142 Erkek çocuğu 21 232 Rol paylaşımı açısından; Kadın Öğretmen 8 Anne 12 MüĢteri 2 ĠĢçi 1 Hekim 1 Diğer 32 Erkek Müdür 2 Öğretmen 1 Baba 18 ġair 1 Doktor 1 Polis 1 Diğer (asker, milletvekili, 74 memur, bekçi, sürücü, vatandaģ vb. Kız çocuğu Erkek çocuğu Çocuk 56 Öğrenci 109 Çocuk 56 Öğrenci 197
2009 BASIMLI İLKÖĞRETİM 2. SINIF HAYAT BİLGİSİ DERS KİTABI Resimlerde yer alan figürler açısından; Toplam kadın sayısı 52 Toplam erkek sayısı 58 Toplam kız çocuk sayısı 198 Toplam erkek çocuk sayısı 223 Mekan paylaşımı açısından; Mekanlar Evde Ev dıģında Kadın 26 26 (okul, otobüs, hastane, eczane, tiyatro, laboratuar, market, sokak, iģyeri) Erkek 17 38 (itfaiye, lokanta, tarla, laboratuar, Kızılay çadırı, sokak, hastane, tamirhane, market, postane, fırın, mahkeme, tiyatro, iģyeri, bahçe) Kız çocuğu 39 159( okul, yaya yolu, otobüs, deniz kenarı, market, doğa, hastane, sokak, tiyatro, bahçe, tören alanı) Erkek çocuğu 30 193 (okul, yaya yolu, otobüs, deniz kenarı, market, hastane, sokak, spor salonu, market, tiyatro) Rol paylaşımı açısından; Kadın Öğretmen 10 Anne 29 Diğer (diğer; hemģire, yaya, yolcu, doktor, eczacı, oyuncu, müģteri, laborant, mimar 13 Erkek Öğretmen 1 Müdür 2 Baba 26 ġair 1 Diğer (Ģoför, itfaiyeci, garson, 29 müģteri, çiftçi, bilim insanı, doktor, polis, postacı, fırıncı, temizlikçi, hakim, tamirci, oyuncu, ayakkabıcı, pilot, kasap, halıcı)
Kız çocuğu Erkek çocuk Çocuk 40 Öğrenci 148 Diğer (seyirci, müģteri) 10 Çocuk 56 Öğrenci 155 Diğer (seyirci, müģteri, 12 hasta) 2009 BASIMLI İLKÖĞRETİM 3. SINIF HAYAT BİLGİSİ DERS KİTABI Resimlerde yer alan figürler açısından; Toplam kadın sayısı 89 Toplam erkek sayısı 77 Toplam kız çocuk sayısı 283 Toplam erkek çocuk sayısı 378 Mekan paylaşımı açısından; Mekanlar Evde Ev dıģında Kadın 60 27 (okul, düğün salonu, sokak, hastane, resim atölyesi, mahkeme, terzihane, müzik odası, laboratuar, ofis, ahır) Erkek 33 44(sokak, fırın, lokanta, atölye, düğün salonu, iģ yeri, kuru temizleme dükkânı, resim atölyesi, tiyatro, gemi, hastane, otel, ordu ) Kız çocuğu 63 33(sokak), 181(okul), 1 (Hastane), 3 (Futbol sahası) Erkek çocuğu 82 213(okul), 74 (sokak), 8 (spor sahası), 1 (market)
Rol paylaşımı açısından; Kadın Öğretmen 14 Anne 60 Diğer (elin, aģçı, hasta bakıcı, kuru temizlemeci, doktor, hemģire, teknisyen, müzisyen, memur, terzi, sekreter, çiftçi) 13 Erkek Baba 39 Müdür 3 Diğer (diğer: damat, tamirci, 35 doktor, tiyatrocu, ressam, memur, marangoz, subay, aģçı, fırıncı, garson, ütücü, temizlikçi, çamaģırcı, telekomünikasyoncu, trafik polisi, gemi kaptanı, davulcu) Kız çocuğu Erkek çocuk Çocuk 57 Öğrenci 223 Diğer (hasta, balerin) 2 Çocuk 106 Öğrenci 266 Diğer (tamirci, müģteri, 6 sporcu) SONUÇ VE DEĞERLENDİRME Mili Eğitim Bakanlığı, Hayat Bilgisi ders kitabında, Hayat Bilgisi dersi ile çocukların yaģam becerileri ve olumlu kiģisel nitelikler geliģtirmeleri amaçlanmaktadır yazmaktadır. Okulun amacı; çocuklarımızı özgür bireyler olarak yetiģmesini sağlamaktır. Özgür bireyler, eģitlikçi bir toplumun dinamiklerini oluģturmaktadır. EĢitlikçi bir toplumu için de geleneksel kalıp yargılara dayalı cinsiyetçi öğelerden arınmıģ bir eğitime ihtiyacımız
vardır. Sendikamızın uzun yıllardır bu konuda mücadele vermektedir. Mücadelemiz sonucu bu sene Mili Eğitim Bakanlığı, hizmet içi eğitim programına Toplumsal Cinsiyet Eğitim lerini dahil etmiģ, ders kitaplarını hazırlayanlar için Toplumsal Cinsiyet Rehberi hazırlamaya baģlamıģ. Toplumsal Cinsiyet Rehberi nin taslağını sendikamıza göndererek, görüģlerimize baģvurmuģtur. Bunlar olumlu geliģmelerdir. Ancak yukarıdaki sayısal verilerde de gördüğünüz üzere, ders kitapları geleneksel toplumsal cinsiyeti üretmeye devam etmektedir. Hayat Bilgisi ders kitaplarındaki görsellerin incelenmesi sonucu elde edilen sayısal verilere göre; Genelde erkek yetiģkin sayısı, kadın yetiģkin sayısından fazla, Erkek çocuk sayısı, kız çocuk sayısından fazla, Kız çocukları daha çok anne ve yetiģkin kadınlarla birlikte, okulda, evde ve civarında görülmektedir. Erkek çocukları daha çok baba ve yetiģkin erkeklerle birlikte, dıģarıda görülmektedir. YetiĢkin kadınların büyük çoğunluğu anne ve eģ rolünde, meslek sahibi kadınlar ise annelik rolünün devamı sayılan öğretmenlik, hemģirelik, hasta bakıcılığı gibi mesleklerde görülmektedir, YetiĢkin erkeklerin meslek yelpazesi kadınların iki katından fazladır. (Erkek meslekleri; 1. müdür, 2. öğretmen, 3. tamirci, 4. marangoz, 5. çiftçi, 6. garson, 7. aģçı, 8. fırıncı, 9. ütücü, 10. temizlikçi, 11. Ģoför, 12. asker, 13. polis, 14. doktor, 15. telekomünikasyon uzmanı, 16. gemi kaptanı, 17. davulcu, 18. ressam, 19. oyuncu, 20. müzisyen, 21. hâkim, 22. ayakkabıcı, 23. kasap, 24. halıcı, 25. bilim insanı, 26. itfaiyeci, 27. Ģair, 28. bekçi, 29. milletvekili, 30. iģçi, 31. postacı, 32. laborant) (Kadın meslekleri; 1. öğretmen, 2. doktor, 3. müzisyen, 4. sekreter, 5. memur, 6. hemģire, 7. eczacı, 8. mimar, 9. terzi, 10. çiftçi, 11. aģçı, 12. hasta bakıcı, 13. kuru temizlemeci). Meslek sahibi erkekler genellikle, yönetici ve denetleyici konumundadırlar. Erkek çocuklar bağımsız ve etkin, kız çocukları ise edilgen ve bağımlı görülmekte, Okulda sınıf ve kulüp baģkanları genellikle erkek çocuklarıdır. Okul kurallarına uymayanlara örnek olarak erkek çocuğu figürleri, kurallara uyan özellikle de görgü kuralları bölümünde kız çocuğu figürleri kullanılmıģtır. Toplumsal kurallara uymayanlar (örneğin trafik kurallarına uymayan) bölümünde yine erkek çocuğu figürü kullanılmıģtır. Kurallara uymamak bir bakıma özgürlüktür. Kız çocukları kabarık etek ve elbise ile erkek çocukları ise gömlek ve pantolonlu olarak görülmektedir. Pantolon giyen kız çocuğu figürü bir
ikiyi geçmemektedir. Kız çocukları genellikle ip ve bebekle oynarken, erkek çocukları çoğunlukla topla oynamaktadır. Hayallerim baģlıklı bölümde, hayal kuran, geleceğe ait planları olan erkek çocuğudur. DıĢ mekânlarda yetiģkin erkekler genelde bir meslek icra ederken, dıģ mekânlarda bulunan yetiģkin kadınlar meslek icra etmeksizin görülmektedir. Kamusal alanda bir meslek icra eden kadınlar, genellikle erkeklerin yardımcısı olarak görülmektedir. Örneğin, mahkemede hâkimin yanında yazıcı olarak; laboratuarda teknisyenin yanında yardımcı gibi). Ders kitaplarındaki ailelerin nerdeyse tamamı kentli, orta ekonomik seviye sahip, mutlu çekirdek aile modelini yansıtmaktadır. Bu tablo kırsal kesimlerde yaģayan veya anne-babadan birini kaybetmiģ çocukların yaģamsal gerçeklerine uymadığı gibi çekirdek aile modeline uymayan ailelere mensup çocukların ruhsal durumlarını da olumsuz etkiyebilme olasılığına sahiptir. Ġncelenen kitaplarda, kadınlar ve erkekler toplumsal cinsiyete iliģkin kalıp yargılara uygun roller, mekânlar ve eylemler içinde yer almaktadır. Ders kitapları aracılığıyla geleneksel cinsiyetçi bakıģ açısı yeniden üretilmektedir. ÖNERİLERİMİZ Ders kitapları hazırlanırken, kadın anne ve eģ rolünden çıkarılmalı, Kadın evinden çıkarılmalı daha çok kamusal alanla yer almalı, Özellikle kız çocuklarına cesaret verici baģarı örnekleri yer almalı, Kız ve erkek çocuklarının hayal güçlerini geliģtirici, özgür bireyler olabilmeleri için geniģ bir etkinlik yelpazesi sunulmalı, Erkekler, kamusal alanın dıģında, ev içinde her bakımdan iģ birliği yapan erkek figürüne eģitlenmeli, Hizmet içi eğitimlerine dahil edilen, Toplumsal Cinsiyet Eğitimleri bütün öğretmenler için zorunlu olmalı, Kitap inceleme komisyonlarında sendika ve sivil toplum kuruluģu temsilcileri bulunmalı, Eğitim fakültelerinde, Toplumsal Cinsiyet dersi konulmalı ve zorunlu olmalıdır.