DİŞLİ ÇARK MEKANİZMALARI Hareket ve güç iletiminde kullanılan,üzerinde eşit aralıklı ve özel profilli girinti ve çıkıntıları bulunan silindirik veya konik yüzeyli elemanlara DİŞLİ ÇARKLAR denir. Dişli mekanizmalarındaki nispeten küçük ve genelde döndüren dişliye PİNYON, daha büyük olan dişliye ise ÇARK adı verilir.
DİŞLİ ÇARKLARIN SINIFLANDIRILMASI 1- Mil Eksenlerine Göre Sınıflandırılması Mil eksenleri aynı düzlemde olan dişliler a - Eksenleri paralel olan dişli çarklar : düz, helis, kramayer dişli çarklar b - Eksenleri kesişen dişli çarklar : konik dişli çarklar
Mil eksenleri ayrı düzlemde olan dişliler helisel dişli çarklar sonsuz vida ve karşılık dişlileri 2 - Çalışma Durumuna Göre Sınıflandırılması Dıştan çalışan dişli çarklar İçten çalışan dişli çarklar
DİŞLİ ÇEŞİTLERİ VE KULLANIM ALANLARI Düz Dişli Düz dişliler en temel dişli çeşididir. Diş profilleri dönme eksenine paraleldir. Endüstride çok yaygın olarak kullanılmaktadır. Vinç kule dönüş dişlileri, matbaa dişlileri, planet dişli, makina dişlileri olarak kullanılmaktadır.
Helis Dişli Büyük kuvvetlerin iletilmesinde ve güçlerin taşınmasında kullanılır. Düz dişliler gibi mil eksenlerinin paralel olma şartı yoktur. Dolayısı ile, hem paralel millerde hem de eksenleri aynı düzlemde olmayan millerde kullanılır. Helis dişliler, sessiz çalışma ve mukavemet açısından düz dişlilerden daha iyi performans gösterirler ve daha yüksek devirlerde çalışabilirler. Diş profilleri dönme ekseni ile belli bir açı yapmaktadır. Otomobil şanzıman dişlileri genellikle helis dişliden imal edilmektedir.
Konik Dişli Konik dişliler, dönme ekseninin belli bir açıyla (genellikle 90 ) iletilmesinde kullanılır. Kuvvet makinelerinin ve taşıtlarının dişli kutularında çok kullanılır. Çavuş Dişli Çavuş dişliler, iki adet zıt yönlü helis dişlinin birleşiminden oluşur. Genellikle tek parçadan üretilir. Haddehane gibi büyük güç isteyen uygulamalarda kullanılır. Eksenleri paralel miller arasında, güç ve hareket iletmek için endüstrinin birçok dalında, dişli kutularında kullanılır. Ayna - Mahruti Dişli Ayna mahruti dişli grubu, konik dişliler ile aynı görevi görürler. Diş profillerinin kavisli yapısından dolayı dayanıklıkları daha yüksek, gürültü oranları daha düşüktür. Özellikle otomobil ve makinelerde diferansiyel kutularında kullanılırlar.
Kramayer Dişli Krameyer dişliler dairesel hareketin doğrusal harekete çevrilmesi için kullanılır. Plazma, oksijen kesim makinalarında, vinçlerde, kayar kapılarda, çeşitli makinalarda kramayer dişliler kullanılmaktadır. Sonsuz Dişli Sonsuz dişliler nihayetsiz dişli olarak ta adlandırılır. Dönme ekseninin belli bir açıyla (genellikle 90 ) iletilmesinde kullanılır. Hareket vida dişliden verilir, sonsuz dişliden alınır. Fakat sistem ters taraftan çevrilemez. Bu nedenle asansör gibi güvenlik gereken yerlerde kullanılır. Ayrıca vinçlerde, kaldırma makinalarında, taşıma araçlarında endüstrinin çeşitli dallarında hız düşürme sistemlerinde yaygın olarak kullanılır. En çok divizörlerde kullanılır.
Planet Dişli Planet dişliler bir iç dişli, bir merkez dişli ve ikisi arasında çalışan genellikle 3 adet planet adı verilen dişliden oluşan bir dişli grubudur. Özellikle kepçe, greyder, vinç gibi iş makinalarının yürüyüş takımlarında kullanılır.
Zincir Dişli Zincir dişliler birbirine paralel fakat mesafesi uzak iki eksen arası hareket iletimini sağlar. Hareket iletiminde kayma söz konusu değildir. Bilhassa sessiz çalışmaları ve güvenli olmalarından, endüstrinin birçok dallarında, oto, gemi, makine yapımında özellikle tercih edilirler. Bazı makinelerde ve bisikletlerde kullanılır. Triger Dişli Triger dişliler, zamanlamanın önemli olduğu, sessiz ve yağsız çalışma gereken ortamlarda kullanılır. Triger kayış aracılığıyla hareket iletimi sağlanır. Tıbbi cihazlarda, gıda makinalarında ve taşıt araçlarının motorlarında yaygın olarak kullanılmaktadır.
Mandal Dişli Gemi vinçlerinde Ağır yüklerin altında çalışan makinaların, durma anında ve bir arıza veya askıda bulunan yükün tesiriyle, çözülerek düşmesine mani olmak amacıyla kullanılır. Tek yönlü hareket alınması gereken sistemlerde aranırlar. Pompa dişlisi Pompa dişlileri, hareket aktarımı yapmak yerine sıvıların pompalanması görevini görürler. Özellikle hidrolik yağ pompalarında, asfalt ve mazot pompalarında pompa dişli kullanılır.