MESLEKİ LİSESİ ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK SEÇME YETERLİLİKLERİ VE MESLEK SEÇİMLERİNE ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ

MESLEKİ LİSESİ ÖĞRENCİLERİNİN MESLEK SEÇME YETERLİLİKLERİ VE MESLEK SEÇİMLERİNE ETKİLEYEN FAKTÖRLERİN İNCELENMESİ Proje Ekibi Halil Yakup ÇOŞKUN Yasin ÇAĞIL Danışman Öğretmen: Volkan Alparslan KILIÇ Körfez Teknik ve En. Meslek Lisesi Kocaeli 2013 1

ÖZET Bu araştırmanın ana amacı mesleki lisesi öğrencilerinin meslek seçme yeterlilikleri ve onlarda meslek seçimini etkileyen faktörlerin belirlenmesine yöneliktir. Araştırmanın çalışma grubunu, 2012-2013 eğitim öğretim yılında Kocaeli ili Körfez ilçesinde bulunan meslek liselerinde mesleki eğitim alan öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmada tarama yöntemi kullanılmıştır. Verilerin toplanması, anket formu ile gerçekleşmiştir. Anket formları ile toplanan verilerin çözümlenmesinde ise SPSS 18.0 istatistik programı kullanılmıştır.verilerin çözümlenmesinde frekans, yüzdelik, bağımsız grup t- testi, Tek Yönlü Varyans Analizi(ANOVA) ve tamamlayıcı Post Hoc Tekniği olarak da Scheffe Testi uygulanmış ve sonuçlar değerlendirilmiştir. Yapılan araştırma, betimsel bir çalışma olup sonuçları Körfez ilçesinde ki mesleki okullarda eğitim alan örgencilerle sınırlıdır. Sonuç olarak, Kocaeli ili Körfez ilçesinde bulunana meslek liselerindeki öğrencilerin; önemli bir kısmı meslek lisesini ve meslek lisesindeki alanlarını bilinçli olarak seçmedikleri sonucu elde edilmiştir. Yine örneklem gurubun alanlarını seçerken alanları hakkında fikir sahibi olmadıkları, aile yönlendirmesi ve çevrenin etkisi ile mesleklere yöneldikleri ve sağlıklı mesleki rehberlik almadıkları görülmüştür. Örneklem gurubunun demografik yapısı incelendiğinde ise; örneklem gurubun büyük bir kısmının, sosyo ekonomik düzeyi düşük ve eğitim seviyesi alt kademelerde olan aile çocukları oldukları ve ortaokulda başarısı daha az olan öğrencilerden oluştuğu görülmüştür. i

İÇİNDEKİLER Sayfa ÖZET........i İÇİNDEKİLER.......ii ÇİZELGELER LİSTESİ.......iv GİRİŞ 1.1 Problemin Durumu.1 1.2 Projenin Amacı...1 LİTERATÜR TARAMASI 2.1MESLEK SEÇİMİ VE ÖNEMİ.2 2.2 ORTA ÖĞRETİMDE MESLEKİ ALANA YÖNELTME....3 2.2.1 Anadolu Teknik ve Anadolu Meslek Liselerine Kayıtlar..3 2.2.2 Teknik Liseye Öğrenci Kayıtları 3 2.2.3 Endüstri Meslek Lisesine Öğrenci Kayıtları.. 4 ARAŞTIRMANIN YÖNTEMİ 3.1. Araştırmanın Modeli-Evren ve Örneklem 5 3.2. Veri Toplama Aracı..5 BULGULAR VE YORUM 4.1 Kişisel Bilgilere İlişkin Bulgular...7 4.2 Öğrencilerin Meslek Eğitimindeki Memnuniyetlerine İlişkin Bulgular....8 4.3. Meslek Seçimine Etki eden Faktörler Anketinden Elde Edilen Frekans ve Yüzdeler... 9 ii

4.4. Öğrencilerin Demografik Özelliklerine ve Anketteki Sorulara Göre Gerçekleştirilen Analizler... 11 4.4.1. Cinsiyet Değişkenine İlişkin Bulgular 11 4.4.2. Sınıf Seviyesi Değişkenine İlişkin Bulgular.....12 4.4.3 Ailesinin Gelir Seviyesi Değişkenine İlişkin Bulgular.. 14 4.4.4 Babasının Eğitim Düzeyi Değişkenine İlişkin Bulgular....15 4.5 Meslek seçiminde etkili olan durumlara ilişkin bulgular.17 4.6 Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeğinin Değerlendirilmesi. 19 SONUÇLAR Araştırma Sonuçları......21 TARTIŞMA Tartışmalar....22 KAYNAKLAR....23 EKLER.24 Ek-1:Anket....24 Ek-2:Anket kullanım izin belgesi.25 Ek-3:Kaymaklık uygulama izin belgesi....26 Ek-4: Öğrenci Tercilerini Değerlendirme ve Yerleştirme Formu. 27 iii

ÇİZELGELER LİSTESİ Çizelge1: Çalışma Sahasına İlişkin Evren ve Örneklem Sayıları... 5 Çizelge 2: Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeğine Ait Puan Aralıkları... 6 Çizelge 3: Cinsiyetine Değişkenine İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 7 Çizelge 4: Sınıf Seviyesi Değişkenine İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 7 Çizelge 5: Ailenin Gelir Düzeyine İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 7 Çizelge 6: Babanın Eğitim Düzeyine İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 8 Çizelge 7: Annenin Eğitim Düzeyine İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 8 Çizelge 8: Meslek lisesini isteyerek mi seçtiniz? İfadesine İlişkin Bulgular... 9 Çizelge 9: Meslek Alanınızı isteyerek mi seçtiniz? İfadesine İlişkin Bulgular... 9 Çizelge 10: Alanınızı seviyor musunuz? İfadesine İlişkin Bulgular... 9 Çizelge 11: Okulunuzu seviyor musunuz? İfadesine İlişkin Bulgular... 9 Çizelge 12: Bu mesleki bölümü seçmemde ailemin sosyo ekonomik durumu etkili oldu İfadesine İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 10 Çizelge 13 Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu İfadesine İlişkin frekans ve Yüzdeler... 10 Çizelge 14: Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur İfadesine ilişkin frekans ve Yüzdeler... 10 Çizelge 15: Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu İfadesine İlişkin frekans ve Yüzdeler... 11 iv

Çizelge 16: Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların Cinsiyet Değişkenine Göre Anlamlı Bir Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan T Testi Sonuçları... 12 Çizelge 17: Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların, Onların Sınıf Düzeyine Göre Anlamlı Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan ANOVA Testi Sonuçları... 13 Çizelge 18: Sınıf Değişkeninde Görülen Farklılığın Kaynağını belirlemek için yapılan Scheffe testi... 13 Çizelge 19: Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların, Onların Ailelerinin Gelir Düzeyine Göre Anlamlı Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan ANOVA Testi Sonuçları... 14 Çizelge 20 Gelir Seviyesi Değişkeninde Görülen Farklılığın Kaynağını Belirlemek İçin Yapılan Scheffe Testi... 15 Çizelge 22: Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların, Onların Babalarının Eğitim Düzeyine Göre Anlamlı Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan ANOVA Testi Sonuçları... 15 Çizelge 23: Babalarının Eğitim Düzeyine Göre 1. Anlamlı Farklılığın Kaynağını Belirlemek İçin Yapılan Scheffe Testi... 16 Çizelge 23: Babalarının Eğitim Düzeyine Göre 2. Anlamlı Farklılığın Kaynağını Belirlemek İçin Yapılan Scheffe Testi... 16 Çizelge 24: Meslek Lisesini Seçmede Etki Durumuna İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 17 Çizelge 25: Alan Seçiminde Etki Durumuna İlişkin Frekans ve Yüzdeler... 18 Çizelge 26: Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeğine Ait Frekans, Yüzde ve Ortalama Değerleri... 19 v

BÖLÜM I GİRİŞ Bu bölümde araştırmanın temelini oluşturan problem durumu, araştırmanın önemi, sınırlılıklar ve araştırmada kullanılan terimlere ilişkin kavramsal bilgilere yer verilmiştir. 1.1. PROBLEM DURUMU Meslek seçimi, insanın ömür boyu hayatını etkilemesi açısından olduğu kadar, toplum açısından da son derece önemlidir. Eğitim süreci içerisinde bir kısım öğrencilerin; genellikle ilgi, istek ve yeteneklerinin hangi meslek alanına daha yatkın olduğunu bilmeden, meslekleri tanımadan, arkadaş grubunun veya ailesinin etkisinde kalarak meslek seçimi yapmaktadırlar. Bu haliyle mesleki rehberlik ve yöneltme eğitim sistemimizin en belirgin sorunlarından birisi haline gelmiştir. Belki de bugün meslek liselerinde binlerce öğrenci kendine uygun olmayan bir meslek alanında eğitime devam etmektedir. Meslek lisesinden mezun olduktan sonra bilinçli olarak girmediği mesleki alanı bırakarak başka alanlarda iş hayatına atılan sayısız örmek bulunmaktadır. Mesleki eğitim hem süre olarak, hem maliyet olarak, hem iş gücü olarak genel liselere göre daha yoğun bir eğitim sürecidir. Bu nedenle doğru yapılmayan mesleki yönlendirme ülke kaynaklarının israfı anlamına gelmektedir. Bu araştırma sonucunda, mesleki eğitim alan orta öğretim öğrencilerinin, meslek seçme yeterliliklerinin belirlenmesi ve onların meslek seçimlerini etkiyen faktörlerin saptanması, bu durumun bilimsel olarak araştırılması, araştırma sonuçlarının ilçe milli eğitim müdürlüğüne rapor edilerek, problem durumuna ilişkin tedbirlerin alınması bakımından önemli olduğu düşünülmektedir. 1.2. ARAŞTIRMANIN AMACI Araştırmamızda; mesleki eğitim alan orta öğretim öğrencilerinin, meslek seçme yeterliliklerinin belirlenmesi ve onların meslek seçimlerini etkiyen faktörlerin saptanmasını amaçlanmıştır. 1

LİTERATÜR TARAMASI 2.1 MESLEK SEÇİMİ Temel eğitimlerini tamamlayan öğrenciler ilgi, ihtiyaç ve yetenek doğrultusunda ortaöğretim kurumlarına katılabilir(milli Eğitim Temel Kanunu Madde 27). Ortaöğretimin temel amaçlarından biri Öğrencileri çeşitli program ve okullara ilgi ve kabiliyetleri ölçüsünde yükseköğretime ya da hem mesleğe hem hayata ve iş alanlarına hazırlamaktır. (Madde 28 2) Milli Eğitim Temel Kanununda belirlediği gibi, ortaöğretim düzeyine gelindiğinde sisteme giren öğrenciler dallara ayrılmak durumundadır. Bu dal seçimi de bir meslek tercihini gerektiren önemli bir adım olmaktadır. Endüstri toplumundan bilgi toplumuna dönüşme sürecinde olan ülkemizin; sahip olduğu genç iş gücü potansiyelini etkin ve verimli kullanması gerekmektedir. Nüfusumuzun önemli bir çoğunluğunu oluşturan bu genç iş gücü potansiyelinin meslek seçiminde doğru ve yerinde kararlar verebilmesi için; ilk ve orta öğretim kurumlarında yapılan mesleğe yönlendirme çalışmalarının, okul türlerinin ve eğitimi verilen mesleklerin tanıtımının daha etkin ve planlı yapılması oldukça önemlidir Meslek seçimi bireylerin belirli bir yaştan sonra ki yaşamlarında onların başarılı ve mutlu olarak gelişmelerini ve böylece kendilerini geliştirmelerini etkileyecek en önemli olaylardan biridir(kepçeoğlu, 1994). Meslek seçimi, bir kimsenin çeşitli meslekler arasından en iyi yapabileceğini düşündüğü faaliyetleri içeren ve kendisine yeterli bir doyum sağlayacağına inandığı birine yönelmesidir(kuzgun, 1992). Mesleki seçim yapma zaman içinde oluşan uzun bir süreçtir(kepçeoğlu, 1994).Sürekli gelişen ve değişen toplumumuzda meslek seçimi giderek zorlaşmakta ve karmaşık bir hal almaktadır(kuzgun 2003). Meslek seçiminde önemli faktörlerden biri, mesleki olgunluktur. Bireyin seçeceği mesleğe bedeni, zihni, duygu hayatı ve karakter bakımından yeterli olgunluğa sahip olup olmamasıyla ilgilidir. Seçilen meslek bireyin yeteneklerine uygun olmayabilir. Bu durumda kişide bazı tatminsizlikler, meslek değiştirmeye varan ilgisizlikler, verimde düşüklükler ortaya çıkabilmektedir(özcan,1985). Meslek seçimi Kuzgun a göre; bir kimsenin kendisine açık olan meslekleri çeşitli yönleri ile değerlendirip kendi ihtiyaçları ve beklentileri açısından istenilen yönleri çok, istenmeyen yönleri az olan birine yönelmeye karar vermesidir (Kuzgun,2003; Yeşilyaprak ve diğerleri, 1996). 2

Bireyin sağlıklı ve uygun bir seçim yapabilmesi için öncelikle kendini, ilgi, yetenek, değer ve beklentiler gibi yönleriyle çok iyi tanıması gerekir. Daha sonra meslekleri; mesleğin çalışma koşulları gerektirdiği nitelikler, iş olanakları, getireceği kazanç, mesleğe giriş ve emeklilik koşulları gibi yönleriyle etraflıca değerlendirmek doğru bir karar için gereklidir. Mesleğin özellikleri ile bireyin özelliklerinin en benzeştiği alanda karar kılmak sağlıklı bir kararın ilk aşaması olacaktır 2.2 ORTA ÖĞRETİMDE MESLEKİ ALANA YÖNELTME Milli eğitim sistemi içerisinde ortaokulu bitiren her öğrenci ortaöğretime istediği bir okulda, istediği alanda eğitimine devam etmektedir. Hangi okula hangi alana gideceği öncelikli olarak öğrencinin kendi kararıdır. Bu karar sürecinde öğrenciler için ciddi bir mesleki rehberlik veya yönlendirme yapılamamaktadır. Öğrenim hayatına genel liselerde devam eden öğrenciler mesleğe yönelmeyi ortaöğretimin sonuna bırakırken, meslek lisesinde öğrenime devam edecek öğrenciler 15-16 yaşında bir meslek seçme durumunda kalmaktadırlar. Ancak bu seçim süreci oldukça sancılı ve bilinçsiz yapıldığı bilinmektedir. 2011-2012 ve 2012-2013 eğitim öğretim yılında meslek liselerine öğrenci alınırken okul türlerine göre farklı yollar izlenmektedir. 2.2.1 Anadolu Teknik ve Anadolu Meslek Liselerine Kayıtlar Anadolu meslek liselerine öğrenci kayıtları, merkezi sistem ile yapılan SBS 8. sınıf sonuçlarına göre yapılmaktadır. Bu sınav ile, fen, sosyal bilimler, Anadolu liseleri; teknik ve endüstri meslek liseleriyle mesleki ve teknik eğitim merkezleri (Anadolu teknik lisesi, Anadolu meslek lisesi programları), tapu ve kadastro Anadolu meslek lisesi, tarım Anadolu meslek ve tarım meslek lisesi, denizcilik Anadolu meslek lisesi ve denizcilik Anadolu teknik lisesi, kız teknik ve meslek liseleriyle mesleki ve teknik eğitim merkezleri (Anadolu kız teknik lisesi, Anadolu teknik lisesi, Anadolu kız meslek Lisesi, Anadolu meslek lisesi programları); ticaret meslek liseleri (Anadolu ticaret meslek lisesi, Anadolu iletişim meslek lisesi, adalet meslek lisesi programı), otelcilik ve turizm meslek liseleri (Anadolu otelcilik ve turizm meslek lisesi programı), Anadolu öğretmen liseleri, Anadolu imam-hatip liseleriyle Anadolu sağlık meslek liselerine öğrenci yerleştirilmesi yapılmaktadır. 2.2.2 Teknik Liseye Öğrenci Kayıtları edilir; Teknik liselere öğrenci kayıtları yapılırken, ilgili yönetmelik gereği şu şartlara dikkat 3

a) Ortaöğretim kurumlarının 9 uncu sınıfını doğrudan, ortalama ile veya ortalama yükseltme sınavları sonunda geçmiş olması, b) Dil ve Anlatım, Matematik, Fizik ve Kimya derslerinin; 1) Her birinden doğrudan veya ortalama yükseltme sınavı sonunda başarılı olması, 2) Yılsonu başarı puanı ortalamasının en az 55.00 olması gerekir. Öğrenciler, söz konusu dört dersin yılsonu başarı puanlarının toplamına göre sıralanır. Bu sıralamada eşit puan alan öğrencilerin sırasıyla; Matematik, Fizik, Kimya dersinin yılsonu puanı yüksek olanına öncelik verilir. Eşitlik yine bozulmazsa bütün derslerin yılsonu ağırlıklı puanları toplamı yüksek olana öncelik verilerek öğrencilerin sıralamadaki yeri belirlenir. (www.meb.gov.tr) 2.2.3 Endüstri Meslek Lisesine Öğrenci Kayıtları Mesleki eğitim veren ortaöğretim kurumlarının öğretim süresi 4 yıldır. 9. sınıf tüm ortaöğretim kurumlarında ortak derslerin görüldüğü 10. sınıfa hazırlık sınıfıdır. 9. sınıfı başarı ile tamamlayan (sınıf tekrarına kalmayan) öğrencilerimiz alan seçerek 10. sınıfta meslek eğitimlerine başlamaktadırlar. Alan seçimi öğrencilerin ilgi, istek ve yetenekleri doğrultusunda ve aşağıda belirtilen kriterlere göre belirlenen alana yerleştirme puanı ile yapılmaktadır. 1) 9. Sınıf yılsonu başarı puanının % 60 ı 2) İlköğretim diploma puanının % 40 ı esas alınarak yerleştirme puanı hesaplanır. Bu puan doğrultusunda alan kontenjanlarına göre alanlara yerleştirme yapılmaktadır. 2012-2013 eğitim öğretim yılında, alan seçimi için başvurular ders kesiminden sonra ağustos ayının ikinci haftasına kadar Öğrenci Tercihlerini Değerlendirme ve Yerleştirme Formu (Ek-4) üzerinde alan tercihi yapılarak alan kayıtları yapılmıştır. Öğrenciler alana yerleştirme puanı esas olmak üzere tercih ettikleri alanlara göre sıralanmış ve alana yerleştirmede, ilgili alanın kontenjanı göz önünde bulundurulmuştur. Milli eğitim sistemimiz içerisinde mesleki lisesine yapılan kayıtlar tamamen ders başarısına odaklı ve bu kayıtlarda mesleki yönlendirme ile alakalı herhangi bir kıstas bulunmamaktadır. 4

3.YÖNTEM 3.1 ARAŞTIRMANIN MODELİ-EVREN ve ÖRNEKLEM Araştırmanın yalnızca öğrenci boyutu bulunmaktadır. Bunun için; Milli Eğitim Bakanlığı na bağlı meslek liselerinde eğitim almakta olan öğrencilerin görüşlerine başvurulmuştur. Bu nedenle araştırmada tarama yöntemi kullanılmıştır. Araştırma evreni olarak, Kocaeli ili Körfez ilçesinde ki meslek liselerinin 10, 11 ve 12. sınıf öğrencileri seçilmiştir. Uygulamalar için Körfez Kaymakamlığından gerekli izin alınmıştır. İzin belgesi EK-3 de sunulmuştur. Evren ve örneklem gurubuna ilişkin sayısal veriler tablo1 de özetlenmiştir. Söz konusu evrene ilişkin sayısal veriler okul müdürlüklerinden alınmıştır. Çizelge1: Çalışma Sahasına İlişkin Evren ve Örneklem Sayıları Mesleki Eğitim Kurumu Öğrenci Sayısı Alınan Örneklem Körfez Teknik ve End. Meslek 838 65 Hacer Demir Ören Çok Prog. Lisesi 247 65 Nuh Çimento End. Mes. Lisesi 618 65 Hereke Kız Meslek Lisesi 223 65 Sağlık Meslek Lisesi 148 65 Körfez Kız Teknik ve Meslek 254 65 TOPLAM 2348 390 Her bir okuldaki örneklem gurubu rastgele yöntemle seçilmiştir. Anket uygulamaları okulun rehber öğretmenleri ve danışman öğretmenlerle birlikte yapılmıştır. Açıklamalardan sonra örneklem gurubuna uygulama için yeter kadar süre verilmiştir. Toplanan anketler incelendiğinde, değerlendirilemeyecek kadar boş bırakılan veya samimi olarak doldurulmadığını düşündüğümüz 42 adet anket iptal edilmiş ve geriye kalan 348 anket ise bu araştırmada kullanılmıştır. 3.2. Veri Toplama Aracı Veri toplama araçları olarak; Vurucu(2010) tarafından geliştirilen Meslekten Memnuniyet Anketi Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Anketi ve Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeği kullanılmıştır(ek-1:anket). Ölçek kullanımı için Vurucu dan e-posta yoluyla izin alınmıştır(ek-2 Ölçek izin belgesi). 5

Ölçekte yer alan kişisel bilgi formu; anketi dolduran öğrencilerin, meslek dalı, cinsiyet, sınıf seviyesi, ailenin aylık geliri, anne ve babanın öğrenim durumu ile ilgili bilgileri içermektedir. Kişisel bilgi formu araştırma amaçlarımıza göre yeniden düzenlenmiştir. Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler ölçeği ile, öğrencilere aşağıdaki ifadeler yöneltilerek meslek seçiminde kimlerin etkili olduğu sorusuna cevap aranmıştır. Bu mesleği seçmemde ailemin sosyo-ekonomik durumu etkili oldu. Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu. Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur. Endüstri meslek lisesini isteyerek mi seçtiniz? Endüstri meslek lisesine kayıt olmanızı kimler etkiledi? Endüstri meslek lisesindeki meslek dalınızı isteyerek mi seçtiniz? Endüstri meslek lisesinde meslek dalını seçmede kimler etkiledi? Mesleği seçerken aldığım notlar etkili oldu gibi bilgileri içermektedir Meslek seçiminde yeterlilik ölçeğinde ise 11 madde ile öğrencilerin meslek seçme yeterlilikleri irdelenmiştir. Anketin bu bölümü dörtlü dereceleme ölçeği şeklinde düzenlenmiş olup her sorunun karşısına cevap seçeneği olarak; 1= Hiç katılmıyorum, 2= Biraz katılıyorum, 3= Katılıyorum, 4= Kesinlikle katılmıyorum anlamını taşıyan derecelendirme ölçeği konulmuştur. Verilen seçenekler arasındaki aralık sayısı cevap seçenek sayısına bölünerek bulundu. Buna göre 3 aralık 4 seçeneğe bölündü (3/4 = 0,75) Bulunan bu sayı seçenekleri temsil eden en alt sayıdan itibaren ilave edilerek aralıklar belirlendi. Verilerin çözümlemesinden elde edilen sonuçlar aşağıdaki tabloya göre yorumlanmıştır. Yapılan tüm istatistiksel çalışmalarda anlamlılık düzeyi p=0,05 olarak kabul edilmiştir Çizelge2: Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeğine Ait Puan Aralıkları Verilen Ağırlık Seçenekler Sınırlar 1 Hiç katılmıyorum 1.00 1.75 2 Biraz katılıyorum 1.76 2.50 3 Katılıyorum 2.51 3.25 4 Kesinlikle katılmıyorum 3.26 4.00 Veri toplama aracının geçerliği ve güvenirlik için ALPHA güvenirlik katsayısı Vurucu(2010) tarafından hesaplanmıştır. Vurucu yaptığı hesaplamada ( reliabitiy anallysis ) r = 0,841 sonucu elde edilmiştir. Bu değerin, geçerlilik ve güvenilirlik için uygun olduğu 6

görülmektedir. Verilerin çözümlenmesinde ise SPSS 18 istatistik programından yaralanılmıştır. BULGULAR ve YORUM Bulgular bölümünde önce örneklem grubunun genel yapısını tanıtıcı frekans ve yüzde dağılımlarına kısa açıklamaları ile birlikte yer verilmiştir. Daha sonra ise anket ile elde edilen veriler araştırmanın amaçları ve bu amaçların sunuluş sırasına göre istatistiksel analizlere tabi tutulmuştur. 4.1 Kişisel Bilgilere İlişkin Bulgular Araştırma ile elde edilen ve örneklem grubunu oluşturan 348 deneğe ait demografik verilerin frekans ve yüzde dağılımları aşağıda sırasıyla verilmiştir Çizelge 3 Cinsiyetine Değişkenine İlişkin Frekans ve Yüzdeler Cinsiyet f % Geç.% Yığ. % Kız 203 58,3 58,3 58,3 Erkek 145 41,7 41,7 100 Toplam 348 100 100 Çizelge 3 incelendiğinde araştırmaya katılan deneklerin, %58,3 ünü kız öğrencilerin, kalan %41,7 sini ise erkek öğrencilerin oluştuğu görülmektedir. Çizelge 4 Sınıf Seviyesi değişkenine ilişkin frekans ve yüzdeler Sınıf Seviyesi f % Geç.% Yığ. % 10. sınıf 90 25,9 25,9 25,9 11. sınıf 125 35,9 35,9 61,8 12. sınıf 133 38,2 38,2 100 Toplam 348 100 100 Çizelge 4 incelendiğinde araştırmaya katılan öğrencilerin %25,9 u 10. Sınıf öğrencisi, %35,9 u 11. Sınıf öğrencisi ve %38,2 si ise 12. Sınıf öğrencisi olduğu bulgusu elde edilmiştir. Çizelge 5 Ailenin gelir düzeyine ilişkin frekans ve yüzdeler Ailenin Gelir Düzeyi f % Geç.% Yığ. % 0-750 TL arasında 50 14,4 14,4 14,4 750-1500TL arasında 207 59,5 59,5 73,9 1500-3000TL arasında 61 17,5 17,5 91,4 3000TL den fazla 30 8,6 8,6 100 Toplam 348 100 100 Çizgeleye göre araştırmaya katılmış olan öğrencilerin %14,4 ünün ailesinin aylık gelir düzeyi 0-750 TL aralığındadır. %59,5 inin ailesi ise 750-1500TL aralığında gelire sahip. 7

Araştırmada yer alan öğrencilerin %17,5 inin ailesi ise 1500-300TL aralığında bir gelir düzeyine sahipken, aylık 3000TL den daha fazla kazancı olan ailelerin oranı ise %8,6 olduğu görülmüştür. Çizelge 6 babasının eğitim düzeyine ilişkin frekans ve yüzdeler Babanın eğitim düzeyi f % Geç.% Yığ. % İlkokul 147 42,2 42,2 42,2 Ortaokul 83 23,9 23,9 661 Lise 86 24,7 24,7 90,8 Üniversite 32 9,2 9,2 100 Toplam 348 100 100 Örneklem gurubundan yer alan öğrencilerin %42,2 sinin babası ilkokul mezunu, %23,9 unun babası ortaokul mezunu, %24,7 sinin babası lise mezunudur. Babası üniversite mezunu olan öğrenci gurubu ise sadece %9,2 oranındadır. Çizelge 7 Annesinin Eğitim Düzeyine İlişkin Frekans ve Yüzdeler Annenin eğitim düzeyi f % Geç.% Yığ. % İlkokul 227 65,2 65,2 65,2 Ortaokul 53 15,2 15,2 80,5 Lise 59 17,0 17,0 97,4 Üniversite 9 2,6 2,6 100,0 Toplam 348 100 100 Çizelgeye göre, örneklem gurubundan yer alan öğrencilerin %65,2 sinin annesi ilkokul mezunu, %15,2 sinin annesi ortaokul mezunu ve %17 sinin annesi ise lise mezunudur. Annesi üniversite mezunu olan öğrenci gurubu ise sadece %2,6 oranındadır. 4.2 Öğrencilerin Meslek Eğitimindeki Memnuniyetlerine İlişkin Bulgular Anketin bu bölümünde, meslek lisesini ve meslek lisesinde ki alan seçimlerinde öğrencilerin memnuniyetleri araştırılmıştır. Bu amaçla örneklem gurubuna aşağıdaki sorular yöneltilmiştir. 1-Meslek lisesini isteyerek mi seçtiniz? 2-Meslek lisesindeki mesleki alanınızı isteyerek mi seçtiniz? 3-Bölümünüzü seviyor musunuz? 4-Okulunuzu seviyor musunuz? Bu ifadelere ilişkin elde edilen bulgular şöyledir; 8

Çizelge 8 Meslek lisesini isteyerek mi seçtiniz? İfadesine ilişkin bulgular f % Geç.% Yığ. % Evet 181 52 52 52 Hayır 167 48 48 100 Toplam 348 100 100 Araştırma sonuçlarına göre örneklem gurubunun %52 si meslek lisesine isteyerek gelmiştir. Geriya kalan %48 i ise meslek lisesinde okumayı istemediğini belirtmiştir. Çizelge 9 Meslek alanınızı isteyerek mi seçtiniz? İfadesine ilişkin bulgular f % Geç.% Yığ. % Evet 226 64,9 64,9 64,9 Hayır 122 35,1 35,1 100 Toplam 348 100 100 Bulgulara göre örneklem gurubunun %64,9 u meslek lisesinde okdukları mesleki alanları isteyerek seçmiştir. Çizelge 10 Bölümünüzü seviyor musunuz? İfadesine ilişkin bulgular f % Geç.% Yığ. % Evet 214 61,5 61,5 61,5 Hayır 134 38,5 38,5 100 Toplam 348 100 100 Bulgulara göre göre örneklem gurubundaki öğrencilerin %61,5 i bölümlerini sevfiklerini ifade etmişlerdir. Buna rağmen %38,5 i ise bölümlerini sevmediklerini dile getirmiştir. Çizelge 11 Okulunuzu seviyor musunuz? İfadesine ilişkin bulgular f % Geç.% Yığ. % Evet 224 64,4 64,4 64,4 Hayır 124 35,6 35,6 100 Toplam 348 100 100 Araştırma sonuçlarına göre örneklem gurubunun %64,4 ü okulunu severken, %35,6 sı ise okullanırını sevmediklerini ifade etmişlerdir. 4.3. Meslek Seçimine Etki eden Faktörler Anketinden Elde Edilen Frekans ve Yüzdeler Anketin bu bölümde meslek seçimine etki eden faktörlerin öğrenciler tarafından nasıl algılandığı araştırılmıştır. Bu amaçla öğrencilere dört ifade yöneltilmiştir. Bu ifadelere ilişkin öğrenci görüşleri aşağıdaki gibidir. 9

İfade 1: Bu mesleki bölümü seçmemde ailemin sosyo ekonomik durumu etkili oldu ifadesine verilen görüşler çizelge verilmiştir. Çizelge 12 1.ifade için frekans ve yüzdeler f % Geç.% Yığ. % Hiç katılmıyorum 177 50,9 50,9 50,9 Biraz katılıyorum 83 23,9 23,9 74,7 Katılıyorum 45 12,9 12,9 87,6 Kesinlikle katılıyorum 43 12,4 12,4 100,0 Toplam 348 100 100 Bu ifade için ortalama değer X=1,87 ve standart sapma değeri Ss=1,057) olarak saptanmıştır. Buna göre örneklem gurubun okudukları bölümü seçerken, ailelerinin sosyo ekonomik durumunun etkili olduğu görüşüne biraz katılmışlardır. İfade2 : Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu ifadesine verilen görüşler çizelge verilmiştir Çizelge 13 2.ifade için frekans ve yüzdeler f % Geç.% Yığ. % Hiç katılmıyorum 70 20,1 20,1 20,1 Biraz katılıyorum 94 27,0 27,0 47,1 Katılıyorum 111 31,9 31,9 79,0 Kesinlikle katılıyorum 73 21,0 21,0 100 Toplam 348 100 100 Araştırmaya katılan örneklem gurubu, Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu ifadesine X=2,54 ortalama ve Ss=1,036 stardart sapma puanı ile cevap vermiştir. Buradan örneklem gurubun bu ifade için katılıyorum görüşünde olduğu sonucu çıkmaktadır. İfade3 : Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur ifadesine verilen görüşler çizelge verilmiştir Çizelge 14 3.ifade için frekans ve yüzdeler f % Geç.% Yığ. % Hiç katılmıyorum 82 23,6 23,6 23,6 Biraz katılıyorum 124 35,6 35,6 59,2 Katılıyorum 79 22,7 22,7 81,9 Kesinlikle katılıyorum 63 18,1 18,1 100 Toplam 348 100 100 10

Analiz sonuçlarına göre bu ifade için ortalama değer X=2,35 ve standart sapma puanı Ss=1,032 olarak bulunmuştur. Buna göre Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur ifadesine örneklem gurubun biraz katıldıkları bulgusu elde edilmiştir. İfade 4: ifad Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu esine verilen görüşler çizelge verilmiştir Çizelge 15 4.ifade için frekans ve yüzdeler f % Geç.% Yığ. % Hiç katılmıyorum 76 21,8 21,8 21,8 Biraz katılıyorum 75 21,6 21,6 43,4 Katılıyorum 100 28,7 28,7 72,1 Kesinlikle katılıyorum 97 27,9 27,9 100 Toplam 348 100 100 Bulgulara göre bu ifade için ortalama değer X=2,63 ve standart sapma puanı Ss=1,110 olarak bulunmuştur. Bu değerlere göre örneklem gurubunun bu ifadeye katıldıkları söylenebilir. 4.4. Öğrencilerin Demografik Özelliklerine ve Anketteki Sorulara Göre Gerçekleştirilen Analizler Bu aşamada öğrencilerin ölçeğinin maddelerine verdikleri puan ortalamalarının, demografik değişkenlere göre anlamlı bir şekilde farklılaşıp farklılaşmadığına ilişkin analiz sonuçlarına yer verilmiştir. 4.4.1. Cinsiyet Değişkenine İlişkin Bulgular Bu bölümde araştırmaya katılan öğrencilerin, Cinsiyet değişkenine göre, meslek seçimine etki eden faktörlere ilişkin algılarından alınan puanlarda görülen farklılıkların tespitine yönelik bulgulara yer verilmiştir. Bu amaç doğrultusunda İlişkisiz Grup t testi yapılmış ve anlamlı fark görülen sonuçlar sırasıyla aşağıda özetlenmiştir. 11

Çizelge 16 Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların Cinsiyet Değişkenine Göre Anlamlı Bir Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan T Testi Sonuçları 1. Bu mesleki bölümü seçmemde ailemin sosyo ekonomik durumu etkili oldu 2. Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu 3.Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur 4. Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu t-test Cinsiyet n X ss sh t sd p Kız 203 1,79 1,039-1,66 346,096 Erkek 145 1,98 1,077 Kız 203 2,54 1,096 2,838 346,005 Erkek 145 2,22,916 Kız 203 2,07,978-4,91 346,000 Erkek 145 2,61 1,075 Kız 203 2,39 1,064-4,76 346,000 Erkek 145 2,95 1,095 Yapılan istatistikî analizlere göre; Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu ifadesinde p<0,05 (p=0,005 ve t=2,83) düzeyinde anlamlı bir farklılık elde edilmiştir. Elde edilen farklılık kız öğrencilerin lehine gerçekleşmiştir. Buna göre kız öğrencilerin meslek seçimlerinde daha fazla aile etkisinde kaldığı görülmektedir. Yine çizelgeye göre Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur ifadesinde, p<0,05 (p=0,00 ve t=-4,91) düzeyinde anlamlı bir farklılık elde edilmiştir. Bu sonuca göre erkek öğrencilerin mesleklerini seçerken arkadaş ve çevre etkisi altında kalmaktadırlar. Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu ifadesinde de p<0,05 (p=0,00 ve t=-4,76) düzeyinde anlamlı bir farklılık elde edilmiştir. Buna göre meslek seçimlerinde, erkek öğrencilerin ders notları, kız öğrencilerin ders notlarına göre daha fazla etkili olmuştur. 4.4.2. Sınıf Seviyesi Değişkenine İlişkin Bulgular Bu bölümde, meslek seçimine etki eden faktörler ölçeğinden alınan puanların onların sınıf seviyesine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini belirlemek üzere yapılan ANOVA testi yapılmış ve sonuçları ve çizelge 4.42 de verilmiştir. Anlamlı bir farklılaşmanın görüldüğü durumlarda post-hoc LSD testi ile anlamlı farkların kaynağı araştırılmıştır. 12

Çizelge 17 Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların, Onların Sınıf Düzeyine Göre Anlamlı Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan ANOVA Testi Sonuçları Ölçek Maddeleri 1- Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu 2- Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu 3- Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur 4- Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu Varyansın Kareler Kareler Sd Kaynağı Toplamı ortalaması F p Gruplar Arası 8,289 2 4,144 3,766,024* Grup içi 379,631 345 1,100 Toplam 387,920 347 Gruplar Arası 2,753 2 1,376 1,286,278 Grup içi 369,118 345 1,070 Toplam 371,871 347 Gruplar Arası 5,287 2 2,644 2,405,092 Grup içi 379,227 345 1,099 Toplam 384,514 347 Gruplar Arası 6,421 2 3,211 2,631,073 Grup içi 421,016 345 1,220 Toplam 427,437 347 Çizelge 17 de öğrencilerin Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu ifadesi için verdikleri puanların sınıf seviyelerine göre anlamlı farklılaşmaya neden olduğu görülmektedir(f=3,76 ve p=0,02). Bu farklılıkların hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek amacıyla Post Hoc Scheffe testi yapılmış ve test sonuçları Çizelge 18 de verilmiştir. Çizelge 18 Sınıf Değişkeninde Görülen Farklılığın Kaynağını belirlemek için yapılan Scheffe testi Sınıf Seviyesi(i) Sınıf Seviyesi(j) (Xi-Xj) Ss p 10.sınıf 11.sınıf 12.sınıf 11.sınıf -,389,145,008 12.sınıf -,160,143,263 10.sınıf,389,145,008 12.sınıf,229,131,081 10.sınıf,160,143,263 11.sınıf -,229,131,081 Çizelge 18 incelendiğinde 11 sınıf öğrencileri, 10. Sınıf öğrencilerine göre Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu ifadesini daha yüksek puanla değerlendirdikleri görülmektedir. 13

4.4.3 Ailesinin Gelir Seviyesi Değişkenine İlişkin Bulgular Meslek seçimine etki eden faktörler ölçeğinden alınan puanların öğrencilerin ailelerinin gelir düzeyine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini belirlemek üzere yapılan ANOVA testi yapılmış ve sonuçları ve çizelge 19 da verilmiştir. Çizelge 19 Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların, Onların Ailelerinin Gelir Düzeyine Göre Anlamlı Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan ANOVA Testi Sonuçları Ölçek Maddeleri 1- Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu 2- Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu 3- Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur 4- Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu Varyansın Kareler Kareler Sd Kaynağı Toplamı ortalaması F p Gruplar 12,475 3 4,158 3,810,010 Grup içi 375,445 344 1,091 Toplam 387,920 347 Gruplar 4,041 3 1,347 1,260,288 Grup içi 367,830 344 1,069 Toplam 371,871 347 Gruplar 4,032 3 1,344 1,215,304 Grup içi 380,482 344 1,106 Toplam 384,514 347 Gruplar 5,895 3 1,965 1,604,188 Grup içi 421,542 344 1,225 Toplam 427,437 347 Çizelge 19 da öğrencilerin Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu ifadesi için verdikleri puanların onların gelir seviyelerine göre anlamlı farklılaşmaya neden olduğu görülmektedir(f=3,81 ve p=0,01). Bu farklılıkların hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek amacıyla Post Hoc Scheffe testi yapılmış ve test sonuçları Çizelge 20 de verilmiştir. 14

Çizelge 20 Gelir Seviyesi Değişkeninde Görülen Farklılığın Kaynağını belirlemek için yapılan Scheffe testi Ailesinin Gelir Ailesinin Gelir seviyesi (i) seviyesi (j) Xi-Xj Ss p 0-750 arası 750-1500 arası,145,165,379 1500-3000 arası,417,192,051 3000'den fazla -,451,293,125 750-1500 arası 0-750 arası -,145,165,379 1500-3000 arası,272,142,056 3000'den fazla -,596,264,024 1500-3000 arası 0-750 arası -,417,192,051 750-1500 arası -,272,142,056 3000'den fazla -,868,281,002 3000'den fazla 0-750 arası,451,293,125 750-1500 arası,596,264,024 1500-3000 arası,868,281,002 Çizelge 20 de göre, ailesinin aylık geliri 3000TL den fazla olan öğrenci gurubu ailenin gelir düzeyi daha düşük olan öğrenci gurubuna göre Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu ifadesine daha az katılmışlardır. 4.4.4 Babasının Eğitim Düzeyi Değişkenine İlişkin Bulgular Meslek seçimine etki eden faktörler ölçeğinden alınan puanların öğrencilerin babalarının eğitim düzeyine göre anlamlı farklılık gösterip göstermediğini belirlemek üzere yapılan ANOVA testi yapılmış ve sonuçları ve çizelge 21 de verilmiştir Çizelge21 Meslek Seçimine Etki Eden Faktörler Ölçeğinden Alınan Puanların, Onların Babalarının Eğitim Düzeyine Göre Anlamlı Farklılık Gösterip Göstermediğini Belirlemek Üzere Yapılan ANOVA Testi Sonuçları Varyansın Kareler Kareler Ölçek Maddeleri Sd F p Kaynağı Toplamı ortalaması 1- Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu 2- Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu 3- Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur 4- Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu Gruplar 12,725 3 4,242 3,88,009 Grup içi 375,194 344 1,091 Toplam 387,920 347 Gruplar 4,516 3 1,505 1,410,240 Grup içi 367,355 344 1,068 Toplam 371,871 347 Gruplar 2,640 3,880,793,499 Grup içi 381,874 344 1,110 Toplam 384,514 347 Gruplar 12,313 3 4,104 3,401,018 Grup içi 415,124 344 1,207 Toplam 427,437 347 15

Çizelge 21 de öğrencilerin Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu ifadesi için verdikleri puanların onların gelir seviyelerine göre anlamlı farklılaşmaya neden olduğu görülmektedir(f=3,81 ve p=0,009). Ayrıca Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu ifadesi için de anlamlı bir farklılaşma görülmektedir. Bu farklılıkların hangi gruplar arasında olduğunu belirlemek amacıyla Post Hoc Scheffe testi yapılmış ve test sonuçları Çizelge 4.22 de verilmiştir. Çizelge 22 Babalarının Eğitim Düzeyine Göre Anlamlı Kaynağını Belirlemek İçin Yapılan Scheffe Testi Babanın eğitimi(i) Babanın eğitimi(j) (i-j) Ss P. İlkokul Ortaokul,487,143,010 Lise,145,142,789 Üniversite,228,204,740 Ortaokul İlkokul -,487,143,010 Lise -,341,161,214 Üniversite -,258,217,703 Lise İlkokul -,145,142,789 Ortaokul,341,161,214 Üniversite,083,216,986 Üniversite İlkokul -,228,204,740 Ortaokul,258,217,703 Lise -,083,216,986 Anlamlı farklılıkların kaynağını belirlemek için yapılan Scheffe testi sonuçlarına göre babası ortaokul mezunu olan öğrenci gurubu Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu ifadesini babası ilkokul mezunu olan öğrenci gurubuna göre daha yüksek puanla değerlendirmişlerdir. Ayrıca Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu ifadesinde ki farklılığın kaynağını saptamak üzere yapılan Scheffe testi çizelge23 de verilmiştir. 16

Çizelge 23 Babalarının Eğitim Düzeyine Göre Anlamlı Farklılıkların Kaynağını belirlemek için yapılan Scheffe testi Babanın Babanın eğitimi(i) eğitimi(j) (i-j) Ss P İlkokul Ortaokul -,006,151 1,000 Lise -,430,149,042 Üniversite,055,214,996 Ortaokul İlkokul,006,151 1,000 Lise -,423,169,101 Üniversite,061,229,995 Lise İlkokul,430,149,042 Ortaokul,423,169,101 Üniversite,485,227,211 Üniversite İlkokul -,055,214,996 Ortaokul -,061,229,995 Lise -,485,227,211 Çizelge 23 incelendiğinde, babası lise mezunu olan öğrenci gurubu Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu ifadesini babası ilkokul mezunu olan öğrenci gurubuna göre daha yüksek puanla değerlendirmişlerdir. 4.5 Meslek seçiminde etkili olan durumlara ilişkin bulgular Araştırma çerçevesinde örneklem gurubuna, meslek lisesine kayıt olmanızda kimler etkili olmuştur sorusu yöneltilmiştir. Örneklem gurubunun verdiği cevaplar çizelge 24!de verilmiştir. Çizelge 24 Meslek lisesini seçmede etkili olan durumlara ilişkin frekans ve yüzdeler f % Geç.% Yığ. % Arkadaş etkisi 31 8,9 8,9 8,9 Akraba yönlendirmesi 6 1,7 1,7 10,6 Aile isteği 102 29,3 29,3 39,9 Çevre etkisi 41 11,8 11,8 51,7 Öğretmenlerin yönlendirmesi 33 9,5 9,5 61,2 Mezunların etkisi 23 6,6 6,6 67,8 Kendi isteği 112 32,2 32,2 100,0 Toplam 348 100 100 Örneklem gurubunun verdiği cevaplara göre, öğrenciler meslek lisesini seçerken, bu seçimde gurubun %32 si kendi kararı ile yine buna yakın olarak aile etkisi ile yöneldikleri görülmektedir. Bu sonuçları pasta grafiği üzerinde gösterirsek, pastada büyük payın kendilerine ait olduğu görülmektedir. 17

Yine araştırma çerçevesinde örneklem gurubuna, meslek lisesinde eğitim gördükleri bölümlerini seçerken kimler etkili olmuştur sorusu yöneltilmiştir. Bu soruya ilişkin bulgular aşağıdaki gibidir. Çizelge 25 Alan seçiminde etki durumuna ilişkin frekans ve yüzdeler f % Geç.% Yığ. % Arkadaş etkisi 29 8,3 8,3 8,3 Akraba yönlendirmesi 5 1,4 1,4 9,8 Aile isteği 83 23,9 23,9 33,6 Çevre etkisi 17 4,9 4,9 38,5 Öğretmenlerin yönlendirmesi 30 8,6 8,6 47,1 Mezunların etkisi 22 6,3 6,3 53,4 Kendi isteği 162 46,6 46,6 100,0 Toplam 348 100 100 Verilere göre, araştırmaya katılan örneklem gurubunun %46,6 sı kendi seçimi sonucu mesleki bölümlere yönelmişlerdir. Ailesinin isteği ile bölüm seçenlerin oranı ise %23,9 olarak saptanmıştır. Bu duruma ilişkin pasta grafiği yukarıda verilmiştir. Buna göre, gurubun çoğunluğu mesleki alanlarının seçimi kendi kararları olduğu ifade etmiştir. 18

4.6 Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeğinin Değerlendirilmesi Araştırmaya dahil edilen gurbun yarısına yakını, öğrenim gördükleri meslek lisesinin ve mesleki bölüm seçiminin, kendi karaları neticesinde olduğunu ifade etmişlerdir. Çalışmamızda öğrencilerin meslek seçiminde yeterli olup olmadığı da araştırma konusu yapılmıştır. Bu amaç doğrultusunda Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeği kullanılmış ve 11 adet görüş yöneltilmiştir. Bu görüşlere ilişkin frekans, yüzde, standart sapma puanı ve ortalamaları aşağıda verilmiştir. Çizelge 26 Meslek Seçiminde Yeterlilik Ölçeğine Ait Frekans, Yüzde ve Ortalama Değerleri Meslek Seçimi Yeterlilik Ölçeği Hiç Biraz Kesinlikle Katılıyorum katılmıyorum katılıyorum katılıyorum Ss X f % f % f % f % Mesleği seçmemde bu mesleğin toplumdaki yeri ve getirdiği gelir ve 95 27,3 114 32,8 82 23,6 57 16,4 1,04 2,29 mesleğe olan talep etkili oldu. Mesleğimi seçmeden önce, bu mesleği yapanlardan, meslek hakkında bilgi aldım 187 53,7 103 29,6 43 12,4 15 4,3 0,85 1,67 Mesleğimin yeteneklerime uygun olduğunu düşünüyorum. 124 35,6 131 37,6 57 16,4 36 10,3 0,96 2,01 Bu mesleği, fiziksel özellikleri cinsiyetime uygun olduğu için seçtim. 71 20,4 93 26,7 113 32,5 71 20,4 1,03 2,52 Diğer meslekler hakkında da az çok bilgi sahibiyim. 134 38,5 135 38,8 63 18,1 16 4,6 0,85 1,85 Bu mesleğin iş bulma imkânlarını bilerek seçtim. 63 18,1 74 21,3 112 32,2 99 28,4 1,06 2,70 Bu meslekte ilerleme imkânlarını biliyorum. 35 10,1 83 23,9 127 36,5 103 29,6 0,95 2,85 Mesleği seçerken giriş ve emekli olma koşullarını araştırdım. 179 51,4 123 35,3 31 8,9 15 4,3 0,81 1,66 Mesleğimin kazandıracağı imkânları bilerek seçtim. 63 18,1 86 24,7 113 32,5 86 24,7 1,04 2,63 Mesleğimin avantaj ve dezavantajlarını bilerek seçtim. 101 29 97 27,9 85 24,4 65 18,7 1,08 2,32 Mesleğimin çalışma ortamını araştırdım. 155 44,5 110 31,6 49 14,1 34 9,8 0,98 1,89 Çizelge incelendiğinde, örneklem grubunun; 19

Mesleği seçmemde bu mesleğin toplumdaki yeri ve getirdiği gelir ve mesleğe olan talep etkili oldu ifadesine X=2,29 ortalama puanı ile biraz katıldıkları, Mesleğimi seçmeden önce, bu mesleği yapanlardan, meslek hakkında bilgi aldım ifadesine X=1,67 ortalama puanı ile hiç katılmadıkları, Mesleğimin yeteneklerime uygun olduğunu düşünüyorum ifadesine X=2,01 ortalama puanı ile biraz katıldıkları, Bu mesleği, fiziksel özellikleri cinsiyetime uygun olduğu için seçtim. ifadesine X=2,52 ortalama puanı ile katıldıkları, Diğer meslekler hakkında da az çok bilgi sahibiyim ifadesine X=1,85 ortalama puanı ile biraz katıldıkları, Bu mesleğin iş bulma imkânlarını bilerek seçtim ifadesine X=2,70 ortalama puanı ile katıldıkları, Bu meslekte ilerleme imkânlarını biliyorum ifadesine X=2,85 ortalama puanı ile katıldıkları, Mesleği seçerken giriş ve emekli olma koşullarını araştırdım ifadesine X=1,66 ortalama puanı ile hiç katılmadıkları, Mesleğimin kazandıracağı imkânları bilerek seçtim ifadesine X=2,63 ortalama puanı ile katıldıkları, Mesleğimin avantaj ve dezavantajlarını bilerek seçtim ifadesine X=2,32 ortalama puanı ile biraz katıldıkları, Mesleğimin çalışma ortamını araştırdım ifadesine X=1,89 ortalama puanı ile biraz katıldıkları, Bulgularına ulaşılmıştır. 20

SONUÇLAR Araştırma sonucunda elde edilen bulgular aşağıdaki gibidir. *Meslek lisesinde eğitim görmekte olan öğrencilerin aileleri nispete düşük gelir düzeyine sahiptirler. *Meslek lisesi öğrencileri, genellikle eğitim düzeyi düşük olan anne ve babaların çocuklarıdır. *Meslek lisesinde eğitim alan öğrencilerin yarısı bu okula kendi isteğiyle gelmemiştir. *Örneklem grubu, aile isteği ve beklentisi ile meslek lisesine kayıt olduklarını ifade etmişlerdir. *Meslek lisesi ve mesleki alanlara yönelmede öğrencilerin ders notlarının etkili olduğu sonucu elde edilmiştir. * Meslek seçiminde kız öğrencilerin aile etkisinde kaldıkları, erkek öğrencilerin ise mesleklerini seçerken arkadaş ve çevre etkisi altında kaldıkları sonucu elde edilmiştir. *Erkek öğrenciler, meslek seçimlerinde ders notlarının daha fazla etkisi oluğu sonucu elde edilmiştir. *Gelir düzeyi daha yüksek olan öğrenci gurubu meslek seçerken ailesinin ekonomik durumunun etkisinde kaldıkları sonucuna ulaşılmıştır. *Meslek seçerken bu mesleği yapanlardan görüş almadıkları sonucu elde edilmiştir. *Alalarını seçerken cinsiyet ve fiziksel özelliklerini dikkate aldıkları görülmüştür. *Mesleği seçerken giriş ve emekli olma koşullarını araştırmadıkları bulgusu elde edilmiştir. TARTIŞMALAR Literatür taramasına baktığımızda, mesleki rehberlik ve yönlendirmenin önemi ve yapılması gereklerle ilgili sayısız kaynak bulunmaktadır. Milli Eğitim Bakanlığı Temel Kanunun da konunun gerekliliği ve önemine vurgu yapılırken, bu konu ile alakalı her hangi somut bir aşama bulunmamaktadır. Bilimsel bir mesleki rehberlikten uzak bir yöntemle, tamamen akademik başarıya odaklı olarak meslek liselerine kayıtlar yapılmaktadır. Araştırmada ortaya çıkan sonuçlar incelendiğinde, alt gelir guruba ait ve eğitim düzeyi nispeten düşük olan ailelerin çocukları meslek lisesine yönelmektedirler. Diğer bir önemli nokta ise, genel olarak ilköğretimde daha az başarılı çocuklar meslek liselerini seçmektedirler. Mesleki 21

yönlendirmede ailenin önemli bir etkisi olduğu da ortaya çıkmıştır. Bu nedenle ailelerin doğru bir yönlendirme yapabilme olasılığının zayıf olduğu düşünülmektedir. Örneklem gurubun yarısı ise kendi kararı doğrultusunda meslek lisesine geldiklerini ifade etmişlerdir. Araştırma sonuçlarında öğrencilerin meslek seçme yeterlililerinin de düşük olduğu da görülmektedir. Bu tablo içerisinde ilköğretim kademesinde doğru ve etkili bir yönlendirme yapılması şarttır. Araştırma da elde ettiğimiz bulguları kaymaklık ve ilçe milli eğitim ile paylaşarak en azından ilçemizde mesleki rehberlik adına somut çalışmaların başlatılması araştırmamızda amaçlarımızdan bir diğeridir. 22

KAYNAKLAR Karasar, N., Bilimsel Araştırma Yöntemi.Nobel Yayın Dağıtım, Ankara, (2003),. Kepçeoğlu Muharrem. Psikolojik Danışma ve Rehberlik,Anakara Yayınevi 1994 Kuzgun, Yıldız, 1992 Rehberlik ve Psikolojik Danışma Ankara,ÖSYM Yayınları Kuzgun, Y., Mesleki Rehberliğin Bireylerin Yetenek ve İlgilerine Uygun Meslekleri Tanımalarına Etkisi, Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Yayınları, Ankara, 1982. Kuzgun, Yıldız, 2003, Meslek Rehberliği ve Danışmanlığına Giriş, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara MEB, Milli Eğitim Temel Kanunu Madde 27 28, 1973. MEB, 2552 sayılı Tebliğler Dergisi, Milli Eğitim Basımevi, İstanbul, 2003. Özcan, O.,Ülkemiz İçin İsabetli Olabilecek Bir Mesleğe Yöneltme Denemesi, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları, İstanbul, 1985. Vurucu, F. Meslek Lisesi Öğrencilerinin Meslek Seçim Yeterliliği ve Meslek Seçiini etkileyen Faktörler Yeditepe Üniversitesi, Y. Lisans Tezi, 2010.İstanbul Yeşilyaprak, Binnur, 2001, Eğitimde Rehberlik Hizmetleri, Nobel Yayın Dağıtım, Ankara 23

EK1: ANKET KÖRFEZ TEKNİK VE ENDÜSTRİ MESLEK LİSESİ Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler ve Meslek Seçim Yeterliliği Anketi Bu anket çalışması TUBİTAK-Bilim İnsanı Destekleme Daire Başkanlığınca düzenlenen öğrenci araştırma projeleri yarışması için hazırlayacağımız projemizde kullanılacaktır. Projemiz, İlçemizdeki meslek liselerini kapsamaktadır. Projemizde meslek lisesi öğrencilerinin, meslek seçim yeterliliği ve meslek seçimlerini etkileyen faktörleri araştırarak, bu konuyu bilimsel yönden irdelemeyi düşünmekteyiz. Bu araştırmanın bilimsellik derecesi, sizin sorulara vereceğiniz yanıtların içtenliğine bağlıdır. Gösterdiğiniz ilgi için şimdiden teşekkür eder, sağlık ve başarı dolu bir meslek hayatı dileriz. Yasin ÇAĞIL Halil Yakup ÇOŞKUN Volkan Alparslan KILIÇ Öğrenci Öğrenci Danışman Öğretmen KİŞİSEL BİLGİ FORMU 1-Cinsiyetiniz Kız( ) Erkek ( ) 2-Sınıf Seviyesi 10. Sınıf( ) 11. Sınıf( ) 12. Sınıf( ) 3-Ailenizin toplam gelir düzeyi 0-750TL arasında( ) 750-1500TL arasında( ) 2000-3000TL arasında ( ) 3000TL den fazla ( ) 4-Babanızın eğitim seviyesi İlkokul mezunu( ) Ortaokul mezunuz( ) Lise Mezunu( ) Üniversite Mezunu( ) 5-Annenizin eğitim seviyesi İlkokul mezunu( ) Ortaokul mezunuz( ) Lise Mezunu( ) Üniversite Mezunu( ) 6-Mesleki Alanınız nedir lütfen yazınız : 24

MESLEK SEÇİMİNE ETKİ EDEN FAKTÖRLER ANKETİ 1-Aşağıdaki ölçekte (Evet) ve (Hayır) seçeneklerinden size göre uygun olanı (X) işareti ile işaretleyiniz. ÖLÇEK MADDELERİ Meslek lisesini isteyerek mi seçtiniz EVET HAYIR Meslek lisesindeki meslek dalınızı isteyerek mi seçtiniz Bölümünüzü seviyor musunuz? Okulunuzu seviyor musunuz? 2-Mesleğinizi seçmenizde etkili olabilecek olan aşağıdaki durumlar için size uygun seçeneği (X) işareti ile işaretleyiniz. ÖLÇEK MADDELERİ Bu mesleği seçmemde ailemin sosyoekonomik durumu etkili oldu Ailemin beklentisi ve benim hakkımdaki düşünceleri bu mesleği seçmemde etkili oldu Bu mesleği seçmemde arkadaşlarımın ve çevremin etkisi çoktur Mesleği seçerken aldığım ders notlarım etkili oldu Hiç Katılmıyorum Biraz Katılıyorum Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum 3-Okul ve okulunuzdaki bölümünüzü seçmenizde kimler etkili olmuştur. Uygun olan maddeyi (X) işareti ile işaretleyiniz ÖLÇEK MADDELERİ Arkadaş Akraba Aile Çevre etkisi Öğretmenlerimin yönlendirmesi Meslek lisesi mezunlarının etkisi ile Kendi isteğimle Meslek lisesine kayıt olmanızı kimler etkiledi Meslek lisesinde ki bölümünüzü seçmenizde kimler etkili oldu 25

ÖLÇEK MADDELERİ MESLEK SEÇİMİNDE YETERLİLİK ÖLÇEĞİ 1. Mesleği seçmemde bu mesleğin toplumdaki yeri ve getirdiği gelir ve mesleğe olan talep etkili oldu 2. Mesleğimi seçmeden önce, bu mesleği yapanlardan, meslek hakkında bilgi aldım 3. Mesleğimin yeteneklerime uygun olduğunu düşünüyorum 4. Bu mesleği, fiziksel özellikleri cinsiyetime uygun olduğu için seçtim 5. Diğer meslekler hakkında da az çok bilgi sahibiyim 6. Bu mesleğin iş bulma imkânlarını bilerek seçtim 7. Bu meslekte ilerleme imkânlarını biliyorum 8. Mesleği seçerken giriş ve emekli olma koşullarını araştırdım 9. Mesleğimin kazandıracağı imkânları bilerek seçtim 10. Mesleğimin avantaj ve dezavantajlarını bilerek seçtim 11.Mesleğimin çalışma ortamını araştırdım Hiç Katılmıyoru Biraz Katılıyorum Katılıyorum Kesinlikle Katılıyorum KÖRFEZ TEKNİK VE END. MESLEK LİSESİ 26

EK 2 : Ölçek kullanım izin belgesi Belge türü:elektronik Posta fvurucu06@hotmail.com Meslek Lisesi Öğrencilerinin Meslek Seçimi Yeterliliği Ve Meslek Seçimini Etkileyen Faktörler konu başlıklı yüksek lisans tezimin ölçeğini kullanabilirsiniz.çalışmalarınızda başarılar dilerim. 27

EK 3: Kaymakamlık İzin Belgesi 28

EK 4: Öğrenci Tercilerini Değerlendirme ve Yerleştirme Formu Öğrenci Tercilerini Değerlendirme ve Yerleştirme Formu Öğrenci Bilgileri Kimlik ve Okul Bilgileri 9. Sınıf İlköğretim Bilgileri T.C Kimlik No Mezun olduğu Okul Adı Soyadı Okul No Kayıtlı Olduğu Okul 9. Sınıf yıl sonubaşarı Puanı İlköğretim diploma Notu TERCİH BİLDİRİM FORMU VE DEĞERLENDİRME TABLOSU Tercih Edilen 9.Sınıf Başarı Notu x0,60 A İlköğretim dip. Notu x0.40 B Alan Adı Okulun Adı 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 Tercihler Tarafımızdan yapılmıştır Görülmüştür Öğrenci Veli Müdür Yar. İmza İmza İmza Alana Yerleşme Puanı C=A+B 29