MENOPOZDA KADIN SAĞLIĞI Prof.Dr. Hakan Seyisoğlu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Türkiye Menopoz ve Osteoporoz Derneği
40 YAŞ ÜZERİ KADINDA ÖNEMLİ RİSK NEDENLERİ YAŞLANMA MENOPOZ
Menopoz belirti ve riskleri nelerdir? Erken ve hissedilen belirtiler Adet düzensizliği Ateş basması Psikolojik belirtiler Uyku düzensizlikleri İdrar kaçırma Cinsel fonksiyon bozuklukları Özbakımda gerileme Geç ve farkedilmeyen riskler Kalb damar sistemine ait değişimler Kemik dokuya ait değişimler ve kırık riski
Yaşam kalitesi nedir? Genel tatmin (doyumluluk) Mutluluk duygusu Yaşama ilgi duyma (yaşama arzusu) İki komponenti vardır; 1. Fiziksel 2. Psikolojik Kişisel ilişkilerde memnuniyet Fiziksel ve psikolojik iyilik hissi Sosyo-kültürel değer yargılarına göre yaşamdan memnuniyet Tanımlanması ve ölçümü zordur Sosyo-kültürel farklılık gösterir Çevresel faktörler etkindir
Depresyon, mood değişiklikleri, uyku bozuklukları Serotonin 5-hydroxytryptamine : Postmenopozal dönemde kandaki seviyeleri %50 azalır ET bu seviyeleri normalleştirir Berendsen HHG J Brit Menop Soc 2002; 8: 30-4. Menopozal depresyonda HT kullanmak gerekir IMS Updated Recommendations, February 2007
Ateş basması herkeste olur mu? Kendiliğinden geriler mi? Genel görülme oranı % 60-90 Kadınların %50 sinde >4 yıl 6-10 yıla uzama % 26 Kadınların %23 ünde 66-72 yaş arası kadınlarda >13 yıl % 9-15 devam ediyor
Başlangıç zamanına göre vazomotor yakınma süreleri SWAN (Study of Women s Health Across the Nation) Toplam süre (yıl) SAT sonrası (yıl) Genel 7,4 4,5 Erken başlangıç > 11,8 9,4 Geç başlangıç 3,4 Semptom süresini ve şiddetini etkileyen faktörler Genç yaş Düşük eğitim düzeyi Stres Semptom duyarlılığının yüksek olması Anksiyete ve ağır depresyon Nancy EA, et al. JAMA Intern Med 2015 ; 175(4):531-539
Nöbetin özellikleri Nöbet süresi 1-5 dakika Vücut üst yarısına yayılan yanma hissi Periferik vazodilatasyona bağlı 1-1,5 derece ısı artışı Kan basıncında yükselme Kalp atım hızında 7-15/dakika artış Terleme, çarpıntı, anksiyete, irritabilite ve panik Terleme ve metabolizmada hızlanma Nöbet başlangıcından 5-9 dakika sonra çekirdek ısıda azalma Isı kaybı fazla olursa üşüme hissi başlar
Thurston RC et al Menopause, 2016
VMS başlangıç ve şiddetine göre subklinik kardiovasküler risk SWAN (Study of Women s Health Across the Nation) IMT (mm) * Thurston et al. Stroke 2016 ; 47(1):12-17 * p<0.05 düşük şiddete göre
Ateş basmasının şiddeti, kalp damar hastalık riski açısından diğer birçok risk faktörüne göre daha potenttir
Cinsellik
Menopozdan sonra seksüel ilgi azalır ve bu azalma menopoz yaşı ile uyumludur 35 yaş ve altı kadınlarda haftada 1 veya daha fazla seksüel ilişki oranı : %40,1 50 yaş ve üzerinde bu oran : %20,3 CETAD
Postmenopozal cinsel fonksiyon kayıp nedenleri Hormonların azalması Yaşlanmanın organik ve psikolojik etkileri H.S.
Postmenopozal kadında seksüel yaşamı etkileyen değişimler Kadın seksüel kimliği * Kadın seksüel fonksiyonu * Çiftler arası ilişki * Hormonal değişimler ile ilgili H.S.
50 79 yaş kadınlarda genital yakınmalar Kuruluk hissi % 27 Kaşıntı ve irritasyon % 18 Akıntı % 11.1 İdrar yaparken yanma % 5.2 Pastore LM et al, Maturitas 2004 ; 49:292 (Womens` Health Initiative)
Östradiol seviyelerine göre ürogenital değişimler Ürogenital değişimlerin başlaması Koit frekansında anlamlı azalma Seksüel haz, konfor, tatmin skorları (Postmenopozal 3 yıl sonra) < 50 pg/ml < 35 pg/ml < 5.4 pg/ml Sarrel P. Obstet Gynecol, 1990 Dennerstein L et al. Fertil Steril, 2002 Modelska K. Maturitas, 2004 ; 49:124
Kadın seksüel fonksiyonundaki etkiler Libido değişimleri (genellikle azalma) Seksüel duyudaki uyanmanın kaybı Mental Periferik Genital Orgazm güçlükleri Seksüel ilişki sonrası hayal kırıklığı hissi H.S.
Psikoseksüel sorunları arttıran faktörler Cinsellik, cazibe ve fiziksel çekicilik gençliğe özgüdür şeklindeki mitler Klimakteriumda ortaya çıkan fizyolojik değişimlere karşı yoğun anksiyete Yaşamsal olayların varlığı Dul kalma Boş yuva Eğitimsizlik H.S.
Kadın seksüel kimliğinde hormon azalmasının etkileri Mukoza atrofisi, vajinal ve oral mukozalarda kuruluk Sekonder seks karakterlerinde Koku, tat ve dokunma duyularında Deri, saç ve tırnak gibi seksüel kimlikle ilgili yapılarda Ter ve sebase glandlarda değişim, kadın kokusu nda Kadınlık içgüdüsünde H.S.
Gözde kuruluk (%35) Dudaklarda kuruluk (östrojen azalması) (östrojen azalması) Öpüşme ve oral seksüel duyularda Vajinal kuruluk Koku almada azalma (östrojen azalması) (östrojen azalması) Seksüel hazzın devamı için gerekli rinensefalik ve limbik halkanın çalışmasında Adale tonüsünde ve müsküler seksüel cevapta azalma (androjen azalması)
Dokunma duyusunda azalma (%35) sorumlu : östrojende azalma Klitoral ve meme başı uyarılma eşiğinde artma (%20) sorumlu : androjenlerde azalma
HORMONAL DEĞİŞİMLERİN DOMİNO ETKİSİ HSDD (Hypoactive Sexual Desire Disorder) temelde androjen etkisindeki azalma sonucudur. Ancak tablonun ağırlığını arttıran, östrojen azalması sonucu ortaya çıkan değişimlerdir.
Sağlıklı postmenopozal kadınlarda değişik hormon tedavi şekillerinin seksüel fonksiyonlar üzerine etkileri Arzu : Sistemik kullanımların tümünde artış var Uyarılma : Sistemik kullanımların tümünde artış var Lubrikasyon : Sistemik E2 ve vajinal E2 kullanımlarında belirgin artış var Orgazm : Tibolon etkin (androjenik etki) Tatmin : Sistemik östrojen. Progesteron ilavesinde etkinlik azalmakta Ağrı : Sistemik ve lokal östrojen etkili Çayan F, Dilek U, Pata Ö, Dilek S. J Sex Med 2008; 5(1):132
Doktorlar cinsel yakınmalar ile ilgili soru soruyor mu? The Pfizer Global Study of Sexual Attitudes and Behaviors. Available at: http://www.pfizerglobalstudy.com/study/study-results.asp., 2005 Biz Türkiye de sadece %9 oranında soruyu soruyoruz. Eğer tüm hastalara bu soruyu sorarsak alacağımız cevap yaklaşık %54 Fakat tüm ülkelerde bu soruyu sorma oranı genelde düşük
Kalb-damar hastalıkları
f. Ave rage annual numbe rs of CHD de aths Annual numbe rs o f de aths 16,000 14,000 12,000 10,000 8,000 6,000 4,000 2,000 0 15-20- 25-30- 35-40- 45-50- 55-60- 65-70- 75-80- 85-90- 95- Ag e g ro up Tuns ta ll-pe doe 1998 Me n Wome n H.S.
Kalb-damar sistemi, meme ve akciğer kanserine bağlı ölüm 100 60 Age-related death rates 50 40 Deaths from Cardiovascular Disease 30 20 10 Deaths from Breast Cancer Deaths from Lung Cancer 0 Age Group (yr) Phillips KA, et al. NEJM 1999;340-143.
Yaşlanan kadında koroner damar hastalığı, aynı yaştaki erkeklere oranla daha öldürücüdür Evangelista O et al, Gender Med 2009;6:17-36
Osteoporoz
OSTEOPOROZ
Omurga kırığının belirtileri Akut sırt ağrısı Kronik sırt ağrısı Boy kısalması Kifoz Abdominal rahatsızlık Kosta ve pelviste rahatsızlık Uyku bozuklukları
Cases /10.000 population Türk kadınlarında yıllık kalça kırığı oranları (The MEDOS Study) 30 25 20 15 10 5 0 Ankara İstanbul Rural Turkey 50-54 55-59 60-64 65-69 70-74 75-79 80-84 85-89 90+ Elffors I, et al. Osteoporosis Int 1994; 4:253
Postmenopozal osteoporoz tanı ve tedavisinde kanıta dayalı öneriler: TFTR Derneği Osteoporoz Çalışma Grubu Uzlaşı Raporu Kanıt düzeyi Konsensus 3.Tanı yöntemleri: Klinik risk faktörleri Değiştirilebilen risk faktörleri: Alkol (günde 3 birim ya da daha fazla), şu anda sigara kullanımı, düşük vücut kütle indeksi (<19 kg/m 2 ), kötü beslenme, immobilizasyon, yetersiz kalsiyum alımı, D vitamini eksikliği ve düşük kemik yoğunluğuna neden olan hastalıklar Ib, IIa, IIb % 61.1 9.36 Öneri gücü Değiştirilemeyen risk faktörleri: İleri yaş, kadın cinsiyet, beyaz ırk, erken menopoz (40 yaş altı), aile öyküsü, düşük enerjili kırık öyküsü, birinci derece yakınlarında düşük enerjili kalça kırığı öyküsü, 3 ay ve daha uzun süreli glukokortikoid kullanımı (>5mg/gün prednizon veya eşdeğeri) ve düşük kemik yoğunluğuna neden olan hastalıklar. 4.Kırık risk faktörleri IIa, IIb, III % 61.1 9.54 Klinik risk faktörlerine ilave olarak kişisel veya çevresel düşme risk faktörlerinin varlığı değerlendirilir. Kırık Risk Değerlendirme Ölçeği (FRAX) kişinin 10 yıllık kalça ve majör kırık riski belirlenmesinde kullanılabilir.
FRAX (Fracture Risk Assessment Tool) http://www.shef.ac.uk/frax 10 yıla kadar kırık olası riskinin belirlenmesini hedefler Sınır Kalça kırık riski >%3 Major osteoporotik kırık riski (Proksimal femur, vertebra, humerus, distal radius) >%20 Dünya Sağlık Örgütünün kabul ettiği güçlü bir risk belirleme yöntemidir
Postmenopozal osteoporoz tanı ve tedavisinde kanıta dayalı öneriler: TFTR Derneği Osteoporoz Çalışma Grubu Uzlaşı Raporu 25. Beslenme: Kalsiyum Hastaların kalsiyum ihtiyaçlarını karşılamak için diyetle günlük 1000-1200mg kalsiyum alması önerilir. Kronik böbrek yetmezliği, hiperparatiroidi, malignite vb. varlığında kalsiyum monitorizasyonu önerilir. Kanıt düzeyi Konsensus Öneri gücü Ia, Ib (% 77.7) 8.7 26. D vitamini Hastaların 25-OH vitamin D düzeyine göre tedavi planlanmalıdır. 30 ng/ml (75 nmol/l) D vitamini düzeyi hedeflenir. <30ng/ml (75 nmol/l) replasman gerekir. Günlük dozlarla devam edilir. D vitamini için emniyetli üst sınır 4000 IU /gün dür. 27.Protein Diyetle protein alımı kas kütlesini, kalsiyum absorbsiyonunu artırarak ve paratiroid hormonu baskılayarak kemik sağlığına katkıda bulunur. 1 g/kg/gün protein alımı önerilir. Yüksek protein (2.0 g/kg vücut ağırlığı/gün üzerinde) alımı ise, anabolik yanıtı zayıflatacağı için sakıncalıdır. Ia, III, IV (% 61.1) 8.8 Ia (% 61.1) 8.8
Postmenopozal osteoporoz tanı ve tedavisinde kanıta dayalı öneriler: TFTR Derneği Osteoporoz Çalışma Grubu Uzlaşı Raporu 31.Fiziksel aktivite ve egzersiz Osteoporoz için özellikle önerilen egzersizler: Kanıt düzeyi Konsensus Öneri gücü Ia (% 61.1) 8.6 Yer çekimine karşı yapılan güçlü egzersizler, Kas gücünü arttıran egzersizler, Denge, koordinasyon ve germe egzersizleridir. Osteoporotik hastalarda fleksiyon egzersizlerinden kaçınmak gerekir. En az haftada 3 gün, 30-40 dakika tempolu yürüyüşler düzenli olarak uygulandığında kemik sağlığını olumlu yönde etkilemektedir
Meme
Kalb-damar sistemi, meme ve akciğer kanserine bağlı ölüm 100 60 Age-related death rates 50 40 Deaths from Cardiovascular Disease 30 20 10 Deaths from Breast Cancer Deaths from Lung Cancer 0 Age Group (yr) Phillips KA, et al. NEJM 1999;340-143.
Meme tarama önerileri ACS (American Cancer Society) Oeffinger KC, et al. JAMA 2015;314(5):1599 Mamografik tarama başlangıcı 45 yaş 45-54 yaş arası 1 yıl ara ile 55 yaş > 2 yıl ara ile Sıklıklar ve başlangıç yaşı kişinin özelliklerine göre değişebilir Kendi kendine muayene meme kanserinden ölüm üzerine etkili değil ACOG ve ACR (American College of Radiology) Yıllık mamografik tarama başlangıcı 40 yaş HS
Meme kanseri riskleri 14 2.2 1.8 1.6 1.3 1.3 0.7
MENOPOZDAKİ KADINI İZLEM NEDEN ÖNEMLİDİR? RİSK FAKTÖRLERİNİ BELİRLEMEK MEVCUT HASTALIKLARI TESPİT ETMEK TEDAVİ YAN ETKİLERİNİ ARAŞTIRMAK TEDAVİ ŞEKLİNİ BELİRLEMEK TEDAVİ UYGULANSIN YA DA UYGULANMASIN RİSKLİ YAŞ DÖNEMİNDE KADINI İZLEMEK
Jinekologa Gitme Sıklığı Ortalama: Yılda 1.3 kere (2004) Düzenli jinekologa giden: %61 (2004) Jinekologa gitmeyen: %39 (2004) Ortalama: Yılda 1.0 kere (2009) Düzenli jinekologa giden: %56 53-58 yaş; DE SES; Marmara; D.Anadolu; Kırsal kesim Jinekologa giden kadınlar Menopoz Araştırması S7. Jinekoloğa/ kadın doktoruna gidiyor musunuz? S7a. Genellikle ne için kadın doktoruna gittiğinizi öğrenebilir miyim? Başka?
Menopoz Dönemi Bilgi Kaynakları (Spontan) S19. Menopoz yani adetten kesildikten sonraki dönem hakkında bilgiyi nereden alıyorsunuz? Başka? S20. Menopoz yani adetten kesildikten sonraki dönem hakkında sahip olduğunuz bilgiyi yeterli görüyor musunuz?
Kadınlar tarafından düşünülen en önemli sağlık sorunları Kadınlarda ölüm nedenleri
MENOPOZDAN SONRA ÖNERİLER En az yılda bir kez doktor kontrolü Mamografi Smear Diğer tetkikler Kendi kendine meme muayenesi Kötü alışkanlıklardan kurtulma Düzenli egzersiz Düzenli beslenme H.S.
MENOPOZ VE SAĞLIK SORUNLARI Prof.Dr. Hakan Seyisoğlu İstanbul Üniversitesi Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Kadın Hastalıkları ve Doğum Anabilim Dalı Türkiye Menopoz ve Osteoporoz Derneği