DİĞER STEROİTLER VE DİĞER TRİTERPENLER 2 1 DİĞER STEROİTLER 2 1.1 STEROİT İÇEREN DROGLAR 2 1.2 AKTİVİTELERİ KISMEN YA DA TAMAMEN FİTOSTEROLLERE BAĞLI OLAN DROGLAR 3 2 DİĞER TRİTERPENLER 3 2.1 KUKURBİTASİNLER 3 2.2 BOSWELLİK ASİT 3 2.3 MODİFİYE EDİLMİŞ TRİTERPENLER 4 2.3.1 LİMİNOİTLER 4 2.4 ÇEŞİTLİ TRİTERPENLER 4 KAROTENOİTLER 4 1 BİYOSENTETİK KAYNAK, DAĞILIŞ VE FONKSİYONLAR 5 2 KAROTENOİTLERİN ÖNEMİ VE KULLANILIŞI 5 3 BAŞLICA KARTOTENOİT İÇEREN BİTKİLER 5 1
Diğer steroitler ve diğer triterpenler Sapogeninler ve kalp glikozitleri haricinde çok az bitki steroiti tedavide yer almıştır. Örneğin ekdisteroitler fitokimyasal açıdan bu başlıkta söylenebilir. Ekdisonla ilgili bu bileşikler 7- en,6-on ve çok hidroksilli fonksiyonları ile karakterize edilirler. Özellikle podocarpaceae familyasındaki bitkilerde olmak üzere yaklaşık yüz yapı tanımlanmıştır. Eklem bacaklıklarda(=arthropodlar) ekdison ve onların metabolitleri; ekdisis(=yılan ve böceklerin dış derilerinin değişimi) ve diğer hayati proseslerin (ör. Hayvan ve bitkilerin üremesi ve metamorfozu) düzenlenmesini sağlayan hormonlardır. Ekdisis hormonları bitkilerde de bulunur ve bitkilerin yırtıcı hayvanlara karşı korunmasında ve/veya bitkilerin fizyolojisinde rol oynarlar. Bu bileşiklerin bazısının insektisit olma potansiyeli vardır. Aynı zamanda çeşitli farmakolojik ve biyolojik aktivitelerin başlangıcı olarak kabul edilirler. HO HO H O Ekdison 1 Diğer steroitler 1.1 Steroit içeren droglar Commiphorra mukul Mirra Burseraceae Gövde ve dal kabukları, oleo-gumresin(=mirra) Pregnan ve kolestan dan türemiş steroitler(= E,Zguggulsteronlar *oleo-gum-resin in etil asetat ile ekstraksiyonundan elde edilen standardize edilmiş ürün Triterpenler, Kurutulmuş kondurango Marsdenia glikozitleri, Asclepiadaceae gövde ve dal condurango pregnan tip kabukları aglikon karışımları Vitex agnuscastus Withania somnifere Akdeniz çalısı Dunal, yalancı güvey feneri Verbenaceae Solanaceae Çiçeklenen uçları 3-ketosteroitleri, ekdisonlar Witanolitler* withaferin A(sitotoksik) Guggulipit*, Kan kolesterol ve lipitlerini azaltıcı olarak hiperlipidemi tedavisinde, aşırı şişmanlıkta kullanılır İştah açıcı, kuvvet verici Emenagog, sedatif, anafrodisiak, galaktagog, premensttrual problemlerin tedavisinde Sedatif, hipnotik, Witanolitler C-22 ve C-26 dan okside olmuş ve δ laktonun parçası olan ergostan iskeleti üzerine kurulmuş steroitlerdir. Solanaceae familyasına özeldir. 2
1.2 Aktiviteleri kısmen ya da tamamen fitosterollere bağlı olan droglar Çoğu yüksek bitkiler 24α-sübstitüe olmuş steroller meydana getirir. Prostatik adenoma ted.de, üriner bölge Urtica dioica Isırgan Urticaceae enflamasyonunda, Serbest ve böbrek taşı glukozlanmış önleyici. Rizom ve sitosteroller, 7α Yaprakları kökleri ve7βklorofilin hidroksisitosteroller endüstriyel ve glukozitleri kaynağıdır ve eklem rahatsızlıkları ve akne ted. kull. Polen ekstreleri Cucurbita pepo 2 Diğer triterpenler Asetonda çözünen sterolleri taşıyan ekstre Kabak Cucurbitaceae Tohum 7-Steroller Gece işemesini düzeltici Prostat hipertrofisi tedavisinde kul. Vermifüj etkili 2.1 Kukurbitasinler Bunlar, protostan katyonunun yeniden düzenlenmesiyle oluşan, tetrasiklik triterpenlerdir. Doyurulmamışlardır ve fazla fonksiyonlandırılmışlardır. 9 taneye kadar O atomu içerebilirler, sıklıkla glikozit olarak meydana gelir ve Cucurbitaceae familyasındaki çoğu türlerin karakteristiğidir. Toksik maddelerdir. Bryonia Drastik, Tutin Cucurbitaceae Kukurbitasin cretica purgatif, toksik Ecballium Cucurbitaceae Kukurbitasin Toksik elaterium 2.2 Boswellik asit Artrit ve bununla ilgili düzensizliklerin Boswellia oleo-gumrezin in ve türevleri kullanılır. Boswellik asit tedavisinde burseraceae serrata Antienflamatuar aktivitesi de vardır. 3
2.3 Modifiye edilmiş triterpenler Rutaceae, meliaceae, simarooubaceae ve cneoraceae familyalarında bulunurlar. Kimi modifikasyonlarla(siklizasyon, oksidasyon vb.) değişime uğramış triterpen yapısındaki bileşiklerdir. Azadirachata indica Meliaceae Azadirachtin Antifeedant 2.3.1 Liminoitler 4,4,8-trimetil-17-furanilsteroit in metabolizmasından meydana gelirler. Bu prekürsör 7- tirukallol den meydana gelir. Liminoitlerin oluşumunda Bayer-Villiger reaksiyonu rol alır. Citrus türlerinde bulunan liminoitler meyve sularının hazırlanmalarından sonra azar azar gelişen acılıktan sorumludurlar. 2.4 Çeşitli triterpenler Cimicifuga racemosa (=actea racemosa) Çıngıraklı kök Ranunculaceae Rizom Antienflamatuar, diüretik Karotenoitler Karotenoit grubu, 8 izopren(40 C lu) ünitesi dizisinin sıralanmasında oluşan çeşitli tetraterpenoit bileşikleri içerir. Konjüge olmuş çifte bağlar içerir ve bu bağlar bu bileşiklerin sarı yada portakal rengini ve okside olma eğilimlerini açıklar. Bu bileşenler arasında hidrokarbonlar karotenler olarak ve hidroksillenmiş türevleride ksantofiller olarak bilinir. Karotenoitler ya asiklik(likopen) yada 1-2 penta veya hekzasiklik halkadan oluşur. 4
1 Biyosentetik kaynak, dağılış ve fonksiyonlar likopen=ψ,ψ-karoten Biyosentetik olarak karotenoitler, skulaen ile sonuçlanan benzer mekanizmalar ile oluşturulur. 2 GGPP kuyruk-kuyruk bağlanma prefitoenpp proton kaybı fitoen fitofluen nörosporen likopen molekülün sonunda siklizasyon Bu pigmentler(karotenoitler) doğada çok yaygın bulunur. Fotsentetik dokuların hepsisnin kloroplastlarında birikirler. β-karoten, lutein, violaksantin ve neoksantin hemen hemen bütün bitkilerin yapraklarında bulunur. Ayrıca çiçek petalleri, meyveler ve köklerde birikir. Mevi-yeşil radyasyonunun absorbsiyonunu ve transmittasyonuna olanak sağlarlar. Aynı zamanda zararlı radyasyonlara karşıda koruma sağlar. 2 Karotenoitlerin önemi ve kullanılışı Yapısında sübstitüe β-karoten kısmı içeren karotenoitler, insan intestinal mukozası seviyesinde, retinole(vita) dönüşür. Havuç, ıspanak, mango, domates, citrus, yumurta ve hayvan yağı bu bileşik bakımından önemlidir. Buna ilaveten karotenoitler dejeneratif bozukluklara karşı önleyici rol oynayabilirler. β-karotenin plazma konsantrasyonu ile bazı kanserlerin yaygınlığı arasında negatif korelasyonlar bildirilimiştir. Fotosensitizasyonun tedavisinde ve fototoksin kaynaklı dermatit de kullanılabilirler. Retinal hastalık veya glokomda kontrendikedirler. Karotenler güneş yanığı haplarının bileşimine girerler. Elmine oldukları bölgeyi renkledirirler. Gıda endüstrisinde renklendirici olarak kullanılırlar. (içki, et, meşrubat şeker, çorba vs) Hayvan besleme endüstrisinde et ve yumurtaların rengini artırmak için kullanılırlar. 3 Başlıca kartotenoit içeren bitkiler Bitki Türkçesi Familya Drog Etken madde Etki/kullanılış Kapsantin, kaposrubin, Baharat, boyar kapsantinon, α- ve aroma Biber türleri Solanaceae Meyve karoten, maddesi olarak kapsaisin( acı lezzetten sorumlu) kull. Capsicum spec. Bixa orellana Crocus sativus Safran Bixaceae İridaceae Çiçek stigmaları Biksin, norbiksin Krosetin, krosin, pikrokrosin Gıda renklendiricisi Diş çıkarma ağrısında, renklendirici, emenagog olarak kull. Drogun yüksek fiyatı nedeniyle tağşişi yaygındır. Safran yerine Carthamus tinctorius(asteracea) kullanılır. Ayrıca zerdeçal, kırmızı biber, kadife çiçeği ve yalancı safranda tağşiş amacıyla safran droguna eklenmektedir. Hurma yağı da margarinin renklendirilmesi amacıyla kullanılan ve karotenoitleri ihtiva eden bir drogtur. 5