BÖLÜM 5 Açık Ekonomi Açık Ekonomi Önceki bölümlerde kapalı ekonomi varsayımı yaptık Bu varsayımı terk ediyoruz çünkü ekonomilerin çoğu dışa açıktır. Kapalı ve açık ekonomiler arasındaki fark açık ekonomide bir yılda gerçekleşen harcamanın mal ve hizmet çıktısına eşit olmasının gerekmemesidir. Ülke yurtdışından borç alarak veya vererek ürettiğinden farklı harcama yapabilir 1
Net İhracatın Rolü Açık ekonomide çıktı üzerine yapılan harcamalar dört bileşene ayrılır C d yurtiçi mal ve hizmet tüketimi I d yurtiçi mal ve hizmetlere yapılan yatırım G d yurtiçi mal ve hizmetlere yapılan devlet harcaması EX yurtiçi mal ve hizmet ihracatı Y = C d +I d + G d + EX C d +I d + G d yurtiçi mal ve hizmetlere yapılan yurtiçi harcama EX yabancıların yurtiçi mal ve hizmetlere yaptıkları harcama Toplam tüketim C= C d + C f Toplam yatırım I= I d + I f Toplam hükümet harcaması G= G d + G f Böylece Y= (C - C f ) + (I - I f ) + (G - G f ) + EX Y = C + I + G + EX - (C f + I f + G f ) Y = C + I + G + EX IM Y = C + I + G + NX NX = Y (C + I + G) Açık ekonomide yurtiçi harcamalar mal ve hizmet çıktısına eşit olma zorunda değildir. Y > C + I + G ise NX(+) Y < C + I + G ise NX(-) Uluslararsı sermaye akımları ve ticaret dengesi Y = C + I + G + NX Y - C - G = I+ NX Y - C G ulusal tasarruftur Ulusal tasarruf özel tasarruf (Y-T-C) ve kamu tasarrufunun (T-G) toplamından oluşur. 2
Ulusal gelir eşitliği her zaman net ihracatın tasarruf ile yatırım arasındaki farka eşit olması gerektiğini gösterir. Net ihracata dış tücaret dengesi de diyebiliriz Ulusal tasarruf ile ulusal yatırım arasındaki fark (S-I) net sermaye çıkışıdır (net yabancı yatırım) Yurtiçi yerleşiklerin yurtdışına verdikleri borç ile yabancıların yurtiçindekilere verdikleri borç arasındaki farktır Net sermaye çıkışı sermaye birikimini finanse etmek için fonların uluslar arası akımını yansıtır. 3
Küçük Açık Ekonomide Tasarruf ve Yatırım Malların ve sermayenin uluslar arası akımında davranışlarını inceleyen bir model elde etmeye çalışıyoruz Sermaye Hareketliliği ve Dünya Faiz Oranları Küçük ekonomi varsayımı ülkenin dünya faiz oranlarına yapacağı etkinin ihmal edilebilir olduğu içindir Tam sermaye hareketliliği ise ülkedeki yerleşiklerin dünya finansal piyasalarına erişimlerinin tam olmasıdır. Tam sermaye hareketliliği gereği küçük açık ekonomideki faiz oranının (r) dünya faiz oranına (r * ) eşit olmalıdır. Küçük açık ekonomidekiler r * düzeyinden dışardan borçlanabilecekleri için bu oranın üzerindeki bir orandan borçlanmazlar. Borç verenler ise r * altındaki bir orandan borç vermezler Peki dünya faiz oranını ne belirlemektedir? Kapalı ekonomide tasarruf yatırım eşitliği belirliyordu Dünya kapalı ekonomi olarak düşünüldüğünde faiz oranını dünya tasarrufu ile dünya yatırımı eşitliği belirler MODEL Varsayımlarımız Y üretim faktörlerine ve üretim fonksiyonuna bağlı ve sabit Y Y F( K, L) C harcanabilir gelirle (Y-T) ile pozitif ilişkili tüketim fonksiyonu C=C(Y-T) I reel faiz oranı (r) ile negatif ilişkili olan yatırım fonksiyonu I=I(r) NX = (Y C G) I NX = S I Bu eşitlikte üç varsayımı ve r=r * varsayımını yerine yazarsak NX = [Y C G) I NX Y C Y T G I r * NX S I( r ) * ( ) ( ) Böylece dış ticaret dengesi (NX) tasarruf (S) ve yatırımı (I) belirleyen değişkenlere bağlıdır. Tasarruf maliye politikasına bağlıdır. Yatırım dünya reel faiz oranına bağlıdır. Böylece dış ticaret dengesi de bu değişkenlere bağlıdır. 4
Ticaret dengesi dünya faiz oranında tasarruf ve yatırım arasındaki fark ile belirlenir. Tasarruflar yatırımı aştığından fazla diğer ülkelere borç verilir. İktisatçıların ve ihracatcıların malların uluslararsı akımını sermayenin uluslararası akımına dengeleyecek şekilde davranmalarını ne etkiliyor. Politika Uygulamaları ve Ticaret Dengesi Başlangıçta ekonomi r=r * oranında I=S ve NX=0 Yurtiçinde Uygulanan Maliye Politikası G artarsa S=Y-C-G azalır Dünya reel faiz oranı sabit Tasarruflar yatırımların altına iner Yatırımların finansmanı için yurtdışından borçlanılır NX=S-I olduğundan S deki düşüş NX de düşüş anlamına gelir Ekonomide dış ticaret açığı oluşur T düşerse Y-T yükselir tüketim artar ulusal tasarruf S azalır NX=S-I olduğundan S deki azalma NX i düşürür. Ulusal tasarrufu azaltan maliye politikası dış ticaret açığı oluşturur. 5
Yurtdışında Uygulanan Maliye Politikası Yabancı ülkeler hükümet harcamalarını artırdıklarında eğer küçükseler etkileri ihmal edilebilir ancak büyük ekonomiyseler bu harcama artışı dünya tasarrufunu azaltır. Dünya tasarrufundaki azalma dünya faiz oranını artırır. Borçlanma maliyeti yükselir Küçük ekonomideki yatırımlar azalır Tasarruf yatırımı aşar ve S nin bir kısmı yurtdışına gider I daki azalma NX=S-I olduğu için NX i artırır Yurtdışı tasarruflardaki azalma yurtiçinde ticaret fazlası oluşturur 6
Yatırım Talebinde Kaymalar Hükümet yatırımları teşvik edici düzenlemeler yaptığında yatırım eğrisi sağa doğru kayar Veri dünya faiz oranında yatırım artar. Tasarruf sabit Yatırımın bir kısmı yurtdışından borçlanılarak finanse edilir Ekonomiye sermaye girer net sermaye çıkışı negatif olur. NX=S-I olduğundan I daki artış NX de azalma meydana getirir Yatırım eğrisinde sağa kayma ticaret açığına neden olur. 7
Döviz Kurları Uluslararası işlemlerde geçerli olan fiyatları (döviz kuru) da katarak analizi genişletiyoruz Döviz kurunu ikiye ayırıyoruz Nominal döviz kuru: iki ülke paralarının göreli fiyatı Reel döviz kuru: iki ülke mallarının göreli fiyatıdır (ticaret haddi) Reel döviz kuru = Nom. döviz kuru*ulusal malın fiyatı/yabancı malın fiyatı ϵ reel döviz kuru e nominal döviz kuru P yurtiçi fiyat düzeyi P * diğer ülke fiyat düzeyi Reel döviz kuru= nominal döviz kuru*fiyat düzeyleri oranı ϵ = e. (P/P * ) 8
Reel Döviz Kuru ve Ticaret Dengesi İki malın arasında seçim yaparken fiyatlarının oranına bakarız (göreli fiyatlarına) Yurtiçi ve yabancı malların göreli fiyatlarıda bu mallara olan talebi etkiler Reel döviz kuru yüksekse yurtiçi mallar yabancı mallara göre pahalı olur. Yurtiçi yerleşikler daha çok ithal mal almak ister. Yabancıların yurtiçi mallara olan talebi azalır Net ihracat talep miktarı düşer Reel döviz kuru ile ihracat atasındaki ilişki: NX = NX(ϵ) 9
Reel Döviz Kurunun Belirleyicileri Reel döviz kuru net ihracat ile ilişkilidir. Ticaret dengesi net sermaye çıkışına, o da tasarruf ile yatırım arasındaki farka eşit olmalıdır. Tasarruf, tüketim fonksiyonu ve maliye politikalarına bağlıdır Yatırım ise yatırım fonksiyonu ve dünya faiz oranınca belirlenir S-I doğrusu reel döviz kuru ile ilişkili değil Denge reel döviz kuru bu nedenle S-I doğrusu ve NX(ϵ) fonksiyonunun kesiştiği yerde oluşur. 10
Politikalar Reel Döviz Kurunu Nasıl Etkiler Yurtiçindeki Maliye Politikası G arttığında veya T azaldığında ulusal tasarruflar azalır Tasarruflardaki azalma S-I yı ve böylece NX i azaltır Tasarruf azalışı dış ticaret açığına neden olur S-I nın sola kayması reel döviz kurunu yükseltir. Yurtiçindeki mallar göreli olarak pahalı hale gelir İhracat düşer, ithalat artar, NX azalır Yurtdışındaki Maliye Politikası Yabancı hükümetler G yi artırdığında veya T yi azalttığında Dünya tasarrufu düşer. Dünya faiz oranı yükselir r * yükselince yurtiçi yatırımlar azalır. S-I ve böylece NX yükselir Şekil 5-10 da S-I sağa kaymıştır. Denge reel döviz kuru düşmüştür. Yurtiçi mallar göreli olarak ucuzlamıştır. 11
Yatırım Talebinde Kaymalar Yatırımları teşvik eden politikalar nedeniyle yurtiçi yatırım talebi artarsa Dünya faiz oranında yatırımlar artar. Yüksek I düşük S-I ve NX i beraberinde getirir. Yatırım talebindeki artış S-I eğrisini sola kaydırır Yurtdışına yatırılacak yerli para azalır Yerli para değerlenir. Yurtiçi mallar göreli olarak pahalanır. NX azalır Ticaret Politikası Etkileri Ticaret politikaları çoğunlukla ithalat üzerine tarife veya kota konularak yapılır. Korumacı ticaret politikası ithalatı azaltır. Net ihracat artar Politikanın etkisiyle NX sağa kayar. Yeni dengede reel döviz kuru yüksektir. Net ihracat ise değişmemektedir. Korumacı politikalar tasarruf ve yatırımı değiştirmediği için net ihracatın denge değeri değişmemektedir Bu sonuç korumacı politikanın net ihracatı değiştirmediğini gösterir Ticaret politikaları ticaret hacmini etkiler Hem ihracat hem de ithalat miktarını azaltır 12
Nominal Döviz Kurunun Belirleyicileri Nominal döviz kuru iki ülkenin parasının değişim oranıdır Reel döviz kuru= nominal döviz kuru*fiyat düzeyleri oranı ϵ = e. (P/P * ) Nominal döviz kuru: e = ϵ. (P * /P) Böylece nominal döviz kuru reel döviz kuruna ve iki ülkedeki fiyat düzeylerine bağlı olduğu bulunur. ϵ veri iken P artarsa e azalacaktır. ϵ veri iken P * yükselirse nominal döviz kuru yükselir Zaman içindeki değişimleri düşünürsek (Δe/e) = (Δϵ/ϵ) + (Δ P * /P * ) (ΔP/P) (Δ P * /P * ) yabancı ülke enflasyon oranı (π * ) (ΔP/P) yurtiçi enflasyon oranı (π) e deki yüzde değişme = ϵ deki yüzde değişme + (π * - π) 13
Satın Alma Gücü Paritesi (SAGP) Tek fiyat kanunu aynı malın aynı zamanda farklı yerlerde farklı fiyatlardan satılamayacağını ifade eder Bunun oluşması malın düşük fiyattan satıldığı yerden alınıp yüksek fiyattan satıldığı yerde satılması anlamına gelen arbitrajı gerçekleştiren arbitrajcılar tarafından sağlanır Tek fiyat kanununun uluslar arası piyasalar için uygulanması SAGP olarak adlandırılır. SAGP arbitraj olasılığı var ise bir para biriminin her ülkede aynı satın alam gücüne sahip olması gerektiğini ifade eder. Arbitraj olması reel döviz kurundaki küçük hareketlere net ihracatın çok duyarlı olduğunu gösterir. Bu nedenle satın alama gücünü ülkeler arasında eşitleyen reel döviz kurunda net ihracat fonksiyonu oldukça yatıktır. Net ihracat şedülünün yatık olması nedeniyle tasarruf veya yatırımdaki değişme reel veya nominal döviz kurunu çok sınırlı ölçüde etkiler Ayrıca reel döviz kuru sabit olduğu için döviz kurundaki değişmelerin tümü fiyat düzeyindeki değişmelerden kaynaklanır. Ancak satın alma gücü paritesi tüm malların kolayca alınıp satılamaması, alınıp satılan malların tam ikame olmaması gibi nedenlerle gerçek dünyayı tam yansıtamamaktadır. SAGP yine de reel döviz kurundaki hareketlerin neden sınırlı olduğunu açıklar Reel döviz kurunun SAGP den sapması sonucu bireyler arbitraja yönelmeye başlarlar 14