Uluslararası Ham Petrol ve Altın Fiyatlarının Amerian Doları ile İlişisi: Amiri Bir Uygulama Mehmet Şentür 1 Yusuf Erem Abaş 2 Uğur Adıguzel 3 Özet Bu çalışmada, uluslararası altın ve etrol fiyatlarının Amerian doları ile etileşimi 1989:01 ve 2013:12 dönemi için araştırılmıştır. Bu bağlamda öncelile ADF ve DF-GLS birim ö testleri yaılmıştır. Bu test sonuçlarına göre her üç değişen de birinci farı alınma suretiyle durağan hale gelmetedir. Birim ö testlerinin ardından Vetör Otoregresif (VAR) modeli eti tei analizi gerçeleştirilmiştir. Buna göre, Amerian dolarında meydana gelen bir standart hatalı şo altın ve etrol fiyatlarını negatif etileren, altın ve etrol fiyatlarında meydana gelen bir standart hatalı şo, Amerian dolarını negatif, birbirlerini ise ozitif etilemetedir. Anahtar Kelimeler: Altın, Ham Petrol, ABD Doları, VAR, Eti-Tei. JEL Sınıflandırması: C22, F31, F33. Abstract In this study, the international gold and crude oil rices interaction with the U.S. dollar between the eriod of 1989:01 and 2013:12 were investigated. In this context, rimarily the ADF and DF-GLS unit root tests were conducted. According to the results of this test, all three variables by taing the first difference is becoming stationary. Following the unit root tests Vector Autoregressive (VAR) model imulse-resonse analysis was carried out. According to imulse-resonse analysis results, a shoc on the U.S. dollar, gold and crude oil rices negative affects. In addition to, gold and crude oil rice shocs resulting on the U.S. dollar negative, and ositive affect each other. Anahtar Kelimeler: Gold, Crude Oil, US Dollar, VAR, Imulse-Resonse. JEL Classification: C22, F31, F33. 1 İrtibat Yazarı: Yrd. Doç. Dr., Kilis 7 Aralı Üniversitesi, İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi, Uluslararası Ticaret ve Lojisti Bölümü, msentur@ilis.edu.tr, sen-turmehmet@hotmail.com 2 Yrd. Doç. Dr., Adıyaman Üniversitesi, İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi, İtisat Bölümü 3 Yrd. Doç. Dr., Cumhuriyet Üniversitesi, İtisadi ve İdari Bilimler Faültesi, Uluslararası Ticaret ve Lojisti Bl. 139
1. Giriş 1980 li yılların başından itibaren özellile de gelişen eonomilerde finansal iyasalarda ullanılan yatırım araçlarının çeşitliliği artmıştır. Bu çeşitlili, finansal iyasalarda ırılganlıların artmasına ve zaman zaman belirsizli ortamının oluşmasına neden olabilmetedir. Oluşan belirsizli ortamında altın genellile güvenli liman olara tercih edilmete ve etrol ile birlite hisse senedi, hazine bonosu, devlet tahvili gibi sermaye iyasalarında alını satılabilmetedir. Bu nedenle söz onusu emtialar üzerine yaılan ticari faaliyetler gün geçtiçe daha da cazi hale gelmetedir. Emtia fiyatları, üretim maliyetleri üzerinde oluşturduğu eti nedeniyle günümüz gelişmete olan eonomileri için son derece önemli bir göstergedir. Öyle i, sanayi üretiminin temel girdisi olara arşımıza çıan etrol ve ıymetli maden fiyatları üzerinde belirleyici olan altın fiyatlarının seyri, eonomisi sanayi üretimine dayalı gelişmete olan üleler için ço önemlidir. Uluslararası ham etrol ve altın fiyatları Amerian doları cinsinden belirlendiği için Amerian dolarının söz onusu ülenin ulusal arası arşısındai değeri de ham etrol ve altın ithalatında, maliyetleri önemli ölçüde etilemetedir. Amerian dolarının ulusal ara arşısında değer azandığı dönemlerde ham etrol ve altın fiyatlarında bir yüseliş yaşanmasa dahi, ülenin ithalat maliyetlerinde bir artış yaşanmatadır. Altın fiyatları, sanayi üretiminde ullanılan baır, demir, çeli vb. madenlerin fiyatları üzerinde belirleyici rol oynamata, etrol ise hemen her setörde enerji başta olma üzere temel girdi olara ullanılmata ve fiyat dalgalanmaları üretim maliyetlerini ciddi ölçüde etilemetedir. Bu notada, Amerian dolarının değeri de önem arz etmetedir. Öyle i; USD/TL urunun yüselmesi, bir başa ifade ile Amerian dolarının, Tür lirası arşısında değer azanması, Türiye nin söz onusu emtiaları ithal ederen daha yüse maliyetlere atlanması anlamına gelmetedir. Bu da, ülenin ihracat ve eonomi büyümesini yavaşlatabildiği gibi, üretim maliyetlerindei artıştan aynalı olara sanayi üretimindei daralma nedeniyle işsizli ve enflasyon gibi ciddi maro eonomi sorunlarla arşı arşıya almasına da neden olabilmetedir. 2. Altın ve Petrol Fiyatları ile Amerian Dolarının Gelişimi Şeil 1. de 1989:01-2013:12 döneminde uluslararası altın fiyatları ve USD/TL urunun, Şeil 2. de ise, ham etrol fiyatları ile USD/TL urunun seyri görülmetedir. Buna göre; her ii grafite de söz onusu dönem içerisinde altın ve etrol fiyatlarının Amerian 140
doları ile ters yönlü hareet içerisinde olduğu net bir biçimde görülmetedir. Öyle i; Oca 2001 den bu yana USD/TL urunda yalaşı ii at artış görülmetedir. Bu dönemde, altın ve etrol fiyatlarının yüseliş trendine girdiği dönemlerde USD/TL urunda gerilemeler görülüren, altın ve etrol fiyatlarının düşüş trendine girdiği dönemlerde de USD/TL urunda yüselişler diati çemetedir. Bu seyir özellile de 2008 üresel finans rizinin yaşandığı dönemde belirgin bir biçimde ortaya çımatadır. Şeil 1. 1989:01-2013:12 Döneminde Altın Fiyatları ile USD/TL Kurunun Gelişimi Kayna: World Gold Council ve TCMB verilerinden yararlanılara yazarlar tarafından hazırlanmıştır. Şeil 2. 1989:01-2013:12 Döneminde Brent Petrol Fiyatı ile USD/TL Kurunun Gelişimi Kayna: Energy Information Administration ve TCMB verilerinden yararlanılara yazarlar tarafından hazırlanmıştır. 141
2. Literatür İncelemesi Uluslararası iyasalarda altın ve etrol fiyatları ile Amerian Doları arasındai etileşimi inceleyen birço çalışma yaılmıştır. Caie v.d. (2005), altın fiyatları ile Amerian doları arasındai ilişiyi 1971-2004 dönemi için ARCH GARCH modeli ile incelemişlerdir. Buna göre; altının Amerian dolarına arşı son 30 yıldır ço farlı seviyelerde güvenli liman (hedge) durumunda olduğu ortaya onulmatadır. Bu da, ii temel soru ortaya çıarmatadır: birincisi; neden bir orunma güvenli liman- durumu söz onusu olmuştur? İincisi ise; altının Amerian dolarına arşı oruyucu olduğu seviye neden bu adar farlılaşmıştır? Altın bir güvenli liman gibi görünmetedir. Homojen bir varlı olması münasebetiyle açı azarda süreli olara ticareti yaılabilece durumdadır. Birço itisatçı birço nedenden ötürü altına bir varlı özelliği azandırmıştır ama bu nedenlerin altında asıl olara ara birimlerini üreten otoritelerce üretilememesi yatmatadır. Bu şu anlama gelir; ara tedariini arttıran ve bu yüzden de zaman zaman değerini değiştiren işiler altının değeri için aynısını yaamaz. Yani; altın fiyatları ara iyasasını etilemete anca ontrol meanizmasının dışında, tamamen iyasa oşullarında belirlenmetedir (Caie v.d., 2005: 351-352). Altının, Amerian doları arşısında güvenli liman olara hizmet vermesi ile ilgili olara üç eti söz onusudur. Öncelile, bazı durumlarda, dönüşüm oranlarının dalgalanmasının geçici olduğunu söyleyen sıı belentiler olmuştur. Böyle bir belenti insanların çoğunu ortföylerini yeniden düzenlemeten ço dalgalanmadan uza durmaya itmetedir. İinci olara, dünyada altın üreticisi onumunda bulunan bazı ülelerde meydana gelen rizler ya da arz yönlü volatiliteler, özel setörün altına arşı duruşu etilemiştir. Bu tür sorunlar da tabi i altının arz yönlü belentilerini risli ılabilmetedir. Son olara ise; hüümet ya da merez banalarının altına arşı tutumları farlılaşabilmete devletler altın stolarını artırma yönünde ararlar alabilmetedirler (Caie v.d., 2005: 351-352). Puthuanthong ve Roll (2011) ise; altın ve etrol fiyatlarının Amerian doları, Avro, Sterlin ve Yen arşısındai durumunu 1971-2009 dönemi için incelemişlerdir. Bu çalışmada da yazarlar; uluslararası iyasalarda altın ve etrol fiyatlarının Amerian doları ile ölçülmesinden aynalı olara, söz onusu üç değişen arasında bir etileşim olduğunu vurgulamatadırlar. Öyle i; Amerian dolarının diğer ara birimleri ile olan etileşimi dahi bu durumu etileyebilmetedir. Puthuanthong ve Roll (2011) a göre; 1971-2009 dönemi için 142
Amerian doları, Avro, Sterlin ve Yen ile altın ve etrol fiyatları arasında negatif yönlü bir ilişi mevcuttur. Bu demetir i, altın ve etrol fiyatlarındai volatiliteler anılan ara birimlerini ters yönde etilemetedir. Söz onusu dönemde bu ilişi nadiren tersine dönmete olu bu da istisnadan başa bir şey değildir. Lizardo ve Mollic (2010) ise; etrol fiyatları ile Amerian doları arasındai etileşimi ele almışlar ve Amerian dolarının 2001 den günümüze adar onvertibl ara birimlerine arşı değer aybettiğini ortaya oymuşlardır. Para dönüşüm oranı modelinin de açıladığı üzere ara tedariindei ve çıtısındai farlılıları denetleyere, etrol fiyat şolarının Amerian dolarının değerini nasıl etilediğini inceleyen Lizardo ve Mollic (2010), bu ii değişen arasındai ilişiyi Norveç dışındai tüm üleler için ço güçlü olara görmüşlerdir. Ayrıca; uzun dönemde etrol fiyatları bir ço ez Amerian dolarındai volatilitelere neden olmuş ve bu durum amiri bulgularla da ortaya onulmuştur. Genel olara, etrolün gerçe fiyatındai bir artış Amerian dolarında önemli bir değer aybına neden olmatadır. Diğer taraftan önemli bir bulgu daha vardır i o da; Jaonya gibi etrol ithal eden ülelerin ara birimlerinin de Amerian doları ile ilişili olara, etrol fiyatındai artış arşısında değer aybettiğidir. Petrol üresel eonomide yaygın bir ullanıma sahi olduğundan ve uluslararası azarda da Amerian doları ile hesalandığı için uluslararası iyasalarda etrole olan aşırı tale, fiyatları yuarı çetiği gibi bir yandan da etrol ihraç eden ülelerin elinde birien aşırı Amerian doları rezervi nedeniyle Amerian dolarının değerini düşürmetedir. Bu durum, Amerian doları ile ilişilendirilen tüm ara birimlerinin değerini de olumsuz etilemetedir. Öz olara; etrol fiyat şolarının ısa dönemde Amerian dolarının değerinde bir düşüşe neden olduğu gözlemlenmetedir (Lizardo ve Mollic, 2010: 407). Altın ve etrol fiyatlarındai bu yüselişler, emtia fiyatlarına yatığı eti ile ham madde ve ara malı maliyetini yüseltmete ve bu da hemen tüm dünyada bir üresel resesyona neden olmatadır. Bunun yanında ülelerin eonomi yaısını da bozara Amerian dolarını da değersiz hale getirdiğinden eonomi bunalımı açınılmaz ılmatadır. Joy (2011) e göre; altın fiyatları ile Amerian doları arasındai ilişi son 25 yılda olduça farlı bir trend azanmıştır. GARCH dinami şartlı bağıntı modeline dayalı deneysel sonuçlar ışığında altın fiyatlarındai değişimin Amerian doları fiyatlarındai değişimle olan bağlantısı genellile negatiftir. Yani, altın fiyatındai bir artış Amerian doları fiyatındai bir düşüşe neden olmatadır. Ama bu bağıntı zaman içerisinde sabit almamıştır. Son 7 yıldır, 143
bağıntı artan bir şeilde negatif yönlü basısını şiddetlendirmetedir. Öyle i; 2008 yılı son 30 yılın en sert hareetine tanılı etmiştir. Burada ortaya çıan durum altının Amerian dolarına göre daha güçlü bir yatırım sahası olduğudur. Petrol fiyatları ile altın arasındai ilişinin varlığını inceleyen bir diğer çalışma da Zhang ve Wei (2010) tarafından oentegrasyon ve nedenselli testleri ile gerçeleştirilmiştir. Ham etrol iyasası ve altın iyasası arasındai etileşimi üç farlı ersetiften inceleyen geniş çalı bir amiri çalışma yürütmüşlerdir. Bu ersetifler fiyat oentegrasyonu, fiyat nedenselliği ve fiyat eşfidir (Zhang ve Wei, 2010: 176). Son dönemde, hem ham etrol fiyatları hem de altın fiyatları arasındai çeim ii atına çımıştır. Aynı zamanda şuna da diat çememiz gereiyor i ham etrol fiyatları ile altın fiyatları arasında ozitif anlamda yüse derecede bir bağıntı vardır ve bu bağıntı örneleme süresinde 0.9295 seviyesindedir. Yani altın fiyatları ile ham etrol fiyatları % 92 oranında birbirlerinden etilenmetedir. Bu da ii azarın benzer trendleri ullandığını ve etili fiyat bilgisi içerdiğini göstermetedir. Öte yandan her ii iyasada da dengeli ve uzun süreli ilişi söz onusudur. Bu ilişinin temelinde de Amerian doları dönüşüm oranı, eonomi temeller, jeooliti olaylar gibi orta fatörlerden etilenmeleri yatmatadır. Bunun yanında aynı gün içerisinde altın fiyatlarının ham etrol fiyatları üzerindei etisi, ham etrol fiyatlarının altın fiyatları üzerindei etisinden 5 at daha fazladır. Üsteli ham etrol ve altın azarları arasındai uzun süreli dengenin sadece ısa süreli ve sınırlı bir şeilde endini düzenleyebildiği ortaya onulmatadır. Bu yüzden, ham etrol fiyatlarını ısa sürede değiştiren ana fatörleri incelediğimizde, altın iyasasındai değişenliğinin egemen bir fatör olara düşünülmesi geremetedir ve bu bilgi desteleyici bir referans sağlamatadır (Zhang ve Wei, 2010: 176-177). Ham etrol iyasası ile altın iyasası arasında lineer Granger nedenselliği bulunmatadır. Özellile, ham etrol fiyatındai bir düşüş, altın fiyatının da düşmesine neden olmata anca bunun tersi olmatadır. Bu da şu anlama gelmetedir. 21. yy. ın il biraç yılında ham etrol fiyatı altın fiyatını etilemiştir ama bunun tersi olmamıştır. E olara, önemli derecede lineer olmayan Granger nedenselliğine sahi değildirler. Bu yüzden, ham etrol azarı ile altın azarı arasındai etileşimin diret ve açı olduğu tartışılmala birlite ham madde azarında ham etrolün rolünün altınıninden daha fazla olduğu ortaya onulmatadır (Zhang ve Wei, 2010: 176-177). Ham etrol fiyatları ağır metal ve sanayi 144
üretimini de önemli ölçüde etilemetedir. Bu da ülelerin sanayi üretimlerini düşürmete ve ihracat otansiyellerini zayıflatmatadır. Tuly ve Lucey (2006) yamış olduları analizde APGARCH modelinin söz onusu veri tablolarına uygulanabildiği sonucuna GARCH, manivela ve güç etilerini atara varmışlardır. Uzun süreli altın fiyatı verilerini ullanara, altını etileyen maro eonomi te değişenin Amerian doları olduğunu ortaya oymuşlardır (Tuly ve Lucey, 2006: 324). Sjaastad (2008) ise; 1991-2004 dönemine ilişin bulgularında; altın fiyatlarının Avro, Amerian doları ve Yen ile etileşim içerisinde olduğunu vurgulamışlar ve söz onusu dönem için altının üresel enflasyonun bir nedeni olmadığını belirtmişlerdir. Ayrıca; altını enflasyona arşı güvenli liman olara öneren Narayan et. al. (2010) da, 2002-2008 dönemi için gelece iyasalarını (future maret) incelemişlerdir. Buna göre; etrol iyasasındai bir yüseliş, üresel çata enflasyona neden olmata, oluşan bu enflasyon da urları bası altına alma suretiyle güvenli liman olara atfedilen altına olan talebi artırmatadır. Oluşan bu aşırı tale ise iyasa dinamilerini alt üst edere altın fiyatlarını artırmatadır. Niteim, etrol ve altın fiyatları Amerian doları arşısında birlite hareet etmetedirler. Üsteli altının uluslararası iyasalarda enflasyona arşı güvenli liman olara tercih edilmesi durumu sadece sot iyasalarda değil future iyasalarında da endisini göstermetedir (Narayan et. al., 2010: 3303). 3. Veri ve Metodoloji 3.1. Veri Bu çalışmada 1989:1-2013:12 yılları arasında dünya eonomisinde gerçeleşen aylı Amerian Brent etrolünün Avrua (FOB) sot satış fiyatı (OIL) ve altının ons fiyatı (GOLD) ile Amerian dolarının, Tür lirası arşısındai değeri (USD) arasındai ısa ve uzun dönemli ilişiler birim ö ve eti tei analizleri yaılara sınanmıştır. Bu ilişilerin test edilmesinde; USD/TL uru, Türiye Cumhuriyet Merez Banası (TCMB) eletroni veri tabanından (EVDS), Amerian Brent etrolünün Avrua (FOB) sot satış fiyatı, Enerji Bilgi Yönetimi nden (U.S. Energy Information Administration), altın ons fiyatı ise, Dünya Altın Konseyi (World Gold Council) eletroni veri tabanından tedari edilmiştir. Ayrıca, tüm veriler aylı ortalama olara ullanılmıştır. 3.2. Metodoloji 145
VAR modeli, analize oşulan bütün değişenleri bir bütün olara ele almatadır. Bir başa deyişle, VAR modeli ile yaılan çalışmalarda, değişenler eşanlı olara incelenmetedir. Bu model, yaısal model üzerinde herhangi bir ısıtlama getirmesizin dinami ilişileri verebilmete ve bu sebele zaman serileri için sılıla ullanılmatadır (Keating, 1990: 453-454). Zaman serileri üzerinde yaılan eonomi çalışmalarda ço ullanılan, VAR modeli, herhangi bir itisat teorisinden yola çıara, değişenlerin içseldışsal ayrımını geretirmediği için, bu yönüyle eşanlı denlem sistemlerinden ayrılmatadır (Charemza ve Dere, 1992: 182). Ayrıca VAR modellerinde bağımlı değişenlerin gecimeli değerlerinin yer alması, geleceğe yöneli güçlü tahminlerin yaılmasını mümün ılmatadır (Kumar, et. al. 1995: 365). Sims (1980) tarafından geliştirilen VAR analizinde değişenler sırayla bağımlı değişen olara alınmata ve endisi ile diğer değişenlerin gecimeli değerleri üzerine otimal bir gecime uzunluğu ile analize oşulmatadır. Çalışmada ullanılan VAR denlemleri aşağıdai gibidir: t 1 1 t 1 t 1 t (1) USD GOLD OIL GOLD OIL USD 1 2 t 2 t 2 t (2) OIL USD GOLD 1 3 t 3 t 3 t (3) VAR analizinde, eti-tei fonsiyonuyla da bir değişene verilen şoun diğer değişenler üzerinde nasıl bir eti oluşturduğu belirlenmetedir. 4. Amiri Bulgular USD/TL uru, altın fiyatı ve ham etrol fiyatı serilerinin durağanlılarını bir başa ifadeyle birim ö içeri içermedilerini bulma amacıyla il olara Dicey and Fuller (1979) tarafından ullanılan Augment Dicey Fuller (ADF) birim ö testi ile Elliot, Rothenberg, Stoc (1996) tarafından geliştirilen DF-GLS birim ö testi ullanılmıştır. DF- GLS birim ö testi ADF birim ö testinin tamamlayıcısı niteliğindedir. ADF testi, seriler trendli olduğunda verimli olamamata ve oto orelasyon sorununu tam olara çözememetedir. Anca DF-GLS testi serileri trendden ayırmata ve oto orelasyon sorununu ortadan aldırmatadır. Asimtoti dağılıma sahi olan bu testin, modelde deterministi terimler yer aldığında Dicey-Fuller birim ö testine oranla daha iyi sonuçlar verdiği görülmetedir. Tablo 1. USD, GOLD ve OIL için ADF Birim Kö Testi Sonuçları 146
Düzey Değeri Birinci Far Değişenler Sabitli Trendli ve Sabitli Sabitli Trendli ve Sabitli USD -0.236463 (3) -2.206366 (3) -8.311166 (2) -8.323036 (2) GOLD -0.453491 (6) -1.659423 (6) -5.404446 (5) -5.451748 (5) OIL -1.180481 (1) -3.273888 (1) -11.51946 (0) -11.52330 (0) *Parantez içindei değerler SIC riterine göre seçilen gecime uzunlularını göstermetedir. Tablo 2. USD, GOLD ve OIL için DF-GLS Birim Kö Testi Sonuçları Düzey Değeri Birinci Far Değişenler Sabitli Değişenler Sabitli Değişenler USD 1.121703 (3) -1.781763 (3) -8.169412 (2) -8.298276 (2) GOLD -0.091093 (6) -1.181736 (6) -2.676351 (10) -3.004960 (10) OIL -0.556503 (1) -2.697808 (1) -11.45141 (0) -11.53621 (0) *Parantez içindei değerler SIC riterine göre seçilen gecime uzunlularını göstermetedir. ADF ve DF-GLS birim ö testi sonuçlarına göre her üç değişen de birim ö içermetedir. USD, OIL ve GOLD değişenlerinin birinci farı alındığında her üç değişen de durağan hale gelmetedir. Dolayısıyla her üç değişen de I(1) dir. Eti tei analizi ise, değişenlerin birisinde meydana gelen bir standart hatalı şo arşısında diğer değişenlerin vermiş olduları teileri göstermetedir. Vetör Otoregresif (VAR) modeline dayalı etitei analizi sonuçları Şeil 3. de görülmetedir. Buna göre, USD endisinde meydana gelen bir standart hatalı şo arşısında üç çeyre ozitif tei vermetedir. Yine, USD da meydana gelen bir standart hatalı şoa, GOLD ve OIL yalaşı ii çeyre negatif tei vermete ve altıncı çeyreten sonra tei tamamen ortadan almatadır. Öte yandan, GOLD da meydana gelen bir standart hatalı şo endisini yalaşı ii çeyre ozitif etilemetedir. Bunun yanında, USD ve OIL üzerinde de yalaşı ii çeyre negatif eti söz onusu olmatadır. Son olara OIL de meydana gelen bir standart hatalı şo arşısında USD yalaşı ii-üç çeyre negatif tei veriren, GOLD ii, OIL ise üç çeyre ozitif tei vermetedir. GOLD ve OIL da meydana gelen şolara değişenlerin vermiş olduğu teiler hemen hemen altıncı çeyreten sonra ortadan almatadır. 147
Resonse to Generalized One S.D. Innovations ± 2 S.E. Resonse of DUSD_TL to DUSD_TL Resonse of DUSD_TL to DGOLD Resonse of DUSD_TL to DOIL.06.010.010.04.02.00.005.000 -.005 -.010.005.000 -.005 -.010 -.015 -.02 -.015 -.020 Resonse of DGOLD to DUSD_TL Resonse of DGOLD to DGOLD Resonse of DGOLD to DOIL 10 50 15 5 40 30 10 0 20 5-5 10 0-10 0-10 -5-15 -20-10 Resonse of DOIL to DUSD_TL Resonse of DOIL to DGOLD Resonse of DOIL to DOIL 1.0 2.0 5 0.5 1.5 4 0.0 1.0 3-0.5 0.5 2-1.0 0.0 1-1.5-0.5 0-2.0-1.0 Şeil 3. USD, PP ve OP için Eti-Tei Fonsiyonları -1 8. Sonuç Altının ons fiyatı, Amerian doları ve ham etrol fiyatları üzerine yaılan birço çalışma bulunmatadır. Çalışmaların genelinde altın ve etrol fiyatları ile Amerian doları arasında ters yönlü bir ilişinin varlığı söz onusudur. Bu çalışmadan elde edilen amiri bulgular da bu görüşleri desteler nitelitedir. Bu bağlamda, öncelile değişenlerin durağan olu olmadılarını belirleme için birim ö testleri yaılmıştır. Yaılan bu analizler sonucunda her üç değişenin de birim ö içerdiği sonucuna ulaşılmış ve değişenler birinci farları alınma suretiyle analize oşulmuşlardır. Buna e olara, VAR modeline dayalı etitei analizi sonuçlarına göre de, altın ve etrol fiyatları arasında ozitif yönlü bir ilişi mevcuttur. Bir diğer ifade ile söz onusu emtiaların fiyatları aynı yönde hareet etmetedirler. Amerian doları ise, bu değişenler ile ters yönlü bir ilişi içerisindedir. Öyle i; altın ve etrol fiyatları Amerian dolarını negatif etilemetedir. Sonuç olara, altın ve etrol fiyatları yüseliş trendi içerisindeyen, Amerian doları, Tür lirası arşısında değer aybetmete, tersi durumda da değer azanmatadır. 148
Kaynaça Caie, F., Mills, T.C., Wood G., 2005, Gold as a Hedge against the Dollar. Journal of International Financial Marets Institutions and Money, Vol. 15,. 343-352. Charemza, W.W. and Dere, D.F., 1992, New Directions in Econometric Practise General to Sesific Modelling,Cointegration and Vector Autoregressions, England: Edward Elgar Pub. Joy, M., 2011, Gold and the US Dollar: Hedge or Haven? Finance Research Letters, Vol. 8, Issue. 3,. 120-131. Keating, John, 1990, Identifying VAR Models Under Rational Exectations, Journal of Monetary Economics, Vol: 25, No: 3. Kumar, V., Leona, R.P. and Gasing, J. N., 1995, Aggregate and Disaggregate Sector Forecasting Using Consumer Confidence Measures, International Journal of Forecasting. Lizardo, R.A., Mollic, A.V., 2010, Oil Price Fluctuations and US. Dollar Exchange Rates, Energy Economics, Vol. 32,. 399-408. Narayan, P.K., Narayan, S., Zheng, X., 2010, Gold and Oil Futures Marets: Are Marets Efficient? Alied Energy, Vol.87,.3299-3303. Puthuanthong, K., Roll, R., 2011, Gold and the Dollar (and the Euro, Pound and Yen). Journal of Baning and Finance, Vol. 35, Issue. 8,. 2070-2083. Sims, Christoher A., 1980, Macroeconomics and Reality, Econometrica, Vol: 48, Issue:1. Sjaastad, L.A., 2008, The Price of Gold and the Exchage Rates: Once Again, Resources Policy, Vol. 33.. 118-124. Tuly, E., Lucey, B.M., 2007, A Power GARCH Examination of the Gold Maret, Research in International Business and Finance, Vol. 21.. 316-325. Zhang, Y.J., Wei, Y.M., 2010, The Crude Oil Maret and the Gold Maret: Evidence for Cointegration, Causality and Price Discovery, Resources Policy, Vol. 35.. 168-177. TCMB, Eletroni Veri Dağıtım Sistemi, evds.tcmb.gov.tr U.S. Energy Information Administration (EIA), eia.gov Wolrd Gold Council, gold.org 149