TÜRK STANDARDI TURKISH STANDARD TS 1254 Kas m 2005 ICS 67.080.20 KU KONMAZ (Asparagus officinalis L.) Asparagus TÜRK STANDARDLARI ENST TÜSÜ Necatibey Caddesi No.112 Bakanl klar/ankara
Bugünkü teknik ve uygulamaya dayan larak haz rlanm olan bu standard n, zamanla ortaya ç kacak geli me ve de i ikliklere uydurulmas mümkün oldu undan ilgililerin yay nlar izlemelerini ve standard n uygulanmas nda kar la t klar aksakl klar Enstitümüze iletmelerini rica ederiz. Bu standard olu turan Haz rl k Grubu üyesi de erli uzmanlar n emeklerini; tasar lar üzerinde görü lerini bildirmek suretiyle yard mc olan bilim, kamu ve özel sektör kurulu lar ile ki ilerin de erli katk lar n ükranla anar z. Kalite Sistem Belgesi malât ve hizmet sektörlerinde faaliyet gösteren kurulu lar n sistemlerini TS EN ISO 9000 Kalite Standardlar na uygun olarak kurmalar durumunda TSE taraf ndan verilen belgedir. Türk Standardlar na Uygunluk Markas (TSE Markas ) TSE Markas, üzerine veya ambalâj na konuldu u mallar n veya hizmetin ilgili Türk Standard na uygun oldu unu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç kt nda Türk Standardlar Enstitüsünün garantisi alt nda oldu unu ifade eder. TSEK Kalite Uygunluk Markas (TSEK Markas ) TSEK Markas, üzerine veya ambalâj na konuldu u mallar n veya hizmetin henüz Türk Standard olmad ndan ilgili milletleraras veya di er ülkelerin standardlar na veya Enstitü taraf ndan kabul edilen teknik özelliklere uygun oldu unu ve mamulle veya hizmetle ilgili bir problem ortaya ç kt nda Türk Standardlar Enstitüsünün garantisi alt nda oldu unu ifade eder. D KKAT! TS i areti ve yan nda yer alan say tek ba na iken (TS 4600 gibi), mamulün Türk Standard na uygun üretildi ine dair üreticinin beyan n ifade eder. Türk Standardlar Enstitüsü taraf ndan herhangi bir garanti söz konusu de ildir. Standardlar ve standardizasyon konusunda daha geni bilgi Enstitümüzden sa lanabilir. TÜRK STANDARDLARININ YAYIN HAKLARI SAKLIDIR.
Ön söz Bu standard, Türk Standardlar Enstitüsünün Ziraat htisas Grubunca TS 1254 (1974)ün revizyonu olarak haz rlanm ve TSE Teknik Kurulunun 10 Kas m 2005 tarihli toplant s nda kabul edilerek yay m na karar verilmi tir. Bu standard n daha önce yay mlanm bulunan bask lar geçersizdir. Bu standard n haz rlanmas nda, milli ihtiyaç ve imkanlar m z ön planda olmak üzere, milletleraras standardlar ve ekonomik ili kilerimiz bulunan yabanc ülkelerin standardlar ndaki esaslar da gözönünde bulundurularak; yarar görülen hallerde, olabilen yak nl k ve benzerliklerin sa lanmas na ve bu esaslar n, ülkemiz artlar ile ba da t r lmas na çal lm t r. Bu standard son eklini almadan önce; bilimsel kurulu lar, üretici/ imalatç ve tüketici durumundaki konunun ilgilileri ile gerekli i birli i yap lm ve al nan görü lere göre olgunla t r lm t r. Bu standardda kullan lan baz kelime ve/veya ifadeler patent haklar na konu olabilir. Böyle bir patent hakk n n belirlenmesi durumunda TSE sorumlu tutulamaz.
At f yap lan standardlar References TS 1376/ Haziran 1973 Ya Meyve ve Sebzeler - Numune Alma Fresh Fruits and Vegetables - Sampling TS 3757/ Nisan 1982 TS 5544/ Mart 1988 Ku konmaz Depolama K lavuzu Asparagus-Guide to Storage Ku konmaz-so ukta Ta ma Kurallar Asparagus-Guide to Refrigerated Transport
Ku konmaz (Asparagus officinalis L.) 0 Konu, tarif, kapsam ve uygulama alan 0.1 Konu Bu standard, ku konmaz bitkisinin tarifine, s n fland rma ve özelliklerine, numune alma ve muayeneleri ile piyasaya arz ekline dairdir. 0.2 Tarif 0.2.1 Ku konmaz Asparagus officinalis L. türüne giren bitkilerin toprak alt ve toprak üstü sürgünleri. 0.2.2 Yabanc madde Ku konmaz içinde bulunan kum, ta, toprak, kabuk, yaprak, bitkisel parçalar, yabanc tohumlar gibi kendinden ba ka her türlü madde. 0.3 Kapsam Bu standard, tüketiciye taze olarak arz olunan ku konmaz kapsar. lenmi ku konmaz kapsamaz. 0.4 Uygulama alan Bu standard, çap 3 mmnin alt nda olan ye il ve menek e/ye il ku konmazlar ile çap 8 mmnin alt nda olan beyaz ve menek e ku konmazlar hariç di er ku konmazlara uygulan r. 1 S n fland rma ve özellikler 1.1 S n fland rma Ku konmazlar; renklerine göre gruplara, uzunluklar na göre boylara, kalite özellikleri ve çaplar na göre s n flara ayr l r. 1.1.1 Gruplar Ku konmazlar renklerine göre; - Beyaz, - Menek e, - Menek e/ye il, - Ye il olmak üzere dört gruba ayr l r. 1.1.2 Boylar Ku konmazlar uzunluklar na göre; - Uzun, - K sa, - Uç olmak üzere üç boya ayr l r. 1.1.3 S n flar Ku konmazlar kalite özellik ve çaplar na göre; - Ekstra, - S n f I, - S n f II olmak üzere üç s n fa ayr l r. 1
Ku konmazlar n s n flara göre en küçük çaplar Çizelge 1de verilmi tir. 1.2 Özellikler 1.2.1 Genel özellikler Bütün s n flara giren ku konmazlar izin verilen toleranslar dahil olmak üzere; - Bütün olmal, - Sa lam olmal (çürüyerek, kötüle erek tüketime uygunsuz hale gelenler ürünü etkilememeli), - Uygun olmayan y kama zararlar bulunmamal (Sürgüler y kanm olabilirler ancak slat lm olmamal ), - Temiz olmal, gözle görülebilir yabanc maddelerden arî olmal, - Taze görünümlü ve taze kokulu olmal, - Böceklerden arî olmal, - Böcek zararlar ndan arî olmal, - Yara, bere bulunmamal, - Anormal d rutubet ihtiva etmemeli, - Yabanc tat ve koku olmamal d r. Ku konmazlarda oyuk, yar k, kabuk soyulmas ve k r lma bulunmamal d r. Hasat sonras olu abilecek küçük çatlaklara Madde 1.3.3de belirtilen s n f toleranslar dahilinde izin verilmektedir. Ku konmazlar n geli mesi ve durumu a a daki özelliklere imkan verecek durumda olmal d r; Elle dokunmaya ve ta nmaya dayan kl olmal, Gidece i yere ula t nda tatmin edici durum göstermelidir. Ku konmazlar demet halinde ambalajland klar zaman gösteri li olmalar n sa lamak için, demetin d yüzündeki sürgünlerin dip k s mlar mümkün oldu unca temiz 1 cmyi geçmeyecek ekilde kesilebilir. 1.2.2 Grup özellikleri Ku konmazlar; Beyaz (tamamen beyaz), Menek e (mor, uçlar pembeden mora kadar), Menek e/ye il (bir k sm hem menek e hem de ye il), Ye il (uçlar ve bir k sm ye il) renktedir. Ku konmaz sürgünleri boylar n n (uzunluklar n n) orta noktas n n çaplar na göre belirlenir. Gruplara ve s n flara göre en küçük çaplar Çizelge 1de verilmi tir. Çizelge 1 Gruplara ve s n flara göre en küçük çap de erleri Gruplar S n flar Çap, mm, en küçük Birörneklik Ekstra 12 Ayn ambalaj veya demet içindeki ku konmazlar n çaplar aras ndaki fark 8 mmden fazla olmamal d r. S n f I 10 Ayn ambalaj veya demet içindeki ku konmazlar n çaplar aras ndaki fark 10 mmden fazla olmamal d r. Beyaz ve Menek e ku konmaz S n f II 8 Birörneklik zorunlulu u yoktur. Menek e/ye il ve Ye il ku konmaz Ekstra ve S n f I 3 Ayn ambalaj veya demet içindeki ku konmazlar n çaplar aras ndaki fark 8 mmden fazla olmamal d r. S n f II 3 Birörneklik zorunlulu u yoktur. 2
1.2.3 Boy özellikleri Ku konmaz, Uzun: 17 cmden uzun, K sa : 12 cm 17 cm, Uç: 12 cmden k sa olmak üzere üç boydad r. Not - Ambalâjlara dökme halinde konulan S n f II ku konmazlar; beyaz ve menek e renkli olanlar 12 cm ilâ 22 cm aras nda, ye il renklileri ise en çok 12 ilâ 27 cm uzunlukta olabilir. Ambalâjlanm sürgün demetleri içerisinde en fazla 5 cm boy fark bulunabilir. 1.2.4 S n f özellikleri 1.2.4.1 Ekstra Bu s n fa üstün kalitedeki ku konmazlar girer. Bunlar, grubun kendine has renginde olmal ve özelliklerini ta mal, iyi geli mi, bütün olmal d r. Uçlar çok s k ve kapal durumda bulunmal d r. Ürünün d görünü ünde, ambalâj içindeki sunumunu ve kalitesini etkilemeyecek çok hafif yüzeysel kusurlar (tüketicinin normal soyma ile giderebilece i çok hafif birkaç pas lekesi gibi) d nda kusur bulunmamal d r. Ekstra s n ftaki beyaz ku konmazlarda sürgün ve sürgün ucu beyaz olmal d r, Kesilmi ku konmazlar n sürgünleri soluk pembe renkte olabilir. Ye il ku konmazlar tamamen ye il olmal d r. Bu s n fa giren ku konmazlar hiçbir odunla ma belirtisi göstermemelidir. 1.2.4.2 S n f I Bu s n fa iyi kalitedeki ku konmazlar girer. Bunlar, grubun kendine has renginde olmal ve özelliklerini ta mal, iyi geli mi ve bütün olmal d r. Uçlar s k ve kapal olmal d r, hafifçe e ik olabilir. Normal soyma ile giderilebilecek hafif birkaç pas izi bulunabilir. Kesilmi beyaz ku konmazlar n sürgünleri soluk pembe renkte olabilir. Ye il ku konmazlar n uzunlu unun en az % 80i ye il olmal d r. Beyaz ku konmazlarda odunumsu sürgünler bulunmamal d r. Di er ku konmazlarda normal soyma ile giderilebilecek hafif odunla ma belirtisi bulunabilir. 1.2.4.3 S n f II Bu s n fa kalitesinden dolay daha üst s n fa giremeyen ku konmazlar girer. Bunlar asgarî özellikleri kar lamal d r. Bu s n fa giren ku konmazlar, di er s n flara göre daha az düzgün, daha çok e ik ve uçlar daha az s k d r. Soyulma ile giderilebilen pas izleri bulunabilir. Sürgünler hafif odunumsu yap da olabilirler. Beyaz ku konmazlar n uçlar ye ilden ba ka renkte olabilir. Menek e ku konmazlar n uçlar hafifçe ye il renkte olabilir. Ye il ku konmazlar n uzunlu unun en az % 60 ye il renkte olmal d r. 1.3 Toleranslar 1.3.1 Grup toleranslar Beyaz ku konmazlar içinde kütlece veya say ca Ekstra ve S n f Ide % 10, S n f IIde % 15 menek e renginde ku konmazlar bulunabilir. Menek e, menek e/ye il ve ye il ku konmazlar içinde di er gruplardan olan ku konmazlara kütlece veya say ca % 10 tolerans tan n r. 1.3.2 Boy toleranslar Ambalajda belirtilen boylama s n rlar na uymayan ku konmazlara, uzunlukta 1 cmyi, çapta 2 mmyi geçmemek üzere kütlece veya say ca en çok % 10 tolerans tan n r. 3
1.3.3 S n f toleranslar 1.3.3.1 Ekstra Bu s n fa, S n f Iden (hasattan sonra meydana gelen yara izi niteli inde olmayan hafif çatlakl ku konmazlardan) kütlece veya say ca % 5e kadar kar ma kabul edilmektedir. 1.3.3.2 S n f I Bu s n fa, S n f IIden (hasattan sonra meydana gelen yara izi niteli inde olmayan hafif çatlakl ku konmazlardan) kütlece veya say ca % 10a kadar kar ma kabul edilmektedir. 1.3.3.3 S n f II Bu s n fa, tüketime engel kusurlar bulunmayan ku konmazlardan kütlece veya say ca % 10a kadar kar ma kabul edilmektedir. 1.4 Özellik, muayene ve madde numaralar Bu standardda verilen özellikler ile bunlar n özellik, muayene ve madde numaralar Çizelge 2'de verilmi tir. Çizelge 2 Özellik, muayene ve madde numaralar Özellikler Madde No Muayene Madde No Genel özellikler 1.2.1 2.2.2 Grup özellikleri 1.2.2 2.2.2 Boy Özellikleri 1.2.3 2.2.2 S n f Özellikleri 1.2.4 2.2.2 Toleranslar 1.3 2.2.2 Piyasaya arz 3 2.2.1 2 Numune alma ve muayeneler 2.1 Numune alma Numune partiden al n r. Grubu, s n f, boyu ve ambalâjlar ayn olan ve bir seferde muayeneye sunulan ku konmazlar bir parti say l r. Ku konmaz numunesi TS 1376 1) ya göre al n r. 2.2 Muayeneler 2.2.1 Ambalâj n muayenesi Ambalâj ve ambalâj malzemesinin muayenesi gözle ve elle incelenerek, boyutlar ölçülerek ve tart larak yap l r. Sonucun Madde 3'e uygun olup olmad na bak l r. 2.2.2 Ürünün muayenesi Ku konmaz n muayenesi gözle ve elle incelenerek, koklanarak, tad larak, tart larak, ölçülerek yap l r. Sonucun Madde 1.2.1, Madde 1.2.2, Madde 1.2.3 ve Madde 1.2.4e uygun olup olmad na bak l r. 2.3 De erlendirme Muayene sonuçlar n n her biri standarda uygunsa parti standarda uygun say l r. 1) Bu standard metninde at f yap lan standardlar n numaralar, yay m tarihleri, Türkçe ve ngilizce isimleri metnin ba nda verilmi tir. 4
2.4 Muayene raporu Muayene raporunda en az a a daki bilgiler bulunmal d r; Firman n ad ve adresi, Muayenenin yap ld yerin/lâboratuvar n ad, Muayeneyi yapan n ve/veya raporu imzalayan yetkililerin adlar, görev ve meslekleri, Numunenin al nd tarih ile muayene tarihi, Numunenin tan t lmas, Muayenelerde uygulanan standardlar n numaralar, Sonuçlar n de erlendirilmesi, Muayene sonuçlar n de i tirebilecek faktörlerin mahsurlar n gidermek üzere al nan tedbirler, Uygulanan muayene metotlar nda belirtilmeyen veya mecburi görülmeyen fakat muayenede yer alm olan i lemler, Standarda uygun olup olmad, Rapora ait seri numaras ve tarih, her sayfan n numaras ve toplam sayfa say s. 3 Piyasaya arz Ku konmaz piyasaya ambalâjl olarak arz edilir. 3.1 Bir örneklik Her ambalâjdaki ku konmaz grup, boy, s n f, kalite ve orijin bak m ndan bir örnek olmal d r. Grup ve s n flara göre birörneklik de erleri Çizelge 1de verilmi tir. Ambalâj n gözle görülebilir k sm ndaki her ku konmaz, ambalâjdaki ürünü tam olarak temsil etmelidir. Ambalâj n görünen k sm ndaki durum, tüm ambalâj için geçerli olmal ; ambalâj n üstünde ve alt ndaki ku konmazlar ayn görünüm ve kaliteye sahip olmal d r. 3.2 Ambalâjlama Ambalâjlar her türlü yabanc maddeden ar nm olmal, rutubet ve koku çeken malzemeden yap lmamal d r. Ku konmazlar; demet veya dökme halinde ambalajlan r. Demetler halinde ambalajland nda; demetler s k ca ba lanarak ve her demet ka tla sar larak ambalajlar içine düzgün olarak dizilir. Dökme halinde ambalajland nda; ambalajlar içerisine demet yap lmadan dizilerek konulur. Ambalâjlar ta ma s ras nda ku konmazlar n korunmas n sa layacak, insan sa l na zarar vermeyecek ekilde plastik malzemelerden yap lm olmal d r. Ambalaj olarak kullan lacak malzeme; yeni, temiz, ürünün harici ve dahili zarar görmesini önleyecek kalitede olmal d r. Ku konmaz dolu ambalâj kaplar n n üst k sm, ürünü iyi muhafaza edecek ekilde dizayn edilmelidir. Ambalâjlar n yap m nda kullan lan her çe it malzeme insan sa l na zarars z, yeni, temiz ve kuru olmal d r. hracatta kullan lan ka t, pul gibi malzemelerin bask s, etiketlenmesi toksik olmayan mürekkeple yaz lmal ve tutkalla yap t r lmal d r. 3.3 aretleme Ku konmaz üzerine a a daki bilgiler okunakl olarak, silinmeyecek ve bozulmayacak ekilde yaz lmal ve bas lmal d r: Firman n ticari unvan ve adresi veya k sa ad ve adresi veya tescilli markas, Bu standard n i aret ve numaras (TS 1254 eklinde), Mal n ad ( ku konmaz), Grubu, Boyu, S n f, Parti, Seri veya kod numaralar ndan en az biri, Demet halinde ise demet say s ve bir demetin kütlesi, (g veya kg), Kütlesi en az (g, kg), Büyük ambalâjlardaki küçük tüketici ambalâjlar n say s ve kütlesi (iste e ba l ). 5
Gerekti inde bu bilgiler Türkçenin yan s ra yabanc dilde de yaz labilir. Bu bilgilerin d nda reklam olarak ambalâj n içindekilere ayk r, yan lt c olmamak kayd yla ba ka yaz, resim ve etiketler sa l a zarars z maddelerle yaz lmal veya yap lmal, yap t r lmal d r. 3.4 Muhafaza ve ta ma Ku konmaz ve içinde ku konmaz bulunan ambalâjlar i leme yerlerinde, depolarda ve ta tlarda kötü koku yayan ve bunlar kirleten maddelerle bir arada bulundurulmamal d r. çinde ku konmaz bulunan ambalâjlar gölgede tutulmal çi, ya mur ve güne alt nda veya dondurucu so uklarda b rak lmamal ve bu artlarda yüklenip bo alt lmamal d r. çinde ku konmaz bulunan ambalâjlar n gemilere vinçle yükleme bo altma i lerinde paletler kullan lmal d r. Ku konmazlar n muhafaza TS 3757ye, ta nmas TS 5544e göre yap lmal d r. 4 Çe itli hükümler Üretici bu standarda uygun olarak üretti ini beyan etti i ku konmaz için istenildi inde standarda uygunluk belgesi vermeye veya göstermeye mecburdur. Bu beyannamede sat konusu olan ku konmaz n; Madde 1'deki özelliklere uygun oldu unu, Madde 2'deki muayene ve deneylerin yap lm ve uygun sonuç al nm bulundu unun belirtilmesi gerekir. Yararlan lan kaynaklar - ABAK, Kaz m., Enginar ve Ku konmaz Yeti tiricili i, TAV Yay nlar, Yalova, 1987 - Ku konmaz Yeti tiricili i,tar m ve Köyi leri Bakanl Yay nlar, Ankara, 1998 - UN/ECE Standard FFV 04, 1999 - Vural, H., E iyok, D., Duman,., Kültür Sebzeleri (Sebze Yeti tirme). Ege Üniversitesi Bas mevi. Bornova, zmir, 2000. 6