Gazi ALATAfi *, Erhan KURT **, Esra TÜZÜN ALATAfi ***, Vedat B LG Ç ****, Hasan TURAN KARATEPE **** ÖZET Duygudurum bozukluklar, yüksek relaps ve hastanede yat fl oran na sahip olman n yan nda, kronik gidifl nedeniyle yaflam kalitesi, meslekî ve sosyal ifllevsellikte dramatik sonuçlarla karakterize bir hastal kt r. Sosyal fonksiyonlarda bozulma, epizodlar aras iyilik dönemlerinde de kalmaktad r. Bu derleme çal flmas ile, elektronik veri taban kullan larak, 2007 y l na kadar psikoe itim ile ilgili yay mlanm fl literatür gözden geçirilmifltir. Psikoe itim; psikiyatrik hastal olan bir kifliyi, tedavi ve rehabilitasyon amac na hizmet etmek için e itmek veya gelifltirmek olarak tan mlanm flt r. Psikiyatrik hastal klar n tedavisinde sadece ilaç tedavisinin yeterli olmad ve bunun yan s ra psikososyal rehabilitasyon programlar n n da uygulanmas gerekti i görüflü günümüzde yayg nlaflm flt r. Psikiyatrik hastal olan kifliler ve ailelerine e itim verilmesi, hastal klar n tedavisinde önemli bir etkendir. Bu sayede bafllang çtan itibaren, hasta ve ailesi tedavi ekibiyle terapötik iflbirli inin bir parças olurlar. Hastalar, hastal klar ve kulland klar ilaçlar hakk nda e itildiklerinde, hem kendi sorumluluklar n almaya daha fazla e ilim gösterdikleri, hem de bu konudaki yaflant lar, yanl fl fikirler ve sorunlar n paylafl lmas ile ilaç uyumunun artt görülmüfltür. Bu, hastal n yükünü hafifleterek tedavi sonuçlar na olumlu katk da bulunmaktad r. Sonuç olarak psikoe itim, bipolar bozukluk ve tedavisi hakk nda bilgilenme, hastal a karfl tutum, tedavi uyumu, semptom iyileflmesi, depresif ve hipo(manik) epizodlar önleme, hastanede yat fl süresi ve say s nda azalma, sosyal-mesleki ifllevsellik ve yaflam kalitesinde iyileflme, ailenin tedaviye katk s, suisid önleme konular nda önemli oranda ilerleme sa lamaktad r. Psikoe itime baflvurmak güçlü bir flekilde önerilmekte, ancak tek bafl na de il, di er tedavilere ek olarak kullan lmas gerekti inin alt çizilmektedir. E itimsel giriflimler relapslar ve rekürrensleri azaltt gibi, yaklaflmakta olan hastal k belirtilerinin daha iyi tan nmas na, böylelikle epizodlar n daha k sa ve hafif belirtilerle geçirilmesini sa lamaktad r. Anahtar kelimeler: Psikoe itim, duygudurum bozukluklar, bipolar, rehabilitasyon Düflünen Adam; 2007, 20(4): ABSTRACT Psychoeducation in Mood Disorders Mood disorders are characterised with high relapse and hospitalization rates as well as dramatic consequences in quality of life, professional and social functioning resulting from chronic course. Deterioration of social functioning remins in remission periods. A systematic review of the literature published on psychoeducation up to 2007 was carried out using the electronic data bases. Psychoeducation is defined as educating or improving a person with psychiatric disease to serve a treatment and rehabilitation purpose. The opinion that only drug treatment is not sufficient in treating psychiatric diseases and that psychosocial rehabilitation programs should also be widely used, becomes widespread. Educating the people with psychiatric disease and their families is an important factor. Thus, the patient and his family become parties of a therapeutic cooperation with the treatment team. It has been observed that when patients are educated about their diseases and the drugs they use, they tend to take more responsibility and adherence to drug therapy increases as wrongful thoughts and problems are shared. This alleviates the patient s burden and contributes to the treatment results positively. Consequently, psychoeducation provides significant improvements in bipolar disorder and its treatment; attitude toward disease, symptom recovery, prevention of depressive and hypo(manic) episodes, decrease in hospitalization periods and rates, improvement in social-professional functioning and quality of life, contribution of the family to the treatment and prevention of suicides. Psychoeducation is strongly recommended but it is also emphasized that it should be used in addition to other treatments and not alone. Educational attempts not only decrease the relapses and recurrences but also lead to awareness of the symptoms of an impending disease and shorter and less severe episodes. Key words: Psychoeducation, mood disorders, bipolar, rehabilitation * Bak rköy Ruh Sa l ve Sinir Hastal klar E itim ve Araflt rma Hastanesi, 13. Psikiyatri Klini i, Uz. Dr. ** 5. Psikiyatri Klini i, Uzm. Dr. *** Bak rköy Dr. Sadi Konuk E itim ve Araflt rma Hastanesi, Uz. Dr. **** Bak rköy Ruh Sa l ve Sinir Hastal klar E itim ve Araflt rma Hastanesi, 13. Psikiyatri Klini i, Ass. Dr.
G R fi Psikiyatrik hastal klar n tedavisinde sadece ilaç tedavisinin yeterli olmad ve bunun yan s ra psikososyal rehabilitasyon programlar n n da uygulanmas gerekti i görüflü günümüzde yayg nlaflm flt r. Bu programlar n temel amac hastalar n ba ms z yaflamalar n sa lamakt r. Psikoe itim (PE) öncelikle flizofreni hasta gruplar nda uygulanmaya bafllanm fl, sistematik e itim programlar daha sonraki dönemlerde duygudurum bozuklu u hastalar nda uygulamaya girmifltir. fiizofrenide ilaç tedavisinin psikososyal rehabilitasyon programlar yla pekifltirilmesi tedavinin etkinli i art rmakta (1,2) ve böylece hastalar n yaflam kalitesi de yükselmektedir (3,4). Psikoe itimsel yaklafl m, e itim yöntem ve tekniklerinin ruhsal hastal klar n tedavi ve rehabilitasyon ilkelerinin gerçeklefltirilmesinde kullan ld bir süreç olup, hasta ve aileye hastane d - fl nda da yard mc olmay, hastan n yaflad klar sorunlarla bafl edebilmesini, toplumda üretken bir yaflam sürmesini desteklemeyi amaçlamaktad r. Bu amaçlara ulaflmak için hastal k süreci, hastal k sürecinde yaflan lan güçlüklerin ele al nmas, bafl etme becerilerinin ö retilmesi ve uygulanmas, ilaç kullan m n n sürdürülmesi ile ilgili e itimler verilmektedir. Psikoe itimsel yaklafl m uygulanarak taburculu a iyi haz rlanan ailenin kendine güveninin artt, hastay daha iyi kabullendi i, hastaya sosyal destek sa lad, uyumunu destekledi i ve bunun sonucunda hastan n hastaneye tekrarl yat fl s kl k ve süresinin azald belirtilmifltir (5-8). Bipolar bozukluk, yüksek relaps ve hastanede yat fl oran na sahip olman n yan nda, kronik gidifl nedeniyle yaflam kalitesi, mesleki ve sosyal ifllevsellikle ilgili dramatik sonuçlarla karakterize bir hastal kt r. Sosyal fonksiyonlarda bozulma, epizodlar aras iyilik dönemlerinde da kalmaktad r. Bir çok çal flma, bipolar bozuklukta, semptomatik iyileflmeden sonra bile rezidüel biçimde önemli oranda fonksiyonel defisitin sürdü ünü göstermektedir (9-14). Bu gerçekten hareketle, ilaç tedavisini destekleyecek yaklafl mlar üzerinde yo unlafl lm fl ve baz programlar gelifltirilmifltir. Günümüzde uygulanan programlar, sosyal beceri kazand rma, davran flç aile terapileri, sözel iletiflim becerilerini gelifltirme, destekleyici terapiler, biliflsel terapiler ve aile deste inin sa lanmas na yönelik bilinçlendirme terapilerinden oluflur (15). Sosyal beceri e itimi, daha çok, gruplara uygulanan, konuflmaya bafllama, dinleme, elefltiri alabilme, elefltiri yapabilme, giriflimcilik gibi toplumsal davran fllar n ö retilmesini ve kendine bak m, yemek piflirme gibi günlük ihtiyaçlar n karfl lanabilmesini amaçlar. Davran flç aile terapisi; hem hastan n yaflam stresini azaltmak, hem de aile üyelerinin hastal kla bafla ç kmas yla ilgili programlar içerir. Temel amac ailenin hastal k etyolojisi ile ilgili olarak, yaflayabilecekleri olas kendini suçlama duygular n engellemek ya da azaltmakt r. Dinleyebilme, elefltiri kald rma, elefltirebilme, duygular hakk nda konuflma gibi davran fllar ö renilir. Hastal a ba l ortaya ç kan ya da hastal - a ba l olmayan aile içi sorunlar çözmek konusundaki beceriler gelifltirilir. Sorun çözmeye yönelik davran fl terapisinin hastalardaki alevlenmeleri ve yinelemeleri azaltt ileri sürülmektedir (15). Böylece semptomatik iyileflmenin desteklenmesi ile hastan n toplumsal fonksiyonlar n n yeterli hale getirilmesi ve yaflam kalitesinin art r lmas sa lan r. Bu makale ile, duygudurum bozukluklar nda psikoe itimin kullan m, amaçlar, önemi, psiko-e itsel program uygulamalar ve sonuçlar - n n gözden geçirilmesi amaçlanm flt r. YÖNTEM Elektronik veri taban kullan larak, 2007 y l na kadar psikoe itim hakk nda yay mlanm fl literatür ile, konuyla ilgili kitap ve kitap bölümleri gözden geçirildi. Duygudurum bozukluklar,
psikoe itim, bipolar ve rehabilitasyon anahtar kelime olarak kullan ld. Tek bafl na ya da di er tedavi yaklafl mlar yla kombine edilen psikoe itim çal flmalar derlememize dahil edildi. Psikoe itimin Tan m Psikiyatride yap land r lm fl ve baz özel alanlara yo unlaflt r lm fl programlar anlatmak için psikoe itim sözcü ü kullan l r, ancak psikiyatrik literatürde psikoe itim sözcü ünün tan m nda fikir birli i yoktur. Genelde hasta ve ailesi için, biliflsel, davran flç ve psikososyal tedavi yaklafl mlar n ; bafla ç kma becerilerinin kazand r lmaya çal fl ld süreci anlatmak için kullan l r (16). Yap land r lm fl e itim programlar ise; hasta, aile ve uzmanlar n yüz yüze, planl olarak, amaçlanan tan mlar üzerinde, hasta ve ailesinde, planl bir geliflim ve de ifliklik oluflturma sürecinin hedeflendi i programlar olarak tan mlanmaktad r. Goldman psikoe itimi; psikiyatrik hastal olan bir kifliyi, tedavi ve rehabilitasyon amac na hizmet etmek için e itmek veya gelifltirmek, örne in kiflinin hastal n kabul etmesini sa lamak tedavi ve rehabilitasyon için aktif kooperasyonu ilerletmek ve hastal n neden oldu u kay plar karfl lamaya dönük bafla ç kma yeteneklerini kuvvetlendirmek olarak tan mlam flt r (17). PE, psikiyatrik bozuklu u olan hastalar ve ailelerine hastal n do as, seyri, tedavi seçenekleri, hastane ve topluma dayal hizmetlere nas l ulafl laca yolunda bilgilendirilmeleri ile birlikte hastal k ve buna ba l sorunlarla bafla ç kma yeteneklerini de kazand rmak anlam nda kullan l r. Hem hasta hem de ailenin hastal daha iyi anlamalar n sa lamak, davran fl ve tutumlar n düzeltmek yolu ile, hastan n hastaneden ç - k fl sonras nda sosyal hayata uyumu, toplum içinde tedavinin sürdürülmesi, ifllevselli e olumlu katk lar n n olmas amaçlan r. Glick ve ark. psikoe itimi; hastal n anlafl lmas ve davran fllar n de ifltirilmesi amac yla psikozun semptomlar, etiolojisi ve gidifline iliflkin bilgilerin sistemli olarak verilmesi olarak tan mlam fllard r (17). Birçok çal flma, tek bafl na PE ya da di er tedavi yaklafl mlar yla kombinasyonlar n etkinli ini de erlendirmifltir. PE modelleri içinde Miklowitz ve Goldstein in (19) Aile Odakl Tedavisi, Frank ve ark. n n (20) Kiflileraras ve Sosyal Ritim Tedavisi, Lam ve ark. n n (19) Biliflsel ve Davran flç Tedavisi, Bauer ve McBride n (19) Yaflam Hedefleri Program say labilir. Psikoe itim programlar : 1. Hastal n biyolojik do as üzerine bilgi verme, 2. Hastan n strese yatk nl n n belirlenmesi, 3. Hastan n do al bafl etme mekanizmalar - n n tan nmas, 4. Var olan destek mekanizmalar n harekete geçirilmesi, 5. Ailelerin tedavi sürecinde birer yard mc hale getirilmesi, 6. Bireysel farkl l klara göre yeni düzenlemeler yap lmas, 7. Hastan n öncelik ve amaçlar n n tedavinin merkezine konulmas temelleri üzerine kurulmufltur. Becerilerin art r lmas ve iyilefltirilmesi ya da yenilerinin kazand r lmas do al olarak ifllevselli i de art rmaktad r. Psikoe itimin Geliflimi 19. yüzy l n bafl ndan itibaren bat l sanayileflmifl ülkelerde, depo hastanelerdeki hasta say s - n n artmas, psikiyatrik hizmetlerin verimsizleflmesi sonucu toplum ruh sa l hizmeti, toplum psikiyatrisi kavramlar ortaya ç km flt r. 19. yüzy l n ortalar ndan itibaren depo hastanelere alternatif olarak, yatarak tedavi sonras bak m sa lamaya yönelik, çiftlik plan, kulübe plan, pansiyon programlar gelifltirilmifltir.
20. yüzy l n bafllar nda, hastane sonras bak m ve ayaktan tedavi programlar ile, hastalara hastaneden ç kt ktan sonra ayaktan tedavi programlar uygulanmaya bafllanm flt r (21,22). 1960 l y llardan itibaren toplum ruh sa l hizmetleri ve koruyucu ruh sa l ön plana ç km fl ve hastalar n, mümkün olan en k sa süre içinde hastaneden ç kar lmalar, topluma entegrasyonlar sa lanmaya çal fl lm flt r. Ancak, bu uygulama, taburcu edilen hastalar n k sa bir süre sonra yeniden hastalanmalar, tekrar hastaneye yat r lmalar ve bak m maliyetinin artmas sorununu da beraberinde getirmifltir. Ayr ca, bu k s r döngünün hastalar ve aileleri üzerinde olumsuz psiko-sosyal etkiler yaratmas, hastalar n toplum içinde tedavi ve bak mlar n n sürdürülmesi gere ini ortaya ç karm flt r. 1950 li y llara kadar psikiyatrik hastal klar n gidifli ve tedavisinde aile faktörü ele al nmam fl, ancak 60 ve 70 li y llardan itibaren, ailenin tedavideki yerini araflt - ran çal flmalara bafllanm flt r (21,22). Psikiyatri d fl di er hastal klarda, hastal k hakk nda verilen e itimin, hastal n seyrini olumlu yönde etkiledi inin saptanmas, psikiyatrik hastal klarda da hasta ve ailesinin e itilmesinin, hastal n seyrini olumlu yönde etkileyece ini düflündürmüfl, bir tak m sistemli e itim programlar uygulanmaya bafllanm flt r (21,22). Psikoe itimin Önemi Psikiyatrik rehabilitasyon alan, flizofreni ve affektif bozukluklar n büyük bir k sm n n süre en semptomlarla gitmesi, alevlenme ve epizodlar n s k ve uzun süreli olmas n n büyük kay plara yol açt n n anlafl lmas ile önem kazanm flt r (23). deal olarak PE, verilen bilginin al nd ndan emin olmak için ötimik dönemde uygulan r (24). Bununla birlikte, baz çal flmalarda bu ilkeye uyulurken, baz lar nda uyulmamaktad r (25-29). PE, psikiyatrist, klinik psikolog, hemflire ve sosyal çal flmac gibi farkl psikiyatri profesyonelleri taraf ndan tek tek ya da grup format nda verilebilir. Önemli olan bu alanla ilgili spesifik e itim al nm fl olmas d r (12). Psikiyatrik hastal olan kifliler ve ailelerine e itim verilmesi, hastal klar n tedavisinde önemli bir etkendir. PE günümüzde daha genifl bir terapötik yaklafl m n bir parças olarak görülmektedir. Bu sayede bafllang çtan itibaren, hasta ve ailesi tedavi ekibiyle terapötik iflbirli inin bir parças olurlar. Günümüzde, geçmiflteki içgörünün önemini vurgulayan yaklafl mlardan, psikiyatrik hastal olan kifliler ve ailelerine e itim ve destek sa lamaya do ru bir kayma vard r (30,31). Farmakolojik tedavilerdeki sa lanan ilerlemeye paralel olarak, bipolar bozuklu un tedavisinde, psikososyal müdahalelerde de gözle görülür bir geliflme izlenmektedir (12). Aile iliflkilerinin kalitesi ve sosyal destek, hastal n seyrinde önemli bir rol oynamaktad r (32-34). Erim ve Hornung, 1990 y l nda, hastalar n hastal klar ve kulland klar ilaçlar hakk nda e itildiklerinde, hem kendi sorumluluklar n almaya daha fazla e ilim gösterdiklerini hem de bu konudaki yaflant lar, yanl fl fikirler ve sorunlar n paylafl lmas ile ilaç uyumunun artt n belirtmifllerdir (35). Bipolar bozuklukta PE Kanada Duygudurum ve Anksiyete A gibi yak n zaman uzman uzlafl k lavuzlar nda anahtar pozisyona oturuyor gibi görünmektedir (36). PE yaln zca hastalara de il, ayn zamanda aileye, hasta için önemli di er kiflilere ve bak m verenlere uygulanabilir. Bu konuda hasta ve ailesine yönelik, hastal k hakk nda temel bilgi, hastal n tedavisi ve bu hastal kla en iyi nas l yaflanaca na dair k lavuzlar vard r (19). Psikoe itime yöneliflin pek çok nedeni vard r. Yap lan araflt rmalarda biyolojik, psikolojik ve çevresel pek çok faktörün psikiyatrik hastal n oluflumu ve devam nda rol oynad saptanm flt r. Hastalar n ve ailelerinin hastal k hakk nda bilgilendirilmesinin mental hastal k belirtilerini
azaltt n göstermesi psikoe itimsel gruplara yönelifli art rm flt r. Bunun yan nda ruh sa l sistemlerinin ve sigorta kurumlar n n hastanede kal fl sürelerini k saltmaya do ru gidiyor olmas ve ekonomik nedenlerle yat fl sürelerinin daha k sa tutulmaya çal fl lmas da, bu çabada rol oynam flt r (37,38). E itimsel gruplara yöneliflin di er bir nedeni de, pek çok hastal n yüksek tekrarlama riski ve kronik nitelik tafl mas d r. Hastalar n mükerrer yat fl nedenleri, hastal n reddi, yak nlarla iliflkilerde problemler, intihar düflüncesi, tedaviye uyumsuzluk, iflle ilgili problemler ve di er sosyal streslerdir. Tekrarlayan yat fllar olan hastalar n tedaviye uyumlar kötüdür (39). Taburculuk sonras ilaç tedavisi ile birlikte, iyi planlanm fl psikososyal yard mlar n bir y l içinde tekrarl yat fllar dramatik olarak azaltt saptanm flt r (40). E itimsel giriflimler relapslar ve rekürrensleri azaltt gibi, yaklaflmakta olan hastal k belirtilerinin daha iyi tan nmas na, böylelikle epizodlar n daha k sa ve hafif belirtilerle geçirilmesini sa lamaktad r. Son bir neden de e itimsel yaklafl mlar n hastalara ve ailelere yard mc oldu u yönündeki bulgular n artmaya bafllamas - d r (16). Psikiyatrik hastalarda tabii ki ilaç kullan m ön plandad r. Ancak, tedavide psikoe itimsel yaklafl mlar n yarar da göz ard edilemez. PE kolayl kla pek çok hastal a ve bütün yafl gruplar - na uygulanabilmektedir. Bu çeflit giriflimler, disiplinler aras çal flmay ve tak m çal flmas n art rarak tüm klinik disiplinlerden deneyimli kiflileri bir araya toplar (41). Solomon ve ark. (42) psikiyatrik hastal klar olan hastalar ve ailelerinden rasgele yöntemle seçilmifl 183 hasta ve 183 akrabada psikoe itimsel yaklafl mlar denemifller ve grup olarak yap lan bu tür çal flmalar n aile üyelerinin bafla ç kma becerilerini art rd n saptam fllard r. Ayr ca bu gruplarda ayn durumdaki kiflilerle tan flman n hasta ailelerine iyi geldi i belirlenmifltir. 1987, 1991 ve 1992 de yap lan çal flmalar bireysel ve grup olarak hastal k hakk nda PE in yarar n göstermifltir (42). Hasta için bir e itim program na kat lmak beraberinde sosyalleflmeyi getirirken, grup deste i ve sosyal destek sistemlerine ulaflmay da kolaylaflt rm flt r (42). Psikoe itimin amaçlar Literatür taramalar, hasta ve ailesinin PE nin bir tak m amaçlara hizmet etti ini gösterir: 1. Hastal n baz semptomlar n iyilefltirmek, 2. Aileye düflen yükü ve stresi azaltmak, 3. De iflim umudunu art rmak, 4. Relaps önlemek, 5. Hasta ve ailesinin yaflam kalitesini art rmak için yeni bafla ç kma yetenekleri edinmelerine yard m etmek, 6. Biliflsel, afektif ve davran fl de ifliklikleri yapmak, 7. Emosyonel destek sa lamak, 8. Tedavi uyumunu art rmak (30,31,38). Hatfield a göre aileler için PE in di er bir amac da, a r bir kronik ruhsal hastal olan bireylere sahip olanlar n, uzun süreli iyi bak c lar olmalar n sa lamakt r. Pek çok hasta gerekti inde tedavi karar n veren aileleri ile yaflamaktad r. E itim programlar nda rol almak, ailelere böyle hasta bir üye ile yaflarken karfl laflacaklar problemleri daha kolay aflmalar na yard m etmektedir (16). Psiko-E itsel Program Uygulamalar ve Sonuçlar Çal flmalar n ço u PE nin hem lityum tedavisine (25,43-48), hem de di er duygudurum dengeleyicileri ile tedaviye (25,43,48,49) uyumu art rd - n göstermektedir. Buna karfl l k hastalarla (50) ya da onlar n eflleriyle (51) yap lan az say da çal flma anlaml bir de ifliklik olmad sonucuna
varm flt r. S n rl say da hasta ile (n=14) yürütülmüfl olmakla birlikte Kripke and Robinson un çal flmas PE nin klinik durumu iyilefltirdi ini göstermifltir (52). Bu daha sonra di er çal flmalarla do rulanm flt r (27). Aç k bir çal flmada Cerbone ve arkadafllar PE ile kombine edilen tedavinin epizodun süresini ve fliddetini azaltt n göstermifltir (50). Baz çal flmalar PE nin manik ve depresif semptomatolojide (48,53) baz lar da manik semptomatolojide (29) iyileflmeye yard m etti ini göstermifltir. Birçok çal flmada, hastalara prodromal belirtilerle ilgili e itim vererek, öncü belirtiler ortaya ç kt nda tan ma ve erken müdahale konusu araflt r lm flt r. Perry ve ark. n n çal flmas PE nin relaps s kl n önlemede pozitf etkisini ilk gösteren çal flmad r (54). yi dizayn edilmifl, 120 bipolar hastayla yap lan randomize kontrollü bir çal flmada Colom ve ark., satandart tedaviye eklenen 21 seansl k PE grubu ve yap land r lmam fl kontrol grubu oluflturmufllar, 6 ayl k tedavi ve 2 y ll k izlem sonucunda PE, hem manik hem de depresif epizodlar geciktirme konusunda daha etkili bulunmufltur (45). lk olarak Cochran 6 ayl k izlem çal flmas nda PE ile düflük yat fl oranlar oldu unu göstermifltir (44). zleyen y llarda, elde edilen veriler PE nin hastanede yat fl süre ve/veya s kl nda önemli oranda azalmaya yol açt n göstermifltir (45,49,50,55-57). Bipolar hastalar n akrabalar na (aile, efl) uyguland zaman, PE onlar n hastal k, hastal n tedavisi ve sosyal destek sistemleri hakk ndaki bilgilerini art rmakta ve bu, hastal n yükünü hafifleterek tedavi sonuçlar na olumlu katk da bulunmaktad r (51,56,58,59). Hasta yak nlar PE den yaraland nda, hastalar daha az relaps, daha uzun ötimik dönem, daha iyi tedavi uyumu ve semptom iyileflmesi göstermektedir. Falloon ve ark. n n yapt bir çal flmada, destekleyici bireysel psikoterapi ile birlikte k sa aile dan flmanl n n verildi i grupla, davran flç aile tedavisi, ailenin evde problem çözme ve iletiflim becerileri e itimi ve 3 ayl k yo un terapi ve 6 ay takip seanslar uygulad klar hasta ve aile grubunu karfl laflt rm fllar ve hastan n ifllevselli inde art fl, yükünde ve tedavi masraflar nda azalma saptam fllard r (60). Tarrier, yaln zca 2 k sa seans e itim ve standart tedavi alan hastalarla, 9 ay süreli davran flç program, e itim, stresle bafl etme, problem çözme, amaç koyma e itimi alan hastalar karfl laflt rm fl, 9 ay ve 2 y l süreli takiplerde e itimin nüksü ve psikiyatrik semptomlar azaltt n saptam flt r (61). Peet ve Harvey, affektif bozukluk tan s alm fl ve halen remisyonda olan 60 hastan n 30 una videoteyp, yaz l notlar ve evde takip ziyaretleri ile verilen lityum e itim program n n tedavi konusunda oldukça önemli geliflmeler sa lad n bildirmifllerdir (62). Hastanemizde yap lan bir çal flmada, bipolar I bozukluk tan s alm fl ve yap land r lm fl e itim program uygulanan 32 olgu, uygulanmayan 30 olgu ile karfl laflt r ld nda; yap land r lm fl e itim program n n hastal tan ma ve hastal n n fark nda olma düzeyini belirgin olarak artt rd saptanm flt r. E itim alan grupta e itim almayan gruba göre hastaneye acil baflvuru say s ve zor kullanarak hastaneye getirilme oran önemli ölçüde azal rken, kendi iste i ile poliklini e gelme oran ve ilaç uyum düzeyi artm flt r. Standart ilaç tedavisine ek olarak yap lan e itim çal flmas sonucunda, hastaneye yeniden yat fllar n 5,3 oran nda azald saptanm flt r. E itim alan grupta e itim program uygulamas sonras nda çal flma durumunda belirgin düzelme saptan rken, e itim almayan grupta bir y l önceki ve flimdiki çal flma durumlar aras nda fark saptanmam flt r (63). Ayr ca, di er bir çok çal flma da, PE ile fonksiyonel iyileflme ve yaflam kalitesin-
de art fl oldu unu desteklemektedir (25-27,43,50, 54). Affektif bozuklu u olanlar n %15 inin intihar etti i saptanm flt r. Tamamlanm fl intiharlar n % 45 inden fazlas n affektif bozuklu u olan hastalar oluflturmaktad r. Affektif bozukluklar n, özellikle akut dönemde, çocuklar dahil tüm aile üzerinde olumsuz etkilerinin oldu unu gösterir çok say da literatür bulunmaktad r (16). Suisid, bipolar bozukluk hastalar nda en önemli kayg nedeni olmas na ra men, PE bu konuyu do rudan etkileyen bir unsur de ildir ancak, tedaviye uyumu art rmak farmakoterapinin (lityum) koruyucu etkisini güçlendirmek anlam na da gelece inden PE nin dolayl da olsa suiside karfl etkili oldu u söylenebilir (64). SONUÇ Özetleyecek olursak PE, bipolar bozukluk ve tedavisi hakk nda bilgilenme, hastal a karfl tutum, tedavi uyumu, semptom iyileflmesi, depresif ve hipo(manik) epizodlar önleme, hastanede yat fl süresini ve say s n azaltma, sosyal-mesleki ifllevsellikte ve yaflam kalitesinde iyileflme, ailenin tedaviye katk s, suisid önleme konular nda önemli oranda katk sa lamaktad r (19). PE ye baflvurmak güçlü bir flekilde önerilmekte, ancak tek bafl na de il di er tedavilere ek olarak kullan lmas gerekti inin alt çizilmektedir (24). KAYNAKLAR 1. Liberman RP, Mueser KT, Wallace CJ: Social skills training for schizophrenic individuals at risk of relapse. Am J Psychiatry 143:523-526, 1986. 2. Marder SR, Wirshing WC, Mintz J ve ark.: Two-year outcome of social skills training and group psychotherapy for outpatients with schizophrenia. Am J Psychiatry 153:1585-1592, 1996. 3. Chambon O, Eckman T, Trinh A ve ark: Social skills training as a way of improving quality of life among chronic mentally ill patients: presentation of a theoretical model. Eur Psychiatry 7:213-220, 1992. 4. Herz MI, Lamberti JS, Mintz J ve ark: A program for relapse prevention in schizophrenia. A controlled study. Arch Gen Psychiatry 57:277-283, 2000. 5. Grunebaum H, Friedman H: Building collaborative relationships with families of the mentally ill. Hosp Community Psychiatry 39:1183-1187, 1988. 6. Hogarty GE, Anderson CM, Reiss DJ ve ark: Family psychoeducation, social skills training and maintenance chemotherapy in the aftercare treatment of schizophrenia. Arch Gen Psychiatry 43:633-642, 1986. 7. Corrigan PW, Liberman RP: From noncompliance to collaboration in the treatment of schizophrenia. Hosp Community Psychiatry 41:203-1211, 1990. 8. Ferguson K: Education for psychiatric clients and carers. Nurs Times 87:48, 1991. 9. Ball J, Mitchell P, Malhi G ve ark: Schema-focused cognitive therapy for bipolar disorder: reducing vulnerability to relapse through attitudinal change. Aust. N. Z. J. Psychiatry 37:41-48, 2003. 10. Blairy S, Linotte S, Souery D ve ark: Social adjustment and self-esteem of bipolar patients: a multicentric study. J. Affect. Disord 79:97-103, 2004. 11. Dion GL, Tohen M, Anthony WA ve ark: Symptoms and functioning of patients with bipolar disorder six months after hospitalization. Hosp. Commun. Psychiatry 39:652-657, 1988. 12. Michalak EE, Yatham LN, Lam RW: The role of osychoeducation in the treatment of bipolar disorder: A clinical perspective. Clin. Approach. Bipolar Disord 3:5-11, 2004. 13. Michalak EE, Yatham LN, Wan DD ve ark: Perceived quality of life in patients with bipolar disorder. Does group psychoeducation have an impact? Can J Psychiatry 50:95-100, 2005. 14. Strakowski SM, Keck Jr PE, McElroy SL ve ark: Twelve-month outcome after a first hospitalization for affective psychosis. Arch. Gen. Psychiatry 55:49-55, 1998. 15. Ifl k E: fiizofreni. Kent Matbaac l k, Ankara, s.204-206, 1997. 16. Daley DC, Bowler K, Chalene H: Approaches to patient and family education with affective patient. Education and Counseling s.163-174, 1992. 17. Goldman CR: Toward a definition of psychoeducation. Hospital Community Psychiatry 39:666-668, 1988. 18. Glick ID, Lorenzo B, Keigo O ve ark: Effectiveness in psychiatric case III psychoeducation and outcome for patients with major affective disorders and their families. British Journal of Psychiatry 164:104-106, 1994. 19. Rouget BW, Aubry JM: Efficacy of psychoeducational approaches on bipolar disorders: a review of the literature. J Affect Disord 98:11-27. 2007. 20. Frank E, Kupfer DJ, Ehlers CL ve ark: Interpersonal and social rhythm therapy for bipolar disorder: Integrating interpersonal and behavioural approaches. Behav Ther 17:143-149, 1994. 21. Gelder M, Gath D: Psychiatric Services. Oxford Textbook of Psychiatry, s.644-663, 1984. 22. Harris M, Bergman HC, Bachrach LL: Psychiatric and non psychiatric indicators for rehospitalization in chronic patient population. Hosp Comn Psychiatry 39:963-966, 1986. 23. Kaplan HI, Sadock BJ: Synopsis of Psychiatry. 8.bask, Mass Publishing Co, Egypt, s.110, 1998. 24. Vieta E: Improving treatment adherence in bipolar disorder through psychoed ucation. J Clin Psychiatry 66:24-29, 2005. 25. Bauer MS, McBride L, Chase, C ve ark: Manual-based
group psychotherapy for bipolar disorder: a feasibility study. J Clin Psychiatry 59:449-455, 1998. 26. Bauer MS, McBride L, Williford WO ve ark: Collaborative care for bipolar disorder: Part II. Impact on clinical outcome, function, and costs. Psychiatr Serv 57:937-945, 2006. 27. Clarkin JF, Glick ID, Haas GL ve ark: A randomized clinical trial of inpatient family intervention. V. Results for affective disorders. J Affect Disord 18:17-28, 1990. 28. de Andres RD, Aillon N, Bardiot MC ve ark: Impact of the life goals group therapy program for bipolar patients: an open study. J Affect Disord 93:253-257, 2006. 29. Simon GE, Ludman EJ, Bauer MS ve ark: Long-term effectiveness and cost of a systematic care program for bipolar disorder. Arch Gen Psychiatry 63:500-508, 2006. 30. Goldwyn RM: Educating the patient and family about depression. Med Clin North Am 72: 887-896, 1988. 31. Hatfield AB: Issues in psychoeducation for families of the mentally ill. Int J Mental Health 17:48-64, 1988. 32. Johnson L, Lundstrom O, Aberg-Wistedt A ve ark: Social support in bipolar disorder: its relevance to remission and relapse. Bipolar Disord 5:129-137, 2003. 33. Miklowitz DJ, Goldstein MJ, Nuechterlein KH ve ark: Family factors and the course of bipolar affective disorder. Arch Gen Psychiatry 45:225-231, 1988. 34. O'Connell RA, Mayo JA, Eng LK ve ark: Social support and long-term lithium outcome. Br. J. Psychiatry 147:272-275, 1985. 35. Gökalp P. Psikososyal kuramlar-tedaviler. Biyolojik Psikiyatri 1. bask, cilt 1. Ceylan ME (ed.), stanbul. s.224-246, 1993. 36. Yatham LN, Kennedy SH, O'Donovan C ve ark: Canadian Network for Mood and Anxiety Treatments (CANMAT) guidelines for the management of patients with bipolar disorder: consensus and controversies. Bipolar Disord 7:5-69, 2005. 37. Anderson CM, Griffin S, Rossi A: A comparative study of the impact of education vs. process groups for families of patients with affective disorders. Fam Process 25:185-205, 1986. 38. Lewinsohn PM: The coping with depression course: review and future directions. Can J Behav Sci 21:470-491, 1989. 39. Kent SY: Psychiatric and social reasons for frequent rehospitalization. Hospital and Comn Psychiatry 45:347-350, 1994. 40. Rabiner JC, Zuegner JT, Kane JM: Outcome study of first episode psychosis: relapse rates after 1 year. American Journal of Psychotherapy 143:1155-1158, 1986. 41. Glick ID, Haas M: A randomized clinical trial of inpatient family intervention V results for affective disorders. J Affect Disorder1:17-28, 1990. 42. Solomon P, Drain J, Mannion E ve ark: Impact of brief family psychoeducation on self-efficacy. Schizophrenia Bulletin 22:41-50, 1996. 43. Clarkin JF, Carpenter D, Hull J ve ark: Effects of psychoeducational intervention for married patients with bipolar disorder and their spouses. Psychiatr. Serv 49:531-533, 1998. 44. Cochran SD: Preventing medical noncompliance in the outpatient treatment of bipolar affective disorders. J Consult. Clin. Psychol 52:873-878, 1984. 45. Colom F, Vieta E, Martinez-Aran A ve ark: A randomized trial on the efficacy of group psychoeducation in the prophylaxis of recurrences in bipolar patients whose disease is in remission. Arch Gen Psychiatry 60:402-407, 2003. 46. Colom F, Vieta E, Sanchez-Moreno J ve ark: Stabilizing the stabilizer: group psychoeducation enhances the stability of serum lithium levels. Bipolar Disord 7:32-36, 2005. 47. Harvey NS, Peet M: Lithium maintenance: 2. Effects of personality and attitude on health information acquisition and compliance. Br J Psychiatry 158:200-204, 1991. 48. Miklowitz DJ, George EL, Richards JA ve ark: A randomized study of family-focused psychoeducation and pharmacotherapy in the outpatient management of bipolar disorder. Arch Gen Psychiatry 60:904-912, 2003. 49. van Gent EM, Zwart FM: Five year follow-up after educational therapy added to lithium prophylaxis: five year after group added to lithium. Depression 1:225-226, 1993. 50. Cerbone MJA, Mayo JA, Cuthbertson BA ve ark: Group therapy as an adjunct to medication in the management of bipolar affective disorder. Group 16:174-187, 1992. 51. van Gent EM, Zwart FM: Psychoeduca tion of partners of bipolar-manic patients. J Affect Disord 21:15-18, 1991. 52. Kripke DF, Robinson D: Ten years with a lithium group. McLean Hosp J 10:1-11, 1985. 53. Miklowitz DJ, George EL, Axelson DA ve ark: Family-focused treatment for adolescents with bipolar disorder. J Affect Disord 82:113-128, 2004. 54. Perry A, Tarrier N, Morriss R ve ark: Randomised controlled trial of efficacy of teaching patients with bipolar disorder to identify early symptoms of relapse and obtain treatment. BMJ 318:149-153, 1999. 55. Colom F, Vieta E: A perspective on the use of psychoeducation, cognitive-behavioral therapy and interpersonal therapy for bipolar patients. Bipolar Disord 6:480-486, 2004. 56. Honig A, Hofman A, Rozendaal N ve ark: Psychoeducation in bipolar disorder: effect on expressed emotion. Psychiatry Res 72:17-22, 1997. 57. Rea MM, Tompson MC, Miklowitz DJ ve ark: Familyfocused treatment versus individual treatment for bipolar disorder: results of a randomized clinical trial. J. Consult. Clin. Psychol 71:482-492, 2003. 58. Brennan JW: A short-term psychoeducational multiple-family group for bipolar patients and their families. Soc Work 40:737-743, 1995. 59. Reinares M, Colom F, Martinez-Aran A ve ark: Therapeutic interventions focused on the family of bipolar patients. Psychother. Psychosom 71:2-10, 2002. 60. Falloon IR, Boyd JL, McGill JL ve ark: Family management in the prevention of morbidity of schizophrenia: Clinical outcome two-year longitudinal study. Gen Psychiatry 42:887-896, 1985. 61. Tarrier N, Barrowclough C, Proceddu K: The community management of schizophrenia a controlled trial of a behavioral intervention with families to reduce relapse. Br J Psychiatry 153:532-542, 1988.
62. Peet M, Harvey NS: Lithium maintenance: 1. A standard education program for patients. Br J Psychiatry 158:197-200, 1991. 63. Tüzün-Alatafl E. Bipolar I Bozuklu u olgular ve ailelerini hastal k hakk nda bilgilendirmenin hastal k seyrine etkisi. Yay mlanmam fl uzmanl k tezi. Bak rköy Ruh ve Sinir Hastal klar E itim ve Araflt rma Hastanesi, stanbul, 2001. 64. Goodwin FK, Fireman B, Simon GE ve ark: Suicide risk in bipolar disorder during treatment with lithium and divalproex. JAMA 290:1467-1473, 2003. 149