T.C. SAYIġTAY BAġKANLIĞI TÜRKĠYE DENĠZCĠLĠK ĠġLETMELERĠ A.ġ. ( TDĠ ) 2013 YILI DENETĠM RAPORU
Bu rapor, 03.12.2010 tarih ve 6085 sayılı Kanunu ile 24.11.1994 tarih ve 4046 sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamaları Hakkında Kanun uyarınca hazırlanmıģ olup SayıĢtay Rapor Değerlendirme Kurulu nun 01.10.2014 tarih ve 153 sayılı oturumunda kabul edilmiģtir.
KuruluĢun unvanı : TDĠ Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri Aġ. KuruluĢun merkezi : Ġstanbul Bağlı olduğu kuruluģ : T.C.BaĢbakanlık ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı Adı T.C. BaĢbakanlık ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı Ortaklar Grubu Hisse sayısı Sermaye Durumu Sermaye Taahhüt edilen Ödenen ÖdenmemiĢ TL % TL TL A 77.331.905 77.331.905 35 45.855.507,92 31.476.397,08 T.C. BaĢbakanlık ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı B 143.616.394 143.616.394 65 85.160.228,00 58.456.166,00 T.C. BaĢbakanlık ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı C 1 1 1,00 - Toplam 220.948.300 220.948.300 100 131.015.736,92 89.932.563.08
Karar Organı Karar Organındaki Unvanı 1-BaĢkan Adı ve Soyadı Ġsmail Ġlhan HATĠPOĞLU (Yönetim Kurulu) Temsil ettiği Bakanlık veya KuruluĢ T.C. BĢb. Özl. Ġd.BĢk KuruluĢtaki görevi veya mesleği Bütçe ve Mali Kontrol Gn.Md. Görevde Bulunduğu Süre BaĢlama AyrılıĢ tarihi tarihi 15.04.2011 14.05.2014 -BaĢkan H.Abdullah KAYA Milli Emlak Gn.Md. 2-Üye- BaĢkan V. Osman ĠLTER ÖĠB BaĢkan Yrd. 02.06.2014 14.05.2012 11.09.2012 Devam ediyor 11.09.2012 Devam ediyor 3-Üye Burhan KÜLÜNK Genel. Müdür 03.01.2003 15.08.2012 15.08.2012 14.09.2013 - Üye Eyüp ÇAKMAK Genel Müdür V. 02.06.2014 Devam ediyor 4-Üye Kemal YURTNAÇ YurtdıĢı Türkler ve 25.02.2011 14.03.2013 Akr. Topluluk.BĢk. - Üye H.Abdullah KAYA Milli Emlak Gn. Md. 22.03.2013 02.06.2014 5-Üye M.ġükrü DOĞAN ÖĠB BaĢkan Yrd. 15.05.2012 14.04.2013 -Üye Yılmaz ARSLAN Batman Valisi 15.04.2013 Devam ediyor 6- Üye Mehmet TEKĠNARSLAN Ağrı Valisi 28.04.2011 14.05.2013 - Üye Melek Günden ÇINAR ÖĠB Pr. Grup BĢk. 12.06.2013 15.07.2014 7-Üye Mehmet AYDIN K.Ġ.K. BĢk Yrd. 08.11.2012 14.11.2013 - Üye Davut GÜNAYDIN Turizmci 15.11.2013 Devam ediyor Karar Organındaki Unvanı Adı ve Soyadı Denetim Kurulu (*) KuruluĢtaki görevi veya mesleği Görevde Bulunduğu Süre BaĢlama tarihi AyrılıĢ tarihi 1- Denetçi Ahmet ATAġÇI ĠĢletme 11.10.2012 31.03.2013 2- Denetçi Ġsmet TOPACA Döner Sermaye ĠĢletmesi Daire BaĢkanı 24.09.2010 31.03.2013 3- Denetçi Kasım DEMĠREL Tütün Teknoloji 24.12.2012 31.03.2013 Mühendisi (*) 6102 sayılı TTK gereği, ġirket Denetim Kurulu kaldırılmıģ, üyelerin görev süresi 31.03.2013 tarihi itibariyle sona ermiģtir.
ĠÇĠNDEKĠLER Sayfa I- TOPLU BAKIġ... I A-Deniz taģımacılığının Dünya ekonomisindeki yeri.. I B-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisindeki yeri ve geliģimi... III C-Öneriler... VII II- ĠDARĠ BÜNYE... 1 A-Mevzuat... 1 B-TeĢkilat... 4 C-Personel durumu... 29 III- MALĠ BÜNYE... 36 A-Mali durum... 36 B-Mali sonuçlar... 40 IV- ĠġLETME ÇALIġMALARI... 42 A-ĠĢletme bütçesinin genel durumu... 42 B-Finansman... 44 C-Giderler... 47 D-Tedarik iģleri... 48 E-Üretim ve maliyetler... 57 1-Üretim... 57 2-Üretim maliyetleri... 77 F-Pazarlama... 80 G-Sigorta iģleri... 82 H-ĠĢletme sonuçları... 83 I-Bağlı ortaklıklar ve iģtirakler... 86 J-Kalkınma planı ve yıllık programlar... 89 V- BĠLANÇO... 99 -Aktif (Varlıklar)... 99 -Pasif (Kaynaklar)... 117 VI- GELĠR TABLOSU... 123 VII- EKLER... 131
Kısaltmalar BEDAġ : Boğaziçi Elektrik Dağıtım ġirketi BOTAġ : Boru Hatları Ġle Petrol TaĢıma A.ġ. DHMĠ : Devlet Hava Meydanları ĠĢletmesi DPT : Devlet Planlama TeĢkilatı DWT : Deadweight long tons veya metric tons IMO : Uluslararası Denizcilik Örgütü ISL : Institute of Shipping Economics and Logistics ISPS : Uluslar arası Gemi ve Liman Tesisleri Emniyet Kodu ĠDO : Ġstanbul Deniz Otobüsleri KDV : Katma Değer Vergisi KEGM : Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü KHK : Kanun Hükmünde Kararname KĠT : Kamu Ġktisadi TeĢebbüsü KTD : Kıbrıs Türk Denizcilik Limitet ġirketi MDV : Maddi Duran Varlık MESBAġ : Mersin Serbest Bölge ĠĢleticisi A.ġ. MSC : Deniz Güvenlik Komitesi ÖĠB : ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı ÖYK : ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu PTT : Posta Telgraf TeĢkilatı ĠĢletmesi SGK : Sosyal Güvenlik Kurumu SOLAS : Denizde Can Güvenliği Hakkında Uluslararası Konvansiyon TDĠ :Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri TRANSBAġ: Trabzon Serbest Bölgesi ĠĢleticisi A.ġ. TTK : Türk Ticaret Kanunu TÜHĠS : Türk Ağır Sanayi ve Hizmet Sektörü Sendikası YĠD : Yap ĠĢlet Devret YPK : Yüksek Planlama Kurulu
TABLOLAR Bölümü Tablo no Sayfa I.Toplu BakıĢ 1 Toplu bilgiler VI II. Ġdari Bünye 2 Personel durumu 30 II. Ġdari Bünye 3 Personele yapılan harcamalar 33 II. Ġdari Bünye 4 Sosyal giderler 35 III. Mali Bünye 5 Mali durum 36 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 6 Bütçeye iliģkin toplu bilgiler 43 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 7 Finansman programı büyüklükleri 44 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 8 Giderler 47 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 9 ÇeĢitli giderler 48 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 10 Ġlk madde ve malzeme alımları 50 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 11 Hizmet alımları 51 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 12 Ġlk madde ve malzeme stokları 52 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 13 Hurda satıģları 55 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 14 Tekirdağ Limanı kara ve deniz ihalelerinin karģılaģtırılması 63 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 15 TDĠ tarafından iģletilen limanların özellikleri 64 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 16 HaberleĢme sayıları 74 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 17 Kruvaziyer yolcu sayıları 67 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 18 Üretim maliyetleri 78 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 19 SatıĢlar 81 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 20 Liman hizmetleri gelir grupları 81 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 21 Sigorta bilgileri 82 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 22 SatıĢların kârlılığı 83 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 23 SatıĢ sonuçlarına iliģkin göstergeler 84 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 24 ĠĢtirakler sermaye oranı 86 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 25 ĠĢtirakler faaliyet sonucu 87 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 26 Yatırım projeleri 90 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 27 Aktif 100 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 28 Bankalar hesabı 101 IV.ĠĢletme ÇalıĢmaları 29 Bankalar hesabının ayrıntısı 101 V.Bilanço 30 Ticari alacaklar 102 V.Bilanço 31 Alıcılar 102 V.Bilanço 32 ĠĢletici Ģirketlerden alacaklar 110 V.Bilanço 33 ÖzelleĢtirilen limanlardaki TDĠ payları 110 V.Bilanço 34 Kanuni takipteki TDĠ payı alacakları 111 V.Bilanço 35 Maddi duran varlıklar 115 V.Bilanço 36 Maddi duran varlıkların itfa düzeyi 116 V.Bilanço 37 BirikmiĢ amortismanlar 116 V.Bilanço 38 Pasif 117 V.Bilanço 39 Ticari borçlar 118 VI.Gelir Tablosu 40 Satıcılar 118 VI.Gelir Tablosu 41 Gelir tablosu 124
I I. TOPLU BAKIġ A. Deniz taģımacılığının Dünya ekonomisindeki yeri: Deniz taģımacılığı geçmiģte olduğu gibi, günümüzde de özellikle uluslararası ticari alanda olmak üzere önemli bir yere sahip bulunmaktadır. Ġlk gemilerin yaklaģık altı ya da yedi bin yıl önce ırmak haliçlerinden çıkıp açık denizlere doğru yelken açmasıyla baģlayan denizcilik, ticari iliģkilere sağladığı katkının yanında teknolojik geliģmelerin ilk uygulandığı faaliyet alanlardan biri olmuģtur. Dünya ticaret hacminin geliģmesi ile birlikte büyük miktardaki yüklerin defaten bir yerden diğer bir yere taģınabilmesi, güvenilir olması, sınır aģımı olmaması, mal kaybının en az düzeyde olması denizciliğin önemini arttırmıģtır. Bu hususların yanı sıra, hava yoluna göre 14, kara yoluna göre 7, demiryoluna göre 3,5 kat daha ucuz olmasının ortaya çıkardığı maliyet avantajı, deniz taģımacılığının dünyada en çok tercih edilen taģımacılık haline gelmesinde önemli bir faktör olmuģtur. Deniz taģımacılığının uluslararası taģımacılıktaki payının %90 lara kadar ulaģmıģ olması bunun açık bir göstergesidir. Deniz taģımacılığında gün geçtikçe önem kazanan ve yaģanan ekonomik daralmaya rağmen istikrarlı bir geliģme gösteren turistik amaçlı kruvaziyer taģımacılık denizde yolcu taģımacılığının önemli bir bölümünü meydana getirmektedir. Kruvaziyer turizminin baģlangıcını 19. yüzyılın ortalarına kadar gerilere götürmek mümkün olup, özellikle Avrupa ile ABD arasında yolcu taģımak amacıyla inģa edilen lüks yolcu gemilerinin 1960 lı yıllara kadar kullanıldığı, ancak o yıllardan itibaren hava yolu taģımacılığının geliģmesiyle birlikte bu taģımacılığın Ģekil değiģtirip ulaģımdan çok dinlenme ve eğlenme amaçlı turizme yöneldiği, yolcu gemilerinin de modern ve büyük kapasiteli bir turistik otelin denizlerde gezdirilmesi düģüncesiyle dizayn edildiği görülmektedir. Avrupa Kruvaziyer Konseyi tarafından açıklanan verilerde ise; 2010 yılında 5,5 milyon kiģinin bu turizmi tercih ettiği ve geçen yıla göre %10,8 oranında bir artıģın olduğu belirtilmektedir. Ġngiltere nin bu pazarda birinci sırada, Almanya nın ise ikinci sırada olduğu, Ġtalyan limanları transit yolcu geçiģinde en favori destinasyonu olurken, bunu Yunanistan, Ġspanya ve Fransa nın izlediği anlaģılmaktadır. Ülke limanlarını ziyaret eden gemi sayısında son yıllarda önemli artıģlar olması, Ġstanbul ve Ġzmir limanı çıkıģlı seferlere baģlanılması bu alanda yaģanan önemli geliģmelerdir. Feribot taģımacılığında ise yolcu ve araç taģınması söz konusu olup, taģıma mesafelerine göre kamaralı veya günlük yolcu olarak değiģik tipte feribotlar kullanılmaktadır. UlaĢım amacıyla denizde insan taģımacılığının pek çok yerde havayolu, karayolu ve demiryolu ile rekabet edebilmesi söz konusu olmamakla birlikte, kısa mesafelerde denizyolu ile ulaģımın avantajlı olduğu denizlerde çeģitli tipte yolcu gemileri ile taģımacılık yapılmaktadır. Bunun Türkiye deki örneği, Ġstanbul ve civarında Ģehir hatları yolcu gemileri, deniz otobüsleri ve özel motorlarla yapılan yolcu taģımacılığıdır. Özellikle karayolu taģımacılığının kısıtlandığı dönemlerde bu ulaģım Ģeklinin önemi daha da artmaktadır.
II Sayıştay Deniz taģımacılığının diğer bir bileģeni ise ulaģım zincirinin ara durağı durumunda olan limanlardır. GeçmiĢteki limandan limana hizmet anlayıģı değiģmiģ, kara ve deniz taģımacılığı arasındaki hizmet birimi durumuna gelmiģtir. Önceleri bir bölgenin bütün yüklerine hitap eden bir hizmet ünitesi durumunda iken, gemilerdeki çeģitlenmelere paralel olarak daha seri hizmet verebilmek için zamanla belli bir yükü ya da yük grubunu elleçlemeye yönelinmiģtir. 19. yüzyılın sonlarında Ġstanbul ve Ġzmir de hizmete verilen limanlar ülkede deniz ulaģımın geliģmesinde önemli rol oynamıģtır. Türkiye de kapsamlı liman yatırımlarına ancak 1950 li yıllarda baģlanılabilmiģtir. 27.01.1954 tarihinde yürürlüğe giren 6237 sayılı Limanlar ĠnĢaatı Hakkında Kanun, ulusal liman altyapısının oluģumunda öncülük etmiģtir. Bu kanunun temel felsefesi, yurt kıyılarındaki Ģehir ve kasabaların ihtiyaçlarını karģılamak olarak belirtilmiģtir. Yasanın getirdiği, yaptırılan tesisler yapımı tamamlandıkça ilgisine göre Bakanlar Kurulu nca kararlaģtırılacak esaslara göre iģletme teģekküllerine, özel idarelere veya belediyelere devrolunur hükmü çerçevesinde bu tesislerin iģletme ve kullanımı, limanlarda ve bazı iskelelerde TCDD ve Denizcilik Bankası Türk AO gibi iģletme teģekküllerine, iskelelerde ve barınaklarda da çoklukla ilgili özel idarelerle belediyelere bırakılmıģtır. Sonraki yıllarda ihtiyaç duyulan yerlerde özel liman ve iskeleler inģa edilerek devreye girmiģ, kamu kuruluģlarının iģlettiği bazı limanlar iģletme hakkı devri yoluyla özelleģtirilmiģlerdir. Deniz turizminde önemli bir paya sahip olan marinalar ise amatör denizciliğin geliģmesiyle birlikte önem kazanmıģ yat limanları olup, küçük tonajlı, ticari olmayan, sportif ve gezi amaçlı kullanılan teknelerin barınması, kıģlaması, tamir ve bakımlarının yapılabilmesi için denizcilere uygun imkânlar sağlayan kıyı tesisleri durumundadır. Akdeniz gerek kıyıları, gerekse iklimi ve deniz koģulları açısından amatör denizciler için oldukça uygun bir ortam sağladığından, kıyılarında oldukça fazla sayıda marina yer almaktadır. Buna karģılık, 1982 yılında yürürlüğe giren Turizmi TeĢvik Kanunu sonrasında ülkede tesis edilmeye baģlanan marinalar nitelik olarak oldukça ileri bir düzeye ulaģmıģ olmakla birlikte, nicelik açısından henüz yetersiz durumdadır. Akdeniz de en uzun kıyı Ģeridine sahip olan, kıyılarındaki yat turizmi her geçen gün artan ve yatların gereksinim duyduğu bakım-onarım hizmetleri açısından komģu ülkelere göre kıyaslanamayacak üstünlüklere sahip olan Türkiye de bu sektörün geliģtirilmesine yönelik çalıģmaların yapıldığı bilinmektedir. Uluslararası taģımacılıkta yolcu ve yük hareketliliğinin olduğu tesislerindeki güvenlik 11 Eylül 2001 tarihinde ABD de meydana gelen terör eylemlerinin ardından oldukça önem kazanmıģtır. Kasım 2001 de yapılan Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) nün 22 nci Genel Kurul toplantısında, denizde olabilecek terör eylemlerinin önlenmesi amacıyla, gemi ve liman tesislerinin emniyetine iliģkin yeni tedbirlerin geliģtirilmesi konusunda oybirliğiyle anlaģmaya varılmıģtır. Deniz Güvenlik Komitesi (MSC) tarafından yapılan yoğun çalıģmalar neticesinde oluģturulan düzenlemeler, 12 Aralık 2002 tarihinde yapılan Diplomatik Konferansta görüģülerek, Uluslararası Gemi ve Liman Tesisleri Emniyet Kodu (ISPS) adı altında 01.07.2004 tarihinde yürürlüğe girme koģuluyla onaylanmıģtır. Limanların daha güvenli hizmet vermesini amaçlayan ISPS düzenlemeleri, bu tarihten itibaren limanlarda tatbik edilmeye baģlanmıģtır.
III B-KuruluĢun tarihçesi, Türkiye ekonomisi içindeki yeri ve geliģimi: Türkiye de ticari deniz taģımacılığına 13. yüzyılın baģında imtiyaz tanınan yabancı gemilerle baģlanıldığı ileri sürülmekte olup, 15. yüzyılda Tersane-i Amire nin kurulmasıyla gemi yapımında olduğu kadar deniz taģımacılığında da önemli geliģmeler kaydedilmiģtir. Denizcilik sektöründeki hareketlilik Haliç e giren mavnaların ve çektirmelerin sayısıyla ölçülen Osmanlı Ġmparatorluğu nda sahip olunan çeģitli deniz kaynaklarının ezici bir tekne sayısına nasıl dönüģtürüldüğü hususu bilim çevrelerinde henüz yanıtlanamamıģ önemli bir soru olmakla birlikte, 19. yüzyılda dünyanın en büyük savaģ gemisini yapabilecek hale gelinmesi ülkedeki deniz ulaģtırmasını da doğrudan etkilemiģtir. Kamuya ait gemilerle Ġstanbul ile Suriye limanları arasında taģımacılık yapıldığı; özel kiģilere ait Türk bandıralı gemilerin ise Ġstanbul ile Tuna boyu ve Karadeniz kıyısındaki limanlarla, Suriye ve Mısır limanları arasında çalıģtığı, savaģ zamanında bu gemilerin ordunun hizmetine girip lojistik destek sağladıkları çeģitli kaynaklarda yer almaktadır 1. Buna karģılık, 16. yüzyıldan itibaren yabancı ülkelere daha kapsamlı imtiyazlar verilmesi ve imtiyaz tanınan ülke sayısının artması Türk bandıralı gemilerle yapılan ticari deniz taģımacılığının geliģmesini engellediği gibi, bu gemilerin yabancı bayrak altında çalıģmasına da yol açmıģtır. Bu olumsuzluğun giderilmesi için 16 ncı ve 17 nci yüzyıllarda ülkedeki gemi sahiplerine çeģitli teģvikler sağlanmaya çalıģılmıģ, ancak 18 nci yüzyılda bu teģviklerden vazgeçilmesi, Karadeniz deki taģımacılıkta Türk bandıralı gemilerin sahip olduğu önceliğin kalkması ve Türk Boğazları ndan geçiģlerin kolaylaģtırılması ülkede bu hizmet sektörünün geliģmesini büyük ölçüde engellediği gibi, deniz ulaģımında yabancı Ģirketler lehine bir durumun ortaya çıkmasına neden olmuģtur. Bu duruma ancak 1926 yılında kabul edilen Kabotaj Kanunu ile son verilebilmiģtir. Çoğunluğu küçük tonajlı yelkenli gemilerle sürdürülen bu faaliyetler 19 uncu yüzyıldan itibaren değiģmeye baģlamıģ ve ilk buharlı gemiler 1820 lerde Türk karasularında görülmüģtür. Ġlk buharlı geminin 1827 yılında satın alınması sonrasında ülke tersanelerinde imal edilen ilk buharlı geminin 1837 yılında suya indirilmesiyle birlikte yaģanmaya baģlanan bu geliģmeler 1841 yılında pervaneli ve buharla çalıģan Ġngiliz Novelty gemisinin Liverpool dan 420 ton yükle Ġstanbul a geliģiyle devam etmiģtir. 1844 yılında Bahriye Nezareti tarafından Ġngiltere den getirtilen Seyr-i Bahri gemisinin Ġstanbul-Ġzmit-Gemlik-Tekirdağ hattında, Eser-i Hayr gemisinin de Boğaziçi nde hizmete verilmesiyle önemli bir aģama kaydedilmiģtir. ĠĢletmecilikte özerk bir yönetim oluģturmak amacıyla 1843 yılında kurulan Fevaid-i Osmaniye Ġdaresi ise Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri nin ilk nüvesini oluģturmuģtur. 1878 yılında Ġdare-i Mahsusa, 1910 yılında Osmanlı Seyri Sefain Ġdaresi ve 1923 yılında Türkiye Seyri Sefain Müdüriyeti Umumiyesi ünvanıyla faaliyet gösteren KuruluĢ, 1933 yılında yeniden değiģikliğe uğramıģ, aynı yıl kurulup faaliyete geçen Denizyolları ĠĢletmesi, A.K.A.Y.(Adalar Kadıköy Anadolu Yalova) ĠĢletmesi ve Fabrika Havuzlar ĠĢletmesi unvanında üç teģekküle bölünmüģtür. 1938 yılında Denizbank ın kurulmasıyla yukarıdaki üç iģletme kapatılmıģ ve bunların görevleri ile birlikte; Ġstanbul, Ġzmir ve Trabzon Liman ĠĢletmeleri, Tahlisiye Umum 1 An economic and social history of the Ottoman Empire, Volume 1, Sayfa: 95, Halil Ġnalcık, Cambridge University Press
IV Sayıştay Müdürlüğü ve Van Gölü ĠĢletmesi de kuruluģun bünyesine dahil edilmiģtir. Denizbank 1,5 yıllık bir faaliyetten sonra Devlet Limanları Umum Müdürlüğü ve Devlet Denizyolları ve ĠĢletmeleri Umum Müdürlüğü unvanıyla kurulan iki teģekküle bölünmüģtür. 1944 yılında 4571 sayılı Kanunla, Devlet Denizyolları ve Limanları ĠĢletmesi kurulmuģ, denizyolu taģımacılığı ve liman faaliyetleri bu iģletmenin bünyesinde toplandığından yukarıdaki iki teģekkül lağvedilmiģtir. Ayrıca; Kıyı Emniyeti ĠĢletmesi nin ve satın alınan ġirket-i Hayriye nin faaliyetlerini de üstlenen yeni teģekkül 1952 yılına kadar faaliyetlerini sürdürmüģtür. Aynı yıl yürürlüğe giren 5842 sayılı Kanunla Denizcilik Bankası T.A.O. kurulmuģ, 1944 yılından beri çalıģmakta olan Devlet Denizyolları ve Limanları ĠĢletmesi nin faaliyetlerine son verilmiģtir. Denizcilik Bankası T.A.O. görevleri arasında bulunan Ģilepçilik ve tankercilik hizmetleri, yolcu taģıma faaliyetlerinden ayrılıp ayrı bir iģletme haline getirilmiģ, 1955 yılında bu iģletme, sermayesinin büyük kısmına katılarak kurduğu D.B. Deniz Nakliyatı T.A.ġ. ye devredilmiģtir. Denizcilik Bankası Türk AO nun unvanı, 1983 yılında yürürlüğe giren 117 sayılı KHK ile Türkiye Denizcilik Kurumu (TÜDEK) olarak değiģtirilmiģ, aynı yıl yürürlüğe giren 60 sayılı KHK ile bankacılık faaliyetleri bu kuruluģtan alınarak, bağlı ortaklık statüsünde kurulan Denizcilik Bankası T.A.ġ. ye intikal etmiģtir. 18.06.1984 tarihinde yürürlüğe giren 233 sayılı KHK ile teģekkülün unvanı Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri olarak yeniden değiģikliğe uğramıģ ve faaliyetleri arasında yer alan tersanecilik hizmetleri, 1985 yılı baģından itibaren Türkiye Gemi Sanayii Aġ ye devredilmiģtir. 4046 sayılı ÖzelleĢtirme Uygulamalarının Düzenlenmesine ve Bazı Kanun ve Kanun Hükmünde Kararnamelerde DeğiĢiklik Yapılmasına Dair Kanun un geçici 11 inci maddesi uyarınca özelleģtirme programına alınan TeĢekkül; 4046 sayılı kanunun 20 nci maddesinin (A) bendine istinaden T.C. BaĢbakanlık ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı nca Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri A.ġ. ne dönüģtürülmüģ ve hazırlanan Ana SözleĢme 06.02.1995 tarihinde onaylanmıģtır. ġirketin Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma ĠĢletmeleri Müdürlüğü, ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu nun 07.04.1997 tarih ve 97/12 sayılı kararı ile BaĢbakanlık Denizcilik MüsteĢarlığı na devredilmiģ, bilahare bu ĠĢletme Bakanlar Kurulu nun 12.05.1997 tarih ve 97/9466 sayılı kararı ile Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü adıyla bağımsız bir kamu iktisadi kuruluģuna dönüģtürülmüģtür. ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı, 4046 sayılı Kanunun ilgili hükümleri gereğince T.Gemi Sanayii A.ġ. nin çıkarılacak devir bilançosu üzerinden tüm hak ve yükümlülükleri ile birlikte T. Denizcilik ĠĢletmeleri ile birleģtirilmesi kararı almıģtır. Yapılan çalıģmalar sonucu T. Gemi Sanayii Aġ nin tüzel kiģiliği 22.05.2002 tarihinde T. Ticaret Sicil Gazetesi nde ilan edilerek sona erdirilmiģ; tersane hizmetleri için TDĠ bünyesinde Tersane Müdürlüğü oluģturulmuģtur. 2004 yılına kadar yurt içi ve yurt dıģında yolcu ve araç taģımacılığı ġehir hatları ve Denizyolları ĠĢletmelerince yürütülmekte iken, yılsonunda denizyolları gemileri satılmıģ, 2005 yılı Mart ayı sonunda 31.01.2005 tarihli ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu Kararı gereği ġehir hatlarının ve denizyollarının Ġstanbul ve Marmara daki faaliyetleri
V Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi ne devredilmiģtir. Son olarak Çanakkale Bölgesi nde yolcu ve araç taģımacılığı 24.07.2006 tarih ve 2000/60 no.lu ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu kararı çerçevesinde Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi ne 15.08.2006 tarihi itibariyle devredilmiģ, böylece KuruluĢ un araç ve yolcu konusundaki deniz ulaģımı görevi de ortadan kalkmıģtır. O bölgede bulunan Çanakkale-Kabatepe limanı ile Gökçeada daki Kuzu Limanı ve Uğurlu Ġskelesindeki mevcut hizmetlerine ise devam etmiģtir. TDĠ Aġ nin Ġstanbul limanı, yolcu gemilerinin yanaģtığı ve hizmet verildiği limandır. Bunun dıģında Güllük Limanı yük limanı olarak hizmet görmekte iken 2006 Haziran ayında Ģehir dıģında yeni özel bir limanın devreye girmesiyle fonksiyonunu kaybetmiģtir. Ayrıca KuruluĢ tarafından Ġstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Marmara denizinde verilen kılavuzluk hizmetleri ile römorkaj hizmetlerine ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu tarafından alınan 04.05.2010 tarih ve 2010/29 sayılı karar uyarınca son verilmiģ, bu iģler için kullanılan altyapı ve görevli personel Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü ne devredilmiģtir. Bu düzenleme sonrasında görev alanı liman iģletmeciliği ve tersanecilikle sınırlandırılan TDĠ, yaģanan sorunlar nedeniyle daha önce özelleģtirilen Tekirdağ Limanı nın iģletmesini ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu tarafından alınan 02.03.2012 tarih ve sayılı karar gereğince üstlenmek durumunda kalmıģtır. Ġncelemelerin sürdüğü 2014 yılında da bu kez Ordu Limanı iģletici Ģirketin talebi üzerine ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu nun aldığı 07.04.2014 tarih ve 2014/17 sayılı kararla TDĠ ye intikal etmiģtir. Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri Aġ nin son beģ yıla ait toplu bilgileri aģağıda gösterilmiģtir.
VI Sayıştay Tablo: 1 - Toplu bilgiler Son ArtıĢ Toplu bilgiler Ölçü 2009 2010 2011 2012 2013 iki yıl veya farkı azalıģ % Sermaye Bin TL 220.168 220.168 220.948 220.948 220.948 - - ÖdenmiĢ sermaye Bin TL 130.236 130.236 131.016 131.016 131.016 - - Öz kaynaklar Bin TL 156.931 108.107 80.829 68.813 78.174 9.361 13,6 Yabancı kaynaklar Bin TL 34.119 29.948 32.678 33.725 39.040 (3.685) (10,9) Yabancı kaynaklara sirayet eden zarar Bin TL - - - - - - - Finansman giderleri Bin TL 12-104 - - - - Maddi duran varlıklar (edinme değeri) Bin TL 186.277 120.964 121.659 121.724 115.640 (6.084) (5,0) Maddi duran varlıklar birikmiģ amort. Bin TL 74.881 45.142 49.319 53.599 54.922 1.323 2,5 Yatırımlar için yapılan nakdi ödemeler Bin TL 17.391 2.519 77 179 149 (30) (16,8) Yatırımların gerçekleģme oranı (nakdi) % 73 21 3 9 5 (4) (44,4) ĠĢtiraklere ve bağlı ortaklıklara ödenen sermaye Bin TL 2.118 4.236 4.236 9.027 9.352 325 3,6 -ĠĢtirakler ve bağlı ort. temettü geliri Bin TL 583 374 330 875 729 (146) (16) Tüm alım tutarı Bin TL 22.399 10.008 2.742 1.781 830 (951) (53,4) BaĢlıca (hizmet) üretim miktarı -Liman hizmetleri: Yükleme,boĢaltma,aktarma,ambarlama Bin ton - - - 1.342.322 1.801.621 459.299 34,2 Barındırma Bin GRT 16.367 9.035 20.257 22.810 25.025 2.215 9,7 -Pilotaj hizmetleri Bin GRT 869.061 375.986-1.188 1.225 37 3,1 -Römorkaj hizmetleri Bin GRT 117.227 30.571-1.240 1.500 260 21,0 Tüm üretim tutarı (üretim maliyeti) Bin TL 91.941 43.730 40.923 45.480 51.957 6.477 14,2 Net satıģ tutarı Bin TL 133.936 57.127 8.965 23.822 38.749 14.927 62,6 Stoklar (ilk madde ve malzeme) Bin TL 2.094 658 656 507 574 67 13,2 Kapsam dıģı aylıklı personel (ortalama) KiĢi 97 80 71 61 50 (11) (100,2) Kapsam içi aylıklı (ortalama) KiĢi 1.361 855 455 400 300 (100) (25) Personel için yapılan tüm giderler Bin TL 88.893 63.150 35.518 35.773 33.353 (2.420) (6,8) Cari yıla iliģkin: Kapsam dıģı personele yapılan giderler Bin TL 5.788 5.403 4.870 4.741 4.754 13 0,3 Kapsam dıģı pers.aylık ortalama gider TL 4.872 5.628 5.716 6.513 7.923 1.410 21,6 Kapsam içi için yapılan giderler Bin TL 79.006 55.179 25.196 25.724 21.044 (4.680) (18,2) Kapsam içi pers.aylık ortalama giderler TL 4.788 5.378 4.602 5.359 5.905 546 10,1 Dönem karına iliģkin vergi ve diğ.yas.yük. Bin TL - - - - Tahakkuk eden vergiler Bin TL 410 1.612 2.223 2.224 990 (1.234) (55,5) GSYH'ya katkı (Üretici fiyatlarıyla) Bin TL (16.407) (16.188) 2.689 8.000 (11.368) (19.368) (242,1) GSYH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL (15.996) (14.576) 4.912 10.224 (10.378) (20.602) (201,5) GSMH'ya katkı (alıcı fiyatlarıyla) Bin TL 109.000 41.845 11.592 17.199 26.130 8.931 51,9 Mali kârlılık (Öz kaynak yönünden) % 13 - - (14,8) 17,2 32,0 216,2 Zararlılık % - 31 15 31 - - - Faaliyet kârı veya zararı Bin TL 12.327 (20.476) (31.959) (21.657) (13.217) 8.440 38,9 Dönem kârı veya zararı Bin TL 20.720 (48.789) (28.023) (12.015) 12.647 24.662 205,3 Bilanço kârı veya zararı Bin TL (339.670) (388.459) (416.482) (428.497) (415.850) 12.647 2,9
VII ÖzelleĢtirme programında bulunan TDĠ nin mülkiyetinde bulunan limanların 1997 yılından baģlayarak tamamına yakın kısmının iģletme hakkının devri yoluyla özelleģtirilmiģ olması, kılavuzluk ve römorkaj hizmetlerinin KEGM ne devri, tersanecilik ve diğer asli faaliyetlerinin de yine zaman içinde sona ermesi nedeniyle, ġirketin görev ve faaliyet alanı önemli ölçüde daralmıģ bulunmaktadır. Buna bağlı olarak hizmet gelirlerinde ortaya çıkan ciddi azalmalar nedeniyle bilanço zararları da artıģ eğilimine girmiģtir. 2013 yılını 12,6 milyon TL dönem kârı ile kapatılmıģ olmasına rağmen, bu kâr esas itibariyle iģleticisi tarafından iade edilen Tekirdağ Limanının geçici olarak TDĠ tarafından iģletilmesi nedeniyle meydana gelmiģ bulunmaktadır. Dolayısıyla, ġirketin geleceği ile ilgili bir karar verilmesi gerekli bulunmaktadır. TDĠ mülkiyetindeki limanlarla ilgili olarak yürütülen özelleģtirme uygulamalarına irdelendiğinde; 14 limandan 6 sında gelir paylaģımı yönteminin uygulandığı, 7 limanın iģletme hakkının ise maktu bedelle devredildiği görülmektedir. Örneğin; Karadeniz Bölgesinde Sinop, Ordu, Rize, Giresun limanlarında gelir paylaģımı yöntemi uygulanırken, aynı bölgede bulunan Trabzon Limanında bu yöntem uygulanmamıģtır. Bu durum limanlar arasında uygulama farklılıklarına ve çeģitli sorunların ortaya çıkmasına neden olmuģtur. Gelir paylaģımı yöntemi uygulanan limanlardaki hukuki ihtilafların daha fazla olduğu görülmektedir. Nitekim 2013 yılında Tekirdağ Limanı, 2014 yılında ise Ordu Limanı sözleģme süreleri dolmadan iģletici Ģirketler tarafından TDĠ ye geri iade edilmiģtir. ÖzelleĢtirmeden beklenen amaçların baģında, limanların geliģtirilmesi, katma değer, verimlilik ve istihdam artıģları sağlanması geldiğinden, limanlarda yaģanan sorunların tüm yönleriyle irdelenmesi, bu çerçevede öncelikle özelleģtirme yöntem ve uygulama farklılarının değerlendirilmesi önem arz etmektedir. C-Öneriler: Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri Anonim ġirketinin 2013 yılı çalıģmaları üzerinde SayıĢtay tarafından yapılan incelemeler sonucunda getirilen öneriler aģağıdadır. Yılına iliģkin öneriler: 1-1994 yılından itibaren özelleģtirme programında olan ġirket ile ilgili olarak; -Görev alanının ve faaliyet hacminin önemli ölçüde daralması ve buna bağlı olarak hizmet gelirlerindeki ciddi azalmalar nedeniyle bilanço zararlarının artıģ eğilimine girmesi, - 2013 yılı dönem kârının iģleticisi tarafından iade edilen Tekirdağ Limanının geçici olarak TDĠ tarafından iģletilmesi nedeniyle ortaya çıkmıģ olması ve liman ile ilgili olarak ÖĠB tarafından yeni bir özelleģtirme çalıģmasının planlanması, -Ġstanbul limanını da kapsayan bölgenin iģletme hakkının 30 yıl süre ile YĠD modeli ile devredilmesi sonucunda liman ve bölgesindeki gelir getirici ġirket faaliyetlerinin sona ermesi,
VIII Sayıştay -Gelecek planlamasını sadece, iģletme hakları 1997 yılından itibaren devredilen limanların takip iģlemlerine endeksleyen ġirketin gerek nitelikli personel eksikliği gerekse bir takım idari sorunlar nedeniyle de bu görevini tam olarak yerine getirememesi, Hususları da dikkate alınarak, TDĠ Aġ nin geleceği ile ilgili karar verilmesi hususunda ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı nezdinde giriģimde bulunulması (Sayfa;41, 45-46) 2- ġirketin mülkiyetinde bulunan taģınmazlar ve bu taģınmazlara iliģkin kiralama iģlerinde geçmiģ yıllardan bu yana devam eden aksaklıklar ve hukuki ihtilaflar üzerinde önemle durularak, bu konudaki iģlemlerin daha sağlıklı bir Ģekilde yürütülmesi konusunda azami titizliğin gösterilmesi; kira bedellerinin belirli dönemler itibariyle gözden geçirilmesi, kira tespit davalarının zamanında açılması; Ġzmir Konak Ġskelesinde bulunan yerlerin kiralanması konusu ile ilgili olarak Ġstanbul ve Ġzmir Cumhuriyet BaĢsavcılıklarına yapılan suç duyuruları üzerine ortaya çıkan hukuki süreç yakından takip edilerek gerekli iģlemlerin yürütülmesi (Sayfa: 23-29), 3- ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu nun 04.10.2013 tarih ve 2013/157 sayılı kararı uyarınca ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı, TDĠ Aġ ve iģletici arasında akdedilen 14.02.2014 tarihli devir sözleģmesi ile iģletme hakkı devredilen Salıpazarı Limanı ile ilgili olarak; -SözleĢme kapsamında yapılmaya baģlanan inģaat faaliyetlerinin kontrolü için ilgili teknik branģlardaki personelden teģkil edilecek bir kontrol biriminin oluģturulması, -OluĢturulan kontrollük biriminin projenin uygulama safhasında etkin çalıģtırılarak yapılan iģlerin nitelik ve nicelik bakımından projeye uygun yapılmasının sağlanması, aksaklığa mahal verilmemesi, -Devir sözleģmesinden kaynaklanan hakların takibi ve iģleticinin taahhüdündeki faaliyetlerin izlenmesi amacıyla gerekli diğer tedbirlerin alınması (Sayfa; 67-71), 4- ġirketin yıllardan beri gerek mülkiyetinde ya da kullanımında bulunan gayrimenkullerin kiralanma ve sonrası süreçteki kira bedellerinin tahsilinde ortaya çıkan, gerekse gelir paylaģımı yolu ile özelleģtirilen limanlardaki TDĠ paylarının tahsilatında yaģanan ve dava konusu olarak izlenmekte olan alacaklara iliģkin kronik hale gelen sorunların giderilmesi yönünde gerekli tedbirlerin alınması; bu çerçevede Mali ve Ġdari ĠĢler BaĢkanlığı ve Hukuk BaĢ MüĢavirliği baģta olmak üzere tüm birimlerce koordineli ve etkin bir çalıģma yürütülerek alacak takiplerinin titizlikle sürdürülmesi; gelir paylaģımı yolu ile özelleģtirilen limanlardan olan ticari niteliğe haiz alacakların Ticari Alacaklar hesabında izlenmesi(sayfa; 105-109), 5- Raporun ilgili bölümlerinde yer alan ve rapor ekinde (Ek:13) listesi verilen diğer öneri ve tavsiyelerinde yerine getirilmesi.
IX Önceki yıllardan devam eden ve izlemede olan konular: 1- Mülkiyeti TDĠ ye ait olan ve iģletme hakkının devri yoluyla özelleģtirilen limanlarla ilgili olarak; -Limanlardaki faaliyetlerin iģletme amaçları ve devir sözleģmesi gereklerine uygun Ģekilde yürütülmesinin sağlanması; her aģamada kamu yararının en iyi Ģekilde gözetilmesi; iģleticilerin sözleģme hükümlerine aykırı hareket etmeleri durumunda bunlara iliģkin tespitlerin zamanında yapılarak gerekli yaptırımların uygulanması, gerektiğinde sözleģmelerin feshi yoluna gidilmesi, -TDĠ ile iģletici Ģirketler arasında ortaya çıkan ihtilaflar ve limanlarda yaģanan sorunlar tüm yönleriyle değerlendirilerek, benzer aksaklıkların özelleģtirilmesi öngörülen diğer limanlarda yaģanmaması için gerekli tedbirlerin alınması, yeni yapılacak sözleģmelerde bu hususlar üzerinde titizlikle durulması, devir sözleģmelerinde herhangi bir eksiklik veya hukuki boģluğa mahal bırakılmaması, -Gelir paylaģımı uygulanan limanlarda TDĠ paylarının eksik hesaplanması ve Giresun Limanında kamulaģtırılan arazi bedelinin iģletici ġirketin borçları ile mahsup edilmesi konusunda BaĢbakanlık TeftiĢ Kurulu tarafından düzenlenen SoruĢturma Raporunun Ġstanbul Cumhuriyet BaĢsavcılığı na intikali üzerine ortaya çıkan hukuki sürecin ve geliģmelerin yakından takip edilmesi; TDĠ zararlarının ilgililerinden veya sorumlularından tazmini konusunda gerekli iģlemlerin yürütülmesi, (Sayfa; 11-23), 2-ġirketin deniz taģımacılığı, gemi kurtarma iģleri, gemi ve deniz araçlarının inģa tamir, tadil ve havuzlama iģlerini yürüttüğü geçmiģ dönemlerden kalan, ancak ihtiyaç fazlası ve kullanım dıģı olduğu için ambarlarda sürekli korozyona uğrayan çok sayıdaki malzemenin, bir an önce ekonomiye kazandırılması için, öncelikle KĠT ler ile diğer kamu kurum ve kuruluģları olmak üzere satıģı ve değerlendirilmesi konusundaki çaba ve giriģimlerin sürdürülmesi (Sayfa; 56-57), 3-Kurumsal Bilgi Sistemleri Projesi kapsamında yüklenici firma ile imzalanan sözleģme hükümlerine uymayan 299,2 bin TL tutarındaki fazla ödeme, Ġstanbul 46. Asliye Ticaret Mahkemesi nin 14.03.2013 tarih ve 2013/60 sayılı kararı ile hüküm altına alındığından, Yargıtay tarafından verilecek temyiz kararı saklı kalmak kaydıyla; -4735 sayılı Kamu Ġhale SözleĢmeleri Kanunu gereğince yüklenici firmanın ayıplı taahhüt konusu eksik ve kusurlu iģleri en kısa sürede gidermesinin sağlanması, -Ġlave süre verilmesinden kaynaklanan fazla ödeme ile eksik ve kusurlu iģlerin giderilmemesi halinde buna karģılık gelen bedelin yüklenici firmadan tahsili konusunda gerekli iģlemin yapılması, -SayıĢtay ın 2012 yılı Denetim Raporu nda yer alan; SözleĢme kapsamında temin edilen yazılımın ayıplı olmasına rağmen kabul edilmesi ile fazladan verilen süre uzatımı ile fazla ödemeyle ilgili hususların, Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü nden bu konudaki bilgi ve belgelerin de temin edilerek ġirket TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı nca inceleme ve soruģturmasının yapılması önerisi ile ilgili inceleme ve soruģturmanın sonuçlandırılması (Sayfa; 91-95),
X Sayıştay 4- ġirket tarafından temin edilip ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu kararı gereğince Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü ne devredilen Kılavuz 1, Kılavuz 2 ve Kılavuz 3 botlarının, Teknik ġartnameye uygun üretilmediğini ve botlarla birlikte temini gereken malzeme, donanım ve belgelerin tamamının teslim alınmadığını içeren iddialarla Kıyı Emniyeti Genel Müdürlüğü nce açılan dava sonucunda çıkacak yargı kararı doğrultusunda iģlemlerin yürütülerek sorunun çözüme kavuģturulması (Sayfa; 95-98), Sonuç: Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri Anonim ġirketi (TDĠ) nin 09.05.2014 tarihinde kendi genel kurulunda kabul edilen 2013 yılı Bilançosu ve 12.646.867,07 Türk Lirası dönem kârı ile kapanan gelir tablosu genel görüģmeye sunulur.
1 A-Mevzuat: II. ĠDARĠ BÜNYE: 1-Kanunlar ve kuruluģ sözleģmesine iliģkin mevzuat: Türkiye Denizcilik ĠĢletmeleri A.ġ. (TDĠ) Bakanlar Kurulu nun 10.08.1993 tarih ve 93/4693 sayılı Kararı ile özelleģtirme kapsamına alınarak ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı na bağlanmıģ, 24.11.1994 tarihinde de özelleģtirme programına alınmıģtır. KuruluĢun Ana SözleĢmesi 29.03.1995 tarih ve 3755 sayılı Ticaret Sicili Gazetesinde ilan edilmiģ; zaman içinde çeģitli tarihlerde Ana sözleģmede bazı değiģiklikler yapılmıģtır. KuruluĢun amaç ve faaliyet konuları; iç ve dıģ sularda deniz taģımacılığı, acentelik, sigortacılık, temsilcilik, gemi kiralama ve alım satım, brokerlik, gemicilik, liman iģletmeciliği, gemi kurtarma iģleri, Ģehir, göl ve körfez hattı iģletmeciliği, her türlü gemi ve deniz araçlarının inģa tamir, tadil ve havuzlama iģleri ile her türlü çelik konstrüksiyon, motor, makine ve her türlü teçhizat ve aletlerin inģa, imal ve tadil iģlerini yapmak, kiralamak, ihraç etmek, deniz sağlığı ve tüm benzeri konularda faaliyet göstermek olarak belirlenmiģtir. ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu kararları ile; -1997 yılında TDĠ bünyesindeki kıyı emniyeti ve gemi kurtarma iģleri önce Denizcilik MüsteĢarlığı na devredilmiģ, ardından o zamanki unvanı Kıyı Emniyeti ve Gemi Kurtarma ĠĢletmeleri Genel Müdürlüğü olan KEGM ne devredilmiģ, - 2004 yılında denizyolları gemileri satılmıģ, -2005 yılında Ġstanbul ve Marmara Bölgesi Ģehir hatları faaliyeti Ġstanbul BüyükĢehir Belediyesi ne devredilmiģ, - 2006 yılında Çanakkale bölgesi yolcu ve araç taģıma faaliyetleri Çanakkale Ġl Özel Ġdaresi Müdürlüğü ne devredilmiģ, -2010 yılında, Türk boğazlarında ve Ġzmir de verilmekte olan kılavuzluk ve römorkaj hizmetleri de yine KEGM ne devredilmiģtir. TDĠ nin görev, yetki ve sorumluluklarında meydana gelen değiģiklikler paralelinde Ana SözleĢmede gerekli değiģiklikler yapılmıģ ve ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı nca 15.12.2010 tarihinde onaylanarak yürürlüğe konulmuģtur. 13.01.2011 tarihinde kabul edilen ve bir kısmı 01.07.2012, bir kısmı 2013 yılında yürürlüğe giren ve bir kısım maddeleri de 2014 yılında yürürlüğe girecek olan 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile ticari hayatta yeni bir dönem baģlamıģtır. Anılan Kanunla Ģirketlerin kuruluģu, yönetimi, denetimi ve tüm faaliyetlerinde yeni esaslar getirilmiģ bulunmaktadır. 6102 sayılı TTK ile denetim kurulları kaldırılarak, bağımsız denetim sistemi getirilmiģ; eski mevzuatta en az üç kiģiden oluģması öngörülen yönetim kurulu üye sayısının ise en az bir kiģi olması hükme bağlanmıģtır. Anılan Kanunla, Ģirketlerin ana
2 Sayıştay sözleģmelerini 01.07.2013 tarihine kadar uyumlu hale getirmeleri öngörülmüģtür. Bu süre daha sonra 01.07.2014 tarihine uzatılmıģtır. TDĠ Ana SözleĢmesinde en son 17.04.2012 tarihi itibariyle değiģiklik yapılarak 04.05.2012 tarihli Türkiye Ticaret Sicili Gazetesi nde yayımlanmıģtır. Ana SözleĢmenin 24 üncü maddesinde yer alan, denetçilerin görev, yetki ve sorumlulukları ile ilgili düzenlemenin 6102 sayılı TTK nın 397 ve 398 inci maddesi çerçevesinde yeniden düzenlenmesi için çalıģmaların sürdüğü; TDĠ bağımsız denetime tabi olacak kuruluģlar arasında yer almadığından, bu konuda Gümrük ve Ticaret Bakanlığı nca yapılacak düzenlemenin beklendiği anlaģılmıģtır. ġirketin Ana Statü çalıģmaların tamamlanması; bu konudaki çalıģmalarda, ortaya çıkan yeni geliģmelerin, mevcut faaliyet yapısının ve ġirket organlarının durumunun tüm yönleriyle değerlendirilmesi önerilir. 2-Tüzükler: 2013 yılında ġirketi doğrudan ilgilendiren bir tüzük değiģikliği söz konusu değildir. 3-Bakanlar Kurulu Kararları: Bakanlar Kurulu nun özelleģtirme kapsam ve programındaki kuruluģları da kapsayacak Ģekilde kamu kurum ve kuruluģlarına iliģkin olarak aldığı kararlar ġirkette de uygulanmaktadır. 4-Uluslararası anlaģmalar: Türkiye nin Uluslararası Denizcilik Örgütü (IMO) nün üyesi olması nedeniyle; Akdeniz de korsanlığa karģı önlemlerin belirlenmesi, Denizde Can Güvenliği Hakkında Uluslararası Konvansiyon (SOLAS) üyesi olarak; gemi tonilatolarının ölçülmesi, deniz yatağı ve okyanus tabanı ile bunların altındaki topraklara nükleer silahların ve diğer kitle imha silahlarının yerleģtirilmesinin yasaklanması, Akdeniz in kirlenmeye karģı korunmasına ait protokol, deniz alacaklarına karģı sorumluluğun sınırlandırılması, olağanüstü durumlarda Akdeniz in petrol ve diğer zararlı maddelerle kirlenmesinde yapılacak müdahale ve iģbirliğine ait protokol baģlıca Uluslararası anlaģmalar olup, bu anlaģma ve protokoller Bakanlar Kurulu nca karara bağlanarak zaman içerisinde Resmi Gazete de yayınlanmak suretiyle yürürlüğe konulmuģtur. 5-Yüksek Planlama Kurulu Kararları: Yüksek Planlama Kurulu nun özelleģtirme kapsam ve programındaki kuruluģlar da kapsayacak Ģekilde KĠT lere iliģkin olarak aldığı kararlar ġirkette de uygulanmaktadır. 6-ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu ve ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı kararları: ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı ndan TDĠ ye gönderilen 29.03.2013 tarih ve 2747 sayılı yazıda; Kemerköy Liman Sahası içerisinde yer alan taģınmazlarla ilgili olarak Maliye Bakanlığı Milli Emlak Genel Müdürlüğü ile Ġdare arasında yapılan yazıģmalar sonrasında, Muğla ili Milas ilçesi Ören beldesinde bulunan mülkiyeti
3 Hazineye ait taģınmazların tamamı ile alanların 98.817,48 m 2 lik kısmının TDĠ ye bedelsiz devrinin yapıldığı; anılan yerde bulunan yük iskelesi ve iki adet dolfenden oluģan alanın TDĠ ye bedelsiz 49 yıl süreli kullanma izni verilmesinin uygun görüldüğü bildirilmiģtir. Böylece Kemerköy Limanı 2013 yılında TDĠ ye geçmiģ olup özelleģtirme çalıģmalarının devam ettiği belirlenmiģtir. ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu nun 21.08.20l3 tarih ve 2013/123 sayılı kararıyla; TDĠ nin tersanecilik faaliyetinden çekilmesine, Camialtı Tersane alanında bulunan her türlü malzeme, araç, gereç, demirbaģ eģya vb. taģınır malların TDĠ tarafından boģaltılarak TDĠ tarafından değerlendirilmesine, TDĠ tarafından kullanılan idari bina, atölye vb. taģınmazların Haliç ve Çevresi Düzenlemesi Projesi kapsamında değerlendirilmesi amacıyla UlaĢtırma Denizcilik ve HaberleĢme Bakanlığı na tahsis edilmek üzere Maliye Hazine sine hilabedel devredilmesine karar verilmiģtir. Maliye Bakanlığı Milli Emlak genel Müdürlüğünce ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı na gönderilen ve Ġdare tarafından da TDĠ ye intikal ettirilen 09.12.2013 tarihli yazıda;..baģbakanlığın 21.11.2013 tarih ve 2653 sayılı yazısı ve ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığının talebi ile ilgili mevzuat hükümleri dikkate alınmak suretiyle, Devletin hüküm ve tasarrufu altındaki Fenerbahçe KalamıĢ Yat Limanı hakkında TDĠ A.ġ. lehine bedelsiz olarak devredilebilir nitelikte ve kullanma izni süresi 49 yılı geçmemek üzere özelleģtirme süresi sonuna kadar kullanma izni verildiği belirtilmiģtir. KalamıĢ Yat Limanının TDĠ ye devir iģlemleri 08.05.2014 tarihinde yapılmıģ; Limanın özelleģtirilmesi için ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı tarafından 3.05.2014 tarihinde yapılan ihale sonucunda en yüksek teklif 664.000.000. USD olarak ( Tek- Art KalamıĢ ve Fenerbahçe Marmara Turizm Tesisleri A.ġ.) verilmiģ olup ihale süreci devam etmektedir. 2014 yılında, TDĠ nin, iģletici Ģirketiyle ihtilaflı olduğu Ordu Limanı ile ilgili olarak ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulu nun aldığı 07.04.2014 tarih ve 2014/17 sayılı kararda; 30.06.1997 tarihinde imzalanan sözleģme ile TDĠ ye ait Ordu Limanının iģletme hakkını devralan Çakıroğlu Ordu Liman ĠĢletmesi A.ġ nin 28.11.2013 tarihli ihtarnamesi ile iģletme hakkı devir sözleģmesinin feshedildiğini bildirmesi ve 16.12.2013 tarihi itibariyle limanı terk etmesi nedeniyle yeniden TDĠ nin tasarrufuna geçen limanın iģletme hakkının verilmesi yöntemiyle özelleģtirilmesi iģlemleri tamamlanıncaya kadar, -Limancılık faaliyetleri için gerekli iģlemlerin TDĠ tarafından yürütülmesine, -Limancılık faaliyetleri için gerektiğinde hizmet alımı yapılabilmesi v.b. hususlarda Ġdare ile TDĠ nin yetkilendirilmesine, Karar verildiği belirtilmiģtir. 7-Yönetmelikler: ġirketin iç mevzuatı faaliyet konularına iliģkin olarak düzenlenmiģ çeģitli yönetmelik ve yönergelerden oluģmaktadır.
4 Sayıştay B-TeĢkilat: 1-TeĢkilatın yapısı: KuruluĢun teģkilat yapısı; Genel Kurul, Denetçiler, Yönetim Kurulu, Genel Müdürlük ve bağlı alt birimlerden oluģmaktadır. KuruluĢun görev ve fonksiyonlarında geçmiģ dönemlere kıyasla önemli ölçüde azalma meydana gelmiģse de, organizasyondaki geniģlik, özellikle yönetim kademeleri açısından sürmektedir. KuruluĢun mevcut görev alanı ile gelecekte üstleneceği görevin tüm yönleriyle değerlendirilmesi ve geleceğine iliģkin olarak bir karara varılması önem arz etmekte olup bu çerçevede teģkilat yapısı da yeniden gözden geçirilmelidir. 2-Genel Kurul ve Denetçiler: 4046 sayılı Kanun ve ġirket Ana SözleĢmesi uyarınca teģkil edilen Genel Kurul, olağan ve olağanüstü olmak üzere iki Ģekilde toplanmakta; olağan genel kurul toplantıları yılda en az bir defa yapılmaktadır. 6102 sayılı Türk Ticaret Kanunu ile sermaye Ģirketlerinin denetim kurulları kaldırılarak, bağımsız denetim uygulamasına geçildiğinden, TDĠ nin Genel Kurul tarafından seçilen ve üç kiģiden oluģan denetim kurulunun görevi de 31.03.2013 tarihi itibariyle sonlandırılmıģtır. Belirtilen tarihe kadar son kez göre yapan Denetim Kurulu üyelerini gösteren çizelgeye raporun giriģ kısmında yer verilmiģtir. 3-Karar Organı: Yönetim Kurulu, ġirketin Genel Kuruldan sonra en yetkili karar organı olup Genel Kurulca seçilen 7 üyeden oluģmaktadır. Yönetim Kurulu 2013 yılında 31 toplantı yaparak 289 karar almıģtır. Karar organının oluģumunu gösteren çizelgeye Raporun giriģ kısmında yer almıģtır. 4-Yürütme Organı: ġirketin yürütme organı, Genel Müdür ve 4 Genel Müdür Yardımcısı ve bağlı birimlerden oluģmaktadır. Genel Müdürlük görevi Eylül/2013 tarihinden itibaren bir Genel Müdür Yardımcısı tarafından vekâleten yürütülmektedir. Genel Müdür yardımcıları arasındaki görev dağılımı en son Yönetim Kurulunun 18.01.2013 tarih ve 12 sayılı kararı ile yapılmıģtır. Söz konusu kararla teģkilat birimleri bağlantısı üç genel müdür yardımcısı arasında paylaģtırılmıģ, bir genel müdür yardımcısına ise herhangi bir görev verilmemiģ ve herhangi bir birim bağlanmamıģtır. Uyumlu çalıģma düzeni, iģ bölümü ve iç kontrol mekanizmasının sağlıklı iģlemesi açısından, yönetim faaliyetlerine engel olabilecek herhangi bir durum veya hukuki bir gerekçe söz konusu olmadığı cihetle gerek üst yönetim kademelerinde gerekse diğer kadrolarda görev, yetki ve sorumluluk paylaģımının sağlanması hususuna iģaret olunur.
5 5-Servisler: Servislerin faaliyetleri ile ilgili bilgilere Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiģ, bu bölümde yer alması gerekli görülen diğer birimlerin faaliyetleri ile ilgili tespit ve değerlendirmelere ise aģağıda değinilmiģtir. a) Hukuk BaĢmüĢavirliği: ġirketin adli, mali ve idari ihtilaflarla ilgili dava ve icra takip iģleri doğrudan Genel Müdüre bağlı Hukuk BaĢ müģavirliği tarafından yürütülmektedir. Hukuk BaĢmüĢavirliğinin çalıģma usul ve esasları Ġç Hizmet Yönergesi ile belirlenmiģtir. 2013 yılında 111 i ġirket tarafından, 30 u ġirkete karģı olmak üzere toplam 141 dava açılmıģ; önceki yıldan devreden 1.188 dava ile birlikte bu dönem takip edilen dava sayısı 1.329 a yükselmiģtir. Bunlardan 77 si ġirket lehine, 26 sı ġirket aleyhine olmak üzere dönem içinde sonuçlanmıģtır. Ayrıca 9 adet kira ve hizmet bedeli alacağına iliģkin dosya da yasal yollara baģvurulmadan sonuçlandırılmıģtır. ġirketin açtığı davalar içinde, iģletici Ģirketler aleyhine açılan davalarla, kira davaları önemli bir yer tutmaktadır. Bunların içinde yıllardır devam eden davalar bulunmaktadır. Dolayısıyla derdest davaların büyük bir kısmını geçmiģ yıllarda açılmıģ olan davalar teģkil etmektedir. Davalarla ilgili bilgilere, konusuna göre Raporun ilgili bölümlerinde yer verilmiģtir. b) TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı: TeftiĢ Kurulu, TDĠ TeftiĢ Kurulu BaĢkanlığı KuruluĢ, Görev Yönetmeliği çerçevesinde, Genel Müdür adına KuruluĢun teftiģ ve denetim faaliyetlerini yürütmektedir. 2013 yılında TeftiĢ Kurulu nca bir baģkan ve 3 müfettiģ tarafından 22 incelemesoruģturma iģi yürütülmüģ, bunlardan 17 i sonuçlandırılmıģ, 5 i ertesi yıla devretmiģ, ünite teftiģi yapılamamıģtır. 2013 yılı faaliyetlerini 1 BaĢkan ve 3 BaĢmüfettiĢle yürüten Kurulda sadece Haziran /2014 ayı itibariyle sadece 1 BaĢkan kalmıģtır. Diğer bir ifadeyle baģkana bağlı olarak çalıģacak müfettiģ kalmamıģtır. TDĠ nin iģletme hakkı devredilmiģ olan limanlar üzerinde kontrol yetkisi sürdüğünden, ayrıca Tekirdağ ve Ordu limanlarında yeni özelleģtirmelere kadar TDĠ tarafından iģletmecilik yapıldığından TeftiĢ Kurulunun sadece 1 baģkanla teftiģ ve soruģturma iģlerini yürütmesi önemli ölçüde zorlaģmıģtır. Bu itibarla, ġirketin devam etmesine karar verilmesi halinde; TDĠ TeftiĢ Kurulu nun müfettiģ personel sayısının giderek azaldığı ve Haziran/2014 itibariyle de sadece Kurul BaĢkanın görev yaptığı, dolayısıyla teftiģ, inceleme ve soruģturma iģlerinin sağlıklı bir Ģekilde yürütülmesinin önemli ölçüde zorlaģtığı dikkate alınarak, TeftiĢ Kurulu na ihtiyaca yetecek kadar müfettiģ naklinin sağlanması için ÖzelleĢtirme Ġdaresi BaĢkanlığı nezdinde giriģimlerde bulunulması önerilir.
6 Sayıştay c) ÖzelleĢen Limanlar Takip ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığı ÖzelleĢen Limanlar Takip ĠĢleri Dairesi BaĢkanlığı, iģletme hakkı devri sözleģmesi gereği TDĠ payı alınan limanların gelirlerinin ve tekel haklarının tahakkuk, tahsil ve takibi iģlemlerini Mali ĠĢler Dairesi BaĢkanlığı ile koordineli olarak yürütmek, limanlar dıģında özelleģen gayrimenkullerle ilgili TDĠ gelirlerinin tespiti, tahakkuku ve tahsilini Mali ĠĢler ve Emlak Dairesi baģkanlıkları ile koordineli olarak takip etmek, özelleģen limanların ve limanlar dıģındaki bağlı menkul kıymetlerin genel kurul iģlemlerini ve yönetim kurullarında görevlendirilenlerle ilgili iģlemleri yürütmek, iģbirliği ve koordinasyonu sağlamak, özelleģen limanların faaliyet gelirlerini mahallinde denetlemek ve Yönerge ile verilen diğer görevleri yerine getirmekle yetkili ve sorumlu bulunmaktadır. Faaliyetlerini TDĠ ĠĢtirak, Bağlı Ortaklık, Bağlı Menkul Kıymetler ve ÖzelleĢen Gayrimenkuller Yönergesi doğrultusunda yürüten dairede 1 daire baģkanı, 3 müdür, 3 uzman ve 1 büro Ģefinin görev yaptığı belirlenmiģtir. TDĠ ile ilgili olarak düzenlenen 2010, 2011 ve 2012 yıllarına ait SayıĢtay raporlarında da değinildiği üzere, mülkiyeti TDĠ ye ait olup iģletme hakkının devri yoluyla özelleģtirilen limanlarla ilgili olarak uygulamada önemli sorunlar ve çeģitli aksaklıklar ortaya çıkmıģtır. Bu konudaki tespit ve değerlendirmelere kapsamlı bir Ģekilde söz konusu dönemlere ait raporlarda yer verilmiģ olmakla beraber; aksaklıkların devam etmesi, kamu yararına uygun düģmeyen iģlemlerle ilgili inceleme ve soruģturmaların ve hukuki iģlemlerin tamamlanmamıģ olması nedeniyle ortaya çıkan geliģmeleri de kapsayacak Ģekilde konuya aģağıda ayrıntılı olarak yer verilmiģtir. ca) Mülkiyeti TDĠ ye Ait Olup ĠĢletme Hakkı Devri Yoluyla ÖzelleĢtirilen ve ÖzelleĢtirme Süreci Devam Eden Limanlar: -ÖzelleĢtirme Süreci Tamamlanan Limanlar: Tekirdağ Limanı ÖzelleĢtirme Yüksek Kurul Kararı : 07.04.1997 Tarih ve 97/13 ĠĢletme Hakkı Devir SözleĢmesi Tarihi : 17.06.1997 Fiili Devir Tarihi :25.06.1997 ĠĢletme Hakkı Devir Süresi :30 yıl Devir Bedeli :104.923.599 USD Devir bedeli Ödeme ġekli : 15 Yıl içinde eģit taksitlerle Limanı ĠĢletmek üzere kurulan Ģirket :Akport Tekirdağ Liman ĠĢletme A.ġ. ĠĢletici Ģirketin yıllık hasılatından; faaliyet içi gelirin %30 u, faaliyet dıģı gelirin %2 si, akaryakıt satıģ hasılatının %0,5 inin bir sonraki yıl TDĠ payı olarak KuruluĢa ödenmesi öngörülmüģtür. Liman, ġirketin talebi üzerine ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulunun 02.03.2012 tarih ve 2012/34 Sayılı kararı kapsamında 12.03.2012 tarihinde KuruluĢ tarafından devralınmıģ olup halen TDĠ tarafından iģletilmektedir.
7 Hopa Limanı ÖzelleĢtirme Yüksek Kurul Kararı : 07.04.1997 Tarih ve 97/13 ĠĢletme Hakkı Devir SözleĢmesi Tarihi : 17.06.1997 Fiili Devir Tarihi : 26.06.1997 ĠĢletme Hakkı Devir Süresi : 30 Yıl Devir Bedeli : 4.004.718 USD Devir bedeli Ödeme ġekli : 15 Yıl içinde eģit taksitlerle Limanı ĠĢletmek üzere kurulan Ģirket : Park Denizcilik Hopa Liman ĠĢl. A.ġ. ĠĢletici Ģirketin yıllık hasılatından; faaliyet içi gelirin %25 i, faaliyet dıģı gelirin %2 si, akaryakıt satıģ hasılatının %0,5 inin bir sonraki yıl TDĠ payı olarak ödenmesi öngörülmüģtür. Giresun Limanı ÖzelleĢtirme Yüksek Kurul Kararı : 07.04.1997 Tarih ve 97/13 ĠĢletme Hakkı Devir SözleĢmesi Tarihi : 30.06.1997 Fiili Devir Tarihi : 10.07.1997 ĠĢletme Hakkı Devir Süresi : 30 Yıl Devir Bedeli : 3.203.774 USD Devir bedeli Ödeme ġekli : 15 Yıl içinde eģit taksitlerle Limanı ĠĢletmek üzere kurulan Ģirket : Çakıroğlu Giresun Liman ĠĢl. A.ġ. ĠĢletici Ģirketin yıllık hasılatından; faaliyet içi gelirin %25 i, faaliyet dıģı gelirin %2 si, akaryakıt satıģ hasılatının %0,5 inin bir sonraki yıl TDĠ payı olarak KuruluĢa ödenmesi öngörülmüģtür. Ordu Limanı ÖzelleĢtirme Yüksek Kurul Kararı : 07.04.1997 Tarih ve 97/13 ĠĢletme Hakkı Devir SözleĢmesi Tarihi : 30.06.1997 Fiili Devir Tarihi : 10.07.1997 ĠĢletme Hakkı Devir Süresi : 30 Yıl Devir Bedeli : 1.607.887 USD Devir bedeli Ödeme ġekli : 15 Yıl içinde eģit taksitlerle Limanı ĠĢletmek üzere kurulan Ģirket :Çakıroğlu Ordu Liman ĠĢl. ĠĢletici Ģirketin yıllık hasılatından; faaliyet içi gelirin %25 i, faaliyet dıģı gelirin %2 si, akaryakıt satıģ hasılatının %0,5 inin bir sonraki yıl TDĠ payı olarak ödenmesi öngörülmüģtür. Liman, ġirketin talebi üzerine ÖzelleĢtirme Yüksek Kurulunun 07.04.2014 tarih ve 2014/17 sayılı kararı kapsamında 16.12.2013 tarihinde KuruluĢ tarafından devralınmıģ olup halen TDĠ tarafından iģletilmektedir. Sinop Limanı ÖzelleĢtirme Yüksek Kurul Kararı : 07.04.1997 Tarih ve 97/13 ĠĢletme Hakkı Devir SözleĢmesi Tarihi : 30.06.1997 Fiili Devir Tarihi : 10.07.1997 ĠĢletme Hakkı Devir Süresi : 30 Yıl