TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Sunumu Durmuş Yılmaz Başkan Haziran 29 1

Sunum Planı I. Küresel Kriz ve Son Gelişmeler II. III. IV. Türkiye Ekonomisine İlişkin Göstergeler Yakın Döneme İlişkin Öngörüler Enflasyon Görünümü Para Politikası Duruşu V. Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) VI. Finansal Eğitim 2

I. Küresel Kriz ve Son Gelişmeler 3

Küresel Kriz 28 yılının son çeyreğinden itibaren küresel krizin dünya ekonomileri üzerindeki etkisi hızlı ve yıkıcı bir şekilde ortaya çıkmıştır. Bölgelere Göre Büyüme Oranları (22 1.Ç 29 1.Ç, yüzde) Seçilmiş Ülkelerin 29 Yılı Büyüme Tahminleri (yüzde) 5 4 3 2 1-1 -2-3 -4-5 22Ç1 23Ç1 24Ç1 ABD 25Ç1 26 Ç1 OECD Avrupa Birliği 27Ç1 28Ç1 29Ç1 İzlanda Estonya Singapur Ukrayna Japonya Rusya Almanya Turkiye İtalya İngiltere Meksika Hırvatistan Çek Cum. Malezya Macaristan ABD Bulgaristan Arjantin Brezilya G.Afrika Kolombiya Şili Endonezya Hindistan Çin -15-1 -5 5 1 Kaynak: IMF, TCMB Kaynak: IMF, TCMB 4

Finansal Piyasalarda Son Gelişmeler Son dönemde küresel finans piyasalarında göreli bir iyimserliğin yaşandığı görülmektedir. 3 Ay Vadeli LIBOR Faiz Oranı ile ABD Hazine Bonosu Getirisi Arasındaki Fark (TED Spread) (2 Ocak 27 3 Haziran 29, baz puan) Risk İştahı Endeksi (2 Ocak 26 1 Haziran 29) 5 445 1 45 4 35 3 25 2 15 8 6 4 2-2 Aşırıİyimserlik 1 51-4 Panik 5-6 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 -8 26 27 28 29 Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Credit Suisse, TCMB 5

Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler Finans piyasalarında yaşanan bu olumlu hava, reel kesime ilişkin göstergelerde de gözlenmektedir. Son dönemde küresel ekonomiye ilişkin beklentilerde kısmi de olsa bir toparlanma yaşanmaktadır. 7 Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi ve Öncü Göstergeler (Ocak 24 Mayıs 29) 4 14, Baltık Kuru Yük Taşımacılık Endeksi (Ocak 24 Mayıs 29) 65 6 55 3 2 1 12, 1, 5 45 4 Küresel Satın Alma Yöneticileri Endeksi (sol eksen) -1-2 -3 8, 6, 35 3 25 Küresel Öncü Göstergeler (sağ eksen) -4-5 -6-7 4, 2, 2 1-4 5-4 9-4 1-5 5-5 9-5 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 -8 24 25 26 27 28 29 Kaynak: Bloomberg, Goldman Sachs, TCMB Kaynak: Bloomberg, TCMB 6

Küresel Ekonomiye Etkileri Bununla birlikte yaşanan krizin dünya ekonomilerinde çok büyük bir tahribata yol açtığı unutulmamalıdır. Varlık fiyatlarında görülen sert düşüşler ve geleceğe ilişkin olumsuz beklentiler, ihtiyati tasarruf eğilimini de artırarak şiddetli bir talep daralmasına neden olmuştur. 66 64 62 6 58 56 54 52 5 ABD de Hanehalkı Varlıkları (26 4.Ç 28 4.Ç, trilyon ABD Doları) 64,4 62,7 Değer Kaybı: 11.2 trilyon ABD doları 51,5 6Ç4 7Ç1 7Ç2 7Ç3 7Ç4 8Ç1 8Ç2 8Ç3 8Ç4 9 8 7 6 5 4 3 2 1-1 ABD de Hanehalkı Tasarrufunun GSYİH ye Oranı (Ocak 199 Nisan 29, yüzde) 199 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 6 aylık hareketli ortalama 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 5,7 29 Kaynak:Amerikan Merkez Bankası, TCMB Kaynak:Amerikan Merkez Bankası, TCMB 7

Küresel Ekonomiye Etkileri Yaşanan tahribatın boyutu göz önüne alındığında, dünyada finansal koşullardaki sıkılığın kısa vadede ortadan kalkması ve küresel talebin yakın dönemde kalıcı bir şekilde canlanması ihtimali düşük görülmektedir. Merkez Bankası olarak öngörümüz, küresel ekonominin potansiyel üretim düzeyine ulaşmasının uzun bir süre alacağı yönündedir. Küresel Bankacılık Kesiminin Açıklanan Zararları (27 2.Ç 29 1.Ç, milyar ABD doları, birikimli) Finansal Koşullar Endeksi (Ocak 25 Mart 29) 18 13 16 14 ABD Dünya 12 Sıkı 12 Avrupa 11 ABD 1 8 1 6 99 4 2 27 Ç3 27 Ç4 28Ç1 28 Ç2 28 Ç3 28 Ç4 29 Ç1 98 97 AB Gevşek 25 26 27 28 29 Kaynak: Bloomberg, TCMB Kaynak: Goldman Sachs, TCMB 8

II. Türkiye de Finansal Piyasalar ve Reel Kesime İlişkin Göstergeler 9

Küresel Krizin Türkiye Ekonomisine Etkileri 27 yılının ikinci yarısından itibaren ortaya çıkan küresel kriz, finansman imkanlarını ve dış talebi olumsuz etkileyerek, diğer gelişmekte olan ülkeler gibi Türkiye de de iktisadi faaliyette belirgin bir yavaşlamaya yol açmıştır. 6 4 Büyümenin Bileşenleri (27 1.Ç 28 4.Ç, bir önceki yılın aynı dönemine göre, yüzde katkı) 15 1 GSYİH (24 1.Ç 28 4.Ç, mevsimsellikten arındırılmış, 1998 sabit fiyatlarıyla, 28 1.Ç = 1) 1, 2 95 9 93,5-2 85-4 -6 Devletin Nihai Tüketim Harcamaları Net Dış Ticaret Gayri Safi Sabit Sermaye Oluşumu 8 75-8 Stok Değişmeleri Yerleşik Hanehalkının Tüketimi 7 Ç1 7 Ç2 7 Ç3 7 Ç4 8 Ç1 8 Ç2 8 Ç3 8 Ç4 7 4 Ç1 4 Ç2 4 Ç3 4 Ç4 5 Ç1 5 Ç2 5 Ç3 5 Ç4 6 Ç1 6 Ç2 6 Ç3 6 Ç4 7 Ç1 7 Ç2 7 Ç3 7 Ç4 8 Ç1 8 Ç2 8 Ç3 8 Ç4 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 1

Türkiye de Finansal Gelişmeler Son zamanlarda küresel risk algılamalarında gözlenen toparlanma eğilimi Türkiye nin risk primine, yurt içi piyasa faizlerine ve döviz kurlarındaki oynaklığa olumlu yönde yansımıştır. Risk Göstergeleri (1 Ocak 28-2 Haziran 29, baz puan) Döviz Kuru Oynaklığı ve Gösterge DİBS Faizi (Ocak 28 - Mayıs 29, aylık ortalama, yüzde) 1 9 25 Gösterge DİBS Faizi (nominal, sol eksen) 21,7.12 8 7 EMBI+ 2.1.8 6 5 15 Gösterge DİBS Faizi (beklenen reel*, sol eksen) 12, 12,1.6 4 3 2 1 EMBI+Türkiye 1 5 TL/ABD Doları Oynaklığı (sağ eksen) 5,3.4.2 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9. Kaynak: Bloomberg, TCMB * 12 ay sonrasının enflasyon beklentilerine göre Kaynak: BBDK, TCMB 11

Türkiye de Finansal Gelişmeler Alınan önlemler sonucunda, Türkiye deki finansal koşulların, benzer durumdaki ekonomilere kıyasla son dönemde daha ılımlı bir seyir izlediği görülmektedir. Kredi Piyasası (Ocak 28 Mayıs 29, 4 haftalık hareketli ortalama, yüzde) 24 22,3 22 2 TL Cinsi Ticari Kredi Faizleri 18,2 18 16,7 16 15,1 14 12 1 ABD de BB Kredi Notuna Sahip Firmalara Uygulanan Faiz Oranları* (ABD doları cinsi) 9,3 14,2 8 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 * BB kredi notuna sahip ABD firmalarının ihraç etmiş olduğu tahvillerin faiz oranları Kaynak: JP Morgan, TCMB 12

Üretim Gelişmeleri ve Sipariş Beklentileri Mevcut göstergeler, gelecek 3 ay içinde beklenen siparişlerde bir toparlanma yaşandığına ve 29 yılının ikinci çeyreğinde sanayi üretiminin istikrar kazanacağına işaret etmektedir. Sanayi Üretim Endeksi* (Ocak 26 Mart 29) ve Kapasite Kullanım Oranı* (Ocak 26 Nisan 29) Talep Göstergeleri (Ocak 27 Nisan 29) 85 8 Kapasite Kullanım Oranı (Sol Eksen) 125 12 6 4 PMI Yeni Siparişler Endeksi* (sağ eksen) 7 6 115 2 5 75 11 4 7 65 Sanayi Üretim Endeksi (Sağ Eksen) 15 1 95-2 -4 İYA Gelecek Üç Aydaki İç Piyasa Sipariş Beklentisi** (sol eksen) 3 2 1 6 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 * Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB * PMI: Satın Alma Yöneticileri Endeksi, mevsimsellikten arındırılmış ** İktisadi yönelim anketi Kaynak: ABN Ambro, TCMB 13

İç Talep Göstergeleri Vergi indirimlerinin etkisiyle Mart ayından itibaren stok eritme sürecinin hızlandığı gözlenmektedir. Bununla birlikte, iç talepte gözlenen canlanmanın bir bölümünün, tüketim talebinin öne çekilmesinden kaynaklandığı unutulmamalıdır. 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 Yurt İçine Yapılan Beyaz Eşya ve Otomobil Satışları (Ocak 27 Nisan 29, mevsimsellikten arındırılmış 3 aylık hareketli ortalama, 27=1) Beyaz Eşya Satışları Otomobil Satışları 13 12 11 1 9 8 5 7 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 Kaynak: BESD, OSD, TCMB 14

Güven Endeksleri ve Öncü Göstergeler Bunun yanı sıra, reel kesim güven endeksinin ve tüketici güven endeksinin artış eğilimine girmesi, önümüzdeki dönemde iktisadi faaliyette kısmi bir toparlanma yaşanabileceğine işaret etmektedir. Tüketici Güven Endeksi (Ocak 27 Nisan 29) ve Reel Kesim Güven Endeksi (Ocak 27 Mayıs 29) Öncü Göstergeler (Ocak 1992 Nisan 29) 12 15 115 11 1 9 8 7 Tüketici Güven Endeksi (sol eksen) Reel Kesim Güven Endeksi (sağ eksen) 1 95 9 85 8 75 7 11 15 1 95 9 85 6 65 8 5 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 6 75 92 93 94 95 96 97 98 99 1 2 3 4 5 6 7 8 9 Kaynak: TCMB Kaynak: TCMB 15

Dış Talep Beklentileri Nominal olarak hem ihracatta hem ithalatta yüksek oranda düşüşler yaşanmıştır. Ancak mevsimsellikten arındırıldığında, miktar bazında (reel) ihracatın son dönemde istikrarlı bir eğilim sergilediği, dış talebe ilişkin beklentilerde bir toparlanma yaşandığı görülmektedir ABD Doları Bazında İhracatta ve İthalatta Değişim (Temmuz 27 Nisan 29, bir önceki yılın aynı dönemine göre 3 aylık hareketli ortalama, yüzde) 5 4 3 2 1-1 -2-3 -4-28,6-41,6-5 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 Kaynak: TÜİK, TCMB İthalat İhracat 145 14 135 13 125 12 115 11 15 1 İhracat Miktar Endeksi* (Temmuz 27 Mart 29) ve İhracat Beklentileri** (Temmuz 27 Nisan 29) İhracat Miktar Endeksi (altın hariç, sol eksen) Yurt Dışı Sipariş Beklentisi (sağ eksen) 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 * İş günü sayısına göre düzeltilmiş ve mevsimsellikten arındırılmış ** İktisadi yönelim anketi ihracat beklentilerinde artış ile azalış arasındaki fark (iki ay ileri kaydırılmış) Kaynak: TÜİK, TCMB 15 14 13 12 11 1 9 8 7 6 5 16

Kredi Gelişmeleri 28 yılı Kasım ayından itibaren gerileyen tüketici kredileri, son haftalarda ılımlı bir artış eğilimine girmiştir. Ancak zayıf seyreden yatırım eğilimi nedeniyle işletme kredilerinin gerilemeye devam ettiği ve toplam kredi hacmindeki düşüşün Mayıs ayında da sürdüğü görülmektedir. 11 1 Yurt İçi Reel Kredi Hacmi (Ocak 26 Mayıs 29, Eylül 28=1) 1, Şirket ve Tüketici Kredilerinin Aylık Değişimi (Ocak 28 Mayıs 29, 6 haftalık hareketli ortalama, yüzde) 1,5 1, 9 91,,5 Tüketici Kredileri 8, 7 -,5 6-1, İşletme Kredileri 5 1-6 6-6 11-6 4-7 9-7 2-8 7-8 12-8 5-9 -1,5 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB 17

III. Yakın Döneme İlişkin Öngörüler 18

İktisadi Faaliyette Toparlanma Son dönemde politika faizlerindeki indirimler ve alınan mali tedbirler sonrasında, içinde bulunduğumuz yılın ikinci çeyreğinde ülkemizde yurt içi talebin göreli olarak istikrar kazanabileceğini ve son çeyrekten itibaren büyümenin pozitif olacağını öngörmekteyiz.. Merkez Bankasının Çıktı Açığı Tahminleri (28 4.Ç 212 1.Ç) -1. -2. -3. -4. -5. -6. -7. -8. -9. 8 Ç4 9 Ç1 9 Ç2 9 Ç3 9 Ç4 1 Ç1 1 Ç2 1 Ç3 1 Ç4 11 Ç1 11 Ç2 11 Ç3 11 Ç4 12 Ç1 Kaynak: TCMB 19

Bankacılık Sektörü Kriz boyunca Türkiye nin finans piyasalarındaki oynaklık sınırlı kalmış, Türkiye nin risk priminde gerçekleşen artış, diğer bir çok yükselen piyasa ekonomisinin gerisinde kalmış ve Türkiye nin finans sistemi krize, kredi notunun ima ettiğinden çok daha fazla direnç göstermiştir. Döviz Kuru Oynaklığı (Eylül 28 - Mayıs 29, döviz kurlarının günlük değişimlerinin standart sapması) Şili Kolombiya Meksika 175 15 125 Ülkelerin Kredi Notları ve Risk Primlerindeki Değişim (12 Eylül 28 29 Mayıs 29 arası) Macaristan Rusya Çek Cum. Y.Zelanda Türkiye Macaristan Polonya G.Afrika G.Kore Brezilya,11,13,15,17,19,21,23 CDS Değişimi (baz puan) 1 75 5 25-25 -5 Şili Çek Cumh. G.Kore Polonya Meksika G.Afrika Brezilya Hindistan Kolombiya 1 2 3 4 5 6 7 8 9 S&P Kredi Notları (1=A+, 9=BB-) Türkiye Kaynak: Bloomberg, TCMB Not: Eğilim eğrisi Türkiye hariç ülkeleri kapsamaktadır. Kaynak: Bloomberg, TCMB 2

Finansal Stres Endeksleri Türkiye nin Finansal Stres Endeksindeki bozulma diğer gelişmekte olan ülkelere göre daha sınırlı olmuştur. Bir çok ülkenin bankacılık sektörünün, bu ülkelerin finansal sistemleri üzerinde yüksek oranda baskı oluşturduğu, Türkiye de ise bu baskının düşük seviyelerde kaldığı görülmektedir. Finansal Stres Endeksleri* (Ocak 1997 Mayıs 29) Finansal Stres Endeksi Türkiye nin Bileşenleri (Ocak 27 Mayıs 29) 4 3 2 1 Rusya krizi LTCM iflası Asya krizi Türkiye bankacılık krizi Enron ve World Com skandalları İkinci Irak Savaşı Lehman Brothers iflası 2.5 2. 1.5 1..5. -.5-1 -1. -2-1.5 1-97 1-97 7-98 4-99 1-1- 7-1 4-2 1-3 1-3 7-4 4-5 1-6 1-6 7-7 4-8 1-9 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 Gelişmiş Ülkeler Gelişmekte Olan Ülkeler Türkiye Ülke Kredi Riski İma Edilen Oynaklık Döviz Piyasası Hisse Senedi Piyasası Bankacılık Sektörü Finansal Stres Endeksi Kaynak: TCMB, IMF Endekslerin standardize edilmiş üç aylık hareketli ortalama değerleridir. Türkiye endeksi 2 Mayıs ta güncellenmiştir. Kaynak: TCMB, IMF 21

Bankacılık Sektörü Küresel kriz karşısında ekonomimizin dayanıklılığını artıran temel unsur finansal sistemimizin sağlam ve istikrarlı yapısıdır. Yabancı Para Net Genel Pozisyonu (2 1.Ç 29 2.Ç*, milyar ABD Doları) Kredi Şoklarının Sektörün SYR sine Etkileri 2 2 1 18 Aralık 27-1 16-2 14 Eylül 28-3 12 Mart 29-4 1-5 -6-7 8 6 Yasal sınır yüzde 8 2 Ç1 21 Ç1 22 Ç1 23 Ç1 * 22 Mayıs 29 itibarıyla Kaynak: BDDK, TCMB 24 Ç1 25 Ç1 26 Ç1 27 Ç1 28 Ç1 29 Ç1 4 Mevcut Durum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 1 11 12 13 14 15 TGA Dönüşüm Oranı Artış Puanı 22

Bankacılık Sektörü Bankalarımızın bilançolarında sorunlu yabancı menkul kıymetlerin bulunmaması, sermaye yeterlilik rasyolarının ve likidite yeterlilik oranlarının yüksek seviyesi, Türkiye de kredi piyasalarının dünyadaki örneklerine göre, daha erken normalleşmesine destek verecektir. 24 Sermaye Yeterlilik Oranı (Temmuz 27 Nisan 29, yüzde) 3 Kısa Vadeli Yabancı Para Likidite Yeterlilik Rasyoları (1 Ocak 28 15 Mayıs 28, yüzde) 2 25 16 2-7 gün 12 Hedef oran yüzde 12 15 1 aya kadar 8 4 Yasal sınır yüzde 8 1 5 Yasal sınır yüzde 8 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: BDDK, TCMB 23

Bankacılık Sektörü Bankacılık sektörünün derinliğinin ve bankaların aracılık fonksiyonlarının gelişiminin bir göstergesi olarak değerlendirilen, kredilerin mevduata oranı, küresel kriz sırasında bir risk unsuru olarak ön plana çıkmıştır. Türkiye de Kredilerin Mevduata Oranı (Ocak 21 Nisan 29, yıllık yüzde) 72.9 3 Seçilmiş Ülkelerde Kredilerin Mevduata Oranı (27, yüzde) 62.8 2 1 24.8 24 1-1 7-1 1-2 7-2 1-3 7-3 1-4 7-4 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 Lüksemburg Çek Cum. Slovakya Yunanistan Belçika Türkiye Polonya Bulgaristan İngiltere Romanya Almanya AB27 Euro Bölgesi Hollanda İspanya Avusturya Macaristan Portekiz Fransa Malta Letonya Finlandiya İrlanda Slovenya Litvanya İtalya Estonya İsveç Danimarka 8 7 6 5 4 3 2 1 Kaynak: BDDK, TCMB Kaynak: IMF, BDDK, TCMB

Hanehalkı Önümüzdeki dönemde Türkiye ekonomisinin göreli olarak daha hızlı toparlanmasına destek verecek diğer bir unsur, Türkiye de hanehalkı borçluluk oranının ve dövize duyarlı tüketici kredilerinin, bir çok yükselen piyasa ekonomilerine kıyasla düşük bir düzeyde olmasıdır. 1 8 Döviz Cinsi Kredilerin Toplam Kredi Hacmi İçindeki Payı (28, yüzde) 7 6 Hanehalkı Yükümlülüklerinin GSYİH ye Oranı (25 27, yüzde) Avrupa Birliği (AB27) 55 56 56 6 5 4 Doğu Avrupa 4 3 Türkiye 23 28 2 2 17 1 8 1 12 Letonya Estonya Bulgaristan Macaristan Litvanya Hırvatistan Ukrayna Peru Romanya Polonya Türkiye Arjantin Rusya Çek Cumh. Meksika 25 26 27 Kaynak: IMF, TCMB Kaynak: Avrupa Merkez Bankası, TCMB 25

Hanehalkı 26 yılı ortasından itibaren uygulanan basiretli para politikasının da desteği ile Türkiye de kredi genişlemesi, diğer ülke örneklerine göre daha ılımlı gerçekleşmiş ve bu durum hanehalkının tüketim talebini ertelemesine neden olmuştur. Yerleşik Hanehalkı Tüketiminin GSYİH İçindeki Payı (23 1.Ç 28 4.Ç, yüzde) ve Tüketici Kredilerinin Çeyreklik Değişimi (23 1.Ç 29 2.Ç*, reel, yüzde) 72.5 71.5 72,2 Özel Tüketim/ GSYİH (sol eksen) 6 5 4 7.5 3 69,7 2 69.5 1 Tüketici Kredileri (sağ eksen) 68.5-1 3Ç1 3Ç3 4Ç1 4Ç3 5Ç1 5Ç3 6Ç1 6Ç3 7Ç1 7Ç3 8Ç1 8Ç3 9Ç1 * Mayıs 29 itibarıyla Kaynak: TÜİK, TCMB 26

Reel Sektör Banka dışı kesimin yabancı para açık pozisyonu, 28 yılının son çeyreği itibarıyla 78 milyar ABD dolarıdır. Sektörün kısa vadeli açık pozisyonu, Ocak ayı itibarıyla 5 milyar ABD dolarıdır. 2 15 1 5-5 -1 Firmaların Yabancı Para Varlık ve Yükümlülükleri (25 28 4.Ç, milyar ABD Doları) 46 YP Cinsi Varlıklar 72 63 1 66 18 25 26 27 Ç1 YP Cinsi Yükümlülükler 68 117 27 Ç2 73 129 27 Ç3 Net YP Pozisyonu 139 78 81 27 Ç4 154 28 Ç1 167 172 86 87 83 28 Ç2 28 Ç3 161 28 Ç4 7 6 5 4 3 2 1 Firmaların Uzun Vadeli Dış Borçlarının Vade Kompozisyonu* (Mart 29, milyar ABD Doları) 31,9 23,6 18,5 59,4 29 21 211 212 Sonrası Kaynak: TCMB * Vadeye kalan gün sayısı Kaynak: TCMB 27

Dış Finansman İhtiyacı 28 yılının 3. çeyreğinden bu yana dış ticaret açığının önemli ölçüde gerilediği ve cari açığın kapanması ile birlikte finansman ihtiyacının hızla azaldığı görülmektedir. Merkez Bankası rezervlerinin seviyesi, Türkiye nin kısa vadeli dış borcunu karşılayacak seviyededir. 7 Dış Ticaret Dengesi (Ocak 25 Nisan 29, milyar ABD doları) 2 Merkez Bankası Rezervlerinin Kısa Vadeli Dış Borçlara Oranı (1996 28 4.Ç, yüzde) 6 Dış Ticaret Açığı 58, 18 16 5 14 4 31,4 12 3 1 2 17,9 8 6 1 Enerji Hariç Dış Ticaret Açığı 4 (3,3) 2-1 1-5 7-5 1-6 7-6 1-7 7-7 1-8 7-8 1-9 Kaynak: TÜİK, TCMB 96 97 98 99 1 2 3 4 5 6 7 8 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 28

Riskler Dış finansmana erişim imkanlarının sınırlı kalmaya devam etmesi, ihracat pazarlarımızda toparlanmanın daha geç ve kademeli olması ve ihracatımızda dış talebe duyarlı dayanıklı tüketim ve sermaye mallarının yüksek payı, Türkiye ekonomisindeki toparlanmanın, alışılagelmiş tecrübelerimizden farklı olacağını göstermektedir. 1 Büyüme Tahminleri (26 211*, yüzde) 3 İhracat İçinde Yatırım ve Dayanıklı Tüketim Mallarının Payı (1996 - Nisan 29, yüzde) 8 6 Gelişmekte Olan Ülkeler 25 6 aylık hareketli ortalama 4 Dünya AB 2 2 15-2 1-4 -6 5 26 27 28 29 21 211 1-96 1-96 7-97 4-98 1-99 1-99 7-4-1 1-2 1-2 7-3 4-4 1-5 1-5 7-6 4-7 1-8 1-8 Kaynak: IMF *29 ve sonrası tahmin Kaynak: TÜİK, TCMB 29

Yatırım ve İstihdam Beklentileri Yatırım ve istihdam göstergeleri, 1994 ve 21 krizlerinin ardından iktisadi faaliyette gözlemlediğimiz hızlı toparlanmanın aksine, mevcut krizden çıkışın yavaş ve kademeli olacağına, kısa vadede toplam talepte belirgin bir ivmelenme yaşanmayacağına işaret etmektedir. Yatırım Harcamaları (26 1.Ç 29 1.Ç, yüzde) 2 İşsizlik Oranları* (Ocak 2 -Şubat 29, yüzde) 16 Tarım Dışıİşsizlik Oranı 12 8 İşsizlik Oranı 4 1-1-1 1-2 1-3 1-4 1-5 1-6 1-7 1-8 1-9 * Yatırım malları üretimi ve ithalatı verileri kullanılarak oluşturulan endeks ** Ocak-Şubat Dönemi Kaynak: TÜİK, TCMB *Mevsimsellikten arındırılmış Kaynak: TÜİK, TCMB 3

Finansal Sıkılık Göstergeleri Gerçekleştirilen faiz indirimlerine rağmen finansal koşullardaki ek sıkılık kısmen devam etmektedir. Merkez Bankasının sağladığı likidite imkanlarının, piyasadaki likidite sıkışıklığını hafifletmekle beraber, bankaların vade açısından daha önce kullandıkları fon kaynaklarının yerini tutamayacağı unutulmamalıdır. 26 24 22 Faiz Oranları (Temmuz 27 Nisan 29, yıllık yüzde) Tüketici Kredi Faizi* Ticari Kredi Faizi* 1 8 Ticari Kredi Faizleri ve Tüketici Kredi Faizleri ile Mevduat Faizleri Arasındaki Farkı* (Temmuz 27 Nisan 29, yıllık yüzde) 2 18 16 14 12 1 Mevduat Faizi** Merkez Bankası Politika Faizi 6 4 2 Tüketici Kredi si Mevduat Faizi Ticari Kredi - Mevduat Faizi 8 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 * Ağırlıklı ortalama akım faiz oranları. Tüketici kredisi faizleri; taşıt, konut ve ihtiyaç kredilerinin ağırlıklı ortalamasıdır. * Bankalararası mevduat hariç. Kaynak: BDDK, TCMB * Ağırlıklı ortalama akım faiz oranlarıdır. Kaynak: TCMB 31

Kredi Eğilim Anketi Sonuçları Kredi Eğilim Anketleri, son dönemde yatırım kaynaklı kredi talebinin belirgin bir şekilde azaldığını, kredi talebinin esas olarak firmaların mevcut kredilerini yeniden yapılandırma isteklerinden kaynaklandığını, bankaların kredi standartlarını sıkılaştırmalarında ekonomiye ilişkin risk algılamalarının önemli bir rol oynadığını göstermektedir. 4 Kredi Arzını Etkileyen Unsurlar (Haziran 24- Mart 29.) 2-2 Bankaların Likidite ve Sermaye Kısıtlarının Etkisi Rekabet Baskısının Etkisi -4-6 -8-1 Sektör ve Ekonomiye İlişkin Algılamaların Etkisi 6-4 12-4 6-5 12-5 6-6 12-6 6-7 12-7 6-8 12-8 Kaynak: TCMB 32

Tahsili Gecikmiş Alacaklar Kredilerin tahsili gecikmiş alacak dönüşüm oranında, 28 yılı Eylül ayından itibaren gözlenen artış eğilimi devam etmektedir. 9 Karşılıksız Banka Çek Adetinin Takas Odasına İbraz Edilen Toplam Çek Adetine Oranı (23 Nisan 29, yıllık yüzde) Firma ve KOBİ Kredilerinin TGA ya Dönüşüm Oranı (Aralık 27 Nisan 29) 6. 8 7 6.8 7.9 7.2 5.5 5. KOBİ Kredileri 6 5.6 6. 5.2 5.5 4.5 4. 5 3.5 Firma Kredileri 4 23 24 25 26 27 28 29* 3. 12-7 2-8 4-8 6-8 8-8 1-8 12-8 2-9 4-9 * Nisan 29 itibarıyla Kaynak: BTOM, TCMB Kaynak: TCMB 33

IV. Enflasyon Görünümü 34

Dünya Emtia Fiyatları Küresel büyümedeki yavaşlamaya paralel olarak emtia fiyatları düşük seviyelerini korumaktadır. Emtia Fiyatları (1 Ocak 26 2 Haziran 29, 21 = 1) 6 5 Enerji 4 Metal 3 2 1 Tarım 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 Kaynak: Bloomberg 35

Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Mayıs ayında tüketici fiyatları yıllık enflasyonu yüzde 5,2 olarak gerçekleşmiştir. 13 12 11 1 9 Tüketici Enflasyonu (Ocak 27 Mayıs 29, yıllık yüzde değişim) TÜFE 2 18 16 14 12 Gıda ve Enerji Enflasyonu (Ocak 27 Mayıs 29, yıllık yüzde değişim) Gıda ve Enerji 8 7 6 1 8 6 Gıda ve Enerji Dışı TÜFE 5 4 4 2 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 36

Türkiye de Enflasyon Gelişmeleri Hizmet grubu yıllık enflasyonunda son iki çeyrektir devam eden yavaşlama eğilimi Mayıs ayında da sürmüştür. Fiyatların artış hızındaki yavaşlama, tüm alt gruplarda gözlenmeye devam etmektedir. 14 Mal ve Hizmet Fiyatları (Ocak 27 Mayıs 29, yıllık yüzde değişim) 25 Hizmet Fiyatları (Ocak 27 Mayıs 29, yıllık yüzde değişim) 12 Hizmet Grubu 2 Kira Ulaştırma 1 15 Lokanta ve Oteller 8 1 6 Mal Grubu 5 Diğer Hizmetler 4 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 1-7 3-7 5-7 7-7 9-7 11-7 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 Kaynak: TÜİK, TCMB Kaynak: TÜİK, TCMB 37

Stok ve Maliyet Gelişmeleri Firmaların stok eritme sürecinde sona yaklaştıkları ve önümüzdeki dönemde de talepteki artışın devam etmesi halinde, bu durumun üretime olumlu yansıyabileceği düşünülmektedir. 25 Mamul Stok Seviyesi* (Ocak 27 Mayıs 29) 2 15 1 5-5 -1-15 1-7 4-7 7-7 1-7 1-8 4-8 7-8 1-8 1-9 4-9 * İktisadi yönelim anketinde yer alan normal üstü mamul stok seviyesi ile normal altı stok seviyesi farkıdır. Kaynak: TCMB 38

Enflasyon Beklentileri Açıklanan enflasyon verilerinin Merkez Bankası nın faiz indirimlerini destekler nitelikte olması, beklentileri olumlu etkilemiş, özellikle Ocak ayından itibaren orta vadeli enflasyon beklentilerinde kayda değer bir iyileşme gözlenmiştir. 1 Enflasyon Beklentileri (Ocak 26 Mayıs 29, yıllık yüzde değişim) 9 8 7 12 Aylık Beklenti 6.5 6 6.3 5 24 Aylık Beklenti 4 1-6 5-6 9-6 1-7 5-7 9-7 1-8 5-8 9-8 1-9 5-9 Kaynak: TÜİK, TCMB 39

Enflasyon ve Çıktı Açığı İktisadi faaliyetteki toparlanmanın zaman alacağı, enflasyon üzerindeki aşağı yönlü baskıların süreceği, kısa vadede enflasyondaki düşüşün hızlanacağı tahmin edilmektedir. Enflasyon ve Çıktı Açığı Tahminleri (28 4.Ç 212 1.Ç) Tahmin Aralığı* Çıktı Açığı 29 için Belirsizlik Aralığı Yıl Sonu Enflasyon Hedefleri Yüzde 12 1 8 6 4 2-2 -4-6 -8 Kontrol Ufku 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 2 3 4 1 28 29 21 211 212 Kaynak: TCMB 4

V. Para Politikası Duruşu 41

Para Politikası Duruşu Gelişmekte olan ülkelerin merkez bankaları, 28 yılının ilk yarısında döviz kurlarındaki değer kaybı ve finansal istikrar kaygıları nedeniyle temkinli bir tavır izlemişlerdir. Gelişmekte Olan Ülkelerde Enflasyon ve Para Politikası Faiz Oranları (Ocak 28 Mayıs 29, ortalama yüzde) Türkiye de Enflasyon ve Para Politikası Faiz Oranları (Ocak 28 Mayıs 29, ortalama yüzde) 12 9. 14 18 11 1 9 8.5 8. 7.5 13 12 11 Faiz Oranı (sağ eksen) 16 14 8 7 Enflasyon Oranı (sol eksen) 7. 6.5 1 9 8 Enflasyon Oranı (sol eksen) 12 1 6 5 4 Faiz İndirim Süreci 6. 5.5 5. 7 6 5 Faiz İndirim Süreci 8 6 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 1-8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 1-8 2-8 3-8 4-8 5-8 6-8 7-8 8-8 9-8 1-8 11-8 12-8 1-9 2-9 3-9 4-9 5-9 Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB Kaynak: Merkez Bankaları, TCMB 42

21 Sonrası Para Politikası Nasıl Şekillendi? Yükselen Enflasyon III Olumsuz Maliyet Şoku 28 2.Ç Politika Tepkisi Hedef revizyonu, Ölçülü faiz artırımı II Yüksek Talep ve Olumsuz Maliyet Şoku 26 2.Ç Politika Tepkisi Güçlü parasal sıkılaştırma Fiyat İstikrarı Düşen Enflasyon IV Düşük Talep Şoku 28 4.Ç Politika Tepkisi Faiz indirimleri HEDEF Olumlu Maliyet Şoku 23-5 Politika Tepkisi İhtiyatlı Faiz İndirimi ve Faiz Dışı Araçlar: Düzenleme ve Denetlemelerin sıkılaştırılması I Düşen Milli Gelir Sürdürülebilir Büyüme Aşırı Hızlı Artan Milli Gelir 43

Para Politikası Duruşu Merkez Bankası, 28 yılının son çeyreğinde enflasyonu yükselten küresel gelişmelerin tersine dönmesiyle birlikte süratli bir şekilde faiz indirimlerine gitmiş, bu konuda yükselen piyasalar arasında öncü bir rol üstlenmiştir. Gelişmekte Olan Ülkelerde Politika Faiz Oranlarının Değişimi (yüzde) Romanya Ukrayna İzlanda Brezilya Şili Türkiye Peru Endonezya G. Afrika Rusya Macaristan Meksika Polonya Kolombiya Tayland Tayvan G. Kore Çin Malezya Çek Cum. İsrail Şubat 28 Ağustos 28-1.. 1. 2. 3. Kaynak: TCMB, Merkez Bankaları Türkiye Şili Kolombiya G. Afrika İsrail G. Kore Meksika Brezilya İzlanda Tayvan Tayland Çek Cum. Polonya Çin Peru Endonezya Malezya Romanya Rusya Macaristan Eylül 28 Mayıs 29-8. -6. -4. -2.. 2. Kaynak: TCMB, Merkez Bankaları 44

Para Politikası Duruşu Hem risk algılamalarındaki sınırlı iyileşme, hem de Merkez Bankasının faiz indirimlerinin açıklanan enflasyon verileri ile desteklenmesi sonucunda piyasa faizleri hızlı bir düşüş eğilimine girmiştir. 26 24 TCMB Politika Faiz Oranı ve Gösterge DİBS Faiz Oranı (1 Ocak 28 1 Haziran 29, bileşik, yüzde) Gösterge DİBS Faiz Oranı 22 2 18 16 Politika Faiz Oranı 14 12 1 8 1-8 3-8 5-8 7-8 9-8 11-8 1-9 3-9 5-9 Kaynak: Hazine Müsteşarlığı, TCMB 45

İhracat Reeskont Kredileri Yaşanan küresel krizin reel sektör üzerindeki olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla, ihracat reeskont kredisi limiti 5 milyon ABD dolarından 2,5 milyar ABD Dolarına çıkarılmış ve kullanım koşulları kolaylaştırılmıştır. 7 İhracat Reeskont Kredisi Kullanımları (1992 Mayıs 29) 6 595 5 4 3 2 1 1 12 5 1 1 12 12 29 39 54 32 31 27 2 3 2 2 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2 21 22 23 24 25 26 27 28 29* * 17 Nisan 29 itibarıyla Kaynak: TCMB 46

Dengeleyici Kamu Maliyesi Bu dönemde para politikasının etkinliğini belirleyecek en önemli unsurlardan biri maliye politikasındaki gelişmelerdir. İç talebi canlandırmak için birçok ülke, imkanları ölçüsünde, kamu harcamalarını artırmaktadır. Bu dönemi kamu borç stoklarında sınırlı bir artış ile atlatan ülkeler, krizin ardından potansiyel büyüme oranlarına daha çabuk dönebilecektir. 28 Yılı Bütçe Açığı ve 29-21 Bütçe Açığı Tahminleri* (GSYİH ye oranı, yüzde) Hindistan İngiltere Japonya ABD Fransa Gelişmiş Ülkeler Türkiye Gelişmekte Olan Ülkeler Çin Meksika G. Afrika Brezilya -2-4 -6-8 -1-12 * Türkiye için KEP verisi, diğer ülkeler için IMF tahmini kullanılmıştır Kaynak: IMF, KEP, TCMB 28 29 21 47

Orta Vade Mali Çerçeve Gereksinimi İçinde bulunduğumuz iktisadi konjonktürde kamu kesiminin artan finansman gereksinimi, para politikası kararlarının iktisadi faaliyet üzerindeki olumlu etkilerini zayıflatma potansiyeli taşımaktadır. 35 3 25 Merkezi Yönetim Vergi Gelirleri ve Faiz Dışı Harcamalar (Mart 27 Nisan 29, yıllık yüzde değişim, 3 aylık hareketli ortalama) Faiz Dışı Harcamalar 2 15 1 5-5 -1 Vergi Gelirleri 3-7 6-7 9-7 12-7 3-8 6-8 9-8 12-8 3-9 Kaynak: Maliye Bakanlığı, TCMB 48

Orta Vade Mali Çerçeve Gereksinimi Önümüzdeki dönemde kısa vadeli politika faizlerinin uzunca bir süre tek haneli seviyelerde seyretmesi muhtemeldir. Uzun vadeli faizlerin de tek haneli seviyelere daha erken gelebilmesi, güçlü ve inandırıcı bir orta vadeli mali disiplin perspektifi verilmesiyle mümkün olabilecektir. 8 73,7 AB Tanımlı Kamu Borç Stoku (22 27, GSYİH ye oranı) 7 6 67,4 59,2 Maastricht Kriteri: %6 52,3 5 46,1 4 39,4 3 2 22 23 24 25 26 27 Kaynak:Hazine Müsteşarlığı, TCMB 49

Orta Vade Mali Çerçeve Gereksinimi Kısa vadedeki mali gevşemenin, borç dinamiklerinin sürdürülebilirliğini ve bütçe disiplinini gözeten orta vadeli somut bir mali çerçeve ile desteklenmesi büyük önem taşımaktadır. 8 73,7 AB Tanımlı Kamu Borç Stoku ve Hedefler (22 212, GSYİH ye oranı) 7 67,4 6 59,2 Maastricht Kriteri: %6 5 4 52,3 46,1 39,4 Katılım Öncesi Ekonomik Programı 43,1 44,1 43,4 39,5 3 2 22 23 24 25 26 27 28 29 21 211 Kaynak: Katılım Öncesi Ekonomik Program, Hazine Müsteşarlığı, TCMB 5

VI. Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) 51

Uluslararası Banka Hesap Numarası Uluslararası Banka Hesap Numarası (IBAN) Hakkında Tebliğ, 1 Ekim 28 tarihinde Resmi Gazete de yayımlanmıştır. IBAN, mevcut hesap numaralarının yerine kullanılacak olan ve belli bir standardlara göre oluşturulmuş uluslararası banka hesap numarasıdır. Mevcut Hesap Numaraları 1425787XYZ IBAN a dönüşüyor TR8 6 4 14 25 787X YZ IBAN ile para transferleri hızlı ve hatasız olarak gerçekleşecektir. Avrupa Birliği mevzuatına uyum sağlanmıştır. 52

Uluslararası Banka Hesap Numarası IBAN, Avrupa Birliği ülkeleri dahil pek çok ülkede kullanılmaktadır. 1 Ocak 21 dan itibaren para transferlerinde IBAN kullanılacaktır. Para transferini gerçekleştirmek için IBAN bilgisine sahip olmak gerekmektedir. Vatandaşlar, hesaplarının bulunduğu banka şubelerinden veya söz konusu bankaların internet sitelerinden IBAN larını temin edebilirler. 53

VI. Finansal Eğitim 54

Finansal Eğitim Finansal hizmet ve ürünlerin çeşitliliği ve karmaşıklığı artmaktadır. Buna paralel olarak, bireylerin yatırım ve kredi kararlarını verirken bilgi sahibi olmaları ve finansal ürünleri amacına uygun kullanmaları önem arz etmektedir. Bu çerçevede, finansal farkındalığın oluşturulması için, eğitim faaliyetlerine önem ve öncelik verilmesi gerekmektedir. Konuyla ilgili olarak; 477 sayılı Tüketicinin Korunması Hk. Kanun, Madde 2 tüketicinin eğitilmesi konusunu düzenlemektedir. Milli Eğitim Bakanlığı, müfredata tüketicinin eğitilmesi konusunda gerekli ilaveleri yapmakla görevlendirilmiştir. 55

Finansal Eğitim Sanayi ve Ticaret Bakanlığı, radyo ve televizyonlarda konuya ilişkin programlar düzenlenmesi yönünde, esasları belirlemeye Tüketici Konseyinin önerisi ile yetkili kılınmıştır. Merkez Bankası, finansal eğitim konusunda üzerine düşeni yapmaya hazırdır. 56

TÜRKİYE CUMHURİYET MERKEZ BANKASI Samsun Ticaret ve Sanayi Odası Sunumu Durmuş Yılmaz Başkan Haziran 29 57