Çocuklarda Dikkat Eksikliği BR.HLİ.037
Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Sendromu Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu; aşırı hareketlilik, dikkat sorunları ve istekleri erteleyememe (dürtüsellik) belirtileri ile ortaya çıkan psikiyatrik bir bozukluktur. Öncelikle ayırt edilmesi gereken şey her hareketli çocuğun hiperaktif olmadığıdır. Bazı çocukların hareketlilik düzeyi doğuştan yüksek olabilir. Hiperaktif olmayan hareketli çocuğun hareketliliği; uyumlu, amaca yönelik ve devamlılığı olan bir hareketliliktir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'nda ise keyfi bir hareketlilik söz konusudur. Örnek verecek olursak bir futbol maçında en fazla koşan ancak maçta odak nokta olan topun peşinde olmayan bir çocuk diye nitelendirebiliriz. Ortam ne kadar sınırlayıcı ve yoğunlaşmayı gerektiriyorsa çocuğun hareketliliği o kadar artar. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'nun en önemli belirtilerinden birisi de düşünmeden hareket etmektir. Örneğin topun ardından caddeye koşma, sorulan soru bitmeden cevabını yapıştırma, söz kesme, ilk akla geleni söyleme gibi. Dikkat eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu yaşayan çocukların disiplini daha zordur. Sizler tarafından söylenenleri dinleyemedikleri için kendilerinden ne istendiğini de bilmezler. Yeterince bilgi edinmeden, bilgiyi gözden geçirmeye vakit ayırmadan karar vermeye kalkışırlar. Sonuç olarak kararlarında ve cevaplarında başarısız olurlar. Bu; zekâlarının yetersiz olmasından değil dikkat ve sabırlarının eksik olmasından kaynaklanır.
Okul öncesi dönemde aileler çocuklarının yerinde duramadıklarını, sürekli bir koşturma halinde olduklarını ve onları durdurmanın çok zor olduğunu ifade ederler. Aileler bu durumda çoğunlukla kendilerini yetersiz hissedip öfkelerini kontrol etmekte zorluk çekebilirler. Aslında yaramazlığından değil yapısal durumlarından, çoğu zaman hareketlerinden dolayı olumlu geri bildirim almayan bu çocukların yetersizlik duygularının temelleri küçük yaşlarda ailelerin öfkeli tepkileriyle atılır. Bu öfkenin yansımaları gelecekteki kişisel hayatlarında da kendini gösterir. Bu çocuklar grup içi ve kurallı oyunlarda daha hareketli, saldırgan ve oyun bozucu olabilirler. Kendi davranışlarının sonuçlarını sıklıkla değerlendiremezler. Yani yaptıklarından ders çıkartmalarıyla ilgili güçlük yaşarlar. Örneğin sırasını beklemek, paylaşmak gibi sosyal olgularda zorluk yaşar, kaybetmeye tahammül edemez, istekleri olmayınca oyunu terk edebilir veya kavga edebilirler. Kendini kontrol edememesinden (Davranışsal impulsivite) dolayı hem kendileri sık kaza geçirebilir hem de etrafındaki insanlara zarar verebilirler. Dürtülerini engellemekteki zorlukları arkadaşları tarafından dışlanmalarına, oyuna alınmamalarına sebep olurken gitgide çocuğun özgüveni azalır ve bu durum depresyon için zemin yaratabilir.
Davranışlarının sosyal ahlaki sonuçlarını umursamamaları, başkalarının duygularına eşyalarına saygı göstermemeleri umursamaz görünümün altında aslında doğruyu yanlıştan ayırt etme güçlükleriyle ilişkilidir. Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu'nun sıklıkla erken çocukluk evrelerinde gözden kaçabilen ve okul yıllarında kendisini çoğunlukla ders çalışmaya ilgisizlik ve beraberinde başarısızlık olarak gösteren dikkat eksikliğidir. Ailelerin sıklıkla söylediği çocuklarının ilgi duyduğu alanlarda algısının çok iyi olduğu ama ilgi duymadığı alanlarda bunun böyle olmadığıdır. Dolayısıyla bu çocuklar tembel, sorumsuz olmakla suçlanabilir. Çoğunlukla aileler aslında gerçekten denemediğini düşünerek çocuklarına öfkelenebilirler. Böyle bir durumda ilk yapılması gereken şey bu konuda çocuğun bir zorlanma yaşayıp yaşamadığını tespit etmek olmalıdır. Karşı tepki olarak çocuğun yaşadığı başarısızım hissiyle başa çıkması gereken ekstra bir sorun olarak durumu daha da güçleştirir.
Okul çağındaki sınıfta oturma, dikkatini toplama, kurallara uyma, iç tepkisel davranışları engelleme, düzenli olma, arkadaşlarıyla yardımlaşma ve iyi ilişkiler kurma gibi çocuğun okula uyumunu ve başarısı için gerekli olan özelliklerin pek çoğu Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocuklarda yapısal bir eksiktir. Dikkat problemi yaşayan çocuklar bu durumu daha büyük bir sıkıntıyla yaşarlar, çünkü yapısal olarak duyduklarına, gördüklerine odaklanmaları çok zordur. Ancak onlardan beklentiler yüksektir. Dolayısıyla bu stresle derse karşı ilgilerinin az olması çok anlaşılır bir durumdur. Sınıflar ilerledikçe işler daha da güçleşir. Bu çocuklar dikkatlerini belli bir konuya vermekte zorluk çektiklerinden, dikkatlerini vermeye çalışırken başka düşünceler, görüntüler, sesler onları alıkoyar. Çocuğunuza bir konuyu anlatırken sıklıkla alakasız bir konu hakkında soru sorarken bulabilirsiniz. Okul ödevlerini tamamlamakta zorluk çekerler. Dersin başından kalkmak için çok çeşitli sebepleri olabilir. Okulda eşyalarına sahip çıkamazlar ve sıkça eşya kaybedebilirler. Zamanı ayarlamakta sorun yaşayabilirler ve sıklıkla bir işi tamamlamak çok zordur ve uzun süre alır. El yazıları bozuk olabilir, yazma sırasında sık imla hatası, eksik yazma, harf karıştırma görülebilir.
Öğrenme ve zeka açısından diğer çocuklardan hiçbir farkları yoktur, ancak dikkat gerektiren işlemlerde başarısızdırlar. İşitsel hafızaları görsel hafızalarına göre yetersiz olabilir dolayısıyla yapılması gerekenleri birkaç kez tekrar etmek gerekebilir. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite sendromu yaşayan okul çağındaki çocuklar sürekli geç kalan, organize olamayan, eşyaların kaybeden, hayallere dalan, işlerini bitiremeyen, dersi takip edemeyen, düzensiz, ders anlatılırken konuşan ya da başka şeylerle ilgilenen çocuklardır. Dürtüselliğin eşlik etiği dikkat eksikliğini; en iyi en büyük ve yetenekli sanatçılarla dolu bir orkestraya benzetebilirsiniz ancak şefi olmayan kontrolden çıkmış bir orkestra. Parlak düşünceler olabilir ancak sürecin devamlılığı ve tamamlanması her zaman zordur.
Çocuğunuz sizlerden ve çevresinden geri bildirimler alarak büyüyor ve hayata karşı bir duruşu, bir bakışı oluyor. Anne baba olarak yapılması gereken şeylerden belki de en önemlisi, çocuklarının bu çağlarda yalnız bırakılmaması, olası rahatsızlıklarının gözden kaçırılmamasıdır. Bizler geçmiş yaşantılarımızdan öğrendiklerimizle hissettiklerimizle bugüne ve geleceğe bakıyoruz. Çocukluk yıllarımızda ailelerimizle arkadaşlarımızla olan ilişkilerimiz bugünkü ilişkilerimizin çatısını oluşturuyor. Şimdiki iş yaşamımızın izleri okul yıllarında şekilleniyor. Bu alanda yapılan araştırmalar ileriki yıllarda başka psikiyatrik sorunların da oluşma olasılığının sağlıklı gruplara göre çok daha fazla olduğunu göstermiş. Örneğin Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu olan çocukların üçte birlik kısmında ileriki yıllarda alkol bağımlılığı, antisosyal kişilik özellikleri, depresyon ve kaygı bozuklukları görülmüştür. Eğer çocuğunuzda Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu veya davranış sorunları olduğu konusunda şüphe içindeyseniz, -acaba? diyerek kendinizi oyalamayın. Bu belirtileri çocuğunuzda gözlemliyorsanız bir çocuk ve ergen psikiyatristine başvurun.
BR.HLİ.037