KL N K ÇALIfiMA/RESEARCH ARTICLE Akad Geriatri 2012; 4: 89-96 Gelifl Tarihi/Received: 11/06/2011 - Kabul Edilifl Tarihi/Accepted: 02/10/2011 Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde Yaflayan Yafll Gruplarda Serum Aflatoksin Düzeylerinin De erlendirilmesi Evaluation of Serum Aflatoxin Levels in Geriatric Groups Living in Black Sea and Mediterranean Regions Belma Giray, Sevtap Ayd n, Suna Sabuncuo lu, P nar Erkeko lu, Gönül fiahin Hacettepe Üniversitesi Eczac l k Fakültesi, Farmasötik Toksikoloji Anabilim Dal, Ankara, Türkiye Department of Pharmaceutical Toxicology, Faculty of Pharmacy, Hacettepe University, Ankara, Turkey ÖZET Girifl: Bu çal flma, Türkiye nin farkl bölgelerinde yaflayan geriatrik popülasyonda serum aflatoksin düzeylerindeki bölgesel ve mevsimsel farklar araflt rmak ve cinsiyet ile iliflkisini de erlendirmek amac yla yürütülmüfltür. Materyal ve Metod: Akdeniz ve Karadeniz Bölgelerinde yaflayan geriatrik çal flma grubunda (ortalama yafl 72 ± 1.0 y l, n=37) serum aflatoksin B1, B2, G1 ve G2 düzeyleri yüksek bas nçl s v kromatografisi (HPLC) ile tayin edilmifltir. Bulgular: Tüm çal flma grubundaki total serum aflatoksin düzeyleri yaz döneminde 1171 ± 124 pg/ml, k fl döneminde 732 ± 58 pg/ml olarak saptanm flt r. Mevsimler aras fark istatistiksel olarak anlaml d r (p< 0.05). Karadeniz Bölgesinde serum aflatoksin düzeyleri, her iki mevsimde de Akdeniz Bölgesine oranla yüksek bulunmufltur. En yüksek total aflatoksin düzeyleri ise (1539 ±170 pg/ml) muhtemelen küf mantar n n büyümesi ve toksin oluflumu için uygun iklim koflullar nedeniyle Karadeniz Bölgesinde yaz döneminde toplanan örneklerde tayin edilmifltir. Cinsiyetler aras ndaki farklar istatistiksel olarak anlaml bulunmam flt r. Sonuç: Tüm sonuçlar, bu bölgelerde yaflayan yafll popülasyonun aflatoksinlere devaml maruziyetinin söz konusu oldu unu ve temas düzeylerinin yaz döneminde k fla oranla artt n düflündürmektedir. Aflatoksin maruziyetinin geriatrik popülasyonda gözlenen hepatotoksisiteden sorumlu olabilece i ve aflatoksinlerle birlikte farki mikotoksinlere temas n da sinerjistik veya additif etkilere yol açabilece i dikkate al nmal d r. Anahtar Kelimeler: Mikotoksin, aflatoksin, hepatotoksisite, yüksek bas nçl s v kromatografisi, geriatrik popülasyon. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Prof. Dr. Belma Giray Hacettepe Üniversitesi Eczac l k Fakültesi, Farmasötik Toksikoloji Anabilim Dal, Ankara/Türkiye e-posta: belmagiray@yahoo.fr 89
Evaluation of Serum Aflatoxin Levels in Geriatric Groups Living in Black Sea and Mediterranean Regions ABSTRACT Introduction: This study was designed to investigate the seasonal and regional differences in serum aflatoxin levels in geriatric population living in different regions of Turkey as well as to establish its relation with sex. Materials and Methods: Serum aflatoxin B1, B2, G1 and G2 levels were measured by high pressure liquid chromatography (HPLC) in the geriatric study group (mean age: 72 ± 1.0, n= 37) living in Mediterranean and Black Sea Regions. Results: The total serum aflatoxin levels in whole study group were found to be 1171 ± 124 pg/ml in summer and 732 ± 58 pg/ml in winter. The difference among the seasons was found to be statistically significant (p< 0.05). Serum aflatoxin levels in Black Sea Region were found to be higher than Mediterranean Region in both seasons, significantly. Overall results suggest that the geriatric population living in these regions is continuously exposed to aflatoxins and that the exposure levels are elevated in summer period compared to winter. Conclusion: It should be considered that aflatoxin exposure can be responsible for hepatotoxicity observed in geriatric population and the exposure to different mycotoxins along with aflatoxins can cause synergistic or additive effects. Key Words: Mycotoxin, aflatoxin, hepatotoxicity, high pressure liquid chromatography, geriatric population. G R fi G da maddelerinde uygun koflullarda üreyebilen ve günlük yaflant m zda s k karfl laflt m z küf mantarlar, son y llarda üzerinde önemle durulan bir araflt rma konusu olmufltur. Küf mantarlar, bir yandan g da ürünlerinin bozulmas na yol açarken, di er yandan da insan sa l için zararl toksinlerin oluflumuna neden olmaktad r. Mikotoksin olarak adland r lan bu toksinler, Aspergillus, Penicillium, Fusarium ve Alternaria gibi baz mantarlar n belirli nem ve s koflullar nda oluflturduklar, ço u son derece toksik, karsinojen, teratojen ve mutajen olan fungal metabolitlerdir. Aflatoksin, okratoksin, trikotesen, patulin ve zearalenonlar bafll ca mikotoksinler aras nda s ralanabilir (1,2). Aflatoksinler, Aspergillus flavus ve Aspergillus parasiticus mantarlar taraf ndan üretilen ve çeflitli tah l türleri baflta olmak üzere pek çok g da türünde tespit edilmifl önemli bir mikotoksin grubudur. Aflatoksin B1 (AFB1), aflatoksin G1 (AFG1), aflatoksin B2 (AFB2) ve aflatoksin G2 (AFG2) bafll ca aflatoksinler olarak s ralanabilir. Bu toksinlerin insan ve hayvan sa l üzerinde son derece önemli toksik etkilerinin oldu u bildirilmekte, karsinojenik, teratojenik ve mutajenik etkilerine iliflkin çok say da çal flma bulunmaktad r. Aflatoksinler aras nda en toksik olan AFB1 dir ve etki güçlerine göre azalan s ralama AFB1> AFG1> AFB2> AFG2 fleklinde yap lmaktad r. En önemli hedef organlar karaci erdir. AFB1, primer hepatoselüler karsinoma etkeni olarak tan mlanmaktad r ve Uluslararas Kanser Araflt rma Ajans (IARC) taraf ndan Grup I-insan için karsinojen olarak s n flanm flt r. AFB1 in DNA zincirinde K1 Ras protoonkogeninin aktivasyonunu sa lad ve p53 tümör süpresör genini modüle etti i gösterilmifltir. Hepatoselüler karsinoma hastalar ndaki p53 geninde G-T (Guanin-Timin) transversiyonuna neden oldu u bulunmufltur (3-5). Çeflitli g da ürünlerinde aflatoksin düzeylerini tayin eden çok say da çal flma bulunmakla birlikte, insanlardaki aflatoksin düzeylerinin tayin edildi i çal flmalar s - n rl d r. Özellikle sa l kl bireylerdeki bazal serum/plazma veya idrar aflatoksin düzeylerinin tespit edildi i, yafl ve cinsiyete ba l de ifliklikler ile mevsimsel farkl - l klar n de erlendirildi i çal flmalar az say dad r (6-10). Türkiye de farkl g da ürünlerinde aflatoksin düzeyleri tayin edilmifl ve ülkemiz için de aflatoksin kontaminasyonu ve temas n n önemli bir sorun teflkil etti i ortaya konulmufltur (11-13). Di er taraftan, anne sütünde aflatoksin M1 (AFM1) ve AFB1 düzeylerinin tayin edildi i çal flmalar da bulunmakla birlikte, sa l kl bireylerde bazal serum/plazma veya idrar aflatoksin düzeylerinin incelendi i bir çal flmaya rastlanmam flt r (14,15). Bu bilgiler fl nda sunulan çal flman n konusunu, Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaflayan yafll popülasyonda serum aflatoksin (AFB1, AFB2, AFG1, AFG2) düzeylerinin saptanmas yla cinsiyet, bölgesel ve mevsimsel farkl l klar n de erlendirilmesi oluflturmaktad r. MATERYAL ve METOD Çal flma Grubu Karadeniz (n= 21) ve Akdeniz (n= 16) bölgelerinde yaflayan, yafllar 65-93 y l aras nda de iflen (72 ± 5.9 y l), çal flmaya kat lmay kabul eden ve yap lan an- 90 Akad Geriatri 2012; 4: 89-96
Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde Yaflayan Yafll Gruplarda Serum Aflatoksin Düzeylerinin De erlendirilmesi ketle herhangi bir karaci er veya böbrek rahats zl n n olmad do rulanan yafll bireylerden basit rastgele örnekleme yöntemiyle geriatrik çal flma grubu (n= 37) oluflturulmufltur. Her bir gönüllüden 10 ml venöz kan örne i toplanm fl, 800 xg de 15 dakika santrifüj edilerek serum örnekleri ayr lm fl ve analize kadar -20 C lik derin dondurucuda saklanm flt r. Bireylerden ilk kan örneklerinin toplanmas yaz döneminde (haziran-a ustos aylar nda) gerçeklefltirilmifltir. Yaz döneminde kan toplanan bireylerden (Karadeniz: n= 10; Akdeniz: n= 10) k fl döneminde de (kas m-ocak) kan örnekleri al narak ayn koflullarda serum örnekleri haz rlanm flt r. Boy, kilo, beslenme al flkanl klar, mevcut kronik hastal klar ve ailesel hastal k öyküsü standart bir anket uygulanarak al nm flt r. Çal flma, Helsinki Deklerasyonu na göre Hacettepe Üniversitesi Etik Kurulu taraf ndan onaylanm flt r. Tüm bireylerin gönüllü olarak kan verdiklerini belirten imzal ayd nlat lm fl onam formlar kan örnekleri toplanmadan önce al nm flt r. Aflatoksin Standartlar n n Haz rlanmas AFB1, AFB2, AFG1 ve AFG2 (Sigma Chemical Co., MA, ABD) stok (250 ng/ml), ara stok (5 ng/ml) ve standart çözeltileri (1-50 pg) AOAC Metot 971.22 ye göre haz rlanm fl ve uygulanm flt r (16). Aflatoksin Düzeylerinin Tayini Serum örnekleri (1 ml), önce n-hekzan ve takiben kloroform ile ekstre edilmifltir (17). Kloroform faz, azot gaz alt nda kurulu a kadar uçurulmufl, kal nt 200 µl n-hekzanda çözülmüfl ve türevlendirme için 50 µl trifloroasetik asit (TFA) ilave edilerek befl dakika oda s - cakl nda inkübasyona b rak lm flt r. Fosfat tamponu (ph 6.5): asetonitril (9:1, v/v) kar fl m (950 µl) eklenmifl ve türevlenen örnek faz ay r m n n sa lanmas için tekrar 10 dakika oda s s nda inkübasyona b rak lm flt r. Üst n-hekzan faz at lm fl ve alt faz analiz için kullan lm flt r. Analizler için floresan detektörü ile yüksek bas nçl s v kromatografisi (HPLC) (Hewlett Packard- HP; Agilent 1100 Series, Viyana, Avusturya) kullan lm flt r (eksitasyon dalga boyu: 360 nm ve emisyon dalga boyu: 430 nm). Kullan lan HPLC kolonu, Spherisorb S5ODS2 (3.8 mm i.d., uzunluk 25 cm, partikül büyüklü- ü 5 µm) (Waters, Milford, MA,ABD) dir. Hareketli faz olarak deiyonize su:asetonitril:metanol (62:16:22, v/v) kullan lm flt r ve ak fl h z 1 ml/dakika d r. Enjeksiyon hacmi 100 µl dir. Retansiyon zamanlar, AFG1 için 6.3 dakika, AFB1 için 8.3 dakika, AFG2 için 11.88 dakika ve AFB2 için 17.0 dakika olarak belirlenmifltir. Geri kazan m deneyleri serum örne ine 100 pg/ml, 250 pg/ml veya 500 pg/ml AFB1, AFB2, AFG1 ve AFG2 eklenerek gerçeklefltirilmifl ve ortalama geri kazan m oranlar AFB1 için %79.56, AFB2 için %107.44, AFG1 için %69.73 ve AFG2 için %101.13 olarak hesaplanm flt r. Bu geri kazan m oranlar bireylerde saptanan düzeylerin hesaplanmas nda kullan lm flt r. Yöntemin deteksiyon limiti ise AFB1 için 2.5 pg, AFB2 için 2 pg, AFG1 için 2.5 pg ve AFG2 için 1 pg dir. statistiksel Analiz Gruplar aras farklar n önem kontrolleri, Kruskal Wallis tek yönlü varyans analizi ve Mann-Whitney U testi uygulanarak test edilmifltir. Sonuçlar ortalama ± standart hata (SEM) olarak verilmifltir. De iflkenler aras ndaki korelasyonlar, Pearson, korelasyon yöntemiyle incelenmifltir. BULGULAR Akdeniz ve Karadeniz bölgelerinde yaflayan toplam 37 kifliden yaz döneminde ve takiben bu grupta yer alan 20 kifliden k fl döneminde kan örnekleri toplanm fl; serum AFB1, AFB2, AFG1 ve AFG2 düzeyleri HPLC ile tayin edilmifltir. Geriatrik çal flma grubunda yer alan Tablo 1. Geriatrik çal flma grubuna ait demografik bilgiler Mevsim Cinsiyet Say Yafl* A rl k (kg)* Yaz Kad n 17 74 ± 1.6 72.5 ± 2.4 Erkek 20 71 ± 1.0 74.1 ± 2.8 K fl Kad n 10 73 ± 1.7 70.0 ± 3.3 Erkek 10 71 ± 2.3 81.5 ± 3.6 * De erler ortalama ± standart hata olarak verilmifltir. Akad Geriatri 2012; 4: 89-96 91
Evaluation of Serum Aflatoxin Levels in Geriatric Groups Living in Black Sea and Mediterranean Regions bireylere ait demografik veriler Tablo 1 de görülmektedir. Gruplar aras nda yafl ve kilo yönünden istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmam flt r. Tüm çal flma grubunda ölçümü yap lan aflatoksin düzeyleri ile hesaplanan toplam aflatoksin düzeyleri yaz ve k fl örnekleri için fiekil 1 de verilmifltir. Yaz döneminde ölçüm yap lan serum örneklerinin (n= 37) %97 sinde AFB1 tayini yap lm fl, sadece 1 (%3) örnekte AFB1 düzeyleri deteksiyon limitinin alt nda bulunmufltur. Örneklerde di er aflatoksinlerin tayin edilme oran ; AFB2 için %68 (25/37), AFG1 için %87 (32/37) ve AFG2 için %92 (34/37) olarak belirlenmifltir. K fl döneminde toplanan tüm örneklerde (n= 20) AFB1 ve AFG2 deteksiyon limitinin üzerinde tayin edilirken; AFB1 örneklerin %95 inde (19/20), AFB2 ise %80 (16/20) inde tayin edilebilmifltir. Tüm çal flma grubunda yaz dönemi örneklerinde ölçülen aflatoksin düzeyleri k fl dönemi örneklerinde ölçülen aflatoksin düzeyleriyle karfl laflt r lm fl; AFB1, AFB2 ve AFG1 düzeylerinin yaz örneklerinde (s ras yla 186.5 ± 25.0 pg/ml; 125.3 ± 11.6 pg/ml; 665.9 ± 95.1 pg/ml) k fl örneklerine (s ras yla 102.3 ± 16.6 pg/ml; 37.3 ± 7.3 pg/ml; 346.8 ± 36.3 pg/ml) k yasla önemli ölçüde (p< 0.05) yüksek oldu u belirlenmifltir. AFG2 konsantrasyonu yönünden gruplar aras istatistiksel olarak önemli bir fark bulunmam flt r. Yaz örneklerinde belirlenen toplam aflatoksin düzeylerinin (1171.2 ± 123.7 pg/ml), k fl örneklerinde hesaplanan de erden (731.6 ± 57.8 pg/ml) yaklafl k %40 fazla oldu u saptanm flt r (fiekil 2). Yaz döneminde toplanan örneklerde ölçümü yap - lan aflatoksin düzeyleri bölgeler aras nda karfl laflt r ld nda AFB1, AFG1 ve toplam aflatoksin düzeylerinin Karadeniz Bölgesinde Akdeniz Bölgesine oranla istatistiksel olarak anlaml ölçüde (p< 0.05) yüksek oldu u belirlenmifltir (Tablo 2). K fl dönemi örneklerinde de AFB1, AFG1, AFG2 ve toplam aflatoksin düzeyleri Karadeniz Bölgesinde önemli ölçüde (p< 0.05) yüksek bulunmufltur. Yaz ve k fl örnekleri her bölge içinde ayr ayr de erlendirildi inde ise, Karadeniz Bölgesinde AFB2, AFG1 ve toplam aflatoksin düzeylerinin yaz örneklerinde k fl örneklerine göre önemli ölçüde (p< 0.05) yüksek oldu u saptanm flt r. Ayn bölgede yaz örneklerinde AFB1 düzeyleri k fl örneklerine k yasla %30 yüksek olmakla birlikte istatistiksel olarak bu fark anlaml de ildir. Akdeniz Bölgesinde ise sadece AFB1 ve AFB2 düzeyleri yaz örneklerinde k fl örneklerine oranla önemli ölçüde yüksektir (Tablo 2). Bölgeler ve mevsimler dikkate al narak yap lan de erlendirmede en yüksek toplam aflatoksin düzeyleri (1539 ± 170 pg/ml) Karadeniz Bölgesinde yaflayan bireylerden yaz döneminde toplanan kan örneklerinde saptanm flt r. Cinsiyet yönünden yap lan de erlendirmede, yaz döneminde kad n ve erkeklerde aflatoksin düzeyleri yönünden istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmam flt r (Tablo 3). K fl döneminde ise erkeklerde ölçülen Serum aflatoksin düzeyleri 900 Aflatoksin düzeyleri (pg/ml) 600 300 * * * Yaz örnekleri (n= 37) K fl örnekleri (n= 20) 0 AFB1 AFB2 AFG1 AFG2 *Yaz döneminde ölçülen serum aflatoksin düzeyleri ayn aflatoksin tipi için k fl dönemine ait düzeyden önemli (p< 0.05) ölçüde farkl d r. fiekil 1. Tüm çal flma grubunda yer alan bireylerde serum aflatoksin düzeylerinin mevsimsel de iflimi. 92 Akad Geriatri 2012; 4: 89-96
Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde Yaflayan Yafll Gruplarda Serum Aflatoksin Düzeylerinin De erlendirilmesi 1500 Total aflatoksin düzeyleri (pg/ml) 1200 900 600 300 * Yaz örnekleri (n= 37) K fl örnekleri (n= 20) 0 * Yaz döneminde ölçülen serum toplam aflatoksin düzeyi k fl dönemine ait düzeyden önemli (p< 0.05) ölçüde farkl d r. fiekil 2. Tüm çal flma grubunda yer alan bireylerde serum toplam aflatoksin düzeylerinin mevsimsel de iflimi. Tablo 2. Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde yaflayan bireylerde serum aflatoksin düzeylerinin mevsimlere göre de iflimi Bölge Mevsim AFB1 (pg/ml) AFB2 (pg/ml) AFG1 (pg/ml) AFG2 (pg/ml) AFTotal (pg/ml) Karadeniz Yaz (n= 21) 234 ± 40 131 ± 19 932 ± 139 241 ± 37 1539 ± 170 K fl (n= 10) 163 ± 27 46 ± 17 506 ± 51 302 ± 29 1017 ± 82 Akdeniz Yaz (n= 16) 123 ± 24 124 ± 11 209 ± 16 136 ± 11 593 ± 55 K fl (n= 10) 41 ± 4 28 ± 3 262 ± 56 189 ± 20 521 ± 64 Tablo 3. Tüm çal flma grubunda yer alan kad n ve erkeklerde serum aflatoksin düzeylerinin mevsimlere göre de iflimi Cinsiyet Mevsim AFB1 (pg/ml) AFB2 (pg/ml) AFG1 (pg/ml) AFG2 (pg/ml) AFTotal (pg/ml) Kad n Yaz (n= 17) 162 ± 30 132 ± 19 504 ± 77 211 ± 33 924 ± 156 K fl (n= 10) 64 ± 12 25 ± 2 319 ± 68 206 ± 25 634 ± 95 Erkek Yaz (n= 20) 194 ± 38 126 ± 15 762 ± 162 159 ± 28 1181 ± 184 K fl (n= 10) 137 ± 28 47 ± 14 426 ± 74 285 ± 26 889 ± 133 tüm aflatoksin düzeyleri kad nlardaki düzeylere oranla yüksek olmakla birlikte sadece AFG2 düzeylerindeki fark istatistiksel aç dan anlaml (p< 0.05) bulunmufltur. Yafll grup içinde artan yaflla birlikte aflatoksin düzeylerinde bir farkl l k gözlenmemifltir. Farkl aflatoksin düzeyleri aras ndaki korelasyonlar incelendi inde ise, yaz döneminde aflatoksin düzeyleri aras nda %15-77 oran nda de iflen önemli pozitif korelasyonlar n oldu u gözlenmifltir (AFB1-AFB2 korelasyon katsay s = 0.77; AFB1-AFG1 korelasyon katsay s = 0.42; AFB1- AFG2 korelasyon katsay s = 0.72; AFB2-AFG1 korelasyon katsay s = 0.15; AFB2-AFG2 korelasyon katsay s = 0.71; AFG1-AFG2 korelasyon katsay s = 0.25). Bu korelasyonlar n k fl döneminde de %26 ile %82 ara- Akad Geriatri 2012; 4: 89-96 93
Evaluation of Serum Aflatoxin Levels in Geriatric Groups Living in Black Sea and Mediterranean Regions s nda oldu u belirlenmifltir (AFB1-AFB2 korelasyon katsay s = 0.73; AFB1-AFG1 korelasyon katsay s = 0.80; AFB1-AFG2 korelasyon katsay s = 0.74; AFB2- AFG1 korelasyon katsay s = 0.41; AFB2-AFG2 korelasyon katsay s = 0.26; AFG1-AFG2 korelasyon katsay s = 0.82). TARTIfiMA Bu çal flmada iki farkl bölgede yaflayan geriatrik bir grupta serum aflatoksin (AFB1, AFB2, AFG1, AFG2) düzeyleri yaz ve k fl dönemlerinde tayin edilmifl, mevsimsel, bölgeler aras ve cinsiyet farklar dikkate al narak de erlendirilmifltir. Analiz edilen tüm örneklerde genel bir de erlendirme yap ld nda, farkl aflatoksinlerin tespit edilme oran n n %70 ile %100 aras nda de iflti i görülmüfltür. Bu sonuç, çal flma grubunda yer alan yafll popülasyonda aflatoksin maruziyetinin önemli düzeyde oldu una iflaret eder niteliktedir. Aflatoksinler dahil mikotoksinlerin g dalarda oluflumu için nemli ve s cak iklim koflullar gereklidir (1,2). Tüm çal flma grubundaki sonuçlar, bu bilgiyi do rulamaktad r. Yaz döneminde ölçümü yap lan serum AFB1, AFB2 ve AFG1 düzeyleri k fl döneminde yap lan ölçümlere oranla önemli düzeyde yüksek bulunmufltur. Bu sonuçlar, yaz döneminde aflatoksinler ile kontamine g dalar n tüketim oran n n artt n göstermektedir. Ayn aflatoksin alt tipleri için her iki bölgede de yaz ve k fl örnekleri aras nda belirgin farkl l k oldu u tespit edilmifltir. Karadeniz Bölgesinde yaz örneklerinde ölçümü yap lan aflatoksin düzeylerinin k fl örneklerine oranla s ras yla AFB1 için %30, AFB2 için %65, AFG1 için %45 fazla oldu u belirlenmifl; Akdeniz Bölgesinde ise yaz örneklerinde AFB1 düzeylerinin k fl örneklerine oranla yaklafl k %70, AFB2 düzeylerinin de yaklafl k %80 yüksek oldu- u saptanm flt r. AFG1 ve AFG2 düzeylerinde ise istatistiksel olarak anlaml bir fark bulunmam flt r. Yaz döneminde Akdeniz Bölgesindeki s cak ve Karadeniz Bölgesindeki s cak ve ya fll iklim koflullar dikkate al nd - nda g dalarda aflatoksinlerin oluflumu için uygun koflullar n sa land ve buna paralel olarak yafll popülasyonun aflatoksin maruziyetinin yüksek oldu u anlafl lmaktad r. Bölgeler aras bir karfl laflt rma yap ld nda en yüksek aflatoksin düzeyinin Karadeniz Bölgesinde yaz mevsiminde tespit edildi i görülmektedir. Bu durum, yaz döneminde s cak ile birlikte ya fll bir hava ile sa lanan nemli ortam n aflatoksin oluflumunda optimum koflullar sa lad n göstermektedir. Di er taraftan, Karadeniz Bölgesinde ölçümü yap lan aflatoksin düzeylerinin Akdeniz Bölgesinde ayn mevsimde yap lan ölçümlere oranla anlaml ölçüde yüksek bulunmas beslenme al flkanl klar ndaki farkl l kla aç klanabilir. Aflatoksin kontaminasyonunun fazla görülebildi i m s r baflta olmak üzere tah l ve tah l ürünlerinin tüketimi Karadeniz Bölgesinde daha fazlad r. Özellikle m s r üretimi ve tüketiminin Karadeniz Bölgesinde yüksek oldu- u bilinmektedir. Türkiye nin de iflik bölgelerinde yetiflen m s r örneklerinde aflatoksin ve okratoksin A (OTA) düzeylerinin tayin edildi i taraf m zdan yap lan çal flman n sonuçlar da Karadeniz Bölgesinden temin edilen m s r örneklerinde gerek aflatoksin gerekse OTA düzeylerinin di er bölgelere oranla yüksek oldu unu göstermifltir (13). Bu çal flman n sonuçlar da Karadeniz Bölgesinde gözlenen yüksek serum aflatoksin düzeylerinin beslenmeye ba l oluflunu destekler niteliktedir. nsanlarda serum veya idrar aflatoksin düzeylerinin tespit edildi i çal flmalar s n rl say dad r (6-10). Aflatoksin maruziyetinin de erlendirildi i çal flmalar n ço- unda aflatoksin-dna kat m ürünleri veya aflatoksinprotein kat m ürünlerinin tayin edildi i görülmektedir (18,19). Bununla birlikte, bu analizler daha pahal ve ileri teknikleri gerektirmektedir. Sierra Leone da 5-14 yafl aral ndaki sa l kl okul çocuklar nda yap lan bir çal flmada, ya murlu ve kuru mevsimler olmak üzere y l n iki döneminde idrar örnekleri toplanm fl; OTA ve aflatoksin düzeyleri HPLC yöntemi kullan larak belirlenmifltir (8,9). Aflatoksin düzeyleri her iki mevsimde de yüksek bulunmakla birlikte, mevsimsel farkl l k gösterdi i ve ya fll mevsimde daha yüksek düzeylerde oldu u tespit edilmifltir. Bu sonuçlar, ya fllar n daha fazla gözlendi i Karadeniz Bölgesinde nemli ortam koflullar na s cak hava koflullar n n da eklendi i yaz mevsiminde aflatoksin düzeylerinin daha yüksek bulundu u çal flmam z n sonuçlar yla uyumludur. Di er taraftan, Jonsyn-Ellis taraf ndan yürütülen çal flmalarda AFB1 ve AFB2 düzeylerinin cinsiyete göre de farkl l k gösterdi i ve AFB2 hariç ya fll mevsimde k zlarda ölçülen tüm aflatoksin düzeylerinin önemli ölçüde yüksek oldu- u rapor edilmifltir. Kuru mevsimde toplanan örnekler kendi içinde de erlendirildi inde ise, AFB1 ve AFB2 hariç di er aflatoksin düzeyleri erkek çocuklarda daha yüksek bulunmufltur (6,9). Ayn araflt r c n n 2007 y l nda yay nlanan, ayn bölgede ve ayn yafl grubu çocuk- 94 Akad Geriatri 2012; 4: 89-96
Karadeniz ve Akdeniz Bölgelerinde Yaflayan Yafll Gruplarda Serum Aflatoksin Düzeylerinin De erlendirilmesi larda aflatoksin düzeylerini tekrar de erlendirdi i bir di er çal flmas nda ise 2000 y l nda yay nlanan ilk çal flmalar n n aksine, gerek aflatoksin bulunma insidans n n gerekse AFB2 ve AFG2 hariç di er aflatoksin düzeylerinin erkek çocuklarda daha yüksek oldu u bildirilmifltir (6,9,10). statistiksel olarak önemli olmamakla birlikte bu fark, kontamine g dalar n daha fazla tüketilmesiyle iliflkilendirilmifltir. Bu sonuçlar, ayn bölgede yaflayan bireylerde bile y llara göre kontamine g da tüketim oran n n veya beslenme fleklinin de iflmesine ba l olarak aflatoksin temas n n ve buna ba l olarak cinsiyete göre gözlenen farkl l klar n de iflebilece ini göstermektedir. Japonya da toplam 80 sa l kl, 20-62 yafl aral ndaki erkek bireylerde yap lan bir di er çal flmada, bireylerin %36 s n n AFB1 yönünden pozitif oldu u ve AFB1 düzeylerinin 20-1169 ng/l aral nda oldu u saptanm flt r (7). Wilkinson ve arkadafllar taraf ndan ngiltere deki 27 sa l kl kan donöründen al nan kan örneklerinde ELISA tekni i kullan larak yap lan çal flmada aflatoksin düzeylerinin çok daha düflük oldu u ve hiç bir bireyde 64 pmol/l (20 ng/l) nin üzerinde AFB1 varl tespit edilemedi i bildirilmifltir (20). Di er taraftan, yafll popülasyonda aflatoksin düzeylerin ölçüldü ü ve yaflla iliflkilendirilerek de erlendirmenin yap ld bir çal flmaya rastlanmam flt r. Ülkemizde Akdeniz ve ç Anadolu bölgelerinde yaflayan yafll bir popülasyonda OTA düzeylerinin tayin edildi i taraf m zdan yap lan bir di er çal flmada, hesaplanan günlük OTA al m düzeyleri kabul edilen düzeylerin alt nda olmakla birlikte tüm çal flma grubunun serum örneklerinde tayin edilebilir düzeyde OTA varl tespit edilmifltir (21). Bu sonuçlar, popülasyonun birden fazla mikotoksin tipine ayn anda maruziyetinin söz konusu olabildi ine, dolay s yla toplamsal bir toksik etkinin varl ndan söz edilebilece ine iflaret etmektedir. Sunulan çal flmam zda da farkl aflatoksin düzeyleri aras nda gözlenen önemli korelasyonlar, ayn bireylerde aflatoksinlerin farkl tiplerine ayn anda temas n varl n göstermekte ve sözü edilen additif toksik etkiyi do rulamaktad r. Hepatoselüler karsinoma gelifliminde rol oynayan faktörler aras nda aflatoksin temas önemli bir yere sahiptir. Özellikle AFB1, primer hepatoselüler karsinoma etkeni olarak tan mlanmaktad r ve Uluslararas Kanser Araflt rma Ajans (IARC) taraf ndan Grup I-insan için karsinojen olarak s n flanm flt r. Hepatoselüler karsinoma için bir baflka risk faktörü olarak öngörülen viral hepatit geliflimi ile aflatoksin temas aras nda da bir iliflki olabilece i düflünülmektedir (22,23). Di er taraftan, renal sistem aflatoksinlerin bir di er önemli hedef organ d r ve aflatoksin maruziyetinde nefrotoksik etkilerin oluflmas da muhtemeldir (24,25). Dolay s yla, aflatoksin düzeylerinin yüksek bulundu u Karadeniz Bölgesinde yaflayan bireylerin, di er etkili faktörlerin de efllik etmesi durumunda özellikle hepatoselüler karsinoma yönünden risk alt nda olabilecekleri, bu bireylerde hepatik ve renal sistemde di er olas toksik etkilerin gözlenebilece i düflünülebilir. Sonuç olarak; çal flma grubunda yer alan yafll bireyler az say da olmakla birlikte, tümünde tayin edilebilir düzeyde aflatoksin varl bulunmufltur. De iflen iklim koflullar alt nda g dalar n kontamine olma olas l n n de iflmesine ve tüketilen g dalar n farkl l - na ba l olarak, gerek mevsimsel gerekse bölgesel olarak aflatoksin düzeylerinin bireyler aras nda de iflebilece i belirlenmifltir. Yaflla birlikte gerileyen organ fonksiyonlar, savunma sistemlerindeki azalma, artan kronik hastal k ve çoklu ilaç kullan m da düflünüldü- ünde olas riskin artabilece i, aflatoksin düzeyleri yüksek olan bireylerde karaci er kanseri de dahil hepatotoksik etkiler baflta olmak üzere organizmada istenmeyen etkilerin oluflabilece i dikkate al nmal ve g dalar n aflatoksin dahil tüm mikotoksinlerle kontaminasyonunun engellenmesi için gerekli önlemler al nmal d r. Çal flma grubunun küçüklü ü ve özellikle k fl döneminde toplanan örneklerin azl göz önüne al nd nda bu sonuçlar n do rulanmas için daha genifl bir çal flma grubu ile çal fl lmas gerekti i söylenebilir, ancak elde edilen bulgular konunun önemini vurgular niteliktedir. TEfiEKKÜR Bu çal flma Hacettepe Üniversitesi Bilimsel Araflt rmalar Birimi taraf ndan desteklenmifltir (Proje No: 0401301002). KAYNAKLAR 1. Peraica M, Radic B, Lucic A, Pavlovic M. Toxic effects of mycotoxins in humans. Bull World Health Org 1999; 77: 754-66. 2. Steyn PS. Mycotoxins, general view, chemistry and structure. Toxicol Lett 1995; 82-83: 843-51. Akad Geriatri 2012; 4: 89-96 95
Evaluation of Serum Aflatoxin Levels in Geriatric Groups Living in Black Sea and Mediterranean Regions 3. Wild CP, Turner PC. The toxicology of aflatoxins as a basis for public health decisions. Mutagenesis 2002; 17: 471-81. 4. Cerutti P, Hussain P, Pourzand C, Aguilar F. Mutagenesis of the H-ras protooncogene and the p53 tumor suppressor gene. Cancer Res 1994; 54: 1934-8. 5. Aflatoxins B1, B2, G1, G2, M1; IARC Monographs on the evaluation of carcinogenic risks to humans: Some Naturally occurring substances: food items and constitutens, heterocyclic aromatic amines and mycotoxins, International Agency for Research on Cancer: Lyon, 1993; 56: 19-33. 6. Jonsyn-Elli EF. Aflatoxins and ochratoxins in urine samples of school children in Mokonde, Southern Sierra Leone. J Nutr Environ Med 2000; 10: 225-31. 7. Tsuboi S, Nakagawa T, Tomita M, Seo T, Ono H, Kawamura K, et al. Detection of aflatoxin B1 in serum samples of male Japanese subjects by radioimmunoassay and high-performance liquid chromatography. Cancer Res 1984; 44: 1231-4. 8. Tchana AN, Moundipa PF, Tchouanguep FM. Aflatoxin contamination in food and body fluids in relation to malnutrition and cancer status in Cameroon. Int J Environ Res Public Health 2010; 7: 178-88. 9. Jonsyn-Ellis FE. Seasonal variation in exposure frequency and concentration levels of aflatoxins and ochratoxins in urine samples of boys and girls. Mycopathologia 2001; 152: 35-40. 10. Jonsyn-Ellis EF. Aflatoxins and ochratoxins in serum samples of school children. J Nutr Environ Med 2007; 16: 52-8. 11. Giray B, Girgin G, Engin AB, Aydin S, Sahin G. Aflatoxin levels in wheat samples consumed in some regions of Turkey. Food Control 2007; 18: 23-9. 12. Omurtag GZ, Atak G, Yurdun G, Ersoy O. Aflatoxin analysis in dried red pepper samples by TLC and HPLC. Acta Pharm Turc 1998; 3: 125-30. 13. Giray B, Atasayar S, Sahin G. Determination of ochratoxin A and total aflatoxin levels in corn samples in some regions of Turkey by enzyme-linked immunosorbent assay. Mycotox Res 2009; 25: 113-6. 14. Gürbay A, Sabuncuo lu Atasayar S, Girgin G, fiahin G, Yi it fi, Yurdakök M, et al. Exposure of newborns to aflatoksin M1 and B1 from mothers breast milk in Ankara, Turkey. Food Chem Toxicol 2010; 48: 314-9. 15. Keskin Y, Baflkaya R, Karsli S, Yurdun T, Ozyaral O. Detection of aflatoxin M1 in human breast milk and raw cow's milk in Istanbul, Turkey. J Food Prot 2009; 72: 885-9. 16. AOAC International. Natural toxins. In: Cunniff P (ed). Official methods of analysis of AOAC international, section 971.22. Gaithersburg: AOAC International, (1995a). 17. Nelson DB, Kimbrough R, Landrigan PS, Hayes AW, Yang GC, Benanides J. Aflatoxin and Reye's syndrome: a case control study. Pediatrics 1980; 66: 865-9. 18. Wild CP, Gong YY. Mycotoxins and human disease: a largely ignored global health issue. Carcinogenesis 2010; 31: 71-82. 19. Kensler TW, Groopman JD, Roebuck BD. Use of aflatoxin adducts as intermediate endpoints to assess the efficacy of chemopreventive interventions in animals and man. Mutat Res 1998; 402: 165-72. 20. Wilkinson AP, Denning DW, Morgan MRA. Analysis of UK sera for aflatoxin by enzyme-linked immunosorbent assay. Human Toxicol 1988; 7: 353-6. 21. Erkekoglu P, Atasayar S, Ayd n S, Sahin G, Giray B. Seasonal Variation in Serum Ochratoxin Levels in Healthy Subjects Living in Mediteranian Region of Turkey, 122 nd AOAC, Dallas-USA, 2008. 22. Wild CP, Montesano R. A model of interaction: aflatoxins and hepatitis viruses in liver cancer aetiology and prevention. Cancer Lett 2009; 286: 22-8. 23. Gomaa AI, Khan SA, Toledano MB, Waked I, Taylor-Robinson SD. Hepatocellular carcinoma: epidemiology, risk factors and pathogenesis. World J Gastroenterol 2008; 14: 4300-8. 24. Grosman ME, Elías MM, Comin EJ, Garay EAR. Alterations in renal function induced by aflatoxin B1 in the rat. Toxicol Appl Pharmacol 1983; 69: 319-5. 25. Martínez-de-Anda A, Valdivia AG, Jaramillo-Juárez F, Reyes JL, Ortiz R, Quezada T, et al. Effects of aflatoxin chronic intoxication in renal function of laying hens. Poult Sci 2010; 89: 1622-8. 96 Akad Geriatri 2012; 4: 89-96