I ÜN VERS TELER Ç N YÖK MÜFREDATINA UYGUN TÜRK D L C LT II TÜRK D L, EDEB YATI, KÜLTÜRÜ, HALKB L M MET NLER ve NCELEMELER ; KOMPOZ SYON ÇALIfiMALARI, UYGULAMALARI M. Baki GÖKÇE
II Yay n No : 1817 Genel Kültür Dizisi : 4 1. Bask - Eylül 2007 - STANBUL ISBN 978-975 - 295-710 - 7 (Tak m No) ISBN 978-975 - 295-712 - 1 (Cilt No) Copyright Bu kitab n bu bask s için Türkiye deki yay n haklar BETA Bas m Yay m Da- t m A.fi. ye aittir. Her hakk sakl d r. Hiçbir bölümü ve paragraf k smen veya tamamen ya da özet halinde, fotokopi, faksimile veya baflka herhangi bir flekilde ço alt lamaz, da - t lamaz. Normal ölçüyü aflan iktibaslar yap lamaz. Normal ve kanunî iktibaslarda kaynak gösterilmesi zorunludur. Dizgi : Beta Bas m A.fi. Bask - Cilt : Kahraman Ofset Ba c lar/ STANBUL 0212/629 00 01 Kapak Tasar m : Gülgonca ÇARPIK Beta BASIM YAYIM DA ITIM A.fi. Himaye-i Etfal Sokak Talas Han No. 13-15 Ca alo lu - STANBUL Tel : (0-212) 511 54 32-519 01 77 Fax: (0-212) 511 36 50 e-mail: betakitap@betakitap.com www.betakitap.com
III ATATÜRK ÜN GENÇL E H TABES Ey Türk Gençli i! Birinci vazifen, Türk istiklâlini, Türk Cumhuriyeti ni, ilelebet, muhafaza ve müdafaa etmektir. Mevcudiyetinin ve istikbalinin yegâne temeli budur. Bu temel, senin, en k ymetli hazinendir. stikbâlde dahi, seni bu hazineden mahrum etmek isteyecek, dahilî ve haricî bedhahlar n olacakt r. Bir gün, istiklâl ve cumhuriyeti müdafaa mecburiyetine düflersen, vazifeye at lmak için, içinde bulunaca n vaziyetin imkân ve flerâitini düflünmeyeceksin! Bu imkân ve flerâit, çok nâmüsait bir mahiyette tezahür edebilir. stiklâl ve cumhuriyetine kastedecek düflmanlar, bütün dünyada emsali görülmemifl bir galibiyetin mümessili olabilirler. Cebren ve hile ile aziz vatan n, bütün kaleleri zaptedilmifl, bütün tersanelerine girilmifl, bütün ordular da t lm fl ve memleketin her köflesi bilfiil iflgal edilmifl olabilir. Bütün bu flerâitten daha elîm ve daha vahim olmak üzere, memleketin dahilinde, iktidara sahip olanlar gaflet ve dalâlet ve hattâ h yanet içinde bulunabilirler. Hattâ bu iktidar sahipleri flahsî menfaatlerini, müstevlilerin siyasî emelleriyle tevhit edebilirler. Millet, fakr ü zaruret içinde harap ve bîtap düflmüfl olabilir. Ey Türk istikbâlinin evlâd! flte, bu ahval ve flerâit içinde dahi, vazifen; Türk istiklâl ve cumhuriyetini kurtarmakt r! Muhtaç oldu un kudret, damarlar ndaki asîl kanda mevcuttur! Mustafa Kemal ATATÜRK
IV
V ST KLÂL MARfiI Korkma, sönmez bu flafaklarda yüzen al sancak; Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak. O benim milletimin y ld z d r, parlayacak; O benimdir, o benim milletimindir ancak. Çatma, kurban olay m, çehreni ey nazl hilâl! Kahraman rk ma bir gül! Ne bu fliddet, bu celâl? Sana olmaz dökülen kanlar m z sonra helâl... Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Ben ezelden beridir hür yaflad m, hür yaflar m. Hangi ç lg n bana zincir vuracakm fl? fiaflar m! Kükremifl sel gibiyim, bendimi çi ner, aflar m. Y rtar m da lar, enginlere s mam, taflar m. Garb n âfâk n sarm flsa çelik z rhl duvar, Benim iman dolu gö süm gibi serhaddim var. Ulusun, korkma! Nas l böyle bir iman bo ar, Medeniyet! dedi in tek difli kalm fl canavar? Arkadafl! Yurduma alçaklar u ratma, sak n. Siper et gövdeni, dursun bu hayas zca ak n. Do acakt r sana va detti i günler Hakk n... Kim bilir, belki yar n, belki yar ndan da yak n. Bast n yerleri toprak! diyerek geçme, tan : Düflün alt nda binlerce kefensiz yatan. Sen flehit o lusun, incitme, yaz kt r, atan : Verme, dünyalar alsan da, bu cennet vatan. Kim bu cennet vatan n u runa olmaz ki feda? fiüheda f flk racak topra s ksan, flüheda! Can, canan, bütün var m als n da Hüda, Etmesin tek vatan mdan beni dünyada cüda. Ruhumun senden, lâhî, fludur ancak emeli: De mesin mabedimin gö süne nâmahrem eli. Bu ezanlarki flahadetleri dinin temeli, Ebedî yurdumun üstünde benim inlemeli. O zaman vecd ile bin secde eder -varsa- tafl m, Her cerihamdan, lâhî, boflan p kanl yafl m, F flk r r ruh- mücerred gibi yerden na fl m; O zaman yükselerek arfla de er belki bafl m. Dalgalan sen de flafaklar gibi ey flanl hilâl! Olsun art k dökülen kanlar m n hepsi helâl. Ebediyen sana yok, rk ma yok izmihlâl: Hakk d r, hür yaflam fl, bayra m n hürriyet; Hakk d r, Hakk a tapan, milletimin istiklâl! Mehmet Âkif ERSOY
VI
VII ÖNSÖZ De erli Okuyucular, Bu eser, öncelikle üniversite ve yüksek okulda okuyan ö rencilerimizin Türk Dili derslerindeki ihtiyaçlar na cevap vermek için haz rlanm flt r. Kitab n haz rlanmas nda YÖK ün Üniversiteler çin Türk Dili Müfredat Program esas al nm flt r. Bu nedenle de kitab n ak fl, konu bafll klar içinde belirli bir s raya göre düzenlenmifltir. Kitab m z n birinci cildi, üniversitelerin birinci dönemini; ikinci cilt ise ikinci dönemini kapsamaktad r. Konular n teorik olarak verilmesinden sonra o konuya uygun olan seçme metinler de ilâve edilmifltir. Böylece ö rencilerimizin baflka kalemler, farkl düflünceler aç s ndan da konuyu daha genifl de- erlendirebilmeleri amaçlanm flt r. Bu metinlerin seçiminde Türk kültüründeki edebî de erlere sahip sanatç lar m z n yaz lar yla ATATÜRKÇÜ görüflü benimsemifl ayd nlar m z n fikirlerine a rl k verilmifltir. Metinlerde Türk dili sevgisi ve bilinci verilmek istenirken dinleme, konuflma, okuma, yazma becerilerini ö rencilere afl lama amaçlanm flt r. Bu nedenle teorik bilgiler ikinci planda b rak lm flt r. Kitab n haz rlanmas nda, fikirlerinden, eserlerinden yararland m bize eme i geçen rahmetli olmufl ve yaflayan tüm hocalar m z n manevi huzurlar nda sayg yla e iliyorum. M. BAK GÖKÇE stanbul-2007
VIII
IX Ç NDEK LER KONU 1 Cümle Bilgisi.........................................................1 nceleme Metni: Selçuklu dan Cumhuriyet e Halk fiairlerinde Türkçe Sevgisi.15 KONU 2-3 Edebiyat ve Düflünce Dünyas, Anlat m ve Anlat m Bozukluklar..............29 nceleme Metni: Dil nk lâb ve Atatürk ün Türk Diline Bak fl Aç s.........37 nceleme Metni: Atatürk ve Türk Dili..................................49 nceleme Metni: Cumhuriyet Devrinde Türk Dilindeki Geliflmeler...........61 nceleme Metni: Halk Bilimi/Folklor Tarihsel Süreç.....................77 nceleme Metni: Nevruz un Analizi: Baharla Uyan fl ve Dirilifl.............91 nceleme Metni: Atasözü, Bilmece ve Halk nan fllar n n Nevruz a Yans mas.97 nceleme Metni: Türk Dünyas nda Nevruz............................105 nceleme Metni: Halk Kültürlerinin Gelecek Kuflaklara Tafl nmas.........115 nceleme Metni: Türk Mutfak Kültürü................................125 nceleme Metni: Harput ta Edebiyat ve Sözlü Folklor....................133 nceleme Metni: Türk Dünyas nda H d rellez Kutlamalar ve fllevleri......147 nceleme Metni: Evlenme Adetleri...................................155 nceleme Metni: Kentlerin Oluflumu ve Geliflimi Süreçlerinde Türk Halkbilimi.........................................175 nceleme Metni: Baz Türkçe Yanl fllar...............................183 nceleme Metni: Diksiyon Nedir ve nsan n Yaflam Biçimindeki Yeri Ne Olabilir?.......................................201 nceleme Metni: Türkçe nin Üstünlü ü-1/türkçe nin fiifresi..............227 nceleme Metni: Türkçemize Neler Oluyor?............................243 nceleme Metni: Dil Kirlenmesinin Bir Baflka Boyutu: flyeri Adlar........247 KONU 4-5-6 Yaz Türleri, lmi Yaz lar, Türk ve Dünya Edebiyat ndan Metinler............261 nceleme Metni: Nesillerin Ruhu....................................283 nceleme Metni: Atatürk ve Ulusal Dil................................287 nceleme Metni: Yirmi Birinci Yüzy la Girerken Millî Kimlik Oluflturmada Dilin Önemi............................317 nceleme Metni: Küreselleflmenin Geleneksel Türk Halk Kültürüne Etkisi...323 nceleme Metni: Bilim, Kültür, Bilim Kültürü liflkileri..................335 nceleme Metni: Kolay fiiir.........................................343 nceleme Metni: Atatürk ün Örnek Vas flar...........................347
X nceleme Metni: Atatürk ün Gençli e Hitabesi..........................351 nceleme Metni: Atatürk ün Gençli e Hitabesi nde fllenen Ferdî ve Millî Benlik, Kimlik Kavramlar.......................355 nceleme Metni: Atatürk ün Onuncu Y l Nutku.........................359 nceleme Metni: Onuncu Y l Nutku nda fllenen Ferdî ve Millî Benlik, Kimlik Kavramlar..................................363 nceleme Metni: nsan Nas l Düflünürse Öyledir........................367 nceleme Metni: Güzel Sanatlar.....................................373 nceleme Metni: Zaman............................................377 nceleme Metni: En Büyük Saadet...................................381 nceleme Metni: Dumlup nar Nutku..................................383 nceleme Metni: Güzel.............................................385 nceleme Metni: Bursa da Zaman....................................387 nceleme Metni: Kald r mlar........................................391 nceleme Metni: Aç k Deniz.........................................395 nceleme Metni: Süleymaniye de Bayram Sabah.......................399 nceleme Metni: Bal kç lar.........................................405 nceleme Metni: Bâki ye Gazel.......................................409 nceleme Metni: Ziya ya Mektup.....................................411 nceleme Metni: Halide Edip Han m.................................417 nceleme Metni: Yabanc Kültürler Karfl s nda Millî Kültür...............423 nceleme Metni: Kültür ve Medeniyet.................................437 nceleme Metni: Dil ve Kültür.......................................441 nceleme Metni: Millî Kültürden Yana................................445 nceleme Metni: Bir fiiir Dünyas....................................447 nceleme Metni: K z m da Götür....................................453 nceleme Metni: Lirik fiiir/otuz Befl Yafl fiiiri..........................457 nceleme Metni: Otuz Befl Yafl fiiiri...................................459 nceleme Metni: Yunus Emre........................................467 nceleme Metni: fiiire Dair.........................................461 Kaynakça.........................................................477 Üniversitelerde Uygulamada Kullan lacak Metinlerle lgili Kitaplar ve Ö renciye Tavsiye Edilecek Eserler........................479
XI ÜN VERS TELER TÜRK D L DERS ÇERÇEVE PROGRAMI 1 G R fi: lk ve orta ö retimde dil bilgisi ve Türkçe dersleri yeterli ölçü ve nitelikte ele al nmad için üniversiteye gelen ö renciler, dillerini do ru ve güzel kullanma yetene ini kazanmam fl bulunmaktad r. Bu sonuçta, Türk dilinin elli y ldan beri çeflitli yönlere çekilmesinden do an istikrars zl n da etkisi vard r. Bu durum, üniversite ö renimi için yetersizlik olarak kendini göstermifl ve yüksek ö retime Türk Dili derslerinin konmas n zaruri k lm flt r. AMAÇ: Üniversitelerde okutulacak Türk Dili derslerinin amac : Yüksek ö retimini tamamlam fl olan her gence, ana dilinin yap ve iflleyifl özelliklerini gere- ince kavratabilmek; dil-düflünce ba lant s aç s ndan, yaz l ve sözlü ifade vas tas olarak, Türkçe yi do ru ve güzel kullanabilme yetene i kazand rabilmek; ö retimde birlefltirici ve bütünlefltirici bir dil hâkim k lmak ve ana dili fluuruna sahip gençler yetifltirmektir. Fikirlerin maksada göre en mükemmel flekilde ifade edilebilmesi için gerekli kurallar kapsayan teorik bilgisi, her meslekte yetiflmifl gençler için çok önemli bir konu teflkil etmektedir. Bu bak mdan Yüksek Ö retim Kurumlar nda verilecek Türkçe derslerinin bir devam olarak özellikle retorik alan nda yo unlaflt r lmas yararl olacakt r. Di er taraftan gençlerin yaz l kompozisyon yan nda düzgün ve etkin bir hitabet al flkanl kazanmalar da ihmal edilmemesi gereken bir husustur. 1 Yüksek Ö retim Kurulu Baflkanl n n 13.1.1983 gün ve 220/449 Say l Yaz s ile Üniversitelere Bildirilen, Yüksek Ö retim Kurulu nun 10 Ocak 1983 tarihli toplant s nda kabul edilen program.
XII Bat ülkelerinde bu konuda yaz lm fl kitaplardan da yararlan larak Türkçe ders programlar nda kitleye hitap etme tekni ine ait usul ve kurallar n ö retilmesi mümkündür. Bu konuda baflta Atatürk olmak üzere de erli Türk hatiplerinin konuflma metinlerinden yararlanmak yerinde olur. Giriflte belirtilen noktalar ve dersin amac dikkate al narak afla da programla ilgili esaslar haz rlanm flt r. Yüksek Ö retim Kurulu
XIII ÜN VERS TELER TÜRK D L MÜFREDAT KONULARI 2 I. DÖNEM 1. Dil nedir? Dilin sosyal bir kurum olarak millet hayat ndaki yeri ve önemi; dil-kültür münasebeti (3 saat). 2. Türk Dili nin dünya dilleri aras ndaki yeri (2 saat). 3. Türk Dili nin geliflmesi ve tarihi evreleri (3 saat). 4. Türk Dili nin bugünkü durumu ve yay lma alanlar (2 saat). 5. Türkçe de sesler ve s n fland r lmas (2 saat). 6. Türkçe nin ses özellikleri ve ses bilgisi ile ilgili kurallar (3 saat). 7. Hece bilgisi (1 saat). 8. mlâ kurallar ve uygulamas (8 saat). 9. Noktalama iflaretleri ve uygulamas (4 saat). 10. Türkçe nin yap m ekleri ve uygulamas (8 saat). 11. Kompozisyonla ilgili genel bilgiler (3 saat). 12. Kompozisyon yazmada kullan lacak plân ve uygulamas (4 saat). 13. Türkçe de isim ve fiil çekimleri (4 saat). 14. Kompozisyonda anlat m flekilleri ve uygulamas (5 saat). 15. Zarflar n ve edatlar n Türkçe deki kullan l fl flekilleri (5 saat). Birinci ve ikinci yar y l s navlar (4 saat). 2 Türk Dili; 2547 Say l Kanun ve YÖK ün 30.7.1991 tarihli karar ile; zorunlu ve kredili ders olarak 60 saatten az okutulmamas kararlaflt r lm flt r.
XIV II. DÖNEM 1. Cümlenin unsurlar, cümle tahlili ve uygulamas (10 saat). 2. Edebiyat ve düflünce dünyas ile ilgili eserlerin okunup incelenmesi ve retorik uygulamas (12 saat). 3. Yaz l kompozisyon türleri ve uygulamas (6 saat). Birinci ve ikinci yar y l s navlar (4 saat). 4. Anlat m ve cümle bozukluklar ve bunlar n düzeltilmesi (6 saat). 5. lmi yaz lar n haz rlanmas nda uyulacak kurallar. (Rapor, makale, tebli v.b. gibi) (9 saat). 6. Türk ve Dünya edebiyatlar ndan ve düflünce tarihinden seçilmifl örnek metinlere dayan larak ö rencinin do ru ve güzel konuflma ve yazma yetene inin gelifltirilmesi ve bununla ilgili retorik uygulamalar (13 saat). Birinci ve ikinci yar y l s navlar (4 saat).