Türkiye de Firma Büyüklüğü ve Ücret Farklılıkları İlişkiinin Analizi Sayın SAN Özet: Bu çalışmada firma üyüklüklerinin, ücret farklılıklarına ve ücret ayrışmaına etkileri Türkiye emek piyaaı özelinde ele alınmıştır. Türkiye İtatitik Kurumu nun düzenlemiş olduğu 2002 2008 Hane Halkı İşgücü Anketlerinden yararlanılmıştır. Ücret farklılıklarının tepitinde Oaxaca Blinder Çözümlemei yöntemi kullanılmıştır. Yapılan analizde, üyük firmalarda çalışanların ortalama ücretlerinin daha yükek olduğu gözlemlenmiştir. Ele alınan dönemde, üyük firmalarda çalışanların ücret değişkenlikleri düzenli olarak ir azalma göterirken, küçük firmalarda çalışanların ücret değişkenliği daha yükek çıkmıştır. Geçen altı yıllık üreçte, ücret farklılıklarında çalışanların karakteritik özellikleri öne çıkarken, çalışanların gözlemlenemeyen özelliklerinin etkii azalmıştır. Sadece firma üyüklükleri dikkate alındığında, ücret yapılarının yakınadığı görülmüştür. Diğer ir deyişle, firma üyüklüklerinin ücret farklılıkları ve ayrışmaına etkii, geçen altı yıllık üreçte, azalmıştır. Anahtar Kelimeler: Ücret Farklılıkları, Ücret Ayrışmaı, Firma Büyüklüğü The Analyı Of The Relatıonhıp Between Fırm Sıze And Wage Dıfferentıal In Turkey Atract: In thi tudy we analyze the effect of firm ize on wage differential and wage diperion in the context of Turkey laor market. Uing the individual-level micro data which made y Turkih Statitical Intitute in 2002 and 2008, wage difference i determined y Oaxaca Blinder Decompoition Method. In the analyi, the average wage of worker in large firm wa higher than the average wage of worker in mall firm. In the analyi period, variance of wage in large firm howed regular decline; while variance of wage in mall firm wa higher. During the lat ix year, work force characteritic have ecome more important in wage difference; the effect of unoervale characteritic of worker decreaed. When only firm ize i taken into account, the wage tructure ha een found to converge. In other word, the effect of firm ize on wage difference and wage diperion ha decreaed during the lat ix year. Keyword: Wage Difference, Wage Diperion, Firm Size Sakarya Üniveritei, İ.İ.B.F. Finanal Ekonometri Bölümü Çalışma ve Toplum, 2012/4 217
Giriş Emek piyaaında, klaik iktiadi anlayışın iddialarının akine, tek ir denge ücreti oluşmamaktadır. Bireyel farklılıklar (çalışanların ciniyeti, yaşı, tecrüe düzeyi, çalışanların melekleri, endika üyei olmaları, kayıtlı kayıt dışı çalışmaları), çalışanlar araı ücret farklılıklarına neden olurken; çalışılan ektörün özellikleri de çalışanlar araı ücret farklılıklarına neden olailmektedir. Faaliyet göterilen ektörün yapıı (rekaetçi, tekelci veya oligopol), firmaların faaliyet göterdikleri ektörün dış ticarete açık olup olmamaı; ektördeki firmaların kârlılıklarını ve dolaylı olarak çalışanların kazançlarını da etkilemektedir. Şayet ekonominin genelinde tam rekaet şartları geçerli değile, ekonomide faaliyet göteren firmaların kârlılıkları ve una ağlı olarak çalışanlarının ücret kazançları farklı olacaktır. Çalışanların ücret kazançlarını etkileyen ir diğer önemli unur, çalışılan firmaların özellikleridir. Firmaların kullandığı üretim teknoloii (emek veya ermaye yoğun), firmaların maliyet yapıı ve firmaların piyaa payı gii değişkenlerin yanında firmaların üyüklükleri de çalışanlarına ödedikleri ücretleri etkilemektedir. Firmaların üyüklükleri; firmanın hâılatı, firmanın ahip olduğu farika ayıı ve firmada çalışan kişi ayıı gii kriterlere göre ınıflandırılailir. Şayet ir ekonomide klaik iktiadi anlayışın (aynı maliyet yapıına ahip) enzer firma varayımı geçerli değile, gerek firmalar araında gereke çalışanlar araında kazanç farklılıkları oluşacaktır. Türkiye özelinde yapılan u çalışmada, küçük üyük firmada çalışmanın yarattığı ücret farklılıkları ve ücret ayrışmaı ele alınacaktır. Ücret farklılıklarının tepit edilmeinde, irçok ampirik yöntem ulunmaktadır. Bunlardan en yaygın olan Oaxaca Blinder Çözümlemei (Oaxaca, 1973; Blinder, 1973) kullanılacaktır. Bu yöntemde iki kategori (üyük küçük firma) araındaki (gözlemlenen) ortalama ücret farklılıkları; firma üyüklüğündeki farklılıklardan, ortalama karakteritik farklılıklarından ve karakteritik özelliklerin getirilerindeki farklılıklarından oluşmaktadır. Firma üyüklükleri dikkate alındığında, firmaların üyüklükleri arttıkça çalışanların ortalama ücret kazançlarının da artış göterdiği gözlemlenmiştir (Brown ve Medoff, 1989; Idon ve Oi, 1999; Belfield ve Wei, 2004; Hettler, 2007). Firmanın üyüklüğü arttıkça, faaliyet göterdiği piyaadan ve ekonominin genelinden aldığı pay artmakta ve u artışı, çalışanları ile paylaşmaktadır. Bunun onucunda, firmaların üyüklükleri ile çalışanlarının ücret kazançları araında doğrual ir ilişki ortaya çıkmaktadır. Firma üyüklükleri ile çalışanların ücret kazançları araındaki ilişki incelendiğinde, hem çalışanların karakteritik özellikleri hem de firmaların özellikleri u ilişkide etkili olailmektedir (Idon ve Feater, 1990; Miller, 1996; Troke, 1999). Çalışanların karakteritik özelliklerinden kaynaklanan ücret 218
farklılıkları; yaş, ciniyet, medeni durum, eğitim düzeyi, tecrüe gii değişkenlerdeki farklılıklardan etkilenmektedir. Firmalar açıından akıldığında, küçük ve üyük firmalarda çalışanların ortalama ücret farklılığını yaratan nedenlerin irçok kaynağı olailmektedir. Örneğin üyük firmalar daha fazla idari ve yargıal denetime tai olduklarından çalışanlarına verdikleri ücretleri azaltamamaları, küçük firmalara göre ortalama olarak çalışanlarına daha yükek ücret ödemelerinin ir nedenidir. (Campell, Brue ve Macpheron, 1999). Büyük firmaların çalışanlarına ortalama olarak daha yükek ücret ödemelerinin ir diğer nedeni, yapmış oldukları yükek maliyetli yatırımların korunmaının amaçlanmaıdır. Çalışanlara yükek ücret ödeyerek meleki tatmin ağlanacak ve unun onucunda hem firmaya karşı aidiyet hii geliştirilecek hem de firma araç gereçleri kullanılırken orumlu davranılmaı ağlanacaktır (Belfield ve Wei, 2004; Winter Emer, 2001). Büyük firmaların daha yükek ortalama ücret vermelerinin ir diğer nedeni, daha yükek teknoloi kullandıkları varayımı altında, yükek ilgi ve eceri düzeyine ahip çalışanları itihdam etmek itemeleri göterileilir. Yükek ilgi ve eceri düzeyine ahip çalışanları itihdam edeilmek için, diğer firmalara göre daha yükek ücret teklif edeceklerdir (Dunne ve Schmitz, 1995). Bunun yanında ileri teknoloi ile yükek ilgili ve ecerili çalışanlar trateik tamamlayıcı olarak düşünüldüğünde, önemli düzeyde ir ineri yaratacaklardır. Büyük firmalar, firma içi eğitime daha fazla ağırlık verecek, çalışanların ilgi ve ecerilerinin ortaya çıkmaı için daha fazla imkân tanıyacaklardır (Reitzer ve Taylor, 1995). Küçük - üyük firmalarda çalışanların ortalama ücretlerindeki farklılıkların kaynaklarının tepiti için çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Idon ve Feater (1990) ABD için yapmış oldukları çalışmada 1979 Hane Halkı Anketini kullanmışlardır. Oaxaca Blinder Çözümlemei onucunda küçük üyük firmalar araı ücret farklılıklarında temel etken olarak katayı etkiini (kategorilerin dahil olduğu yapı farklılıkları) öne çıkarmışlardır. Brunello ve Colui (1998), İtalya için yaptıkları çalışmada 1993 yılı Hane Halkı Gelir Anketi nden yararlanmışlardır. Bağımlı değişken olarak aat aşı (logaritmik) ücretleri alırken; ağımız değişkenler olarak yaş, eğitim düzeyi, çalışılan ektörler gii değişkenleri kullanmışlardır. Büyük küçük firma ortalama ücret farklılığında, Oaxaca Blinder Çözümlemei onucunda, donanım etkiinin ve katayı etkiinin (yaklaşık olarak) yarı yarıya etkili olduğu onucuna varmışlardır. Hettler (2007) çalışmaında, ABD ye ait 1996 2003 yılları araında yapılan Hane Halkı Nüfu Anketi ni kullanmıştır. Çalışmada üyük firmada çalışanların küçük firmalarda çalışanlardan ortalama % 21,2 daha yükek ücret aldıklarını tepit etmiştir. Oaxaca Blinder Çözümlemeini kullanan Hettler (2007), ücret farklılıklarının yaklaşık % 35 inin, çalışanların kişiel özelliklerinden kaynaklandığını tepit etmiştir. Türkiye özelinde emek piyaaını çeşitli yönlerden ele alan çalışmalar (işizlik konuunda Taçı ve Tanel 2005, Tanel ve Taşçı 2004; ciniyet konuunda Tanel 2001, Başlevent ve Onaran 2004, İlkkaracan ve Selim 2007, Tanel 2005; diğer 219
çeşitli konularda Agenor ve diğerleri 2007, Onaran 2002) yapılmaına rağmen, firmaların ücret yapıı üzerine etkilerini ele alan akademik ir çalışma ulunmamaktadır. Bu konuda Türkiye özelinde ir çalışma ulunamadığından, çalışmanın hipotezinin ve ulgularının karşılaştırma yapılmak uretiyle değerlendirilmei mümkün olmamıştır. Türkiye İtatitik Kurumu (TUİK) Hane Halkı İşgücü anket verilerinden yararlanılarak yapılan u çalışmada, 2002 ve 2008 yılı onuçları karşılaştırılmıştır. 2002 yılından itiaren hane halkı işgücü verileri için yeni ir veri eti düzenlemeye aşlayan TUİK, on olarak 2008 yılı hane halkı işgücü anketi mikro verilerini yayınlamıştır. Ele alınan her iki yılda da üyük firmalarda çalışanların ortalama ücretleri daha yükek olmaına rağmen, 2002 yılından 2008 yılına kadar geçen ürede ortalama ücret farklarında ir azalma yaşanmıştır. Oaxaca Blinder Çözümlemei onucunda, ortalama ücret farklılıklarının azalmaında, emek piyaaı yapıının (üyük küçük firmalar düzeyinde) yakınamaının etkili olduğu onucuna varılmıştır. Geçen altı yıllık üreçte, ücret faklılıklarının açıklanmaında, kişiel özelliklerin öne çıktığı görülmüştür. Ampirik Metodoloi Ücret Farklılığının Tepiti Oaxaca (1973) ve Blinder (1973) çalışmalarında kullanılan ücret çözümlemei yöntemi, ücret farklılıklarının tepitinde ıklıkla kullanılmaktadır. Çalışanlar düzeyinde ücret farklılıklarının tepit edilmeinde kullanılan temel regreyon modeli, aşağıdaki giidir: W i n X u 0 i i 1 Burada W i logaritmik ücretleri, X 1i, X 2i,..., X ni ie ücretleri açıklamak için kullanılan çalışanların (gözlemlenen) özelliklerini temil etmektedir. Çalışanların iki firma kategoriine ayrılmaı ile tahmin yöntemi, aşağıdaki gii olacaktır: W i 0 n 1 X i u i W i 0 n 1 X i u i kategorii, üyük firmalarda çalışmayı temil ederken; kategorii, küçük firmalarda çalışmayı temil etmektedir. 220
Firma kategorileri (üyük küçük firma çalışanları) araında gözlemlenen özelliklerden kaynaklanan ortalama ücret farklılıkları ( X X elde edilir. Firma kategorileri araındaki ücret farklılıklarının açıklanan kımı, hem katayılardaki ( ) farklılıklardan hem de firma kategorileri araı ortalama karakteritik değerlerdeki farklılıklardan ( X X ) kaynaklanmaktadır. Böylece firma kategorileri araındaki ücret farklılıklarının nereden kaynaklandığının tepiti için yapılan Oaxaca Blinder Çözümlemei onucunda, aşağıdaki denklem elde edilir: W W ( X X ) X ( ) ( X X )( ) ) ile Firma kategorileri araındaki ortalama ücret farklılıklarının kaynağı, üç aşamalı çözümlemeyle tepit edileilir. (4) nolu denklemin ağ tarafındaki ilk terim [ ( X X )], Donanım Etkii olarak adlandırılmaktadır. Temel kategori (üyük firma) olduğunda donanım etkii, şu orunun cevaını verecektir: Şayet üyük firmalarda yer alanlar, küçük firmalarda yer alanların donanımına ahip olalardı; üyük firmalarda çalışanların ortalama ücretlerindeki eklenen değişim ne kadar olurdu? Denklemin ağ tarafındaki ikinci terim [ X ( )], Katayı Etkii olarak adlandırılmaktadır. Şayet üyük firmalarda yer alanlar, küçük firmalarda yer alanların katayılarına ( kategoriinin yapıına) ahip olalardı, ortalama ücretlerindeki eklenen değişim ne kadar olurdu? oruunun cevaı verilmektedir (Ayrıca modeldeki ait terimler de urada yer almaktadır). Denklemin ağ tarafındaki on terim [ ( )( X X )], Etkileşim Terimi olarak adlandırılmaktadır. Her iki kategori araında hem donanım hem de katayı farklılıkları aynı anda ortaya çıktığında, ortalama ücretlerde meydana gelen farklılığı ifade etmektedir. Ampirik Sonuçlar Ücret farklılıklarının ve ayrışmaının tepitinde Türkiye İtatitik Kurumu 2002 ve 2008 Hane Halkı İşgücü Anketi verilerinden yararlanılmıştır. Anket verilerinde karakteritik değişkenlerin (yaş, ciniyet, medeni durum, eğitim düzeyi) 221
yanında çalışılan ektör ve firmaya ait veriler de (firmada çalışan kişi ayıı) ulunmaktadır. Yapılan çalışmada adece ücretli, maaşlı ve gündelik çalışanların verileri dikkate alınmıştır. Kendi heaına çalışanlar ile ücretiz aile işçilerinin verileri dikkate alınmamıştır. Tarım ve madencilik ektöründe çalışanların verilerinin ağlıklı onuçlar vermeyeceği düşünülerek analize dâhil edilmemiştir. Talo 1 de çalışmada kullanılan verilerin özeti görülmektedir. Verilerde firma üyüklüğü, 2002 yılında dört kategoriden, 2008 yılında altı kategoriden oluşmaktadır. Çalıştığı işyerinde 1 9 kişi çalışanlar (küçük firmalar) ile çalıştığı işyerinde 50 kişi ve fazla çalışan (üyük firmalar) olanların verileri dikkate alınmıştır (kukla değişken atanmış ve küçük firma öz konuu olduğunda 0, üyük firma öz konuu olduğunda 1 değerini almıştır). Anket verilerindeki diğer kategoriler (10 24 ve 25 49 kişinin çalıştığı firmalar), analize dâhil edilmemiştir. Anket verilerindeki yaş değişkeni, dört grua ayrılarak her ir grup için kukla değişken türetilmiştir. Yine anket verilerindeki eğitim değişeninden de üç farklı kukla değişken türetilmiştir. Eğitim 1. Düzey gruunda, okuma yazma ilmeyenler, okuma yazma ilip de diplomaı olmayanlar ve ilkokul mezunları yer almaktadır. Eğitim 2. Düzey gruunda, ilköğretim mezunları, ortaokul mezunları ile lie ve dengi okul mezunları yer almaktadır. Eğitim 3. Düzey gruunda, ön lian, lian, yükek lian ve doktora mezunları yer almaktadır. 222
Talo 1: Veri Özetleri 2002 2008 Değişkenler Küçük Büyük Küçük Büyük Firma Firma Firma Firma Yaş 1. Grup (19 Yaş ve Altı) (%) 0,15 0,04 0,11 0,04 Yaş 2. Grup (20 34 Yaş) (%) 0,48 0,46 0,46 0,42 Yaş 3. Grup (35 49 Yaş) (%) 0,29 0,44 0,34 0,47 Yaş 4. Grup (50 Yaş ve Üzeri) (%) 0,08 0,06 0,09 0,07 Ciniyet (Erkek:1, Kadın:0) (%) 0,82 0,75 0,81 0,76 Medeni Durum (Evli:1, Bekâr:0) (%) 0,63 0,77 0,66 0,75 Eğitim 1. Düzey (%) 0,58 0,30 0,47 0,26 Eğitim 2 Düzey (%) 0,36 0,45 0,44 0,46 Eğitim 3 Düzey (%) 0,06 0,25 0,09 0,28 Üt Düzey Melek Gruu (%) 0,12 0,32 0,14 0,30 Orta Düzey Melek Gruu (%) 0,18 0,28 0,17 0,30 Alt Düzey Melek Gruu (%) 0,70 0,40 0,69 0,40 Tecrüe (Yıl) 6,10 9,10 4,80 8,15 Kayıtlı/Kayıt Dışı İtihdam (%) 0,38 0,95 0,48 0,96 İmalat Sanayi (%) 0,21 0,37 0,17 0,40 İnşaat Bayındırlık (%) 0,13 0,06 0,13 0,04 Toptan/Perakende Ticaret (%) 0,35 0,07 0,37 0,08 Hizmetler (%) 0,31 0,50 0,33 0,48 Reel Ücretler (Logaritmik) 5,197 5,988 5,658 6,222 Ücretlerin Varyanı 0,492 0,466 0,377 0,313 Örneklem 15425 17761 24053 27565 Anket verilerindeki melek değişkeni, üç grua ayrılarak kukla değişkenler türetilmiştir. Üt düzey melek gruunda; kanun yapıcılar, üt düzey yöneticiler ve müdürler, profeyonel ve yardımcı profeyonel melek menupları yer almaktadır. Orta düzey melek gruunda, tei ve makine operatörleri/montacıları ile üro ve müşteri hizmetlerinde çalışan elemanlar yer almaktadır. Alt Düzey Melek gruunda ie, hizmet ve atış elemanları, anatkârlar ve ilgili işlerde çalışanlar ile nitelik gerektirmeyen işlerde çalışanlar yer almaktadır. Anket verilerinde çalışanlar, her hangi ir oyal güvencei olup olmadığı oruuna eş ayrı şıkta cevap vereilmektedir. Bu orudan hareketle Kayıtlı/Kayıt dışı itihdam kukla değişkeni türetilmiştir. Her hangi ir oyal güvencei (emekli andığı, ağ-kur veya oyal igorta) olan çalışanlar 1 değerini alırken, oyal güvencei olmayan çalışanlar 0 değerini almıştır. Sektör değişkenleri, dört temel ektör için oluşturulan kukla değişkenler altında ele alınmıştır. İnşaat ve Bayındırlık Sektörü altında; elektrik, u ve 223
kanalizayon işlerinde çalışanlar ile inşaat ve ayındırlık işlerinde çalışanlar yer almaktadır. Hizmetler ektörü altında otel ve lokantalarda çalışanlar, ulaştırma, haerleşme ve depolama, mali kurumlar, igorta, taşınmaz mallara ait işler ve kurumları, yardımcı iş hizmetler ile toplum hizmetleri, oyal ve kişiel hizmetler ektöründe faaliyet göterenler yer almaktadır. 2002 ve 2008 yılı verileri karşılaştırıldığında üyük firmalarda çalışanların ortalama olarak daha yükek eğitim düzeyi ve tecrüeye ahip oldukları görülmektedir. Her iki firma üyüklüğü dikkate alındığında melek düzeyi iririne yakın değerler alırken; her iki yıla ait örneklemde de üyük firmalarda çalışanların küçük firmalarda çalışanlara göre daha yükek düzeyde tecrüe ahii oldukları görülmektedir. 2002 yılı fiyatları ile realize edilmiş yıllık ücretlerin logaritmaı ele alındığında, her iki yılda da üyük firmalarda çalışanların ortalama ücretlerinin daha yükek olduğu görülmektedir. Gerek üyük firmalarda gereke küçük firmalarda çalışanların logaritmik yıllık ücretlerinin değişkenliği (varyanı), geçen altı yıllık üreçte düşüş götermiştir. Ücret Farklılığı Sonuçları Yapılan regreyon analizinin onuçları Talo 2 de görülmektedir. Analizde ağımlı değişken olarak, yıllık ücret kazancının logaritmaı kullanılmıştır. Bağımız değişkenlerden ilki, çalışanların yaş gruplarıdır. 19 Yaş ve altı yaş gruu, temel (az) grup kaul edilmiş ve diğer üç yaş gruu regreyona dahil edilmiştir. Her iki yıl ve her iki firma üyüklüğü için 2. ve 3. yaş gruplarının katayıları iririne yakın çıkarken, 4. yaş gruunun katayıı daha düşük çıkmaktadır. Ciniyet kukla değişkeni ele alındığında gerek firma azında gereke yıllar itiariyle erkekler, kadınlardan ortalama olarak daha yükek ücret kazancı elde etmektedir. Ancak kazanç farklılığı geçen altı yıllık ürede küçük firmalarda önemli ölçüde azalmıştır. 224
Talo 2: Regreyon Sonuçları Bağımlı Değişken: 2002 2008 Logaritmik Ücretler Yaş 2. Grup ( 20 34 Yaş Araı) Yaş 3. Grup ( 35 49 Yaş Araı) Yaş 4. Grup ( 50 Yaş Üzeri) Ciniyet (Erkek:1, Kadın:0) Medeni Durum (Evli:1, Bekâr:0) Eğitim 2. Düzey Eğitim 3. Düzey Üt Düzey Melek Gruu Orta Düzey Melek Gruu Tecrüe Kayıtlı/Kayıt dışı İtihdam İnşaat - Bayındırlık Toptan Perakende Ticaret Hizmetler Sait Terim Küçük Firma 0.404 (0.016)* 0.438 (0.020)* 0.275 (0.027)* 0.307 (0.015)* 0.076 (0.012)* 0.133 (0.011)* 0.554 (0.024)* 0.208 (0.018)* 0.177 (0.012)* 0.006 (0.0008)* 0.331 (0.011)* 0.077 (0.018)* 0.088 (0.013)* 0.043 (0.016)* 4,187 (0.022)* Büyük Firma 0.321 (0.024)* 0.363 (0.026)* 0.341 (0.031)* 0.178 (0.009)* 0.113 (0.010)* 0.201 (0.010)* 0.534 (0.017)* 0.279 (0.013)* 0.051 (0.010)* 0.021 (0.001)* 0.229 (0.020)* 0.161 (0.018)* - 0.002 (0.017) 0.055 (0.011)* 4,654 (0.024)* Küçük Firma 0.417 (0.013)* 0.455 (0.015)* 0.339 (0.020)* 0.204 (0.010)* 0.097 (0.008)* 0.101 (0.007)* 0.404 (0.014)* 0,243 (0.011)* 0,119 (0.008)* 0.006 (0.0006)* 0.356 (0.006)* 0.153 (0.012)* 0.025** (0.0010) - 0,055 (0.011)* 4,698 (0.018)* Büyük Firma 0.264 (0.014)* 0.350 (0.015)* 0.329 (0.019)* 0.167 (0.005)* 0.076 (0.006)* 0.139 (0.005)* 0.511 (0.008)* 0,274 (0.007)* 0,045 (0.005)* 0.016 (0.0003)* 0.191 (0.016)* 0.202 (0.012)* 0,025 (0.009)* 0,083 (0.006)* 5,066 (0.019)* Örneklem Sayıı 15425 17761 24053 27565 R 2 Değeri 0,300 0,389 0,345 0,497 Standart hatalar parantez içindedir; * %1 düzeyinde anlamlı, ** % 5 düzeyinde anlamlı 225
Küçük firmalarda eğitim düzeylerinin katayıları araındaki farklılıklar yıllar itiariyle azalmaktadır. 2002 yılında küçük firmalarda çalışan ve 2. Düzey eğitim ahipleri, 1. Düzey Eğitim (az grup) ahiplerinden % 13,3 daha fazla kazanırken, u fark 2008 yılında % 10,1 e gerilemiştir. Küçük firmalarda 3. Düzey eğitim ahipleri 2002 yılında 1. Düzey Eğitim ahiplerinden ortalama olarak % 55,4 daha yükek ücret kazancı elde ederken, u fark 2008 yılında % 40,4 e gerilemiştir. Ücret kazançlarının eğitim düzeyine göre yakınamaı, üyük firmalarda da gözlemlenmektedir ancak u yakınama üyük firmalarda daha düşük düzeyde gerçekleşmiştir. Orta Düzey Melek gruunun kazançları ile Alt Düzey Melek gruunun (az grup) kazançları, her iki firma düzeyinde de, yakınama götermektedir. Üt Düzey Melek gruuna dâhil olanların kazançları, küçük firmalar düzeyinde artarken; üyük firmalar düzeyinde hemen hemen aynı kalmıştır. Kayıtlı ve kayıt dışı çalışanlar araı ücret farklılıkları, küçük firmalarda artarken üyük firmalarda azalmıştır. 2002 yılında küçük firmalarda kayıtlı çalışanlar kayıt dışı çalışanlara göre % 33,1 daha yükek ücret kazancı elde ederken, u fark 2008 yılında % 35,6 ya çıkmıştır. Büyük firmalarda ie 2002 ve 2008 yılı için u farklar, ıraıyla, % 22,9 ve % 19,1 olmuştur. Sektörler düzeyinde kazançlar analize dahil edilirken imalat anayi temel grup olarak alınmıştır. İnşaat ve Bayındırlık ektöründe çalışanların ücret kazançları, küçük firmalarda 2002 yılında % 7,7 imalat anayinde çalışanlardan daha yükek gerçekleşirken, u fark 2008 yılında % 15,3 e çıkmıştır. Küçük firmalarda Hizmetler ektöründe çalışanların ücret kazançları, 2002 yılında İmalat anayinde çalışanların ücret kazancından ortalama % 4,3 daha yükekken, 2008 yılında u fark terine dönmüş ve İmalat anayinde çalışanlar, Hizmetler ektöründe çalışanlardan ortalama % 5,5 daha yükek ücret kazancı elde etmiştir. Büyük firmalarda İnşaat ve Bayındırlık ektöründe çalışanlar 2002 yılında ortalama % 16,1 daha yükek ücret kazancı elde ederken, u fark 2008 yılında % 20,2 olmuştur. 226
Talo 3: Oaxaca Blinder Ücret Çözümlemei Üç Aşamalı Çözümleme 2002 2008 (Ham) Ücret Farkı - 0,7913-0,5633 Donanım Etkii - 0,4190-0,3066 Katayı Etkii - 0,3871-0,2365 Etkileşim Terimi 0,0148-0,0201 Donanım Etkii* Yaş 3. Grup - 0,0547-0,0317 Medeni Durum - 0,0155-0,0072 Eğitim 3. Düzey - 0,1038-0,0971 Tecrüe - 0,0627-0,0556 Kayıtlı/Kayıt dışı - 0,1288-0,0905 Katayı Etkii* Ciniyet 0,0969 0,0279 Yaş 2. Grup 0,0381 0,0720 Kayıtlı/Kayıt dışı 0,0973 0,1579 Medeni Durum -0,0284 0,0151 Hizmet Sektörü - 0,0059-0,0665 Sait Terim - 0,4669-0,3679 Etkileşim Terimi* Ciniyet 0,0088 0,0018 Eğitim 3. Düzey - 0,0040 0,0203 Kayıtlı/Kayıt dışı - 0,0575-0,0778 Tecrüe 0,0434 0,0344 Hizmet 0,0023 0,0207 *Seçilmiş azı değişkenlerin onuçları talolaştırılmıştır Oaxaca Blinder Ücret Çözümlemei ile küçük ve üyük firmalar düzeyinde elde edilen ücret farklılıkları onuçları Talo 3 te görülmektedir. Firma üyüklükleri araında ortalama ücret farklılıkları, 2002 yılında % 15,2 olarak gerçekleşirken; 2008 yılında ortalama ücret farkı % 9,96 olarak gerçekleşmiştir. 2002 yılı ham ücret farklılığının unurlarına ayrılmaı ile küçük ve üyük firmada çalışanlar araı ortalama ücret farklılığının % 52,9 u donanım etkiinden, % 48,9 u katayı etkiinden kaynaklandığı görülmüştür. 2008 yılında ortalama ücret farklılıklarında donanım etkiinin payı % 54,3 olurken, katayı etkiinin payı % 41,9 olmuştur. 227
Donanım etkii, ireyel olarak aynı eğitim düzeyine veya tecrüeye ahip çalışanların, adece farklı firma kategoriinde çalıştıkları için oluşan ücret farklılıklarını temil etmektedir. 2002 yılında ireyel özelliklere ağlı olarak ücret kazançlarında farklılık yaratan önemli değişkenler, eğitim düzeyi, kayıtlı çalışma ve tecrüedir. 2008 yılında da aynı değişkenler elirleyici olmakla irlikte ücret farklılıklarına olan etkileri, (oranal olarak) hemen hemen aynı kalmıştır. 2002 yılında çalışılan kategorinin yapıına (katayı etkii) ağlı olarak oluşan ortalama ücret farklılıklarında önemli etkenler içeriinde, ciniyet, kayıtlı çalışma ve medeni durum öne çıkmaktadır. Diğer ir deyişle, çalışanların yaşı ilerledikçe ve kayıtlı çalışma arttıkça, firma kategorilerinin ücret yapıı yakınama götermektedir. Diğer taraftan medeni durumu farklı olan ve hizmetler ektöründe çalışanların, firma kategoriinden kaynaklanan ücret farklılıkları artmaktadır. 2008 yılında, özellikle kayıtlı çalışmaya ağlı olarak, firma kategorilerinin ücret yapılarının yakınamaında ir artış görülmektedir. Üç Aşamalı Ücret Çözümlemei onucunda ireyel özelliklerin, geçen altı yıllık üreçte, ücret farklılıklarını arttırıcı ir rol oynadığı; küçük ve üyük firma kategorilerindeki ücret yapıının (emek piyaaı yapıı) yakınama göterdiği görülmüştür. Sonuç 2002 yılından itiaren düzenli olarak Türkiye İtatitik Kurumu (TUİK) tarafından yayınlanan Hane Halkı İşgücü Anketleri ile Türkiye de firma üyüklüklerine göre çalışanların elde ettikleri ücret kazançlarının karşılaştırılmaı mümkün olmuştur. Firma üyüklükleri dikkate alındığında, çalışanların karakteritik özellikleri veriyken, üyük firmalarda çalışanların daha yükek ortalama ücret kazancı elde ettiği görülmektedir. Büyük firmalarda çalışanlar, ortalama olarak daha yükek ücret elde etmelerine rağmen, geçen altı yıllık üreçte, küçük üyük firmalarda çalışanların ortalama ücret kazançlarında ir yakınama görülmektedir. Ortalama ücretlerdeki u yakınamaya genelde ekonomik koşullardaki değişiklikler, özeldeye küçük üyük firmaların koşullarındaki değişimler neden olmaktadır. Türkiye genelinde 2002 yılından itiaren özelleştirmelere hız verilmiş ve kamunun ekonomideki ağırlığı giderek azaltılmıştır. Kamunun emek piyaaındaki düzenleyici etkiinin azalmaı ile oluşan rekaetçi ortamda, çalışanların ücret kazançları yakınamaya aşlamıştır. Dikkat edilire Oaxaca Blinder çözümlemei ile elde edilen ücret farklılıklarının kaynaklarında, ireyel özelliklerin öne çıktığı görülmektedir. Küçük firmalarda çalışanların ücret değişkenliği, her iki yılda da yükek çıkmaktadır. Küçük firmalarda çalışanların karakteritik özellikleri ve firma düzeyinde yapının rekaetçi olmaı, çalışanların ücretlerindeki değişkenliği arttırtan unurlardır. Buna ek olarak, Türkiye nin dünya ekonomileri ile entegre olmaı ve eret dış ticaretin düzeyinin arttırılmaı, küçük firmalarda, rekaetçi piyaada 228
tutunailmek için, maliyetleri minimize etmeyi gerekli kılmıştır. Eneri ve nakliye gii alanlarda maliyetlerin azaltılmaı pek mümkün olmadığından (petrol ve doğalgazda dışa ağımlılık nedeniyle), emeğin kazancı (reel olarak) azaltılmıştır. Firma üyüklüklerinin ücretlere etkii, gerek ücret farklılıklarının gereke ücret değişkenliklerinin azalmaı yönünde olmuştur. Ele alınan her iki yılda da firma üyüklüğü arttıkça ücretlerdeki değişkenlikler azalmaktadır. Firma üyüklüğü ile ücret değişkenliği araındaki u ter yönlü ilişkinin temel kaynağı, üyük firmalarda çalışanların ireyel özelliklerinden kaynaklanmaktadır. Büyük firmalarda çalışanların özellikleri ile küçük firmalarda çalışanlar karşılaştırıldığında, ortalama olarak yaşın, tecrüenin, eğitim düzeyinin, kayıtlı çalışma oranının ve evlilik düzeyinin üyük firmalarda çalışanlarda daha yükek olduğu görülmektedir. Bu noktada öne çıkan orun, örneklem eçiminden kaynaklanan apma orunudur. Zira üyük firmaların, özellikleri elli değerleri aşan çalışanları tercih ettiği görülmektedir. Aynı şekilde ortalama emeğin taşıdığı özelliklerden daha yükek özelliklere ahip olanlar da, üyük firmalarda çalışmayı tercih etmektedirler. Bunun onucu olarak, çalışmada kullanılan verilerin raallığı varayımı, kımen de ola, ihlal edilmiş olmaktadır. 229
230 Türkiye de Firma Büyüklüğü ve Ücret Farklılıkları İlişkiinin Analizi KAYNAKÇA Addion, J., Ralph T., Bailey B., and Sieert S. (2009). Wage Diperion in a Partially Unionized Laor Force., Intitute for the Study of Laor (IZA) Dicuion Paper no. 4202. Agenor, P.-R., Nali M. K., Youef T., and Jenen H. T. (2007). Laor market reform, growth, and unemployment in laor-exporting countrie in the Middle Eat and North Africa. Journal of Policy Modeling 29(2): 277-309. Balevent, C., and Onaran O. (2004). The Effect of Export-Oriented Growth on Female Laor Market Outcome in Turkey. World Development 2(8): 1375-1393. Belfield, Clive, and Xiangdong Wei. (2004). Employer Size Wage Effect: Evidence from Matched Employer Employee Survey Data in the UK. Applied Economic 36(3): 185 193. Blinder, A. S. (1973). Wage Dicrimination: Reduced Form and Structural Etimate. The Journal of Human Reource 8(4): 437 455. Brown, C., and Medoff J. L. (1989). The Employer Size Wage Effect. Journal of Political Economy 97(5): 1027 1059. Brunello, G. and Colui A. (1998). The Employer Size-Wage Effect: Evidence from Italy. Laour Economic 5(2): 217-230. Campell, R. McConnell, Brue S. L., and Macpheron D. A. (1999). Contemporary Laor Economic, Singapur: Irwin/McGraw-Hill Company. Card, D. (2001). Etimating the Return to Schooling: Progre on Some Peritent Econometric Prolem. Econometrica 69(5): 1127 1160. DiNardo, J., Fortin N. M., and Lemieux T. (1996). Laor Market Intitution and the Ditriution of Wage, 1973 1992: A Semiparametric Approach. Econometrica 64(5): 1001 1044. Dunne, T, and Jame Schmitz A. (1995). Wage, Employment Structure and Employer Size Wage Premia: Their Relationhip to Advanced-Technology Uage at US Manufacturing Etalihment. Economica 62(245): 89 107. Freeman, R. B. (1980). Unionim and the Diperion of Wage. Indutrial and Laor Relation Review 34(1): 3 23. Haltiwanger, J. C., Lane J. I., and Spletzer J. R.. (1999). Productivity Difference acro Employer: the Role of Employer Size, Age and Human Capital. American Economic Review 89(2): 94 98. Hettler, P. (2007). The Decompoition of Firm Size Wage Differential. Journal of Laor Reearch 28(3): 477 486. Idon, Todd L., and Feater D. J. (1990). A Selectivity Model of Employer Size Wage Differential. Journal of Laor Economic 8 (1): 99 122. Idon T. L., and Oi W. Y. (1999). Worker Are More Productive in Large Firm. American Economic Review 89(2): 104 108. Ilkkaracan, I., and Selim R. (2007). The Gender Wage Gap in The Turkey laor Market. Review of Laour Economic and Indutrial Relation 21(3): 563-593. Juhn, Chinhui, Kevin Murphy, and Brook Pierce. (1993). Wage Inequality and the Rie in Return to Skill. Journal of Political Economy 101(3): 410 442. Lallemand, T., Plaman R., and Rycx F. (2005). Etalihment Size and the Diperion of Wage: Evidence from European Countrie. Empirica 34(5): 427-451.
Miller, P., and Mulvey C. (1996). Union, Firm Size and Wage. The Economic Record 72 no. 217: 138 153. Oaxaca, R. (1973). Male Female Wage Differential in Uran Laor Market. International Economic Review 14(3): 693 709. Onaran, O. (2002). Meauring Wage Flexiility: The Cae of Turkey efore and after Structural Adutment. Applied Economic 34(6): 767-781. Potel Vinay, Faien, and Jean-Marc Roin. (2002). Equilirium Wage Diperion with Worker and Employer Heterogeneity. Econometrica 70(6): 2295 2350. Reitzer, J. B., and Taylor L. J.. (1995). Efficiency Wage and Employment Rent: The Employer Size Wage Effect in the Jo Market for Lawyer. Journal of Laor Economic 13(4): 678 704. Tanel, A. (2005). Pulic-Private Employment Choice, Wage Differential and Gender in Turkey. Economic Development and Cultural Change 53(2): 453-477. Tanel, A, and Taci M. (2004). Determinant of Unemployment Duration for Men and Women in Turkey. Intitute for the Study of Laor (IZA) Dicuion Paper no. 1258. Taci, M., and Tanel A. (2005). Unemployment and Tranition in the Turkih Laor Market: Evidence from Individual Level Data. Intitute for the Study of Laor (IZA) Dicuion Paper no. 1663. Troke, K. R. (1999). Evidence on the Employer Size-Wage Premium from Manufacturing. Review of Economic and Statitic 81(1): 15 26. Turkih Statitical Intitute. (2002). Houehold Laor Force Survey. www.tuik.gov.tr Turkih Statitical Intitute. (2008). Houehold Laor Force Survey. www.tuik.gov.tr Winter Emer, R. (2001). Firm Size, Earning, and Diplacement Rik. Economic Inquiry 39(3): 474 486. 231
232 Türkiye de Firma Büyüklüğü ve Ücret Farklılıkları İlişkiinin Analizi