Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, Yıl: 3, Sayı: 12, Haziran 2015, s. 425-436 Hüseyin AKAR 1 Savaş AYDIN 2 ÖĞRETMEN ADAYLARININ KİŞİLİK ÖZELLİKLERİNİN SOSYAL GİRİŞİMCİLİK ÖZELLİKLERİNİ YORDAMA DÜZEYİ 3 Özet Bu araştırmanın amacı öğretmen adaylarının kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik özelliklerini yordama düzeyini tespit etmektir. Araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Araştırmanın evrenini 20013-2014 eğitim öğretim yılında İnönü üniversitesi eğitim fakültesinde farklı bölümlerde öğrenim gören 403 4.sınıf öğretmen adayı oluşturmaktadır. Veri toplamada beş faktör kişilik ölçeği ve öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik ölçeği kullanılmıştır. Verilerin analizinde Korelasyon analizi, regresyon analizi ve adım adım regresyon analizi yöntemleri kullanılmıştır. Araştırmada elde edilen sonuçlar şu şekildedir; öğretmen adaylarının dışadönüklük, deneyime açıklık, özdenetimli, uzlaşmacı kişilik özellikleri ile sosyal girişimcilik düzeyleri arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu tespit edilmiştir. Nevrotik kişilik özelliği ile sosyal girişimcilik düzeyi arasında herhangi bir ilişkinin varlığına rastlanmamıştır. Yapılan regresyon analizi sonucunda dışadönüklük ve deneyime açıklık kişilik özelliklerinin öğretmen adaylarının birlikte sosyal girişimcilik düzeyini % 37 oranında yordadığı sonucuna ulaşılmıştır. Adım adım regresyon analizi sonucunda deneyime açıklık kişilik özelliğinin %25, dışa dönüklük kişilik özelliğinin %12 oranında sosyal girişimcilik düzeyini yordadığı sonucuna varılmıştır. Anahtar kelimler: Girişimcilik, sosyal girişimcilik, öğretmen adayı, kişilik 1 Kilis Yedi Aralık Üniversitesi, Eğitim Yönetimi ve Denetimi, huseyinakar@kilis.edu.tr 2 3 Bu makale 11-13 Eylül 2014 tarihinde Konya-Necmettin Erbakan Üniversitesinde düzenlenen V.EYFOR (Eğitim Yönetimi Forumu)'da sunulan sözlü bildirinin genişletilmiş şeklidir.
Hüseyin Akar Savaş Aydın 426 THE PREDICTIVE LEVEL OF SOCIAL ENTREPRENEURSHIP CHARACTERISTICS OF THE PERSONALITY TRAITS OF PRESERVICE TEACHERS Abstarct The purpose of this research is to determine the predictive level of social entrepreneurial characteristics of personality characteristics of prospective teachers. Relational model was used in this study. The universe of the research consists of 403 senior prospective teaching students studying in different faculties of education at İnönü university in 20013-2014 academic year. Five factor personality scale and social entrepreneurship scale of prospective teachers was used in data collection. In data analysis, correlation analysis, regression analysis, stepwise regression analysis methods were used.the results obtained in this study are as follows; the prospective teachers have been found to have a significant positive correlation between their personality traits such as extraversion, openness to experience, selfcontrol, reconciliation and their social entrepreneurship levels. No relationship was found to exist between neurotic personality trait and the level of social entrepreneurship.the regression analysis revealed that the personality characteristics such as extraversion and openness to experience predicted preservice teachers' level of social entrepreneurship by 37%. And stepwise regression analysis revealed that openness to experience individually predicted 25% and the personality trait of extraversion predicted the level of social entrepreneurship by %12. Key words: Entrepreneurship, social entrepreneurship, preservice teacher, personality GİRİŞ Eğitim kurumları çağın gerektirdiği niteliklere sahip (Argon ve Selvi, 2013), öğrenmeyi öğrenen, yaratıcı, yenilikçi (Numanoğlu, 1999; Çalık ve Sezgin, 2005) diğer bir ifadeyle girişimci bireyler yetiştirmeyi amaçlayan kurumlardır. Girişimcilik kavramı, disiplinler arası bir kavram olup pek çok tanımı yapılmıştır (Aykan, 2002). Girişimcilik risk alma, fırsat kovalama, hayata geçirme, yenilik yapma (Casson, 2003), başarı gereksinimi, iç kontrol odağına sahip olma, bağımsızlık isteği, iyi bir iletişimci olma, ileri görüşlülük ve belirsizliğe karşı tolerans (Shahhosseini, Kavousy, Shirsavar ve Ardahaey, 2011) gibi değişkenlerle ilişkili olan kapsamlı bir kavramdır. Girişimcilik, etrafımızdaki fırsatları fark etme, fırsatlara yönelik plan ve proje yaparak, projeleri günlük hayata taşıma böylelikle hayatı daha yaşanabilir hale getirme uğraşı olarak kabul edilmektedir (Bozkurt, 2000). Gözek (2006) başarılı bir girişimcinin risk alabilen, yenilikçi ve fırsatları değerlendiren, lider, planlı çalışma ve araştırma ruhuna sahip kişilerden oluştuğunu vurgulamaktadır. Başarılı girişimciler yüksek otokontrole sahip bireyler olmakla birlikte bütün kararları tek başlarına alamasalar da en önemli kararları alırken tek yetkili kişi olmak istemektedirler (Cansız, 2007). Schumpeter e (1934) göre girişimcilik sıradan iş rutini içinde yapılmayan işlerden (Akt. Baron, 1998: 79), girişimciler de rutin dışında olan, yeni yollar deneyen ve normalden farklı olan insanlardan oluşmaktadır (Vasapollo, 1996: 197).Günümüzde
427 Öğretmen Adaylarının Kişilik Özelliklerinin Sosyal Girişimcilik Özelliklerini Yordama Düzeyi girişimcilik kavramı daha çok değer üretme, fırsatları değerlendirme, risk alma, yenilikleri yakalama ve tüm bunların hayata geçirilme süreci olarak anlamlandırılmaya başlanmıştır (Öztürk, 2008). Girişimciliğin birçok tanımı olmakla beraber, bu tanımların tümünde ortak olan nokta girişimcinin daima başkalarının baktığı ama göremediği fırsatları görüp, bunları birer iş fikrine dönüştürebilmesi ve risk almaya yatkınlığı ve yenilikçi kimliğini ön plana çıkarmasıdır. Bu özellikler, dünyanın her yerindeki girişimcilerin ortak özelliğidir (Patıra, ve Karahan, 2010). Girişimcilik sadece iktisadi bir faaliyet olarak değil, aynı zamanda bir sosyal faaliyet olarak değerlendirilmektedir. Bu bakış açısı sosyal girişimcilik kavramının doğmasını sağlamıştır. Özünde sosyalliği ve girişimcilik olgusunu barındıran sosyal girişimcilik, en basit şekliyle toplumsal sorunları girişimci bakış açısıyla ele almayı içermektedir (Güler, 2008). Sosyal girişimcilik kavramının anlaşılması ve daha iyi kavranması adına "sosyal ve girişimcilik kavramlarını tek tek incelendiğimizde "girişimcilik" sorun ve fırsatları fark etme, doğru değerlendirme, risk alma ve yenilikçi yollarla çözümleme olgularını ifade ederken Sosyallik ise girişimcilik prensiplerinin kar maksimizasyonu yerine toplumsal sorunlara odaklanması şeklinde tanımlanabilir (Şeker, 2012). Girişimciliğin iktisadi özelliklerinin yanında toplumsal sorumluluk yönünü vurgulayan sosyal girişimcilik, sosyal değişimi gerçekleştirmek, sosyal değer yaratmak ya da toplumsal gereksinimleri doyurmak amacıyla kaynakların yenilikçi biçimde kullanımını içeren bir süreç olarak tanımlanmaktadır (Thompson, 2002; Konaklı ve Göğüş, 2013). Günümüzde dünya çapında giderek artması olası sorunları düşündüğümüzde, başta yoksulluk ve işsizlik olmak üzere, açlık, çeşitli hastalıklar, insan hakları, eğitim ve barınma gibi pek çok ekonomik, sosyal ve sağlık sorunları bulunmaktadır ve olacaktır. Sosyal girişimci, yaşadığı toplumda ortaya çıkan sosyal aksaklıkları fark ederek o güne kadar akla gelmeyen ya da cesaret edilmeyen bir yaklaşımla sorunların üzerine giden; yaratıcı, ısrarcı, duyarlı, gerçekçi tavırları ile fark yaratan ve toplumun güvenini kazanan kişidir (Denizalp, 2007). Öğretmenlerin sosyal girişimcilik rollerine örnek olarak okulun bulunduğu çevrenin gelişim ve değişimine etki etmesi olası etkinliklerin tasarlanması ve gerçekleştirilmesi öğretmenin sosyal girişimcilik rollerindendir. Örneğin, yetişkin eğitimi, sosyal yardım hizmetleri ve öğrenme ürünlerini fayda sağlayacak biçimde tasarlama, girişimci öğretmenin toplumun gereksinimlerine cevap verme biçimidir (Konaklı ve Göğüş, 2013). Öncelikle sosyal girişimci kişilik özellikleri açısından farklıdır. Sosyal girişimci, kendi karakterinde var olan girişimci özelliklerini sosyal misyonlarını gerçekleştirmek için kullanan kişidir. Bu bağlamda bir girişimcide olması gereken özelliklerin yanında toplumsal duyarlılığında var olması gerekir. Yani bir sosyal girişimci çevresinde gördüğü sorunlara kayıtsız kalmayarak o sorunların çözümü adına fikir üreten, çözüm için kafa yoran, gerektiğinde maddi kazancı ikinci plana atabilecek bir kişiliğe sahip olmalıdır (Şeker, 2012) Kişilik, bireyi diğer bireylerden ayırt eden, tutarlı olarak sergilenen, bireye özgü özellikler bütünüdür(yeşilyaprak, 2013). Kişilik, ferdin doğuştan ve sonradan kazanılmış anlıksal, duygusal ve beden özelliklerinin tutarına denmektedir(enç,1978; 31). Psikologlara göre kişilik, bireyin özel ve ayırıcı davranışlarını içermektedir. Özeldir çünkü bireyin sıklıkla
Hüseyin Akar Savaş Aydın 428 yaptığı ya da en tipik davranışlarını temsil eder. Ayırt edicidir çünkü bu davranışlar kişiyi başkalarından ayırır (Morgan,1998; 311). McCrae ve Costa (1989), kişiliği, bireyin farklı durumlarda ortaya koyduğu davranışları açıklayan, sürekliliği olan, kişilerarası, duygusal, motivasyonel, deneyime dayalı etkileşim tarzı olarak tanımlamıştır. Kişiliğin tanımlanmasına ve ölçülmesine yönelik olarak pek çok kuramcının farklı görüşleri bulunmaktadır. Beş faktör kişilik modeli kişiliğin değerlendirilmesinde sıklıkla kullanılan bir yaklaşımdır. Beş faktör kişilik modeli, dışadönüklük, nörotiklik, uzlaşmacı, deneyime açıklık ve özdenetimli alt boyutlarından oluşmaktadır. Dışadönüklük alt boyutu, enerjik, konuşkan, sıcakkanlı, heyecanlı ve coşkulu ve sosyal olma gibi özelliklerden oluşmaktadır. Dışadönüklük düzeyi yüksek bireyler insanlarla kolay ilişki kurabilen, insanlarla olmayı seven, işbirliğine yatkın, sempatik bireyler olarak değerlendirilmektedir. Dışadönüklük düzeyi düşük olan, bir başka deyişle, içe dönük olan bireyler ise içine kapanık, sosyalleşmeyi sevmeyen, insanlara karşı mesafeli duran, sessiz kalmaya eğilimli, utangaç ve tutuk bireyler olarak değerlendirilmektedir (Benet-Martinez ve John, 1998; Somer, Korkmaz ve Tatar, 2002). Bir diğer kişilik faktörü olan nörotiklik, suçluluk, sinirlilik, hüzün ve korku gibi olumsuz duyguları yaşama eğilimidir. Bu açıdan nörotikliği yüksek kişiler, kaygılı, güvensiz, içine kapanık, sinirli; düşük kişiler ise rahat, özgüvenli ve sabırlı olmaktadırlar (Costa ve McCrae, 1995). Özdenetimli alt boyutu, disiplinli olma, görev bilinci, sorumluluk sahibi olma, düzenlilik, özenli ve dikkatli olma gibi özelliklerden oluşmaktadır. Sorumluluk düzeyi yüksek bireyler, başarılı olmaya eğilimli, azimli, planlı ve hareket etmeden önce düşünen bireyler olarak değerlendirilmektedir. Sorumluluk düzeyi düşük bireyler ise dağınık, disiplinsiz, tembelliğe meyilli, görev bilincinden uzak bireyler olarak değerlendirilmektedir (Bacanlı, İlhan ve Aslan, 2009; Costa ve McCrae, 1995). Deneyime Açıklık, beş faktör kişilik yapısı içinde bilişsel yönü en fazla olan özelliktir. Bu açıdan yüksek seviyede gelişime açık olan bireyler, hayal kuran, maceracı, orijinal, yaratıcı, meraklı, kendi düşünce ve duygularına yönelen; düşük seviyedekiler ise geleneksel, tutucu, ilgisiz olarak nitelendirilmektedirler (Bono, Boles, Jude ve Lauver, 2002; Costa ve McCrae, 1995; Liebert ve Spiegler, 1990). Deneyime açıklık düzeyi yüksek olan bireyler, yeni fikirler üretmekten, hoşlanan, maceracı, sanata karşı ilgili, üretken bireyler olarak değerlendirilmektedir. Deneyime açıklık düzeyi düşük olan bireyler ise tutucu, geleneksel, sabit fikirli ve yeniliklere kapalı bireyler olarak tanımlanmaktadır (Benet-Martinez ve John, 1998; Costa ve McCrae, 1995; Somer ve ark., 2002). Modele ilişkin son boyut ise uzlaşmacı olarak adlandırılmaktadır. Bu boyutu oluşturan kişilik özellikleri olarak ise yardımseverlik, bağışlayıcılık, nazik, hoşgörülü, saygılı ve esneklik gibi özellikler sıralanabilir (Bacanlı ve ark., 2009). Yumuşak başlılık düzeyi yüksek olan bireyler diğer insanları seven, verici ve merhametli bireyler olarak değerlendirilmektedir (Somer ve ark., 2002). Yumuşak başlılık düzeyi düşük olan bireyler ise kindar, kibirli, inatçı, rekabetçi, geçimsiz, uzlaşması zor bireyler olarak değerlendirilmektedir (Bacanlı ve ark., 2009; Costa ve McCrae, 1995). Öğretmen adaylarının sosyal problemlere karşı duyarlı, herhangi bir karşılık beklemeden bu problemleri çözmeye yönelik eyleme geçme bilincine sahip, sosyal girişimci bir birey olmaları önemlidir. Çünkü öğretmenlerin görevi okul çatısı altında eğitim öğretim etkinlikleri ile sınırlı değildir. Aynı zamanda içinde yaşadığı topluma değer katma gibi önemli bir sorumluluğu da vardır. Öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik düzeylerini etkileyen birçok etmen olabilir. Bu etmenlerden birinin de öğretmen adaylarının kişilik özellikleri olduğu düşünülmektedir. Bu konuda eğitim literatüründe herhangi bir araştırmaya rastlanmamıştır. Bu
429 Öğretmen Adaylarının Kişilik Özelliklerinin Sosyal Girişimcilik Özelliklerini Yordama Düzeyi araştırma ile eğitim literatüründeki bu eksiklik giderilecek aynı zamanda sosyal girişimci öğretmenler yetiştirme adına yapılması gerekenler ortaya çıkacaktır. Bu araştırmanın genel amacı öğretmen adaylarının kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik özelliklerini yordama düzeyini tespit etmektir. Bu genel amaç çerçevesinde aşağıdaki sorulara cevap aranmıştır. Dışadönüklük kişilik özelliği, öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin anlamlı bir yordayıcısı mıdır? Uzlaşmacı kişilik özelliği, öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin anlamlı bir yordayıcısı mıdır? Özdenetimli kişilik özelliği, öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin anlamlı bir yordayıcısı mıdır? Nörotik kişilik özelliği, öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin anlamlı bir yordayıcısı mıdır? Deneyime açıklık kişilik özelliği, öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin anlamlı bir yordayıcısı mıdır? YÖNTEM Araştırmanın Modeli Bu araştırmada ilişkisel tarama modeli kullanılmıştır. Tarama modelleri, geçmişte ya da halen var olan bir durumu var olduğuşekliyle betimlemeyi amaçlayan araştırma yaklaşımlardır. Araştırmaya konu olan olay, birey ya da nesne kendi koşulları içinde ve olduğu gibi tanımlanmaya çalışılmaktadır. İlişkisel tarama modelleri ise iki ve daha çok sayıdaki değişken arasında birlikte değişim varlığını veya derecesini belirlemeyi amaçlayan araştırma modelleridir (Karasar, 2002). Evren ve Örneklem Bu araştırmanın evrenini 2013-2014 eğitim öğretim döneminde İnönü Üniversitesi eğitim fakültesinde öğrenim gören 4.sınıf öğrencileri oluşturmaktadır. Evreninin tamamına ulaşmak mümkün olduğundan örneklem alma yoluna gidilmemiş ancak araştırma verilerinin sağlıklı olması için araştırmaya katılımda gönüllülük esas alınmıştır. Tablo 1. Katılımcıların Cinsiyet ve Bölüm Değişkenlerine Göre Frekans ve Yüzde Değerleri Cinsiyet Değişkenler f % Erkek 183 45,4 Kadın 220 54,6 Fen Bilgisi Öğretmenliği 36 8,9 PDR 40 9,9 Sınıf Öğretmenliği 36 8,9 Sosyal Bilgiler Öğretmenliği 37 9,2
Hüseyin Akar Savaş Aydın 430 Bölümler İngilizce Öğretmenliği 42 10,4 Türkçe Öğretmenliği 40 9,9 BÖTE 35 8,7 Okulöncesi Öğretmenliği 33 8,2 Özel Eğitim Öğretmenliği 41 10,2 Müzik Öğretmenliği 32 7,9 Resim-İş Öğretmenliği 31 7,7 Toplam 403 100,0 Veri Toplama Araçları Araştırmada veri toplama aracı olarak araştırmacı tarafından geliştirilen kişisel bilgi formu, Konaklı ve Göğüş (2013) tarafından geliştirilen "aday öğretmenlerin sosyal girişimcilik ölçeği" ve Benet-Martinez ve John (1998) tarafından geliştirilen, Sümer ve Sümer(2005) tarafından Türkçeye uyarlanan Beş Faktör Envanteri beş faktör kişilik ölçeği (5FKÖ) kullanılmıştır. Aday Öğretmenlerin Sosyal Girişimcilik Ölçeği: Konaklı ve Göğüş (2013) tarafından geliştirilen aday öğretmenlerin sosyal girişimcilik ölçeği "risk alma(7 madde), özgüven (8 madde) ve kişisel yaratıcılık (6 madde)" olmak üzere 3 boyuttan oluşan 21 maddelik bir ölçektir.ölçek maddelerinin puanlaması 5' li likert tiptedir. AÖSGÖ Ölçeğinin Cronbach-alpha genel güvenirlik değeri,855 olarak bulunmuştur. Özgüven alt boyutu için iç tutarlılık katsayısı,767; risk alma alt boyutu için iç tutarlılık katsayısı,716 ve kişisel yaratıcılık için iç tutarlılık katsayısı,70 tir. Bu araştırmada AÖSGÖ ölçeğinin Cronbach Alfa değeri ölçeğin geneli için 0,82 olarak bulunmuştur. Özgüven alt boyutu için iç tutarlılık katsayısı,73; risk alma alt boyutu için iç tutarlılık katsayısı,70 ve kişisel yaratıcılık için iç tutarlılık katsayısı,72 tir. Beş Faktörlü Kişilik Ölçeği: Beş faktörkişilik ölçeği Benet-Martinez ve John (1998) tarafından geliştirilen, Sümer ve Sümer(2005) tarafından Türkçeye uyarlanan Beş Faktör Envanteri ismiyle geliştirilmiş olup, 44 maddeden oluşmaktadır.araştırmacıların etkili ve hızlı değerlendirmeleri bakımından kısa hazırlanan bu ölçek kişilik özelliklerinden nörotiklik, dışadönüklük, gelişime açıklık, uyumluluk ve özdisiplin boyutlarını ölçmektedir. Ölçekte nörotiklik ve dışadönüklük faktörleri 8 er madde, uyumluluk ve özdisiplin faktörleri 9 ar madde, gelişime açıklık faktörü ise 10 madde ile ölçülmektedir. Beş faktör kişilik ölçeğinin Cronbach Alfa güvenilirlik değerleri.79,.77,.76,.70 ve.78 olarak sırasıyla nörotiklik, dışadönüklük, gelişime açıklık, uyumluluk ve özdisiplin faktörlerini gösterdiği ortaya konmaktadır. Bu araştırma için Cronbach Alfa güvenilirlik değerleri.78,.75,.72,.74 ve.70 olarak sırasıyla nörotiklik, dışadönüklük, gelişime açıklık, uyumluluk ve özdisiplin faktörlerini gösterdiği ortaya konmaktadır. Verilerin analizi Verilerin analizinde öğretmen adaylarının kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik özelliklerini yordama düzeyini belirlemek amacıyla, öncelikle pearson korelasyon analizi daha sonra çoklu regresyon ve adım adım regresyon analizi yöntemleri kullanılmıştır. Toplanan verilerin bilgisayar ortamına aktarılmasında ve verilerinin analizinde SPSSfor Windows 17.0 paket programından faydalanılmıştır.
431 Öğretmen Adaylarının Kişilik Özelliklerinin Sosyal Girişimcilik Özelliklerini Yordama Düzeyi BULGULAR Tablo 2. Öğretmen Adaylarının Kişilik Özellikleri ile Sosyal Girişimcilik Özellikleri Arasındaki İlişkiyi Belirlemek Amacıyla Yapılan Korelasyon Analizi Sonuçları Sosyal girişimcilik 1 (1) (2) (3) (4) (5) (6) Dışadönüklük,406 ** 1 Uzlaşmacı,261 **,270 ** 1 Özdenetimli,389 **,424 **,268 ** 1 Nörotizm -,004 -,177 ** -,014,036 1 Deneyime açıklık,505 **,136 **,344 **,421 **,169 ** 1 **p 0.01 Tablo 2'ye göre beş faktörlü kişilik özelliklerinden dışadönüklük, uzlaşmacı, özdenetimli ve deneyime açıklık kişilik özellikleri ile sosyal girişimcilik arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu (p 0,01), nörotik kişilik özelliğiyle sosyal girişimcilik arasında herhangi bir ilişki olmadığı görülmektedir. Deneyime açıklık kişilik özelliğiyle sosyal girişimcilik arasındaki ilişkinin en yüksek düzeyde olduğu (r=.505; p 0.01), uzlaşmacı kişilik özelliğiyle sosyal girişimcilik arasındaki ilişkinin en düşük düzeyde oldu görülmektedir (r=.261; p 0.01). Tablo 3. Öğretmen Adaylarının Kişilik Özellikleri ile Sosyal Girişimcilik Özelliklerine İlişkin Regresyon Analizi Sonuçları B Std. Hata β T P Sabit 1,547,194 7,975,000 Dışa dönüklük,256,038,308 6,754,000 Uzlaşmacı,008,043,008,192,848 Özdenetimli,070,045,075 1,564,119 Nörotizm -,016,026 -,025 -,616,538 Deneyime açıklık,316,034,433 9,363,000 R=0,61; R 2 =0,37; F (5-397)=47,67; p 0,01 Tablo 3 e göre beş faktör kişilik özelliklerinden dışa dönüklük ve deneyime açıklık kişilik özelliklerinin sosyal girişimciliği anlamlı şekilde yordadığı görülürken; uzlaşmacı, özdenetimli, nörotik kişilik özelliklerinin sosyal girişimciliği anlamlı biçimde yordamadığı görülmektedir (R 2 =0,37; F (5-397)=47,67; p 0,01). Dışa dönüklük ve deneyime açıklık kişilik özellikleri birlikte öğretmen adaylarının sosyal girişimcilik özelliklerinin toplam varyansının % 37'isini açıklamaktadır.
Hüseyin Akar Savaş Aydın 432 Tablo 5. Öğretmen Adaylarının Dışadönüklük ve Deneyime Açıklık Kişilik Özellikleri ile Sosyal Girişimcilik Özelliklerine İlişkin Adım Adım Regresyon Analizi Sonuçları B Std. Hata Β t P 1 Sabit 2,471,119 20,701,000 Deneyime Açıklık,368,031,505 11,715,000 R=0,50; R 2 =0,25; F (1-401)=137,24; p 0,01 2 Sabit 1,608,149 10,798,000 Deneyime açıklık,334,029,458 11,449,000 Dışadönüklük,285,033,343 8,578,000 R=0,60; R 2 =0,37; F (2-400)=57,11; p 0,01 Beş faktör kişilik özelliklerinden dışadönüklük ve deneyime açıklık alt boyutlarının sosyal girişimcilik özelliğini açıklama gücünü ortaya koymak amacıyla adım adım çoklu regresyon analizi yapılmıştır. Analiz sonucunda iki farklı regresyon modeli elde edilmiştir. Bu modellere baktığımızda, 1.modelde; deneyime açıklık kişilik özelliğinin sosyal girişimcilik özelliğine ilişkin toplam varyansın %25'ini açıkladığı, 2. modele baktığımızda deneyime açıklık kişilik özelliği ile dışa dönüklük kişilik özelliğinin birlikte sosyal girişimcilik özelliğine ilişkin varyansın %37'isini açıkladığı görülmektedir. Buradan dışa dönüklük kişilik özelliğinin sosyal girişimciliğe ilişkin varyansın %12'isini açıkladığı söylenebilir. TARTIŞMA, SONUÇ VE ÖNERİLER Bu araştırmayla öğretmen adaylarının kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik özelliklerini yordama düzeyi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla, öncelikle öğretmen adaylarının kişilik özellikleri ile sosyal girişimcilik özellikleri arasındaki ilişki tespit edilmiştir. Daha sonra kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik özelliklerini yordamasına ilişkin regresyon analizi yapılmıştır. Yapılan analizler sonucunda öğretmen adaylarının sahip olduğu kişilik özelliklerinden; nörotik kişilik hariç, dışa dönüklük, uzlaşmacı, özdenetimli ve deneyime açıklık kişilik özellikleri ile sosyal girişimcilik özellikleri arasında pozitif yönde anlamlı bir ilişki olduğu belirlenmiştir. Literatürde kişilik özellikleri ile girişimcilik özellikleri arasındaki ilişkiyi incelemek için yapılan araştırmalara baktığımızda; Ören ve Biçkes'in (2011) kişilik özelliklerinin girişimcilik potansiyeli üzerindeki etkilerini inceledikleri araştırmada kişilik özellikleri ile girişimcilik potansiyeli arasında pozitif anlamlı bir ilişki olduğu; Konaklıoğlu ve Kızanlıklı'ın (2011) üniversite öğrencilerin proaktif kişilik özellikleri ile girişimcilik özellikleri arasındaki ilişkiyi incelediği araştırmada da iki değişken arasında pozitif yönde orta düzeyde anlamlı bir ilişki olduğu; Aktürk'ün (2012) Üniversite öğrencilerin kişilik özelliklerinin girişimcilik eğilimlerine etkisini belirlemek amacıyla hazırlamış olduğu tezde de benzer sonuçları elde ettiği; Erdurur'un (2012) Turizm lisans eğitimi alan öğrencilerin kişilik özellikleri ile girişimcilik özellikleri arasındaki ilişkiyi belirlemek amacıyla hazırlamış olduğu tezde aynı paralelde sonuçlar elde ettiği rapor edilmiştir. Nörotik kişilik özelliği ile sosyal girişicilik arasında herhangi bir ilişkinin olmaması normal kabul edilebilir. Nörotik kişilik özelliğine sahip olan kişiler endişe, kızgınlık, sıkıntı, düşünmeden hareket etme, güvensizlik ve depresyon gibi
433 Öğretmen Adaylarının Kişilik Özelliklerinin Sosyal Girişimcilik Özelliklerini Yordama Düzeyi özelliklere sahip kişilerdir. İlgili alan yazın doğrultusunda bu kişilik özelliklere sahip olan kişilerin sosyal girişimci olmayacağı söylenebilir. Öğretmen adaylarının kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik özelliklerini yordama düzeyini belirlemek amacıyla yapılan regresyon analizi sonucunda; deneyime açıklık kişilik özelliği ile dışadönük kişilik özelliğinin sosyal girişimcilik özelliğini anlamlı şekilde yordadığı görülmüştür. Dışa dönüklük ve deneyime açıklık kişilik özellikleri birlikte sosyal girişimcilik özelliğine ilişkin toplam varyansın %37'sini açıklamaktadır. Adım adım çoklu regresyon yönteminin uygulanması sonucunda deneyime açıklık kişilik özelliğinin sosyal girişimcilik özelliğini açıklama oranı %25, dışadönük kişilik özelliğinin sosyal girişimciliği açıklama oranı %12 olarak bulunmuştur. Bu sonuç doğrultusunda, dışa dönüklük ve deneyime açıklık kişilik boyutlarının sosyal girişimcilik düzeyini yordayan iki önemli kişilik tipi olduğu söylenebilir. Bu sonuç, ilgili alan yazın ile de örtüşmektedir. Sosyal girişimcilerin yenilikçi bireyler olduğuna ve olması gerektiğine dair birçok çalışma bulunmaktadır (Theobald, 1987; Glancey ve McQuaid, 2000; Mair ve Marti, 2006; Bornstein, 2004; Light, 2005). Yeniliğe açık olmak, sosyal girişimcinin deneyime açık bir kişiliğe sahip olmasını gerektirmektedir. Sosyal girişimcinin değişimden korkmaması, yeni durumların getireceği belirsizliği risk alarak karşılaması önemlidir. Brandstatter (1997: 162-163) ise sosyal girişimcilerde olması gereken bir özellik olarak sosyal ilişki kurma becerisi üzerinde duruyor. Sosyal bir ağ kurmayı, insanlarla ile sürekli ilişki halinde bulunmayı, sosyal girişimcinin en önemli özelliği olarak ifade ediyor. Araştırma sonuçlarına dayalı olarak beş faktör kişilik özelliklerinden dışa dönüklük ve deneyime açıklık kişilik özelliklerinin sosyal girişimcilik düzeyini yordayan iki önemli kişilik özelliği olduğu ortaya çıkmıştır. Bu bulgu doğrultusunda genelde girişimci özelde sosyal girişimci öğretmenler yetiştirme adına öğretmenlerin kişiliğinin oluşmasında aileye, içinde yaşadığı toplumsal çevreye ve eğitim gördüğü okullara büyük görevler düşmektedir. Risk alabilen, değişime ve yenileşmeye açık dinamik bir kişilik ve sosyal becerileri üst düzeyde gelişmiş bireyler yetiştirme, sosyal girişimci bireylerin ortaya çıkmasında önemli bir etkendir. Öğretmen yetiştiren eğitim kurumlarında öğretmen adaylarının bu özelliklerle donatılması için hem teorik hem de uygulamalı eğitim verilebilir. Bu özellikleri kazanabilecekleri deneyimler yaşatılabilir. Özellikle sosyal proje geliştirme ve topluma hizmet dersleri kapsamında sosyal problemlere duyarlı, bu problemleri çözmeye dönük bilinç kazanmaları ve eyleme dönük davranışlar göstermeleri için gerekli koşullar oluşturulabilir. KAYNAKLAR AKTÜRK, E. (2012). Üniversite Öğrencilerin Kişilik Özelliklerinin Girişimcilik Eğilimleri Üzerindeki Etkisi: Düzce Üniversitesinde Bir Araştırma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce. ARGON, T. ve SELVİ, Ç. (2013). "İlköğretim Okulu Öğretmenlerinin Sahip Oldukları Girişimcilik Değerleri Ve Algıladıkları Sosyal Destek Düzeyleri Arasındaki İlişkisi". International Journal Of Social Science, 6(1): 179-206 AYKAN, E. (2002). Girişimcilik ve Girişimcilerin Liderlik Özellikleri, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kayseri.
Hüseyin Akar Savaş Aydın 434 BACANLI, H., İLHAN, T. ve ASLAN, S. (2009). "Beş Faktör Kuramına Dayalı Kişilik Ölçeğinin Geliştirilmesi: Sıfatlara Dayalı Kişilik Testi (SDKT)." Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 70 (2): 261-279. BARON, R. A. (1998). "Cognitive Mechanisms in Entrepreneurship: Why and When Entrepreneurs Think Differently Than Other People." Journal of Business Venturing. 13: 275-294. BENET-MARTİNEZ V. ve JOHN, O. P. (1998). "Los Cincogrades Across Culture Sand Ethnic Groups: Multitrait-Multimethod Analyses Of The Big Fi Ve İn Spanish And English." Journal of Personality and Social Psychology, 75: 729-750 BONO, J. E.,BOLES, T. L., JUDGE, T. A. ve LAUVER, K. J. (2002). "The Role Of Personality İn Task And Relationship Conflict." Journal of Personality, 70 (3): 1311-1344. BORNSTEİN, D. (2004). How to Change the World: Social Entrepreneurs and the Power of New Ideas. New York: Oxford University Press. BOZKURT, R. (2000)." Girişimci ve Rol Bilinci." İş Fikirleri Dergisi, 12. BRANDSTATTER H. (1997). "Becoming an Entrepreneur - A Question of Personality Structure?" Journal of Economic Psychology, 18: 157-177. CANSIZ, E. (2007). Üniversite Öğrencilerinin Girişimcilik Özelliklerinin Belirlenmesi: Süleyman Demirel Üniversitesi Öğrencileri Üzerine Bir Çalışma, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Süleyman Demirel Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Isparta. CASSON, M. (2003). The Entrepreneur: An Economic Theory. (2. Baskı). Cheltenham, UK: Edward Elgar Pub, Inc. COSTA, P. T. ve MCCRAE, R. R. (1995). "Domains And Facets: Hiyerarchical Personality Assessment Using The Revised Neopersonality İnventory." Journal of Personality Assessment, 64 (1): 21-50. ÇALIK, T., ve SEZGİN, F. (2005). "Küreselleşme, Bilgi Toplumu ve Eğitim." Kastamonu Eğitim Dergisi, 13(1): 55-66. DENİZALP, H. (2007). Toplumsal Dönüşüm İçin Sosyal Girişimcilik Rehberi. Ankara: Ofset Matbaacılık. ENÇ, M. (1978). Ruh Sağlığı Bilgisi. İstanbul: İnkılap ve Aka Basımevi. ERDURUR, K. (2012). Turizm Lisans Eğitim Alan Öğrencilerin Girişimci Kişilik Özelliklerinin Girişimcilik Eğilimine Etkisi: Akçakoca Turizm İşletmeciliği Ve Otelcilik Yüksek Okulu Örneği. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Düzce Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Düzce GLANCEY, K. ve MCQUAİD, R. (2000). Entrepreneurial Economics. N.Y: St. Martin s Press, Inc. GÖZEK, S. (2006). Girişimci Adayın Özellikleri, Girişimcilik Eğilimleri Ve Girişimci Adaylarına Sağlanan Destekler. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Sütçü İmam Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü,Kahramanmaraş.
435 Öğretmen Adaylarının Kişilik Özelliklerinin Sosyal Girişimcilik Özelliklerini Yordama Düzeyi GÜLER, B. K. (2008). Sosyal Girişimciliği Etkileyen Faktörlerin Analizi, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İzmir. KONAKLI, T. ve GÖĞÜŞ, N. (2013). "Aday Öğretmenlerin Sosyal Girişimcilik Özellikleri Ölçeği: Geçerlik ve Güvenirlik Çalışması." Gazi Eğitim Fakültesi Dergisi, 33(2): 373-391 KONAKLIOĞLU, E. ve KIZANLIKLI, M.M.(2011). "Üniversite Öğrencilerinin Proaktif Kişilik Özellikleri ile Girişimcilik Eğilimleri Arasındaki İlişki." Ticaret ve Turizim Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 72-92 LİEBERT, M. L. VE SPİEGLER, M. D. (1990). Personality Strategies and İssues. California: Brooks/Cole Publishing Company LİGHT, P. (2005). Searching For Social Entrepreneur: Who Might They Be, Where They Might Be Found, What They Do? (Der.)Research on Social Entrepreneurship: Understanding and Contributing to an Emerging Field. (ss. 13-37). Derleyen R. Mosher-Williams. ARNOVA Occasional Paper Series. MAİR, J. ve MARTİ, I. (2006). "Social Entrepreneurship Research: A Source of Explanation, Prediction, and Delight." Journal of World Business. 41: 36-44. McCRAE, R.R., COSTA, P.T. (1989). "Reinterpreting the Myers-Briggs type indicator from the perspective of thefive-factor model of personality." Journal of Personality, 57: 17-40. MORGAN, C.T. (1998). Psikolojiye Giriş Ders Kitabı. (Çev: Hüsnü Arıcı Ve Diğerleri). Ankara: Hacettepe Üniversitesi Psikoloji Bölümü Yayınları. NUMANOĞLU, G. (1999). "Bilgi Toplumu-Eğitim-Yeni Kimlikler-II: Bilgi Toplumu ve Eğitimde Yeni Kimlikler." Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi. 32(1-2): 341-350. ÖREN, K. ve BİÇKES, M.(2011). "Kişilik Özelliklerinin Girişimcilik Potansiyeli Üzerindeki Etkileri: Nevşehir deki Yüksek Öğrenim Öğrencileri Üzerinde Yapılan Bir Araştırma." Süleyman Demirel Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 16(3): 67-86. ÖZTÜRK, İ. (2008). İGİAD 2008 Girişimcilik Raporu, İstanbul: İgiad PATIRA, S. ve KARAHAN M. (2010). "Girişimcilik Eğitimi ve Üniversite Öğrencilerinin Girişimcilik, Profillerinin Belirlenmesine Yönelik Bir Alan Araştırması." Business and Economics Research Journal, 1(2): 27-44 SCHUMPETER, J. (1934), The Theory of Economic Development (3. Edition) Cambridge, Mass: Harvard University Press. SHAHHOSSEİNİ, A.,KAVOUSY, E., SHİRSAVAR, H. R. ve ARDAHAEY, F. T. (2011). "Appointing The Level Of İndividual Entrepreneurship Of Islamic Azad University Students." Asian Social Science, 7 (1): 106-114. SOMER, O., KORKMAZ, M. ve TATAR, A. (2002). Beş Faktör Kişilik Envanterinin Geliştirilmesi-I: Ölçek Ve Alt Ölçeklerinin Oluşturulması. Türk Psikoloji Dergisi, 17 (49): 21-33.
Hüseyin Akar Savaş Aydın 436 SÜMER, N. ve SÜMER, H. C. (2005). Beş faktör kişilik özellikleri ölçeği (Yayınlanmamış çalışma). ŞEKER, M. (2012). Sosyal Girişimciliğin Artan Önemi Ve Bir Araştırma. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul. THEOBALD, R. (1987). Rapids of Change: Social Entrepreneurship in Turbulent Times. Indianapolis, IN: Knowledge Systems, Inc. THOMPSON, J. L. (2002). The World Of The Social Entrepreneur. International Journal of Public Sector Management, 15 (5): 412-431. VASAPOLLO, L. (1996). "On the Economic Theory of Entrepreneurship." International Review of Sociology. 6(2): 191-213. YEŞİLYAPRAK, B.(2013). 21. Yüzyılda Eğitimde Rehberlik Hizmetleri. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.