KTÜ Harita Mühendisliği Bölümü İŞÇİ SAĞLIĞI VE İŞ GÜVENLİĞİ DERSİ DERS NO#3 KONU: - Meslek Hastalığı nedir? - Meslek hastalıklarının tespiti - Meslek hastalıklarının nedenleri - Meslek hastalıklarının sınıflandırılması Yrd. Doç.Dr. H. Ebru ÇOLAK ecolak@ktu.edu.tr
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
İş Riskleri İNSAN FAKTÖRÜ Tehlikeler Ürün Riskleri Ortam Riskleri Malzeme ve Donanım Riskleri Çalışma Koşulları İş Kazaları Meslek Hastalıkları -------------------------------------------------------------------------------------------------
İşçi Sağlığı Dünya Sağlık Örgütü (WHO) ve Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) işçi sağlığını, çalışan tüm insanların fiziksel, ruhsal, moral ve sosyal yönden tam iyilik durumlarının sağlanmasını ve en yüksek düzeylerde sürdürülmesini, iş koşulları ve kullanılan zararlı maddeler nedeniyle çalışanların sağlığına gelebilecek zararların önlenmesini ve ayrıca işçilerin fizyolojik özelliklerine uygun yerlere yerleştirilmesini işin insana ve insanın işe uymasını asıl amaçlar olarak ele alan tıp bilimidir, şeklinde tanımlar. * Türkiye ILO ya 1939 yılında, WHO ya 1949 yılında üye olmuştur. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalığı Mesleki tesirler sonucu olarak meydana gelen ve bu tesirlerin devamı halinde gittikçe artan ve bu yüzden belirli mesleklerde ya da çalışma gruplarında görülen hastalıkları ifade eder. Tıbbi bakımdan bir meslekte ya da faaliyet sahasında sık görülen ve aynı şartlar altında deneysel olarak da meydana getirilebilen hastalıklar meslek hastalıklarıdır. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalığı Nedir? 5510 Sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu, Madde 14 e göre; Sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük hallerine meslek hastalığı denir. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek hastalıkları, işyeri ortamında bulunan faktörlerin etkisi ile meydana gelen hastalıkların ortak adıdır. Dünya Sağlık Örgütü ve Uluslar arası Çalışma Örgütü gibi uluslararası kaynaklarda meslek hastalıkları; zararlı bir etkenle bundan etkilenen insan vücudu arasında, çalışılan işe özgü bir neden-sonuç, etkitepki ilişkisinin ortaya konabildiği hastalıklar grubu olarak tanımlanmaktadır. Meslek hastalıkları etkenle çalışanın ilk temasından 1 hafta ile 30 yıl sonra ortaya çıkabilmektedir. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalıklarının Özellikleri Meslek hastalıkları tümüyle önlenebilir hastalıklardır. Yalnızca tek bir etmenin değil, bir çok etmenin bir arada etkilediği olgulardır. Bunlar arasında beslenme, bireysel duyarlılık veya varyasyonlar, kullanılan ilaçlar, sigara ve alkol alışkanlığı, şişmanlık vb sayılabilir. Meslek hastalıklarının ailevi, sosyal ve toplumsal sonuçları vardır. Meslek hastalıkları, ancak bilinçli olarak arandıkları zaman bulunabilirler. Meslek hastalıklarının, diğer hastalıklardan farklı, kendilerine özgü tanı ve tarama yöntemleri vardır. Meslek hastalığı tanısı, beraberinde tazminat, yüksek iş göremezlik ödentisi, çalışma ortamının geliştirilmesi için yatırım ve cezai sorumluluk getirdiği için, bir yanılgı ile saklanmaya çalışılabilmektedir. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalıklarının Özellikleri Meslek hastalıkları adı altında toplanan ve belirli bir meslekte çalışanlarda görülen hastalıkların özellikleri genel olarak şöyle sıralanabilir: Kendine özgü bir klinik tablo. Örneğin kurşun zehirlenmelerinde kolikler,kabız, burton çizgisi vb. oluşması İyi belirlenmiş hastalık etkeni. Bu etken kimyasal,fiziksel,biyolojik,vb. olabilir. Hastalık etkeni veya metabolitinin biyolojik ortamda (kan,idrar vb.) bulunuşu Hastalığın deneysel olarak oluşturulabilmesi. Hastalığın o meslekte çalışanlarda insidansının (görülme sıklığı) yüksek olmasıdır.
Hangileri meslek hastalığı?? Hangi hastalıkların meslek hastalıkları sayılacağı, bu hastalıkların, işten ayrıldıktan en geç ne kadar zaman sonra meydana çıktığı ve o işten ileri gelmiş kabul edileceği, Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğünde belirtilmiştir. Meslek hastalıklarının en önemli özelliği, sanayideki gelişmelere paralel olarak, yeni teknolojik olanakların ve maddelerin kullanılmasıyla yeni hastalıkların ortaya çıkmasıdır. Meslek hastalıkları, işçi sağlığı ve iş güvenliği sorununun bir bakıma en önemli boyutunu oluşturur. Çünkü, meslek hastalıkları iş kazalarına oranla, üretim süreci içinde, çok daha geniş bir işçi topluluğunun sağlığını tehdit etmektedir. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalığı tespiti.. Meslek hastalığı tıbbi olduğu kadar yasal ve sigortacılık tanımıdır. Bu tanı iş risklerinin işveren tarafından yönetilemediği ve işçinin bu nedenle fonksiyon kaybına yâda hastalık durumuna uğradığını kanıtlar. Bu nedenlerle, içerisinde özel eğitilmiş kişiler ve özel süreçler barındıran "yetkinleşmiş sağlık birimleri" tarafından kanıtlanabilmesi gerekliliği söz konusudur. 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanununa göre (Md.14, 16.06.2006): Sigortalının çalıştığı işten dolayı meslek hastalığına tutulduğunun; a) Kurumca yetkilendirilen sağlık hizmet sunucuları tarafından usulüne uygun olarak düzenlenen sağlık kurulu raporu ve dayanağı tıbbî belgelerin incelenmesi, b) Kurumca gerekli görüldüğü hallerde, işyerindeki çalışma şartlarını ve buna bağlı tıbbî sonuçlarını ortaya koyan denetim raporları ve gerekli diğer belgelerin incelenmesi sonucu Kurum Sağlık Kurulu tarafından tespit edilmesi zorunludur. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek hastalığının tespiti Meslek hastalığı, işten ayrıldıktan sonra meydana çıkmış ve sigortalı olarak çalıştığı işten kaynaklanmış ise, sigortalının kanunlarla sağlanan haklardan yararlanabilmesi için, eski işinden fiilen ayrılmasıyla hastalığın meydana çıkması arasında bu hastalık için, Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliğinde belirtilen süreden daha uzun bir sürenin geçmemiş olması şartı aranacaktır. Bu durumdaki sigortalının hastalıklarına ait hekim raporu ve diğer tıbbi belgelerle doğrudan Kuruma müracaat etmesi gerekmektedir. Herhangi bir meslek hastalığının klinik ve laboratuvar bulgularıyla belirlendiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin işyerindeki inceleme sonucunda tespit edildiği hallerde, meslek hastalıkları listesindeki yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, kurumun veya ilgilinin başvuru ve Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalığı örnekleri.. Bir akü imalathanesinde çalışan sigortalının maruz kaldığı kurşun zehirlenmesi olayı. Kömür madenlerinde çalışanların uğradıkları pnömokonyoz hastalıkları. Arsenikle çalışanlarda, kroner kalp hastalıkları ölümleri ile karşılaşılmaktadır. Patlayıcı maddelerin yapımında kullanılan nitratların bulunduğu çalışma ortamından kısa bir süre uzaklaşanlarda ani ölümler görülmüştür. Kot taşlama işçilerinde görülen siliskozis hastalığı. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Meslek Hastalığı.. Pnömokonyoz çoğunlukla tozlu işlerde 10 yıl veya daha uzun süre çalışanlarda görülür. Hastalığın oluşabilmesi için en az 3 yıllık maruziyet süresinin geçmesi gerektiği Sosyal Sigorta Sağlık İşlemleri Tüzüğü nde belirtilmektedir. Gürültüye bağlı işitme kaybı oluşması için de en az 2 yıl gürültülü ortamda çalışmış olmak gerekmektedir. Kot taşlama, kotların beyazlatılması, eskitilmiş görünümü verilmesi için, kumun kuru hava kompresörleriyle kotların yüzeyine tutularak aşındırılması işlemine verilen isimdir. Bu uygulama sırasında solunan tozlar akciğerde silikozis hastalığına yol açmaktadır. Ucuz olduğu için bu yöntem kullanılıyor. Kumun özü silisyum dur ve ciddi hastalık yapmakta ve u hastalık aslında madencilerde karşılaşılmaktadır. Tünel, yol yapımında, döküm işinde çalışanlarda rastlanan klasik madenci hastalığıdır. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Göz doktoruna gittiniz ve gözlerinizde katarakt olduğunu söyledi. Oysa siz henüz bu ileri yaş hastalığı için çok gençsiniz. Ne kadar şaşırsanız haklısınız. Çünkü toplumumunuz büyük bölümü kataraktı yaşlılık hastalığı olarak biliyor. Oysa katarakt şu meslek grubundakileri tehdit ediyor: * Cam eşya üretiminde sıcak sıvı cama üfleyerek biçim veren işçiler * Fırıncılar * Diş doktorları Yani, mesleği gereği yoğun ısı veya ışıkla uğraşan insanların karakteristik hastalığı olma özelliğini taşıyan kataraktta oluşumu etkileyen özelliklere dikkat etmek gerekiyor. Katarakt oluşumunda en önemli tetikleyici unsurlar ise 'ısı' ve 'ışık'. Mesleği gereği yoğun ısı ve ışıkla çalışan insanlarda katarakt erken yaşlarda ortaya çıkıyor. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Bazı olaylarda, meydana gelen hastalığın mesleksel olduğunun kesin kanıtları yoktur. Örneğin nefrit,hepatit,egzama vb. görülmesi durumunda, sonu olmayan hukuki tartışmalardan kaçınabilmek için, meslek hastalıklarını gösteren listeler yapılmış ve listede adı bulunan hastalık, işçi o hastalığı yapabilecek işte çalışmışsa, mesleksel olduğu farz edilmiş mesleksel kabul edilmiştir. Meslek hastalıkları listesi, Sosyal Sigortalar Sağlık İşlemleri Tüzüğünde gösterilmiştir. Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği Ek2 de meslek hastalıklarının listesi yer almaktadır.
Meslek hastalıkları 5 grupta incelenebilir: 1. Kimyasal maddelerden ileri gelen meslek hastalıkları 2. Mesleki deri hastalıkları 3. Toz hastalıkları ve diğer mesleki solunum sistemi hastalıkları 4. Mesleki bulaşıcı hastalıklar 5. Fizik etkenlerle oluşan meslek hastalıkları a) İyonlaştırıcı radyasyon b) Enfaruj ışınlar c) Gürültü ve Titreşim -------------------------------------------------------------------------------------------------
Çalışma Gücü ve Meslekte Kazanma Gücü Kaybı Oranı Tespit İşlemleri Yönetmeliği 1. Meslekî bulaşıcı hastalıklar MADDE 19 (1) Meslekî bulaşıcı hastalıklar Listesinin "D Grubu"nda yer alan bulaşıcı hastalıkların, görülen işin gereği olarak veya işyerinin özel koşullarının etkisiyle oluşması ve enfeksiyonun laboratuar bulguları ile de kanıtlanması gereklidir. (2) Bu listede yer almayan fakat görülen iş ve görev gereği olarak bulaştığı kesin olarak saptanan diğer bulaşıcı hastalıklar da meslek hastalığı sayılır. Bu husustaki teşhisin laboratuar deneyleriyle kanıtlanması gereklidir. Hastalığın en uzun kuluçka süresi yükümlülük süresi olarak alınır.
3. Pnömokonyoz meslek hastalığı MADDE 20 (1) Pnömokonyozun meslek hastalığı sayılabilmesi için, sigortalının, havasında pnömokonyoz yapacak yoğunluk ve nitelikte toz bulunan yeraltı veya yerüstü işyerlerinde toplam olarak en az üç yıl çalışmış olması şarttır. (2) Ancak, havasında yüksek yoğunlukta ve pnömokonyoz yapacak nitelikte toz bulunan yeraltı ve yerüstü işyerlerinde meydana gelmiş, klinik veya radyolojik bulgular ve laboratuar muayeneleriyle süratli seyrettiği ve ağırlığı saptanmış olgularda Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun kararı ile üç yıllık süre indirilebilir. (3) Pnömokonyoz değerlendirmeleri, İLO standartları dikkate alınarak yapılır.
Mesleklere göre sağlık sorunları
ÖNERİLER. -------------------------------------------------------------------------------------------------
Yasalar iyi bilinmelidir Organizasyon şeması iyi bilinmelidir Yöneticiler iyi tanınmalıdır İşyeri iyi tanınmalıdır Planlar Prosedürler Prosesler Donanımlar Malzemeler Üretimi ve aşamaları Çalışma ortamları Çalışma koşulları Çalışma yöntemleri Yapılan işler Tehlike kaynakları BÜTÜN RİSKLERİ İSG Prosedürü hazırlanmalıdır Çalışma Planı Takvimi yapılmalıdır Gereksinimler iyi belirlenmelidir İşbirliği için önceden belirlenmelidir BAŞARI KAÇINILMAZ OLUR! Görev Yetki Sorumluluk Yasalara uygun Standartlara uygun Takvim içermeli Personel Donanım Eğitim Kurumlar Kuruluşlar Kişiler -------------------------------------------------------------------------------------------------
İŞ GÜVENLİĞİNİN TEMEL İLKESİ, ÇALIŞANIN EN DİKKATSİZ VE GÜVENSİZ DAVRANIŞINA KARŞIN İŞ KAZASININ OLUŞMASINI ÖNLEYECEK ÖNLEMLERİN ALINMASIDIR. -------------------------------------------------------------------------------------------------
TEHLİKELERİN SAPTANMASI -------------------------------------------------------------------------------------------------
GÜVENLİK ÖNLEMLERİNİN GELİŞTİRİLMESİ -------------------------------------------------------------------------------------------------
GÜVENLİK ÖNLEMLERİNİN UYGULANMASI -------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------
-------------------------------------------------------------------------------------------------