15 Ocak 2011 İş Kazaları, Meslek Hastalıkları ve Hukuksal Yönü MMO Kocaeli Şubesi MESLEK HASTALIKLARI ve İŞ KAZALARI Doç. Dr. Nilay Etiler Kocaeli Üniversitesi
Meslek hastalığı 5510 sayılı SS-GSS Kanunu na göre meslek hastalığı tanımı: (506 Sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu) Meslek hastalığı, sigortalının çalıştığı veya yaptığı işin niteliğinden dolayı tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, bedensel veya ruhsal özürlülük halleridir.
Meslek hastalığı kişinin, çalışma yaşamında karşılaştığı etkenler nedeniyle meydana gelen hastalıklardır. Hastalık mesleğe özgüdür ve Önlenebilirdir İşyerinde alınacak önlemler ile korunmak olanaklı
Meslek hastalıkları 5 gruptur: A grubu: kimyasal maddelerle olan meslek hast. B grubu: mesleksel deri hastalıkları, C grubu. mesleksel solunum sistemi hastalıkları D grubu: mesleksel bulaşıcı hastalıklar E grubu: fiziksel etkenlerle olan mesleksel hastalıklar (Sağlık İşlemleri Tüzüğü Md. 65)
Yükümlülük süresi Her hastalık için bir yükümlülük süresi belirlenmiştir. Kanunla sağlanan yardımlardan yararlanabilmek için sigortalının meslek hastalığına sebep olan işinden fiilen ayrıldığı tarih ile meslek hastalığının meydana çıktığı tarih arasında geçecek azami süreye yükümlülük süresi denir. (Sağlık İşlemleri Tüzüğü Md. 65)
Yükümlülük süresi: zararlı mesleksel etkinin sona ermesi ile hastalığın ortaya çıkması arasında geçebilecek, kabul edilebilir en uzun süredir. Örnekler: Akut arsenik zehirlenmesi durumunda yükümlülük süresi 1 ay; kronik zehirlenmede 1 yıldır. Silikozis için 10 yıldır Bisinozis için 3 yıldır. Mesleki bulaşıcı hastalıklar için yükümlülük süresi etkenin kuluçka süresi kadardır Ancak, meslek hastalığının klinik ve laboratuar bulgularıyla kesinleştiği ve meslek hastalığına yol açan etkenin, işyeri incelemesi ile kanıtlandığı hallerde, yükümlülük süresi aşılmış olsa bile, söz konusu hastalık, Sosyal Sigorta Yüksek Sağlık Kurulunun onayı ile meslek hastalığı sayılabilir. (5510 sayılı SS-GSS Kanunu, Md.14)
İşle ilişkili hastalıklar Genel olarak yetişkinlerde görülen hastalıklardır, bu hastalıkların ortaya çıkmasında pek çok faktör rol oynar Bu faktörler arasında bazı mesleklerde çalışıyor olmak da yer alır. Örneğin; bel ağrısı- hastabakıcılar vb Hukuksal düzenleme yok!
Meslek Hastalıklarının Özellikleri Meslek hastalığı önlenebilir hastalıklardır. Tanılarının konulması için buna özgü bir örgütlenme ve düzenlemeler gereklidir. Meslek hastalıkları, ancak bilinçli olarak ve yeterli bilgi ile arandıkları zaman bulunabilir. Çoğu zaman hastanın yakınmaları alışılagelmiş rutin rahatsızlıkların semptomları olarak değerlendirilip yanlış tanılar konulmaktadır. Meslek hastalığı tanısı konulabilmesi için, nesnel ve kesin ölçütlere gerek vardır.
Meslek hastalıklarının, diğer hastalıklardan farkı, kendilerine özgü tanı ve tarama yöntemlerinin olmasıdır. Toksik maddelerin, bunların parçalanma ürünleri ve türlü metabolitlerini değerlendirecek düzeyde donanımlı laboratuvarlar kurulması gerekmektedir. Ayrıca tanı işyerinde yapılacak inceleme ve ortam analizleriyle desteklenmelidir. Bu hizmetlerin genel tedavi hizmeti içinde verilmesi çok güçtür.
Türkiye de meslek hastalıklarının boyutu 2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009 Yeni olgu 440 384 519 574 1.208 539 429 C1-A 50 287 131 357 417 1000 354 196 Ölümler 1 2 24 9 1 1 0
Meslek hastalığı sayısı neden az? Meslek hastalığından kuşkulanıl(a)mıyor İşyerlerinin %98.5 unda işyeri hekimi yok Çalışanların %57 sinin işyeri hekimi yok Aralıklı kontrol muayeneleri düzenli değil Tarama çalışmaları yapıl(a)mıyor Hastaların bir kısmı emeklilikte ortaya çıkıyor Kuşkulanıldığında tanı sistemi çalış(a)mıyor MH Hastaneleri ihtiyaca uygun değil (sayı, yerleşim,..) MH Hastaneleri insangücü yeterli değil MH Hastaneleri teknolojisi yeterli değil
İŞ KAZALARI
iş kazasının tanımı -1 iş ile ilişkili olarak ortaya çıkan, bir veya birden fazla işçinin yaralanma, hastalık veya ölümü ile sonuçlanan, şiddet olayları da dahil planlanmamış ve beklenmedik bir olay olarak tanımlanmaktadır. ILO
iş kazasının tanımı -2 5510 sayılı Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Yasa nın 13. maddesinde şu şekilde tanımlanmaktadır İş kazası, aşağıdaki hal ve durumlardan birinde meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedence veya ruhça arızaya uğratan olaydır: a) Sigortalının işyerinde bulunduğu sırada, b) İşveren tarafından yürütülmekte olan iş dolayısıyla, c) Sigortalının, işveren tarafından görev ile başka bir yere gönderilmesi yüzünden asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda, d) Emzikli kadın sigortalının çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda, e) Sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere toplu olarak götürülüp getirilmeleri sırasında
15% 85% önlenebilir ölümler 1 ölüm 1200 üç Günden fazla 1200 1-3 gün işten kalma ile sonuçlanan 5000 ilkyardım gerektiren 7000 hasarsız olay
İş kazalarının önlenmesi Kaza oluşumunda asıl önemli olan işyeri ortamında ve makinelerde yeterli güvenlik önlemlerinin alınmamasıdır. Kaza analizi
1,5 1,5 1,5 1,4 1,2 Türkiye de 100 işçi başına düşen iş kazası sayısı (1982-2009) 7,0 6,5 6,2 6,3 6,0 5,7 5,4 5,5 5,5 5,0 4,9 4,5 İş kazası insidansı (%) 4,0 3,0 3,6 3,9 3,0 2,4 2,3 2,2 2,4 2,2 2,0 1,8 1,7 1,6 1,6 1,6 1,7 1,0 0,0 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 1997 1996 1995 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 1986 1985 1984 1983 1982 Yıllar
Türkiye de 100.000 işçi başına meydana gelen ölüm sayısı (1982-2009) 60,0 56,9 50,0 40,0 43,6 49,2 46,9 47,0 45,0 44,9 44,8 45,6 41,2 41,2 39,9 37,6 Mortalite (100.000'de) 30,0 20,0 31,0 24,0 31,2 30,9 25,6 26,8 25,8 22,0 21,8 19,1 19,7 18,0 16,9 17,1 21,9 10,0 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 0,0 1986 1985 1984 1983 1982 1997 1996 1995 Yıllar
Türkiye de 100 iş kazası başına meydana gelen ölüm sayısı (1982-2009) 25,0 20,1 20,0 17,2 18,2 Fatalite (binde) 15,0 10,0 9,1 8,8 8,6 9,2 13,8 12,5 12,7 12,9 10,4 10,0 14,9 15,6 14,5 13,8 13,0 11,9 12,1 10,6 10,0 12,9 13,2 6,7 7,2 7,3 7,2 5,0 1994 1993 1992 1991 1990 1989 1988 1987 2009 2008 2007 2006 2005 2004 2003 2002 2001 2000 1999 1998 0,0 1986 1985 1984 1983 1982 1997 1996 1995 Yıllar
Dünyada iş kazası ölüm hızının bölgelere göre durumu Bölgeler Ölüm Hızı (100.000 de) Pazar ekonomileri 5.3 Eski sosyalist ülkeler 11.1 Çin 11.1 Latin Amerika 13.5 Sahraaltı Afrika 21.0 Ortadoğu Ülkeleri 22.5 Avrupa Birliği 5.4 Dünya ortalaması 14.0 Türkiye deki yüksek ölüm hızı Fiji, Endonezya, Pakistan, Kore Cumhuriyeti vb ülkeler hariç dünya genelindeki en yüksek rakamlardan biridir.
Kocaeli de 1990-99 arasında olan ölümlü iş kazalarının %4.4 ünün işçinin işe başladığı gün olmuştur.
Dünyada, en fazla iş kazası olan ilk beş sektör: 1. tarım / balıkçılık / ormancılık 2. imalat sanayi 3. İnşaat 4. ulaşım 5. hizmet İş kazası (sayı olarak) 1.Metalden eşya imalatı İş kazası sıklığı 1. Kömür madenciliği (%15) 2. İnşaat 2. Metal (ana) sanayi (%7) 3. Madencilik 3. Metalden eşya imalatı (%4)
Türkiye de en fazla ölüm olan sektörler Ölümler (sayı olarak) Ölüm hızına göre 100.000 de (2006) 1. İnşaat 1. Kömürden gayri madenler 106.1 2. Nakliyat 2. Kömür madenciliği 80.3 3. Ticaret 3. Taş, kil, kum ocakları 68.9
Çalışan sayısına göre işyeri büyüklüğünün ve iş kazalarının dağılımı (2006-2009) 70,0 60,0 50,0 40,0 Yüzde çalışanlar iş kazaları 30,0 20,0 10,0 0,0 1-3 4-9 10-49 50-99 100-249 250-499 500+ iş yerinin büyüklüğü
İş kazalarının ve ölümlerin yaş gruplarına göre dağılımı 70.000 700 60.000 600 50.000 500 40.000 400 sayı iş kazası ölüm sayısı 30.000 300 20.000 200 10.000 100 0-14 15-17 18-24 25-29 30-34 35-39 40-44 45-49 50-54 55-59 60-64 65+ yaş grupları 0
Mevzuatta tanımlanan iş kazası nın olabildiğince geniş ele alınmış olması, işçinin kendisini ya da eş ve çocuklarını gözeten bir nitelik taşımaktadır. Sınıfsal eşitsizliğin giderek derinleştiği, neoliberal kuralların alabildiğince vahşi uygulandığı ayrıca sosyal korumanın son derece kısıtlı olduğu Türkiye de yasanın bu özü, sosyal hak anlamında işçi sınıfının koruyan bir niteliktedir. Önümüzdeki dönemlerde çalışma koşullarının daha da ağırlaşacağı, esnek çalışmanın yaygınlaşacağı, iş yüklerinin artacağı vb öngörüler olarak karşımızda durmaktadır.
Kayıtdışı çalışmanın önlenmesi İSİG hizmetleri bütün çalışanları kapsaması Denetimlerin arttırılması İSİG alanında çalışanların eğitimi İşkollarına yönelik meslek hastalıkları eğitimleri yapılmalı Tarama programları uygulanmalı (işveren ve işçilerin eğitimi de yapılmalı) Emeklilik sonrası izlem olanağı Meslek hastalığı tanısı koyacak merkezler artırılmalı İSİG hizmetlerinin piyasalaştırılması durdurulmalı
Teşekkür ederim.