İleri İmalat Teknolojileri Kullanan KOBİ lerin Yenilik Faaliyetlerine İlişkin Bir Araştırma

6 th International Advanced Technologies Symposium (IATS 11), 16-18 May 2011, Elazığ, Turkey İleri İmalat Teknolojileri Kullanan KOBİ lerin Yenilik Faaliyetlerine İlişkin Bir Araştırma Ş. Okay Pamukkale Üniversitesi, Denizli/Türkiye, senolokay@pau.edu.tr A Research on Innovation Activities of SMEs which Utilize Advanced Manufacturing Technologies Abstract Determining and evaluating applications regarding innovation activities of small and medium sized enterprises (SME) are aimed in this study. In addition, determining the reasons and types of innovations are also aimed. The scanning method has been used in the study and 172 small and medium sized enterprises from Denizli, İzmir and Manisa are included in the study group. Evaluations over frequency, average, standard deviation have been performed to consider the findings which were obtained from surveys. Independent groups t-test is utilized concerning evaluation difference of the enterprises according to scale difference (small-medium). Significance level, in testing the difference among the groups, is considered to be p.05. In consequence of the research, it can be suggested that the enterprises, included in the research, focus mostly on marketing innovation and service innovation. Changing customer needs and customer demands are the primary reasons for innovation. Keywords Innovation, SME s and Inivation. I. GİRİŞ Hayatın her alanında karşımıza çıkan ve günümüzün sihirli kelimelerinden olan değişim kavramı, teknolojideki hızlı ilerlemenin de etkisiyle son yıllarda önemini giderek artırmaktadır. Tarih boyunca yapılan tüm bilimsel buluşların yaklaşık %90 ının son 30-40 yılda gerçekleştirildiği göz önüne alındığında değişimin ve onun getirdiği yeniliğin önemi daha belirgin hale gelmektedir [1]. Teknolojik değişiklikler bir sektörde rekabetin belirleyici faktörlerinden biri olabilmektedir. Gerekli teknolojik gelişimi sağlayamayan işletmeler rekabet yarışında başarısız olmakta veya yarıştan çekilmek zorunda kalmaktadırlar. Küreselleşme sonucunda teknolojinin kullanımı ve önemi arttıkça, rekabette teknolojinin ağırlığı da gittikçe artmaktadır [2]. Yenilikçilik ekonomik hayatın tüm döneminde önemli bir unsur iken, günümüz rekabet ortamında firmaların ürünlerini, süreçlerini ve örgütsel yapılarını sürekli yenilemeleri, varlıklarını devam ettirmelerinin temel unsuru olmuştur [3]. Günümüzde yenilikçilik, firmanın rekabet avantajı elde edebilmesinde ve varlığını sürdürebilmesinde önemli bir unsur olarak ön plana çıkmaktadır [4]. Bilimsel anlamda yenilik kavramını inceleyen ilk çalışma, İktisat yazınında Schumpeter tarafından 1912 yılında kaleme alınan İktisadi Gelişme Teorisi başlıklı kitapta yer almaktadır [5]. Yenilik, hem bir süreç hem de bir sonuçtur. Süreç olarak yenilik, örgütsel değişimin özel bir durumunu ve yeni bir ürün üretmek için yapılan faaliyetleri içerir. Yeniliğin sonuç anlamı ise, yenilik faaliyetleri sonucunda elde edilen yeni veya iyileşmiş mal ve hizmetleri ifade eder [6,7]. Yenilik, bilginin veya fikrin pazara sunularak veya satışları artırma ve maliyetleri azaltma yoluyla karı artırarak ticarileştirilmesini, uygulanmasını, ürün, hizmet ve sürece dönüştürülmesini veya var olan ürün, sistem ve kaynakların değiştirilmesini ortaya koyar [6, 8, 9, 10, 11]. Bir işletme rekabetçi durumunu koruyabilmek için ürünlerinde yenilik yapmak zorundadır [12]. Teknolojik yenilik sadece ürün, üretim usulü, ürünün kullanımında birtakım yenilikler ve iyileştirmeler yapmakla sınırlı olmayıp; aynı zamanda yönetim, bilgi organizasyon, finans gibi konulardaki yeni gelişmeleri de içerir. İktisat, işletme ve diğer sosyal bilimlerin sanayiye ve firmalara uygulanmasıyla yakından ilgilidir [13]. Teknolojik yenilik yeni teknolojilerin bulunması ve uygulanması amacıyla bilginin kullanılmasını ifade etmektedir. Bir teknolojik yenilik, ürün ve süreç teknolojisi ile ilgili olabilmektedir [14]. Üst yönetim yeniliği teşvik etmeli, yeniliğe kaynak sağlamalı ve destek vermelidir. Çünkü çalışanlar destekleyici yönetimi, kendilerine her türlü kaynağı sağlayan bir sponsor olarak görürler [15, 16]. Teknolojik gelişmeler, çoğu zaman ürün pazarlarının büyüklüğünde ve yapısında radikal değişmeye yol açacak şekilde esaslı bir etkiye sahip olabilir. Teknolojik değişimin bazı biçimleri, yenilik üzerinde ötekilerden daha yaygın bir etkiye sahiptir. İletişim ve lojistik teknolojisindeki ilerlemeler göz önüne alındığında, bunların pazarlar arasındaki engelleri ortadan kaldırdığı ve eskiden korunan bölgelere karşı yeni rekabet baskıları getirdiği görülür [17]. Türkiye de KOBİ lerin yenilik faaliyetleri konusunda yapılan araştırmalarda, işletme yöneticilerinin yenilik faaliyetlerinin büyük işletmeler için uygun olduğu, KOBİ ler için fazla maliyetli olabileceği görüşünü benimsedikleri görülmektedir. Oysaki ABD ve AB de en yenilikçi ve farklı ürünler ve hizmetler KOBİ lerden çıkmaktadır. Yenilik faaliyetleri KOBİ lere beraberinde rekabet gücü, özgünlük, farklılaşma ve büyüme sağlamaktadır [18, 19]. İleri imalat teknolojileri (İİT), üretim sürecinde yeni üretim tekniklerini, bilişim teknolojileri ile donatılmış makineleri, mikro elektronik ve yeni organizasyonel uygulamaları içermektedir. İİT küresel pazarlarda rekabetin gereklilikleri olan verimlilik, kalite ve maliyet azaltımını sağlamaktadır [20]. İİT, özellikle bilgisayarların üretim sürecine uygulanmaları sonucu gelişmiş ve günümüzde hem üretim hem de yönetim alanında yaygınlık 15

Ş. Okay kazanmıştır. Özellikle değişen piyasa şartlarının zorlamasıyla, geleneksel montaj hattı uygulamaları hızla yerini bilgisayar kontrollü üretim teknolojilerine bırakmaktadır. Bilgisayar teknolojisindeki ilerlemelerin üretim sürecindeki yansımaları işletmelerde; bilgisayar destekli tasarım (BDT, CAD), bilgisayar destekli üretim (BDÜ, CAM), bilgisayar sayısal denetim (BSD, CNC), esnek üretim sistemleri (EÜS, FMS), robotlar, grup teknolojisi, hücresel üretim sistemleri (HÜS, CMS) ve bilgisayar tümleşik üretim (BTÜ, CIM) şeklinde ortaya çıkmaktadır [21, 22]. II. ARAŞTIRMANIN AMACI, METODU VE YÖNTEMİ Bu araştırmada, işletmelerin İİTleri kullanım düzeyleri, yenilik faaliyetlerine ilişkin uygulamalarını tespit etmek ve değerlendirmek amaçlanmaktadır. Bu temel amaç doğrultusunda alt amaçları da şu şekilde belirlemek mümkündür: İİTleri kullanan işletmelerin yaptıkları yenilik türleri ve yenilik yapma nedenleri nelerdir? İİTleri kullanan işletmelerin, yaptıkları yenilik türleri ve nedenleri işletmelerin büyüklüklerine göre farklılık göstermekte midir? Bu çalışmada var olan durumu ortaya koymaya yönelik olarak tarama modeline dayalı betimsel yöntem kullanılmıştır. Çalışmada veriler araştırmacılar tarafından geliştirilen bir ölçme aracıyla toplanmıştır. Ölçme aracının geliştirilmesinde öncelikle konuyla ilgili literatür taraması yapılmıştır. Ölçekteki maddelerin oluşturulmasında Johannessen vd. [23], Güleş ve Bülbül [24] ve TUİK [25] çalışmalarında kullanılan ölçeklerden yararlanılmıştır. Bu çalışmalardan sonra, ölçekle ilgili 25 maddelik bir taslak oluşturulmuştur. Oluşturulan bu 25 maddelik taslak konuyla ilgili uzman görüşlerine sunulmuş ve buna göre maddeler üzerinde çeşitli değişiklik ve düzeltmeler yapılmıştır. Ölçeğin Cronbach Alfa güvenilirlik katsayısı 0.72 olarak hesaplanmış, madde toplam korelasyonları.30 ile.56 arasında gerçekleşmiştir. Buna göre, ön uygulama sonucu ölçekten elde edilen ölçümlerin oldukça güvenilir sonuçlar verdiği ifade edilebilir (0.60 <0.80 ölçek oldukça güvenilirdir) [26]. Araştırma Denizli, İzmir ve Manisa daki İİTleri kullanan KOBİ ler üzerinde yapılmıştır. İşletmeler için farklı tanım ve sınıflandırmalar yapılsa da genellikle işçi sayıları veya satış hâsılatları ile değerlendirilirler. İşçi sayılarına göre mikro (1-9), küçük (10-49), orta (50-249), ve büyük (250-+) olarak ayrılmaktadırlar [27]. Araştırma 2009 yılı Şubat-Mart aylarında işletmelere uygulanmıştır. Araştırma kapsamında 265 işletmeye araştırma materyali işletmelere elden ve posta aracılığı ile dağıtılmıştır. Ancak bunlardan 172 tanesi araştırmaya olumlu yaklaşarak ankete cevap vermişlerdir. Anketin geri dönüş oranı % 64.9 olarak gerçekleşmiştir. Anketler aracılığı ile toplanan veriler bilgisayara girilmiş ve SPSS 15.0 ortamında analiz edilmiştir. A. Araştırmadan Elde Edilen Bulguların Değerlendirilmesi Bu bölümde araştırmada elde edilen bulgular tablolar yardımıyla açıklanmaya çalışılacaktır. Tablo 1: Araştırma ile ilgili demografik bulgular Değişkenler Frekans Yüzde Unvanları Fabrika Müdürü 4 2.3 Ürün Yöneticisi 57 33.1 Araştırma Geliştirme Yöneticisi 46 26.7 Bilgi İşlem Yöneticisi 53 30.8 Pazarlama Yöneticisi 12 7.0.0 Faaliyet Alanı Tekstil Gıda Metal ürünleri ve makine sanayi Plastik ve petrol ürünleri 17 9.9 48 27.9 83 48.3 24 14.0 Çalışan Sayısı 10-49 50-99 79 45.9 93 54.1 Faaliyet süresi 0-2 yıl - - 3-5 yıl 29 16.9 6-8 yıl 54 31.4 9-11 yıl 55 32.0 12-+ 34 19.8 Pazar alanı Yalnızca Yurtiçi 42 24.4 Yalnızca yurtdışı - - Her ikisi 130 75.6 Araştırmaya katılanların ve işletmelerin demografik bilgileri Tablo 1 de görülmektedir. İşletmelerden araştırmaya cevap verenlerin %33.1 i ürün yöneticisi, % 30.8 i bilgi işlem yöneticisi ve % 26.1 inin araştırma-geliştirme yöneticisi olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan işletmelerin %48.3 ü metal ürünleri ve makine sanayinde, %27.9 u gıda sanayinde, %14 ü plastik ve petrol sanayinde ve %9.9 u tekstil sanayinde üretim yapmaktadır. İşletmelerin %45.9 u küçük ölçekli, %54.1 i ise orta ölçekli büyüklüktedir. Bu işletmelerin %32 si 9-11 yıl, %31.4 ü 6-8 yıldır faaliyet sürdürmektedirler. Araştırmaya katılan işletmelerin %75.6 sı yurtiçi ve yurtdışı pazarına, %24.4 ü ise yalnızca yurtiçi pazarına yönelik üretim yapmaktadır. Yalnızca yurtdışına yönelik üretim yapan işletmeye araştırma süresince rastlanmamıştır. İhracata yönelik üretim yapma oranının yüksekliği son yıllarda Türkiye nin ihracatındaki artışla paralellik göstermektedir. 16

İleri İmalat Teknolojileri Kullanan KOBİ lerin Yenilik Faaliyetlerine İlişkin Bir Araştırma Tablo 2: Araştırmanın yapıldığı işletmelere ilişkin bulgular Değişkenler Frekans Yüzde Patent 26 15.1 Endüstriyel Tasarım 17 9.9 Ticari Fikri 81 47.1 Marka Mülkiyet Telif 42 24.4 Hakkı Hiçbirisi Yok 6 3.5.0 Var 167 97.1 ISO 9000 Yok 5 2.9 Belgesi Başvuru yapıldı - - Çok eski - - Eski 18 10.5 Teknolojini Orta 81 47.1 n Niteliği Yeni 69 40.1 Çok yeni 4 2.3 Tablo 2 deki verilere göre, işletmelerin %47.1 i ticari marka, %24.4 ünde telif hakkı, %15.1 i patent, %9.9 u endüstriyel tasarım haklarına sahiptir. %3.5 i ise hiçbir şeklide fikri mülkiyet hakkı yoktur. İşletmelerin sahip oldukları patent ve endüstriyel tasarım oranları (%25) gelişmiş ülkelere oranla düşük olduğu ifade edilebilir. İşletmelerin tamamına yakınının (%97.1) ISO 9000:2001 belgesine sahip oldukları görülmektedir. Bu durumda kurumsal kültürün işletmelerde kalite odaklı yerleşmesinde önemli bir etkisinin olduğu ifade edilebilir. Araştırmaya katılan işletmelerin sahip oldukları teknolojiyi %47.1 orta düzeyde, %40.1 i ise yeni teknoloji olarak nitelemektedir. KOBİlerin sermaye yapıları ve faaliyet süreleri dikkate alındığında teknoloji yenileme hızlarının orta düzeyde olduğu ifade edilebilir. Araştırmaya katılan işletmelerde kullanılan İİT nin kullanım seviyeleri Tablo 3 de görülmektedir. Tablo 3: İşletmelerin İİT ni kullanım seviyeleri İleri İmalat Teknolojileri Bilgisayar Destekli Tasarım (BDT, CAD) 2.81 0.81 Bilgisayar Destekli Üretim (BDÜ, CAM) 2.76 0.82 Bilgisayar Sayısal Kontrollü Üretim (BSD, CNC) 1.86 1.15 Bilgisayar Tümleşik Üretim (BTÜ, CIM) 2.38 0.65 Hücresel Üretim Sistemi (HÜS, CMS) 0.36 0.52 Grup Teknolojisi (GT) 1.60 1.02 Esnek Üretim Sistemleri (EÜS, FMS) 2.59 0.60 Robotlar 0.48 0.62 Not: (i) n=172, (ii) Ölçekte 0 hiç kullanılmıyor, 4 çok yüksek düzeyde kullanılıyor anlamındadır. Tablo 3 de görüldüğü gibi, İİT den en fazla Bilgisayar Destekli Tasarım ( =2.81), Bilgisayar Destekli Üretim ( =2.76) ve Esnek Üretim Sistemleri ( =2.59) kullanılmaktadır. Hücresel Üretim Sistemleri ( =0.36) ve Robotlar ( =0.48) ise KOBİ lerde en az kullanılan İİTleri oldukları görülmektedir. Bu sonuçlar doğrultusunda KOBİ lerde üretilen özellikle- ürünün tasarım aşamasında bilgisayar teknolojisinin yüksek oranda kullanıldığı görülmektedir. Bilgisayar Destekli Tasarım ve Bilgisayar Destekli Üretimin büyük oranda kullanılması, bu teknolojilerin kurulum maliyetinin düşük olmasının etkisi olduğu ifade edilebilir. Ayrıca Bilgisayar Sayısal Kontrollü Üretim teknolojisinin orta düzeyde kullanılması, kurulum ve işletim maliyetinin diğerlerine göre daha ekonomik olmasının yanında, bu teknolojiyi kullanacak işgücünün varlığının da etkili olduğu görülmektedir. Araştırmaya katılan İİTleri kullanan işletmelerin yaptıkları yeniliklerin yapısını belirlemek amacıyla 9 maddelik bir ölçeği cevaplamaları istenmiştir. Ölçekte 0 hiç yapılmadı, 4 en çok yapıldı anlamındadır. İİTleri kullanan işletmelerin yaptıkları yeniliklere ilişkin bilgiler Tablo 4 deki gibidir. S Tablo 4: İİT kullanan işletmelerde yapılan yeniliklerin yapısı Faaliyetler Yeni ürün geliştirilmesi 2.02 0.76 Üretim süreçlerinde yenilik yapılması 2.29 0.77 Organizasyon yeniliği yapılması 2.72 0.76 Pazarlama yeniliği yapılması 2.91 0.83 Girdi temini ve dağıtım kanallarının geliştirilmesi 2.50 0.86 Mevcut ürünlerin geliştirilmesi ve iyileştirilme yapılması 2.49 0.76 Hizmet yeniliği yapılması 2.89 0.70 Lojistik, teslimat ve dağıtım süreçlerinde yenilik yapılması 2.25 0.86 Destekleme faaliyetleri (bakım sistemleri, satın alma, bilgi işlem, muhasebe vb.) ile ilgili süreçlerde yenilik yapılması 2.66 0.78 Not: (i) n=172; (ii) Ölçek 0 hiç yapılmadı, 4 en çok yapıldı anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre (K2=177.101; p 0.001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır. S Tablo 4 incelendiğinde, İİTleri kullanan KOBİlerin yenilik faaliyetlerine önem verdikleri görülmektedir. Sahip oldukları teknik ve finansal imkânlar doğrultusunda yenilik faaliyetlerini şekillendirdikleri ifade edilebilir. İİTleri kullanan işletmelerin yaptıkları yeniliklerin başında pazarlama yeniliği yapılması 17

Ş. Okay ( =2.91), hizmet yeniliği yapılması ( =2.89) ve organizasyon yeniliği yapılması ( =2.72) geldiği görülmektedir. Bu yeniliklerin genel olarak ortak özelliklerinin finansal açıdan işletmelere çok fazla yük getirmedikleri ifade edilebilir. En düşük yenilik çalışmalarının ise yeni ürün geliştirilmesi ( =2.02), üretim süreçlerinde yenilik yapılması ( =2.29) ve lojistik, teslimat ve dağıtım süreçlerinde yenilik yapılması ( =2.25) geldiği görülmektedir. Bu yenilik faaliyetlerinin de daha çok finansal desteğe ihtiyaç duyan çeşitler olduğu görülmektedir. İşletmelerin öncelikli olarak yeni ürün geliştirmeye değil, mevcut ürünlerin geliştirilmesi ve iyileştirilmesine yönelik yenilik stratejisi uyguladıkları görülmektedir. Bülbül (2007), yeni ürünlerin çok az bir kısmının gerçek anlamda dünya için yeni ürün sınıfında yer aldığını belirtmektedir [28]. Kademeli ürün yeniliklerinin maliyeti ve riski düşük olup, pazara yeni ürün sunumunun en kolay yoludur. Araştırmaya katılan işletmelerde bu doğrultuda yenilikler yapıldığı görülmektedir. Tablo 5: İİT kullanan işletmelerde yapılan yeniliklerin işletme büyüklüğü farklılığına göre t-testi sonuçları Faaliyetler Çalışan Sayısı N S t p Yeni ürün geliştirilmesi 10-49 79 1.92 0.85 50-99 93 2.10 0.66-1.574 0.125 Üretim süreçlerinde yenilik yapılması 10-49 79 2.34 0.86 50-99 93 2.25 0.69 0.695 0.488 Organizasyon yeniliği yapılması 10-49 79 2.79 0.82 50-99 93 2.65 0.71 1.194 0.234 Pazarlama yeniliği yapılması 10-49 79 2.91 0.89 50-99 93 2.91 0.78-0.20 0.984 Girdi temini ve dağıtım kanallarının geliştirilmesi 10-49 79 2.51 0.95 50-99 93 2.49 0.78 0.180 0.857 Mevcut ürünlerin geliştirilmesi ve iyileştirilme yapılması 10-49 79 2.59 0.85 50-99 93 2.40 0.67 1.592 0.120 Hizmet yeniliği yapılması 10-49 79 2.88 0.76 50-99 93 2.90 0.64-1.57 0.875 Lojistik, teslimat ve dağıtım süreçlerinde yenilik yapılması 10-49 79 2.20 0.95 50-99 93 2.29 0.78-0.651 0.516 Destekleme faaliyetleri (bakım sistemleri, satın alma, bilgi işlem, muhasebe vb.) ile ilgili 10-49 79 2.70 0.84 süreçlerde yenilik yapılması 50-99 93 2.62 0.72 0.702 0.484 *p.05 İİT kullanan işletmelerde yapılan yeniliklerin, işletme büyüklülüğü farklılığına göre değişimine ilişkin bulgular Tablo 5 de görülmektedir. İİT kullanan küçük (10-49) ve orta (50-99) ölçekli işletmelerin yaptıkları yenilik faaliyetlerinde işletme büyüklüğü değişkenine göre anlamlı düzeyde farklılık görülmemektedir [t(170)= -1.574; p.05], [t(170)= 0.695; p.05], [t(170)= 1.194; p.05], [t(170)= -0.20; p.05], [t(170)= 0.180; p.05], [t(170)= 1.592; p.05], [t(170)= -1.57; p.05], [t(170)= - 0.651; p.05], [t(170)= 0.702; p.05]. Küçük ve orta ölçekli işletmelerde yapılan yenilik faaliyetlerine ilişkin değerlendirmelerin birbirlerine yakın oranda yaptıkları ifade edilebilir. Bu durum da işletme stratejilerinin benzeştiği söylenebilir. Buna göre, küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde çalışan sayısındaki farklılığın yenilik stratejilerinde farklılık oluşturacak bir değişken olmadığı ifade edilebilir. Tablo 6 incelendiğinde, işlemeleri yenilik yapmaya teşvik eden en önemli faktörün Müşterilerin istek ve gereksinimlerinin değişmesi ( =3.65) olduğu görülmektedir. Daha sonra rakip işletmelerden dolayı ( =3.41) ve Eski ürünlere pazarlarda talebinin düşmesi ( =3.23) işletmeleri yenilik yapmaya yönlendiren nedenlerin başında gelmektedir. İmaj ve prestij kazanma ( =2.96) ve Girdilerin yapısındaki veya fiyatlarındaki değişme ( =3.14) diğer faktörlere oranla yenilik yapmada daha az etkili nedenler olarak değerlendirilmektedir. Tablo 6: İİT kullanan işletmelerin yenilik yapma nedenleri Yenilik Yapma Nedenleri Rakip işletmelerden dolayı 3.58 0.59 Müşterilerin istek ve gereksinimlerinin değişmesinden dolayı 3.65 0.52 Geçerli teknolojinin gelişmesinden dolayı 3.19 0.61 Girdilerin yapısındaki veya fiyatlarındaki değişmeden dolayı 3.14 0.73 Eski ürünlere pazarlarda talebinin düşmesi 3.23 0.75 Yeni pazarlara girmek için 3.17 0.65 Sahip olunan kaynakları verimli kullanmak için 3.28 0.67 İmaj ve prestij kazanma 2.96 0.77 Üretim yeteneklerini geliştirmek (kalite, maliyet, zaman, esneklik ve hizmet) 3.41 0.57 Not: (i)n=172; (ii) Ölçek 0 hiç önemli değil 4 çok fazla önemli anlamındadır; (iii) Friedman çift yönlü Anova testine göre (K2=207.889; p 0.001) sonuçlar istatistiksel bakımdan anlamlıdır. S. 18

İleri İmalat Teknolojileri Kullanan KOBİ lerin Yenilik Faaliyetlerine İlişkin Bir Araştırma Tablo 6 daki veriler genel olarak değerlendirildiğinde işletmelerin yenilik yapmasında tüm faktörlerin önemli bir etkiye sahip olduğu görülmektedir. Ancak önem sıralamalarında farklılıklar vardır. İİTleri kullanan KOBİ lerin yenilik yapma nedenlerinin ilk sırasında müşteri beklentilerinin değişmesi, rekabetin acımasızlaştığı günümüzde daha da önemli hale gelmektedir. İşletmelerin tamamına yakınının (%97.1) ISO 9000 belgesi almış olması dikkate alındığında, kurumsal açıdan müşteri memnuniyetine odaklı yenilik faaliyetlerinin amaçlandığı ifade edilebilir. İşletmelerin sahip olduğu kaynakları verimli kullanmak, üretim yeteneklerini geliştirmek amaçlı yenilik faaliyetleri de yapmaktadırlar. İşletme verimliliğini artırarak, kaliteyi yükseltmek bununla birlikte maliyeti düşürüp, rekabette önemli avantajlar sağlanabileceği ifade edilebilir. İİT kullanan işletmelerde yenilik yapma nedenlerinin, işletme büyüklülüğü farklılığına göre değişimine ilişkin bulgular Tablo 7 de görülmektedir. Bulgular incelendiğinde; Rakip işletmelerden dolayı [t(170)= 2.009; p.05], Geçerli teknolojinin gelişmesinden dolayı [t(170)= 2.203; p.05], Eski ürünlere pazarlarda talebinin düşmesi [t(170)= 2.641; p.05], Yeni pazarlara girmek için [t(170)= 1.938; p.05], Sahip olunan kaynakları verimli kullanmak için [t(170)= 2.410; p.05] ve İmaj ve prestij kazanma [t(170)= 2.157; p.05] nedenlerinin önem düzeyinde küçük ve orta ölçekli işletmeler arasında anlamlı farklılık vardır. Müşterilerin istek ve gereksinimlerinin değişmesinden dolayı [t(170)= 1.494; p.05], Girdilerin yapısındaki veya fiyatlarındaki değişmeden dolayı [t(170)=0.517; p.05], Üretim yeteneklerini geliştirmek [t(170)= 0.919; p.05] nedenlerinde ise anlamlı bir farklılık çıkmamıştır. Ortaya çıkan anlamlı farklılıklar küçük ölçekli işletmeler lehine gerçekleşmiştir. Küçük ölçekli işletmelerin, orta ölçekli işletmelere göre yenilik yapma nedenlerinin önemine ilişkin değerlendirmelerinde daha yüksek ortalamalarda değerlendirmeler yapmıştır. Ölçek farklılığının işletmelerin yenilik yapma nedenlerine ilişkin değerlendirmelerinde anlamlı fark oluşturacak düzeyde bir değişken olduğu ifade edilebilir. Tablo 7: İİT kullanan işletmelerde yenilik yapma nedenlerinin işletme büyüklüğü farklılığına göre t-testi sonuçları *p.05 Yenilik Yapma Nedenleri Rakip işletmelerden dolayı Müşterilerin istek ve gereksinimlerinin değişmesinden dolayı Geçerli teknolojinin gelişmesinden dolayı Girdilerin yapısındaki veya fiyatlarındaki değişmeden dolayı Eski ürünlere pazarlarda talebinin düşmesi Yeni pazarlara girmek için Sahip olunan kaynakları verimli kullanmak için İmaj ve prestij kazanma Üretim yeteneklerini geliştirmek (kalite, maliyet, zaman, esneklik ve hizmet) III. SONUÇ VE ÖNERİLER Araştırmaya katılan işletmelerin KOBİ ölçeğinde olması nedeniyle, kullandıkları İİTlerin finansmanında zorluklarla karşılaşsalar bile İİTleri orta düzeyde kullanmaktadırlar. Yüksek maliyete kurulabilen Robot teknolojisinin kullanımının en düşük düzeyde gerçekleştiği görülmektedir. İşletmelerde CAD, CAM ve CNC lerin önemli düzeyde kullanılması, işletmelerin bilgisayar teknolojisine adaptasyonunun önemli oranda ilerleme kaydettiklerini göstermektedir. Pınar (2008) yaptığı araştırmada; İİT kullanımının üretimde esneklikte, kalitede ve üretimde önemli artışa neden olduğunu belirtmektedir [29]. Altuğ and Nalbant (2008) bu iyileştirmelere, işletmelerde verimliliğin arttığını ve üretim maliyetlerinin azaldığını yaptıkları araştırma sonucunda eklemektedir [30]. Spanos and Voudouris (2009) Çalışan Sayısı N S t p 10-49 79 3.68 0.54 50-99 93 3.50 0.61 2.009 0.046 10-49 79 3.72 0.52 50-99 93 3.60 0.51 1.494 0.137 10-49 79 3.30 0.64 50-99 93 3.09 0.57 2.203 0.029 10-49 79 3.17 0.81 50-99 93 3.11 0.65 0.517 0.606 10-49 79 3.39 0.68 50-99 93 3.09 0.78 2.641 0.009 10-49 79 3.27 0.65 50-99 93 3.08 0.63 1.938 0.050 10-49 79 3.41 0.69 50-99 93 3.17 0.63 2.410 0.017 10-49 79 3.10 0.76 50-99 93 2.84.76 2.157 0.032 10-49 79 3.45 0.52 50-99 93 3.37 0.60 0.919 0.359 Yunanistan daki İİTleri kullanan 87 adet KOBİ de yaptığı araştırma sonucunda da; üretim esnekliği ve kalitesinde artış olduğu, üretim maliyetinde de düşüş gerçekleştiği sonucuna varmışlardır [31]. İİTleri kullanan işletmelerin en fazla pazarlama yeniliği, hizmet yeniliği ve organizasyonel yenilik yapmaya odaklandıkları görülmektedir. Bu yenilik türlerinin işletmeye olan maliyetlerinin diğerlerine oranla daha düşük düzeyde gerçekleşmesi tercih nedeni olabileceği düşünülmektedir. Yeni ürün geliştirilmesinin işletmelere maliyetinin yüksek olması, bunun yanında risk oranının fazla olması nedeniyle işletmelerin daha çok mevcut ürünlerin geliştirilmesi ve iyileştirilmesi yönünde yenilik yaptıkları görülmektedir. Bülbül ün (2007) Türkiye deki gıda sektöründe yaptığı 19

Ş. Okay araştırmanın sonuçları ile paralellik göstermektedir [28]. Araştırmanın yapıldığı işletmelerin çoğunlukla fason üretim yapan işletmeler olması bu stratejilerin belirlenmesine neden olabilmektedir. Ancak bu durum işletmelerin kendi markalarının oluşmasına engel teşkil etmektedir. Sektörde büyüyen ve rekabet gücünü artıran işletme durumuna gelebilmek için radikal yenilikler yapılması önem kazanmaktadır. Uzun un (2001) Türkiye deki işletmeler üzerinde yaptığı araştırma sonucunda imalat sektörlerindeki toplam satışların %50 sinin geliştirilmiş yeni ürünler ve yeni teknoloji sayesinde elde edildiğini belirtmektedir [32]. Küçük ve orta büyüklükteki işletmelerde yapılan yenilik faaliyetlerinde, çalışan sayısı değişenine göre anlamlı düzeyde farklılık görülmemektedir. Küçük ve orta büyüklükteki İİTleri kullanan işletmelerin yaptıkları yenilik faaliyetlerinde birbirlerine yakın stratejiler uyguladıkları ifade edilebilir. İşletmelerin yenilik yapma nedenlerinin başında müşteri istek ve gereksinimlerinin değişmesi gelmektedir. Müşteri memnuniyetini ve rakip işletmelerin faaliyetlerine odaklı bir yenilik stratejisinin uygulandığı belirtilebilir. Bunun yanında pazarlardaki değişime adapte olabilmek, işletme verimliliğini artırarak maliyeti düşürmeyi hedefleyen yenilik faaliyetlerinin nedenleri arasında yer almaktadır. Bülbül ün (2007) yaptığı araştırmada işletmelerin yenilik yapma nedenleri arasında en önemli faktör olarak yeni pazarlara girmek geldiği belirtilmektedir [28]. Şahin in (2009) KOBİ ler üzerinde yaptığı araştırmada ise; malzeme tüketiminin azaltılması, işçi maliyetlerinin düşürülmesi ve enerji tasarrufu sağlamak amacıyla işletmelerin yenilik faaliyetleri yaptıkları vurgulanmaktadır [33]. İİT kullanan KOBİlerin yenilik yapma nedenlerine ilişkin değerlendirmelerinde, küçük ölçekli işletmelerin faktörlere katılım oranının daha yüksek olduğu görülmektedir. Küçük ölçekli işletmelerin yenilik yapmaya yönelik daha fazla istekli oldukları ifade edilebilir. Ölçek farklılığının işletmelerin yenilik yapma nedenlerine ilişkin değerlendirmelerinde anlamlı fark oluşturacak düzeyde bir değişken olduğu ifade edilebilir. TEŞEKKÜR Bu araştırma Pamukkale Üniversitesi BAP biriminin 2009BSP010 nolu projesi ile desteklenmiştir. KAYNAKLAR [1] H. Noori, Managing The Dynamics of New Technology: Issues in Manufacturing Management, NJ Pretice Hall Inc, 1990. [2] M.C. Balım, Teknolojik değişim yönetimi, Yıldız Teknik Üniversitesi Sos. Bil. Ens., Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2001. [3] A. Cozijnsen, J.W. Vrakking and M.V. Ijzerloo, Success and failure of 50 innovation projects in Dutch Companies, European Journal of Innovation Management, 3(3), pp.150-159, 2000. [4] S.S. Batory, W. Neese and, A.H. Batory, Ethical marketing practices: An Investigation of antecedents, innovativeness and business performance, Journal of American Academy of Business, 6 (2), pp.135-142, 2005. [5] C. Freeeman and, L. Soete, The Economics of Industrial Innovation, Routledge, 2004. [6], J.R. Schermerhon, Exploring Management in Modules, John Wiley, 332-333, 2007. [7] V.K. Narayanan, Managing Technology and Innovation for Competitive Advantage, Prentice Hall Inc., New Jersey, pp. 68, 2001 [8] K. Galanakis, Innovation process. make sense using systems thinking, Technovation, 26, pp. 1222 1232, 2006. [9] S. Popadiuk and C. W. Choo, Innovation and knowledge creation: How are these concepts related?, International Journal of Information Management, 26, 302 312, 2006. [10] A. Afuay, Innovation Management, Oxford University Pres, U:S.A., 4-5, 2003. [11] B. J. Bird, Entrepreneurial Behavior, Foresman and Company, Illinois, 89, 1989. [12] K. Simmonds, The Marketing practice Of innovation theory, The Qartely Rewiev of Marketing, Vol:2, No:1, 1985. [13] U.E. Gattiker, Technology Management In Organizations, Sage Publications, London, 1990. [14] D.I. Cleand and, B. Bidanda, The Automed Factory Handbook- Technology and Management, TAB Professional and Reference boks, 1990. [15] K. Christensen, Enabling entrepreneurship: The case of a knowledge intensive industrial company, European Journal of Innovation Management, 8: 3, pp.305-322, 2005. [16] D.J. Smit, The politics of innovation: Why innovations need a godfather, Technovation, 27, 95 104, 2007. [17] H. Gürak, Bilgi-Verimlilik artışı ilişkisi, Verimlilik Dergisi, MPM Yayınları, Ankara, (1), 2001 [18] R. Ateş,. İnovasyon MİT leri. Capital Aylık İş ve Ekonomi Dergisi, Yıl 14, Aralık, 162-168, 2006. [19] H. Yavuz, Geçmişin KOBİ leri inovasyonla devleşti. Capital Aylık İş ve Ekonomi Dergisi, Yıl 15, Şubat, 114-117, 2007. [20] B. D. Deruntz and R. M. Turner, Organizational Considerations for Advanced Manufacturing Technology, The Journal of Technology Studies, Vol. 29,1, pp. 1-7, 2003. [21] H. B. Akın, Yeni Ekonomi, Strateji Rekabet Teknoloji Yönetimi, Çizgi Kitabevi Yayınları, Konya, 163-252 2001. [22] M. G. Patterson, M. A. West and T. D. Wall, Integrated manufacturing, empowerment, and company performance, Journal of Organizational Behavior, 25, pp. 641 665, 2004. [23] J.A., Johannessen, B. Olsen and, G.T. Lumpkin, Innovation as Newness: What is New, How New and New to Whom, European Journal of Innovation Management, 4(1), pp. 20-31, 2001. [24] K. H. Güleş ve H. Bülbül, Yenilikçilik İsletmeler İçin Stratejik Rekabet Aracı, 1. Basım, Nobel Yayınları, Ankara, 2004. [25] TUİK, (2009), Teknolojik Yenilik Anketi, http://tuikapp.tuik.gov.tr/metadata/linkaction.do?param=36 (12.01.2009). [26] Özdamar, K. (2002), Paket programlar ile istatistiksel veri analizi 1, Kaan Kitabevi, Eskişehir, 275-281. [27] KOSGEB, 2009, http://www.kosgeb.gov.tr (13.10.2009) [28] H. Bülbül, Türkiye deki büyük gıda sanayi firmalarının rekabetçi ve yenilikçi uygulamaları, Hacettepe Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 25,1,91-120, 2007. [29] İ. Pınar, Türk isletmelerinde ileri imalat teknolojileri uygulamaları üzerine bir araştırma, Yönetim, 61, 30-51, 2008 [30] M. Altuğ ve M. Nalbant, Makine İmalat Sektöründe Faaliyet Gösteren Küçük ve Orta Ölçekli İşletmelerin Rekabet Gücünün Artırılmasında İleri İmalat Teknolojileri ve Bir Alan Araştırması, Politeknik Dergisi, 11,1, 19-29, 2008. [31] Y.E. Spanos and, I. Voudouri, Antecedents and trajectories of AMT adoption: The case of Greek manufacturing SMEs, Research Policy, 38, pp. 144 155, 2009 [32] A. Uzun Technological innovation activities in Turkey: The case of manufacturing industry 1995-1997, Technovation, 21, 189-196, 2001. [33] A. Şahin, Mersin de faaliyet gösteren küçük ve orta büyüklükteki işletmelerin yenilik faaliyetlerinin ölçülmesi, Doğuş Üniversitesi Dergisi, 10, 2, 259-271, 2009. 20