MK-14 KAMUOYU MADEN RAPORU HAZIRLAMA KILAVUZU (Uluslararası Standartlara Uygun Maden Arama Sonuçlarını, Maden Kaynak ve Rezervlerini Raporlama Kılavuzu) Adil ÖZDEMİR Jeoloji Yüksek Mühendisi Ekim 2014 Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 1
Önsöz Doğal kaynaklar, ülkelerin ana zenginlik unsurlarından olup, maden kaynakları da doğal kaynakların önemli bölümleridir. Ülkeler bu kaynakları esas alan projeksiyonlarını ve kalkınma planlarını, girişimciler ise yatırım risklerini kaynak güvenilirliğini esas alan sınıflandırmalar doğrultusunda yapmak ve belirlemek durumundadırlar. Bu açıdan, yerkabuğunda doğal halde bulunan madenlerin tanımlanması ve sınıflandırılması önemlidir. Dünyada son yıllarda, madencilik faaliyetlerinin planlanmasının ve takvime bağlanmasının önemi anlaşıldıkça, çıkarılacak madenin tenör ve tonajını tahmin etmek için örnekleme verilerinin kullanımında bir artış olmuştur. Buna paralel olarak güvenilir kaynak ve rezerv tahmininin önemi de artmıştır. JORC Standardı (Avustralya Rapor Etme Standardı) ile başlayan modern madencilik döneminde, Maden Kaynak ve Rezervlerinin tahmini ve kamuoyuna rapor edilmesi yönünde artan bir eğilim görülmektedir. Bu standartlar, Maden Kaynak/Rezervleri tahmin veya sınıflama yöntemlerini düzenlemeden daha ziyade, jeolojik güvenilirlik ve göz önüne alınması gereken teknik/ekonomik faktörlere göre tenör ve tonaj tahminlerinin yapılabilmesi ve sınıflaması için bir sistem sağlar. Rapor etme standartları; borsa ve mali kuruluşlar tarafından, Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Rezervlerinin kamuoyuna rapor edilebilmesi için gerekli asgari standartlar olarak kabul edilir ve bu konuda en iyi uygulamaları tanımladıkları düşünülür. Bir süredir, ulusal rapor etme yönetmeliklerindeki tanım ve standartların karşılıkları için uluslararası anlaşmalar yapılmaktadır ve bu durum yaygınlaşarak devam etmektedir. Bu arada borsa kabul koşulları, söz konusu yönetmeliğe uymayan üyesine yaptırım uygulamayı kabul eden yabancı ülke meslek örgütlerinin üyelerini de tanınan (veya muteber) meslek adamı (uzman kişi eşdeğeri) olarak tanımlamaktadır. Bu tanınma veya kabul görme zincirinin dışında kalan meslek adamlarının bu konuda iş yapmaları gittikçe zorlaşmakta ve imkânsız hale gelmektedir. Ülkemizde Maden Arama Sonuçlarının, Maden Kaynak ve Rezervlerinin raporlanmasında uluslararası standartların kullanılması amacıyla MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu hazırlanmıştır. MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzuna uygun olarak hazırlanan bir rapor, kamu kurumları (MİGEM, MTA vb.) tarafından istenilen bir rapor değildir. Kılavuzun hedef kitlesi, hem madencilik sektöründe yatırım yapan(cak) kişi/kuruluşlar hem de madencilik projelerinde görev alacak olan jeoloji, jeofizik ve maden mühendisleridir. Kılavuz, bu bakış açısına uygun olarak hazırlanmaya çalışılmıştır. Bu kılavuz, kapsamlı ve oldukça uzun süreli bir çalışmanın ürünüdür. Güncel olması amaçlanmış ve ülkemizde ilk kez yayımlanmıştır. Bu kılavuzun geliştirilme ve güncellenme sürecinin, kılavuzun uygulama aşamasında oluşacak deneyimlerle tamamlanacağı düşünülmektedir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 2
Giriş Bu kılavuzun amacı, Türkiye de Maden Arama Raporlarının uluslararası standartlara uygun olarak hazırlanması, hazırlanan bu raporların şeffaf, tutarlı ve güvenilir bir şekilde değerlendirilmesini sağlamaktır. Ayrıca, Maden Kaynak ve Rezervlerinin uluslararası sınıflandırma sistemlerine göre sınıflandırılmasıdır. Bu kılavuzun sağladığı avantajlar şu şekildedir; 1. Sektörel yatırımcılara, madencilik şirket ortaklarına, bankalara, finans kuruluşlarına, İstanbul Menkul Kıymetler Borsası (Metal ve/veya Maden Borsası) vb. gibi sermaye piyasalarına, saha ve işletme alım ve satım işlemlerinde değer belirleme (değerleme) sürecinde petrol yatakları ve jeotermal kaynaklar için hazırlanan raporlar ve kamuoyu duyuruları gibi tatmin edici bir temel sağlayacaktır. 2. Bu kılavuzun hazırlanması sürecinde, ülkemizde arama aşamasında olan ve üretim yapılan maden sahalarının jeolojik yapısı ve projelendirme özellikleri dikkate alındığı için bu kılavuza göre hazırlanan Maden Arama Raporları, Maden Kaynak ve Rezerv tanımlamaları ülkemiz koşullarına uygun olacaktır. Aynı zamanda, ülkemizde madencilik sektöründe yatırım ve arama yapan yabancı şirketlerin giderek aktif olmalarından dolayı, hazırlanan raporlar ve raporlarda kullanılan terimler ve tanımlar uluslararası standartlara uygun olacaktır. 3. Bu kılavuz, bir üretim geçmişi olan projelerin yanı sıra daha önce arama yapılmamış alanlarda yapılacak çalışmalar içinde kullanılabilecektir. MK-14 Kamuoyu Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu nun referansı, sektörel yatırımcıları/potansiyel yatırımcıları ve danışmanlarını bilgilendirmek amacıyla hazırlanmış olan Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve/veya Rezerv Raporlarıdır. Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezerv raporları, maden mülkleri (saha ve işletmeleri) işleten şirketler tarafından hazırlanması uygundur. Raporlar, madencilik alanında uzmanlaşmış şirketler ve kamu kurumları tarafından da hazırlanabilir ve yayımlanabilir. Bu kılavuz; Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezervlerinin Raporlanması için hazırlanmış bir standarttır. Bu kılavuz; Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezervlerinin raporlanması için gerekli olan bir dizi zorunluluğu kapsar. Maden Kaynak ve Rezervlerinin raporlanmasının nasıl yapılacağına rehberlik eder. Kılavuzda tanımlanan yöntemler, MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu nun zorunlu bir parçası değildir. Ancak, bu kılavuza göre hazırlanan bir raporda, bu kılavuzda tanımlanan yöntemlerin dışına çıkılması durumunda, kullanılan bu yöntemler hakkında açıklayıcı bilgiler bulunmalıdır. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 3
Bu kılavuzdaki önemli terimler ve tanımlamalar, koyu harflerle gösterilmiştir. Bunlar, okuyucuya yardım ve rehberlik etmek amacıyla hazırlanmıştır. Ana İlkeler 4. MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu nun uygulamasında esas alınan ana ilkeler; şeffaflık, kapsamlılık ve yeterliliktir. Şeffaflık : Rapor, okuyucunun anlayabilmesi için yeterli özenle hazırlanmalıdır. Yanlış anlaşılmalara yol açmayacak şekilde açık olmalı ve kafa karıştırıcı bilgiler içermemelidir. Raporu hazırlayan Uzman Kişinin (UK) bu hususlara dikkat etmesi gereklidir. Kapsamlılık : Yatırımcıların ve danışmanlarının ilgili rapora konu olan, Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezervleri hakkında makul bir değerlendirme yapabilmeleri için raporun gerekli tüm bilgileri içermesi gerektiğini belirtir. Gerekli bilgilerin sağlanamadığı durumlarda, kabul edilebilir bir açıklama yapılması gereklidir. Yeterlilik : Raporun Mesleki Ahlak Kurallarına bağlı, uygun nitelikli, sorumlu ve tecrübeli bir Uzman Kişi (UK) tarafından hazırlanması gerekir. Şeffaflık ve Kapsamlılık, kılavuzun yol gösterici temel ilkeleridir. Raporu hazırlayan Uzman Kişi, Maden Kaynak ve Rezervlerinin Arama Sonuçlarında yeralan varsayımlara açıklayıcı yorumlar getirmelidir. Uzman Kişi (UK), yatırımcı veya danışmanların Arama Sonuçları, Maden Kaynak veya Rezervleri ile ilgili bütün makul açıklamaları kendisinden özellikle isteyeceklerini göz önünde bulundurmalıdır. Uzman Kişi (UK); kamuoyu algısını, Maden Kaynak veya Rezerv değerini ekonomik yönden etkileyebilecek herhangi bir yorumun varlığı veya yokluğu karşısında kayıtsız kalamaz. 5. Çizelge 1 de, Rapor hazırlayan Uzman Kişinin dikkate alması gereken belgelerin kontrol listesi ve kriterler verilmiştir. Kılavuzun ilkelerine uyulması kapsamında, Çizelge 1 in ilgili bölümlerinde bulunan yorumlar, Uzman Kişinin belgelerinde ise, neden? sorusu temel alınarak sunulmalıdır. Ayrıca, Çizelge 1 in ilgili bölümlerine ait yorumların ilk defa yapılan Maden Kaynakları veya Rezerv Raporları için ise, neden? sorusu temel alınarak yapılması gerekmektedir (Bakınız EK-1 Genel Şartlar). Çizelge 1 de belirtilen öğeler, kamuoyuna bildirildiği en son tarihten itibaren geçerlidir. ise, neden? sorusu üzerine hazırlanmış bir rapor, yatırımcı için çözülemeyen durumların veya en kötü sonuçların öngörülmesi açısından emin olacağı bir yoldur. ise, neden? terimi, Çizelge 1 in ilgili Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 4
bölümlerinde listelenen her maddenin ele alınması gerektiği anlamına gelir. Eğer, bu koşul ihmal edilmişse, Uzman Kişinin belgelerde bu durumu açıklaması gerekir. Kılavuzun 19, 27 ve 35. maddeleri ilk defa yapılan veya ekonomik olarak değiştirilmiş Maden Kaynakları veya Rezervleri Arama Sonuçlarının raporu, rapora ek olarak Çizelge 1 in ilgili bölümlerinin teknik bir özet şeklinde sunulmasını gerektirir. Bir materyalin değişimi tahmin edilen tonajı, Maden Kaynakları veya Rezervlerinin sınıflandırılmasında değişikliğe neden olabilir. Önemli bir değişiklik olmuş olsa da, mineralizasyon şekli de dahil olmak üzere konuyla ilgili her türlü durum ele alınmalıdır. Bu değişikliğin, şirketin değeri üzerinde muhtemel bir etkisinin olup olmadığından da bahsedilmelidir. Kapsam 6. Kamuoyu Raporları; yatırımcıların/potansiyel yatırımcıların veya danışmanlarının Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak veya Rezervleri hakkında bilgilendirilmesi amacıyla hazırlanan raporlardır. Raporlar; yıllık ve üç aylık şirket raporlarını, basın bültenlerini, bilgi notu, teknik belge ve makaleleri, web site ilanlarını ve kamuoyu sunumlarını vb. içermektedir. Kamuoyu Raporları, Menkul Kıymetler Borsası veya da diğer düzenleyici otoriteler veya kanuni gereksinimlere göre hazırlanırlar. MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu; Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezervlerinin Raporlanması için gerekli minimum standartları içeren bir kılavuzdur. Kılavuz kapsamında rapor hazırlayan Şirketler, Maden Raporunda mümkün olduğunca kapsamlı bilgi vermeye teşvik edilmektedir. Rapor, Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezerv hakkında bilgiler içermelidir. Bu bilgilerden bazıları şunlardır ; - Şirket faaliyet raporları, üçer aylık raporlar ve Menkul Kıymetler Borsası ve/veya yasaların gerektirdiği diğer kuruluşlara verilen raporlar, - Şirketin web sitesinde bulunan ilanlardaki şirket bilgileri, - Hisse sahipleri, borsacılar ve yatırım analistleri için brifingler ve sunumlar, - Çevresel bildirimler, bilgi prospektüsü, bilirkişi raporları ve yatırımcıları bilgilendirmek amacıyla hazırlanan raporlar, - Bir önceki Maden Raporundan çıkarılan Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve Rezervlerini içeren herhangi bir belge (web sayfası da dahil) Ayrıca, Maden Raporu Uzman Kişi (UK) tarafından onaylı bir açıklama içermelidir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 5
Kısa yıllık raporlar veya diğer raporları düzenleyen şirketlere, Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve/veya Rezervleri ile ilgili bütün bilgileri rapora dahil etmeleri önerilir. Özet bilgi sunulması durumunda, bunun bir özet olduğu açıkça belirtilmelidir. Şirketlerin, MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu ndan farklı rapor formatlarında raporlarını yayınlamalarının gerekli olabileceği kabul edilmektedir. Bu tür raporların, okuyucuyu duruma karşı uyaran bir açıklama içermesi tavsiye edilir. Bu kılavuza uyumlu olarak hazırlanan bir raporun kapağında, MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzuna uygun olarak hazırlandığı ifade edilmelidir. Örnek olarak; Önühan Maden Sahasının Rezerv Tahmini, Ankara MK-14 Teknik Raporu Hazırlayan : ÇIKAN MADENCİLİK A.Ş. gibi. Düzenleyici şartlar teriminin amacı, kamuoyuna bilgi sağlamak amacında olmayan ve yasal gereksinimler için sunulan raporların kapsamasına yönelik değildir. Bu tür raporlar, kamuoyuna açık hale gelse de, MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu kapsamındaki bir rapor olarak kabul görmezler. MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu nda tanımlanan belgeler, Kamuoyu Maden Raporu için özel olarak düzenlenen veya hazırlanan raporu desteklemek için daha önceden hazırlanmış olan bu rapor kapsamında önemli sayılabilecek bir belgedir. Bu konuya dikkat edilmesi, raporların hazırlanması sırasında gereksiz belgelerin raporlarda daha az yer almasını sağlayacaktır. Kamuoyu Maden Raporu hazırlanması sırasında, karşılaşılması muhtemel durumları içeren ve MK- 14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu çerçevesinde gerçekleştirilen herhangi bir faaliyetin zamanında açıklanmasında gecikilmesi veya şüphe duyulması durumu sorunlara sebep olabilir. Bu kılavuzda, Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Rezervlerinin kamuoyuna rapor edilmesi rastlanabilecek en muhtemel durumu kapsaması için her tür çaba gösterilmiş ise de, uygun raporlama yöntemi konusunda şüpheye düşülebilecek durumlar olacaktır. Bu durumlarda, kılavuz kapsamındaki raporları hazırlayanlar kılavuz amacını göz önüne almalıdırlar. Bu çerçevede kılavuzun amacı, kamuoyu raporları için asgari bir standart sağlamak ve yatırımcıların veya profesyonel danışmanlarının raporlanan cevherleşmeye ilişkin makul ve tarafsız bir değerlendirme yapabilmeleri için raporun gerekli tüm bilgileri içermesini temin etmektir. Bu kılavuz, bir Kamuoyu Maden Raporu Hazırlama Kılavuzudur. Uzman Kişi, tarafından Maden Kaynakları veya Rezervlerini tahmin etmek için düzenlenen bir kılavuz değildir. MK-14 uyumlu terimi, tahminlere göre değil raporlamaya göre ifade edilir. Kaynakları ve tahminleri tanımlamak için Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 6
kullanılan MK-14 uyumlu kelimesi potansiyel olarak yanıltıcıdır. MK-14 uyumlu kelimesi bu kılavuz kapsamında tanımlanmış olan Uzman Kişi (UK) tarafından MK-14 standardına göre bildirilen veya tahmin edilen (ya da hazırlanan belgelere dayalı) anlamında yorumlanmalıdır. 7. Bu kılavuz, metalik madenler, kömür, endüstriyel hammaddeler, kıymetli taşlar, doğaltaş ve agregalar vb. gibi tüm katı madenler için kamuoyunun istediği Maden Arama Sonuçlarının, Maden Kaynaklarının ve Rezervlerinin raporlanmasında geçerlidir. 8. Bu kılavuzun uygulamaları arttıkça, kapsamının zaman içerisinde gözden geçirilmesi gerektiği açıktır. Yeterlilik, Sorumluluk ve Hesap Verebilirlik 9. Bir şirketin Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Rezervleri ile ilgili kamuoyu raporu, Şirket sorumluluğundadır. Bu tür bir raporun, Uzman Kişi (UK) veya kişiler tarafından hazırlanan belgeleri ve bilgileri yansıtması gereklidir. Kamuoyu Raporu düzenleyen bir şirket, Uzman Kişi (UK) veya Kişilerin isimlerini, şirketin tam zamanlı çalışanı olup olmadığını, eğer değilse çalıştığı şirketin ismini yayınlamalıdır. Rapor, Uzman Kişi veya kişilerin yazılı onayıyla sunulur. Uzman kişi ile ilgili bilgilerin yeniden düzenlenmesi durumunda şirketin orijinal rapor adını, orijinal rapordan sorumlu olan Uzman Kişi veya kişilerin isimlerini, rapor tarihini ve erişim için raporun bulunduğu konumu bildirmesi gerekir. Şu durumda, Şirketin Uzman Kişinin önceden yazılı iznini almasına gerek yoktur. Şirket, yapılacak piyasa duyurusunu etkileyecek bir belge veya verinin farkında değilse daha sonraki sunum veya duyurusunda bu durumu açıklamalıdır. Şirket, bu durumun Maden Kaynakları veya Rezervlerinin tahmini ile ilgili piyasa duyurusunda önemli bir değişiklik olmayacağını belge ve teknik parametrelerle destekleyerek teyit etmelidir. Şirket, Uzman Kişinin bulgularının şekil ve içerik olarak güncellenmediğini doğrulamalıdır. Kamuoyuna sunulduktan sonra, raporun şekil ve içeriğinin değiştirilmemesinin Şirket sorumluluğunda olduğu unutulmamalıdır. Uzman Kişinin, önceden yazılı iznini almak için gerekli olan bu kolaylık Madde 15 de Maden Kaynakları ve Rezervleri yıllık raporlamaları için gerekli değildir. Uzman Kişinin bulgularının şekil ve içerik olarak değiştirilmediği, kamuoyunu bilgilendirmek amacıyla özellikle gözden geçirilmeli ve daha önce yayınlanmış Maden Kaynakları ve Rezervleri Arama Sonuçlarının daha yakın zamanda elde edilen veriler ışığında yorumlanması sağlanmalıdır. Uyumluluk bildirim form örneği EK-3 de verilmiştir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 7
Uzman Kişilere ve şirketlere yardımcı olması amacıyla Uzman Kişinin Onay Formu oluşturulmuştur. Uzman Kişinin Onay Formu EK-2 de verilmiştir. Bir onay formunun tamamlanması, sunulan formatta veya benzer bir biçimde, iyi bir uygulamaya ve gerekli ön iznin alınmış olduğuna dayanak oluşturur. Uzman Kişinin Onay Formu veya Uzman Kişinin yazılı iznine ilişkin diğer belgeler, gerektiğinde kullanılmak amacıyla Uzman Kişi ve şirket tarafından saklanmalıdır. 10. Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Rezervlerinin kamuoyu raporlamasına temel olan bilgi ve belgeler, Uzman Kişi veya kişiler tarafından veya onun gözetimi altında hazırlanmalı ve imzalanmalıdır. Bu bilgi ve belgeler, raporu hazırlanan Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Rezervleri hakkında temel bir bilgi sağlamalıdır. 11. Uzman Kişi (UK), Kabul edilmiş ulusal ve uluslararası Mesleki Kuruluşlara üye (Odalar, Dernekler, Birlikler, Vakıflar vb.), bir madencilik sektörü uzmanı olmalıdır. Çünkü, bu kuruluşların bir üyeyi disiplin etme ve ceza verme süreçleri bulunmaktadır. Uzman Kişi (UK), söz konusu cevherleşme tarzı, yatak tipi ve raporun sorumluluğunu üstlendiği kısmı ile ilgili asgari 5 yıl tecrübeye sahip olmalıdır ve MK-14 Maden Raporu Hazırlama Eğitim Belgesine sahip olmalıdır. Eğer Uzman Kişi, Maden Arama Sonuçları üzerine bir rapor hazırlıyorsa, ilgili tecrübesinin ve aramacılık konusunda olması gerekir. Eğer Uzman Kişi, Maden Kaynak tahmini yapıyorsa veya bu tahminin yapılmasında danışman konumundaysa, ilgili tecrübe Maden Kaynaklarının tahmini ve değerlendirilmesi konusunda olmalıdır. Eğer Uzman Kişi, Maden Rezervi tahmini yapıyorsa veya bu tahminin yapılmasında danışman konumundaysa, ilgili tecrübe Maden Rezervlerinin tahmini, değerlendirilmesi ve ekonomik olarak madenin çıkarılabilirliğinin belirlenmesi konularında olmalıdır. Uzman Kişi (UK) tanımında anahtar nitelik "ilgili kelimesidir. İlgili tecrübeyi neyin oluşturduğunun belirlenmesi zor olabilir ve böyle durumlarda ortak mesleki mantığa başvurulmalıdır. Örneğin, bir damar tipi altın cevherleşmesinin tahmininde, kalay, uranyum gibi bol iri taneli - damar tipi cevherleşmelerde tecrübe sahibi olmak, "ilgili tecrübe sayılabilirken, masif baz metal yataklarında tecrübe sahibi olmak "ilgili tecrübe" olarak geçerli olmayabilir. Diğer bir örnek ise, plaser altın yataklarındaki Maden Rezervinin tahmininde "Uzman Kişi olarak yeterli sayılabilmek için, bu tip bir cevherleşmenin değerlendirilmesi ve ekonomik olarak çıkarılabilirliğinin tahmini konularında yeterli (en az 5 yıl) tecrübe sahibi olunması istenebilir. Bu, plaser sistemlerdeki altının özellikleri, kaynak sedimanın tane boylanması ve düşük tenörlü olması ile ilgilidir. Altın harici başka mineraller içeren Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 8
plaser yataklarda tecrübe sahibi olunması, belki de yeterli "ilgili tecrübe sahibi olma koşulunu karşılamayabilir. Eğer bir kişi diğer yatak tiplerinde ilgili tecrübeye sahipse, bir Uzman Kişi olarak çalışabilmesi için yatak tiplerinin her birinde ayrı ayrı 5 yıl tecrübeye sahip olması daima zorunlu değildir. Örneğin, çeşitli tipte metalik maden yataklarında Maden Kaynak tahmini konusunda 20 yıl tecrübeye sahip bir Uzman Kişinin, porfiri bakır yataklarında Uzman Kişi olarak görev alabilmesi için, ayrıca bu tip bakır yataklarında en az 5 yıl özel tecrübeye sahip olması gerekmez. Cevherleşme tipiyle ilgili tecrübeye ek olarak, Maden Kaynaklarını rapor eden bir Uzman Kişi, verilerin güvenilirliklerini etkileyebilecek problemleri takdir etmek bakımından söz konusu yatak tipiyle ilgili numune alma ve analiz yöntemleri hakkında da yeterli bilgiye sahip olmalıdır. Söz konusu yatak tipine uygulanabilir cevher çıkarma ve işleme tekniklerini takdir edebilme de önemli olabilir. "Uzman Kişi" olarak rapor imzalayacak kişiler, meslektaşlarıyla yüzleşebileceklerinden ve önemli ticari kayıplara neden olabilecekleri için maden cinsi, yatak tipi vb. konularındaki bilgi birikimlerinden emin olmalıdırlar. İmza atmayı düşündükleri rapor konusunda, tecrübe sayılabilecek örnek bir raporu veya çalışmayı gösterebilmeye hazır olmaları tavsiye edilir. Eğer şüpheleri varsa, ya bu konuda tecrübe kazanmış meslektaşlarının tavsiyesini almalı veya Uzman Kişi olarak görev almayı veya imza atmayı sadece ekonomik gelir etmek için kabul etmemelidirler. Maden Kaynak Tahmini, bir ekip çalışması olabilir (örneğin bir kişi veya ekip veri toplayabilir, diğer kişi veya ekip maden kaynak tahmini yapabilir). Maden Rezervi Tahmini, doğal olarak birkaç meslek disiplini tarafından yapılan bir ekip çalışmasıdır. Bununla birlikte, bir ekip içinde sorumluluklar açıkça paylaşılmış ise, her Uzman Kişinin hangi bölümde katkısının olduğu belirtilmeli ve her Uzman Kişi raporda katkısının olduğu bölüm için sorumluluk kabul etmelidir. Eğer, sadece tek bir Uzman Kişi Jeotermal Arama Sonuçları, Jeotermal Kaynak veya Rezerv Raporunu imzalıyorsa, raporu imzalayan Uzman Kişi bu kılavuza göre hazırlanan raporun tamamından sorumludur. Örneğin, bir kişi kaynak verilerini derleme için bir başkası veya bir ekip kaynak tahmini kısmı için sorumluluk kabul edebilir. Tümüyle veya kısmen başka kişiler tarafından hazırlanmış olan Jeotermal Kaynak veya Rezerv Raporu için genel sorumluluğu kabul eden Uzman Kişinin, raporu hazırlayan Uzman Kişilerin çalışmalarının kabul edilebilirliği konusunda tatmin olması önemlidir. Uzman Kişinin, yaptığı bir çalışma veya hazırladığı bir rapor hakkında olabilecek şikayetler, Uzman Kişinin bağlı olduğu mesleki kuruluşun disiplin kurallarına uygun olarak değerlendirilecektir. Uzman Kişi veya kişiler, tahmin ve borsa kabul kurallarına uygun belge ve rapor hazırlama ile ilgili bütün sorumlulukları yüklenmelidirler. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 9
Maden Kaynak ve Rezerv Sınıfları Maden Kaynak ve Rezerv Sınıfları, kaynağın büyüklüğünü tanımlamak için kullanılan bilgilerin kesinliğinin (kalite ve güvenilirlik) anlaşılmasını sağlamak açısından önemlidir. MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu kapsamında kullanılan sınıflandırma Şekil 1 de verilmiştir. Sınıflandırmaların açıklama ve tanımları, Çizelge 1 de özetlenmiştir. MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzu, gerçekleşme olasılığını etkileyen jeolojik bilginin ve güvenilirliğinin artışına dayanarak Maden Kaynağını Mümkün, Muhtemel ve Görünür olarak 3 sınıfa ayırmaktadır. Maden Rezervi, ticari olasılığı doğrudan etkileyen Etkileyici Faktörlerin (üretim, finansman, pazarlama, yasal, çevresel, sosyal ve siyasi faktörler) dikkate alınmasıyla Maden Kaynağından tahmin edilmektedir. Maden Rezervinin iki alt sınıfı (Muhtemel ve Görünür Rezerv), Maden Kaynak Tahmini ve Etkileyici Faktörlerin güvenilirliğine dayalı olarak tahmin edilmektedir. Şekil 1 de görüldüğü gibi, Maden Kaynak ve Rezerv sınıfları arasında genel ilişkiler ve çeşitli dönüşümler bulunmaktadır. Kaynak ve rezervlerin sınıflandırılmasında iki ana parametre rol oynamaktadır. Bunlar, jeolojik güvenilirlik ve ekonomikliktir. Başka bir deyişle, sınıflandırma jeolojik güvenilirliğin ve ekonomikliğin fonksiyonudur. Jeolojik Güvenilirlik Güvenilirliği belirleyen unsurlar maden yatağı hakkındaki jeolojik bilgiler, ölçmeler ve tanımlamalardır. Bu bilgiler, maden yatağına uygulanan sistematik maden arama çalışmalarından elde edilirler. Bu çalışmaların aşamaları, elde edilecek jeolojik bilgilerin yeterliliğini de belirlemektedir. Yani güvenilirlik, arama çalışmalarının sonucunda elde edilen jeolojik bilgilerin yeterliliği ölçüsünde tanımlanmaktadır. Bilinen kaynak için söz konusudur. Henüz hipotez aşamasında olan bilinmeyen bir kaynak için doğal olarak söz konusu değildir. Sınıflandırmalarda kaynak/rezerv güvenilirliği, jeolojik bilgilerin yeterliliği ve duyarlılığı ölçüsünde ve son aşamada Görünür, Muhtemel, Mümkün olmak üzere üç sınıfta ele alınır. Buradaki yeterlilik ve duyarlılık; numune alma yöntemi (sondaj, kuyu yarma, yüzey numunesi alımı vb.), sayısı, aralarındaki uzaklık ve aralarında kabul edilebilir bir jeolojik ilişkilendirmenin yapılabilirliğinin bir sonucudur. Bu sınıflar, jeolojik belirlilik açısından giderek artan güvenilirliği gösterir (Şekil 1). Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 10
Burada esas olan, mevcut verilerle maden yatağını doğruya en yakın güvenilirlikte sınıflandırmaktır. Şekil 1 de görüldüğü gibi, maden yatağı hakkındaki jeolojik bilgiler arttıkça kaynak/rezervin güvenilirliği artmaktadır. Uygulamada; Mümkün Kaynaklar yaklaşık % 50 güvenilirlikte, Muhtemel Kaynaklar % 70 güvenilirlikte, Görünür Kaynaklar ise % 90 güvenilirliktedir. Son yıllarda, bu oranların daha da yukarıya çekildiği bilinmektedir. Güvenilirlik esas olarak, olası yatırımın riskini doğrudan etkileyen en önemli faktördür. Çünkü, yatırım kararı bu kaynak/rezerv için alınacaktır. Güvenilirliği, yatırım kararı için yeterli olmayan bir kaynak/rezerv yatırım riskini arttıracak, güvenilirliği yeterli olan bir kaynak/rezerv ise yatırım riskini kabul edilebilir ölçülere çekebilecektir. Yani, talebi karşılayacak kaynağa ait arama sonuçları yatırım kararı için son derece önemlidir. Bu açıdan, sınıflandırmaya esas olan arama çalışmaları sonuçları ve jeolojik veri tabanı, güvenilirliğe esas bilgiler olduğundan bunların da yeterli olmaları gereklidir. Ekonomiklik Yapılan değerlendirme çalışmaları ile belirlenen bir kavramdır. Değerlendirme, güvenilirliği Görünür ve/veya Muhtemel olan kaynaklar için yapılabilir. Değerlendirme çalışmaları üç aşamadır. Bunlar; jeolojik değerlendirme (ön değerlendirme), ön fizibilite (ara değerlendirme) ve fizibilite (son değerlendirme) çalışmalarıdır. Bu çalışmalar sırasıyla duyarlılıkları artan çalışmalar olup, günün koşullarında madencilik, metalurji, pazarlama, ekonomik durum, yasal, çevresel ve sosyal etkenler hakkındaki verilere ve gerçekçi kabullere dayanarak yapılan teknik, mali ve ekonomik değerlendirmeleri kapsar. Ön değerlendirme çalışması, jeolojik bilgilerin az olduğu ilk arama döneminde numune alımı şeklinde yapıldığından ve daha çok jeolojik varsayımlara dayandığından yeterli duyarlılıkta değildir. Bu açıdan, doğrudan ekonomikliğe esas olmayıp bu çalışmalarla rezervin belirlenmesi söz konusu olmayabilir. Sonuç olarak; bir maden sahasında yapılan arama çalışmaları ve buna bağlı yapılan değerlendirme çalışmaları sonucunda yatağın yalnız hacmi ve tonajı değil fiziksel, kimyasal, jeolojik, mineralojik, teknik, teknolojik ve ekonomik, yasal, çevresel ve sosyal tüm karakteristiklerinin ortaya çıkarılması için yapılan tüm çalışmaların kompozisyonu o yatağın kaynak/rezervinin belirlenmesine esastır. Bu değerlendirmeler sonucunda, belirlenen ekonomik kaynak rezerv olarak sınıflandırılır. Sonuç olarak rezerv, belirlenen kaynağın ekonomik olan kısmıdır. Bu durum formüle edilirse; Belirlenen kaynaklar = rezerv + kalan kaynaktır. Yukarıda açıklanan güvenilirlik ve ekonomiklik esaslarına göre yatay eksen güvenilirlik yani jeolojik belirlilik ve düşey eksen ekonomiklik eksenidir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 11
Şekil 1. Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları ve Rezervleri arasındaki genel ilişki Rapor Hazırlamada Genel İlkeler 12. Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynak ve/veya Rezervlerine ilişkin kamuoyu raporlarında, sadece Şekil 1 de açıklanan terimler kullanılmalıdır. Şekil 1'de, değişik seviyelerdeki jeolojik güvenirlilik ve çeşitli derecelerdeki teknik ve ekonomik değerlendirmelere dayanan tonaj ve tenör tahminlerini sınıflara ayırmak için kullanılacak bir çerçeve ortaya konmuştur. Maden Kaynağı, ağırlıklı olarak jeolojik bilgilere dayanılarak tahmin edilmektedir. Maden Kaynağı tahmininde, diğer disiplinlere ait az sayıda veri kullanılır. Maden Rezervleri, Muhtemel ve Görünür Maden Kaynaklarının değişikliğe uğratılmasıyla elde edilir. Maden Kaynaklarının Maden Rezervlerine dönüştürülmesi, madencilik, metalurji, ekonomi, pazarlama, yasal, çevresel, toplumsal ve siyasal etkiler dahil maden çıkarmaya etki eden faktörlerin gözönüne alınmasını gerektirir ve birçok durumda birkaç meslek disiplininin girdileri ile tahmin edilmektedir. Etkileyici Faktörler Maden Kaynaklarını Maden Rezervlerine dönüştürmek amacıyla kullanılan faktörlerdir. Bu faktörler; madencilik, işleme, metalurji, altyapı, ekonomi, pazarlama, yasal, çevresel, sosyal ve siyasal vb. gibi faktörlerdir. Görünür Maden Kaynakları, Muhtemel veya Görünür Maden rezervlerine dönüştürülebilir. Uzman Kişi, Maden Kaynaklarını Maden Rezervlerine dönüştürürken hesaba katılan bazı veya tüm Etkileyici Faktörlerin belirsiz olması nedeniyle, Görünür Maden Kaynaklarını Muhtemel Maden Rezervlerine dönüştürebilir. Bu ilişki, Şekil 1 de kesikli ok ile gösterilmiştir. Kesikli okun gidişi bir düşey bileşen de içermesine rağmen, jeolojik bilgi veya güvenilirlikte bir azalmayı belirtmez. Böyle bir durumda Etkileyici Faktörler tümüyle açıklanmalıdır. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 12
Ne Maden Kaynakları ne de Maden Rezervleri kesin hesaplamalarla elde edilemez. Maden Kaynak ve Rezerv tahminlerinin bu doğasını vurgulamak için, nihai sonuçlar her zaman kesin hesap olarak değil tahmin olarak ifade edilmelidir. 13. Bir şirketin, kamuoyuna Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları veya Rezervlerine ilişkin bilgiler açıkladığı Raporlar, cevherleşme tipinin ve doğasının tanımlanmasını kapsamalıdır. 14. Bir şirket, maden yatağının ekonomik değerini somut olarak etkileyebilecek herhangi bir bilgiyi açıklamalıdır. Ayrıca, sahip olduğu Maden Kaynakları veya Rezervlerini ekonomik olarak etkileyebilecek tüm değişiklikleri derhal raporlamak zorundadır. 15. Şirketler, sahip olduğu Maden Kaynakları ve Rezervlerini en azından yılda bir kez yeniden değerlendirmeli ve bunlara ilişkin bir kamuoyu raporu yayınlamalıdır. Yıllık değerlendirme tarihi, şirket tarafından Maden Kaynakları ve Rezervleri Kamuoyu Raporlarında gösterilmelidir. Şirketin, Maden Kaynakları ve Rezervleri ile ilgili herhangi bir değişikliği en son güncellemeden önce tartışması gerekir. 16. Kılavuz genelinde, eğer uygun karşılık olacaksa, tenör terimi yerine kalite, tonaj yerine ise hacim terimi kullanılabilir (EK-1. Genel ve Eşanlamlı Terimler Çizelgesi ne bakınız). 17. Bir şirketin hedef boyutu ve türü bakımından arama programını tartışması ve bu konu üzerinde yorumda bulunması yaygın bir uygulama olarak kabul edilir ve arama hedeflerine ait herhangi bir programın ortaya konması gerekmektedir. Ancak, Kamuoyu Raporunda yeralan bu tür bir açıklamanın bazı şartlara uyması gereklidir. Arama Hedefi; Maden Kaynağının tahmini için henüz yetersiz olan, cevherleşme ile ilgili tonaj ve tenör değerlerinin kısmi olarak açıklandığı ve potansiyel bir maden yatağının jeolojik modelinin tahmini ve bildirimidir. Arama Hedefine ilişkin herhangi bir bilgi, raporda kesinliği ifade eder şekilde açıklanmamalıdır. Bu şekilde bir açıklama, Maden Kaynağı ve Rezervinin tahmininde yanlış yorumlara sebep olabilir. Kaynak ve Rezerv terimleri, bu aşamada kullanılmamalıdır. Hedefin potansiyel miktarına ve cinsine ait herhangi bir açıklamada ağırlıklı olarak şu iki duruma değinilmelidir: - Tamamlanmış olan arama faaliyetlerini de içeren ayrıntılı bir açıklama, - Kamuoyu Raporunda Arama Hedefinin tonaj ve tenör değerlerinin potansiyeli ile ilgili herhangi bir durum ifade edilmeli ve detaylı bir açıklama ve bu potansiyelin doğada varlığının kavramsal olduğunu belirten veya buna benzer bir açıklama yer almalıdır. Bir Maden Kaynağını tahmin etmek için yetersiz arama yapılmışsa ve ilave aramalarla bir Maden Kaynağının tespit edilebileceği Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 13
durumlarda). Bir Arama Hedefinin tonajı veya tenörü, Kamuoyu Raporunda kesinlikle ana başlık olarak gösterilmemelidir. Eğer bir Kamuoyu Raporu, bir Arama Hedefi içeriyor ise, aranan hedefin yeterliliğini ve uygulamasını takip edebilmek amacıyla programlanan arama faaliyetleri ayrıntılı olarak açıklanmalı ve bu faaliyetlerin bitmesi beklenen zaman belirtilmelidir. Eğer bir Arama Hedefi, resimsel (örneğin kesitler veya haritalar) veya grafiksel olarak gösteriliyorsa, yukarıda gereksinimlerini karşılayan bir metin eklenmelidir. Arama Hedefi içeren bir Kamuoyu Raporu, Uzman Kişinin sorumluluk aldığını gösteren bir içerikle birlikte verilmelidir. Bir Arama Hedefine ilişkin bütün açıklamaların arama sonuçlarına veya önerilen arama programlarına dayalı olup olmadığının açıklığa kavuşturulması gerekmektedir. Arama Hedefinin tonajına ve tenörüne ait bilgilerin yaklaşık olarak temsil edilmesi gerekir. Açıklama metni, Arama Hedefini tanımlamak için kullanılan tenör ve tonaj aralıklarını belirlemek için kullanılan sürecin bir açıklamasını içermelidir. Arama sonuçlarına dayalı bir Arama Hedefi için, mevcut sondaj kuyularına ait açıklama veya numune alma aralığı veya ilgili plan ve bölümleri içeren, arama verileri ve sonuçlarının niteliğini belirten bir özet bulunmalıdır. Arama Hedefi ile ilgili herhangi bir çizelgede değişiklik olduğunda, Uzman Kişinin potansiyel ölçeği veya arama faaliyetlerinden kaynaklanan kaliteyi değiştirecek herhangi bir maddeyi tartışmaya açması gerekir. Maden Arama Raporu Hazırlanması 18. Maden Arama Sonuçları, bir arama programı sonucunda elde edilen ve yatırımcılar için yararlı olabilecek veri ve bilgileri içerir. Maden Arama Sonuçları, Maden Kaynakları veya Rezervlerinin kamuoyuna açıklanmasında kullanılabilir veya kullanılmayabilir. Elde edilen verilerin makul tonaj ve tenör tahminlerinin yapılabilmesine yeterli olmadığı aramanın başlangıç aşamasında, bu tür bilgilerin raporlanması genel olarak rastlanılan bir durumdur. Eğer bir şirket, Maden ve/veya Cevher Rezervi olarak sınıflandırılamayan bir cevherleşmeyi rapor ediyorsa, tonaj ve ortalama tenör hesabı, eğer Madde 17 de anlatılan durumla örtüşmüyorsa ve o maddedeki zorunlulukları tam olarak karşılamıyorsa cevherleşme rezerv ile ilişkilendirilmemelidir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 14
Maden Arama Sonuçları; mostralardan alınan kaya numunelerin analiz sonuçlarını, sondaj karotlarından belirli aralıklarda alınan numunelerin analiz sonuçlarını, jeokimyasal sonuç ve değerlendirmeleri ve jeofizik ölçüm sonuçlarını içerir. 19. Maden Arama Sonuçları, bilimsel bir dayanağı olmaksızın potansiyel ekonomik cevherleşmenin keşfedilmiş olduğunu ima edecek şekilde sunulmamalıdır. Eğer cevherleşmenin gerçek yayılımı raporlanamıyorsa, ona uygun bir sınıflama kamuoyu raporundan belirlenmelidir. Analiz sonuçları ve analitik sonuçlar raporlanırken, Uzman Kişi tarafından aşağıda belirtilen yöntemlerden en uygunu seçilerek kullanılmalıdır; - Numune alma aralıklarına göre, bütün sonuçların listelenmesi (kütle numune alınan durumlarda, numunenin boyutu) veya cevherli zonlara ait ortalama tenörün belirtilmesi (tenörün nasıl tahmin edildiği açıkça belirtilmelidir), veya - Şemalar ve jeolojik yapıyı açıklamak amacıyla hazırlanan haritalar rapora dahil edilmelidir. Bunlar, raporda bulunmalıdır. Rapor, sadece sondaj kuyusunun vaziyet planı veya kesitlerle sınırlı olmamalıdır. Seçilmiş analiz sonuçları, seçilmiş sondaj kuyuları, tavalama (tavada yıkama) yöntemiyle elde edilmiş konsantre veya süperjen olarak zenginleşmiş toprak veya yüzey numunelerinin analiz sonuçlarını bir bütünün parçası olarak değerlendirmeden raporlamak kabul edilemeyecek bir durumdur. Bu çalışmalardan, Maden Kaynak veya Rezerv sınıfını veya tahminini etkilemesi öngörülmeyenlere kamuoyu raporunda yer verilmemelidir. Eğer, hangi konunun hangi ölçekte raporlanması gerektiği ile ilgili bir şüphe varsa, çok az bilgi vermektense çok bilgi verip hata yapmak daha iyidir. Maden Kaynak veya Rezerv tahminlerinin gerçek değerin üzerinde veya altında belirtilmesine yol açabilecek düzeydeki herhangi bir belirsizliğin Şeffaflık, Kapsamlılık ve Yeterlilik ilkelerine (Madde 4 ve 5) uygun olarak açıklanması gerekmektedir. Bir Kamuoyu Raporu hazırlanırken, bu kılavuzun ilgili bölümlerinde ve ekinde belirtilen her madde üzerine yorum yapılması gerekli değildir. Ancak, okuyucunun anlamasını veya rapor edilen sonuçların veya tahminlerin yorumlanmasını etkileyebilecek maddelerin tartışılması gerekmektedir. Arama Sonuçlarının sunumu, Maden Kaynak veya Rezerv tahmininin güvenilirliği yetersiz veya belirsiz verilerle yapılıp yapılmadığının yorumlanması açısından önemlidir. Mümkünse hazırlanan rapor ayrıntılı olmalıdır. Arama Sonuçlarının ayrıntılı bir raporunun hazırlanmasının o an için mümkün olmadığı durumlarda hazırlanan rapor, yanıltıcı ifadeler içermemelidir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 15
Maden Kaynak Tahmini ve Raporlanması 20. Maden Kaynağı, yerkabuğu içerisinde veya üzerinde (yeryüzeyinde) ekonomik açıdan ilgi duyulan bir malzemenin, son değerlendirmede ekonomik üretim için uygun görülen nitelik ve nicelikteki zenginleşmesi veya zuhurudur. Bir Maden Kaynağının konumu, niceliği, tenörü, devamlılığı ve diğer jeolojik özellikleri, kanıtlarla ortaya konulmuş, tahmin edilmiş veya yorumlanmıştır. Maden Kaynakları, artan jeolojik güvenilirlilik sırasına göre, Mümkün, Muhtemel ve Görünür olarak 3 alt sınıfa ayrılır. Maden Kaynakları ile ilgili olarak hazırlanan tüm raporlar, kaynak sınıflandırılmasına bakılmaksızın makul üretim beklentilerinden (beklentileri birebir karşılaması şart değildir) bahsetmek durumundadır. Nihai değerlendirme sonucunda, bir maden yatağının makul üretim için uygun bulunan kısımları, Maden Kaynaklarına dahil edilmemelidir. Makul beklentilerin temelinde ekonomik konular bulunmaktadır ve bu konular Uzman Kişi tarafından Çizelge 1 de listelenen kriterler kullanılarak Kamuoyu Raporunda ele alınmalıdır. Makul beklentilerin açıklanması, teknik ve ekonomik destek için uygulanan varsayımları da içermelidir. Maden Kaynaklarının ekonomik potansiyelinin belirlenmesi ve doğruluğu onaylanmamış inceleme ve varsayımlara dayanıyorsa, bu durumun Uzman Kişi tarafından Kamuoyu Raporunda açıklanması son derece önemlidir. Maden Kaynaklarının tahmini için gerekli olan jeolojik kanıtlar ve bilgiler; Mümkün, Muhtemel ve Görünür Maden Kaynaklarını sınıflandırmak için jeolojik, kimyasal, fiziksel ve maden oluşumundaki mineralojik karmaşıklığı örnekleyecek veriler ve aralıkları içermelidir. Bir Maden Kaynağı, numune bilgileri olmadan tahmin edilemez. Maden Kaynağı terimi, arama ve numune alımı sonucunda tanımlanmış ve tahmin edilmiş olan, Etkileyici Faktörlerin uygulanmasıyla Maden Rezervlerine dönüştürülebilen cevherleşmiş malzemeyi (atıklar ve pasalar dahil) kapsar. Nihai incelemede ekonomik üretim için makul ümit verme terimi, Uzman Kişi tarafından ekonomik üretimi olası etkileyecek teknik ve ekonomik faktörler bakımından bir ön değerlendirmenin (madencilik parametreleri dahil) yapılmış olmasını ifade eder. Başka bir ifade ile; Maden Kaynağı, sınır tenörlere, muhtemel madencilik boyutlarına, lokasyona veya devamlılığa bakılmaksızın sondajla aranmış veya örneklenmiş tüm cevherleşmenin bir envanteri değildir. Kabul edilebilir ve uygun teknik ve ekonomik koşullar altında, ekonomik olarak tümü veya bir kısmı üretilebilecek gerçekçi bir cevherleşme envanteridir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 16
Maden Kaynaklarının yeterli boyutta cevher kütlelerini kapsaması ve en uygun madencilik yaklaşımına elverişli devamlılığı sağlayabilmesi için, seçilmiş sınır tenörün altındaki malzeme de Maden Kaynağı tahminlerine Uzman Kişi tarafından uygun görülmesi durumunda dahil edilebilir. Bu şekilde düşük tenörlü kısımların da dahil edildiği, Maden Kaynakları tahmin raporlarında açıkça belirtilmelidir. Dahil edilen malzemenin yaratacağı herhangi bir sorun varsa, Kamuoyu Raporunda bu durum hakkında yorumlara yer verilmelidir. Nihai incelemede kelimesinin yorumu, söz konusu maden veya cevherin bolluğuna bağlı olarak değişebilir. Örneğin birçok kömür, demir cevheri, boksit veya diğer kütle mineraller veya madenler için Nihai incelemede ekonomik üretim " kavramını 50 yıldan fazla bir dönemi kapsayan zaman olarak ifade etmek uygun olabilir. Bununla birlikte altın yataklarının çoğu için aynı kavramın kullanılması, olağan olarak 10-15 yıl ve sık olarak çok daha kısa bir zaman dönemi ile sınırlıdır. Tahmin yapmak amacıyla, verilere yapılan herhangi bir müdahale (bazı değerleri hesaba katmama, katsayı uygulama vb.) Kamuoyu Raporunda açıkça ifade edilmeli ve açıklanmalıdır. Bazı raporlarda (kömür raporları, devlete sunulan Maden Arama Raporları ve diğer yatırım amaçlarına dönük bilgiler içermeyen raporlar vb.), nihai incelemede ekonomik üretim için yeterli ümit vermeyen bazı malzemeler de dahil bütün cevherleşmenin bildirilmesi istenebilir. Bu tür cevherleşme tahminleri, MK-14 Maden Raporu Hazırlama Kılavuzuna göre Maden Kaynağı veya Rezervi olarak nitelendirilmez (Madde 6 ve 42 ye bakınız) ve bu durumun ilgili raporlarda açıkça belirtilmesi gereklidir. 21. Mümkün Maden Kaynağı ; jeolojik kanıtlar ve numuneler baz alınarak, miktarı ve tenörü (veya kalitesi) tahmin edilen bir Maden Kaynağının parçasıdır. Jeolojik kanıtlar, bir madenin varlığına işaret etmesi açısından yeterlidir. Fakat, jeolojik yapı ve tenörün (veya kalitenin) sürekliliğini doğrulamaz. Bu kanıtlar; mostralar, yarmalar, araştırma çukurları ve sondaj kuyularında vb. yapılan gözlemlere ve uygun yöntemlerle alınan numunelere ve alınan numuneler üzerinde yaptırılan analiz sonuçlarına dayanmaktadır. Mümkün Maden Kaynağı, Muhtemel Maden Kaynağına uygulanandan daha düşük güvenirlilik seviyesine sahiptir ve bir Maden Rezervi ile karıştırılmamalıdır. Mümkün Maden Kaynaklarının büyük bölümünün, sürekli arama sonucunda Muhtemel Maden Kaynağına dönüştürülebileceği ümit edilebilir. Rapor okuyucusunun aramadaki riskleri değerlendirmesi açısından, Mümkün Maden Kaynağında aramanın ağırlıklı olarak hangi kısımlarda yapılacağı yeterli ve destekleyici bilgiler ile birlikte sunulmalıdır. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 17
Mümkün Maden Kaynağının nerede olduğu, tanımlanmış numune aralığı ve cevherleşme şekli dikkate alınarak sunulmalıdır. Rapor, okuyucuyu bilgilendirmek için yeterli bilgi içermelidir. Bunlardan bazıları: - Numune noktaları ile tahmin edilen kaynak noktaları arasındaki maksimum mesafe, - Elde edilen verilere dayalı kaynağın oranı, - Belirli limitlere kadar hesaplanan kaynağın temeli, - Mümkün Maden Kaynağının tahmin edilen kısmının şematik bir gösterimi. Bu kaynak sınıfı, sınırlı ölçümlere ve numune alma işlemine dayanılarak varlığı kanıtlanmış, fakat jeolojik yapı ve/veya tenör devamlılığını güvenilir şekilde yorumlayabilmek için verilerin yetersiz olduğu bir mineral zenginleşmesine veya zuhuruna ilişkin durumları kapsar. Genellikle, Mümkün Maden Kaynaklarının büyük bölümünün sürekli arama sonucunda Muhtemel Maden Kaynağına dönüşeceği ümit edilebilir. Ancak, Mümkün Maden Kaynaklarının belirsiz olması nedeniyle böyle bir dönüşümün her zaman ortaya çıkacağını düşünmek yanlış olur. Mümkün Maden Kaynaklarının tahminindeki güvenilirlik oranı, Önfizibilite (Madde 39) ve Fizibilite (Madde 40) çalışmalarının sonuçları, detaylı planlama için kullanılacak teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasına izin vermemektedir. Bu nedenle, Mümkün Kaynak ile herhangi bir Maden Rezervi sınıfı arasında doğrudan bir bağlantı yoktur (Şekil 1'e bakınız). Bu sınıf, Kapsamlı teknik ve ekonomik çalışmalara konu edildiğinde dikkatli olunmalıdır. 22. Muhtemel Maden Kaynağı ; bir Maden Kaynağının miktarı, tenörü (veya kalitesi) yoğunluğu, şekli ve fiziksel özellikleri detaylı maden planlama aşamasında yapılan ekonomik olarak işletilebilirlik değerlendirmesi için makul bir güvenirlilik seviyesinde tahmin edilmiş Maden Kaynağının bir kısmıdır. Mostralar, yarmalar, araştırma çukurları ve sondaj kuyularında vb. yapılan gözlemlere ve uygun yöntemlerle alınan numunelere ve alınan numuneler üzerinde yaptırılan analiz sonuçlarına dayanır. Güvenilir ve ayrıntılı jeolojik bulgular ve toplanan numune noktaları arasındaki mesafe, jeolojik yapı ve tenör (veya kalite) sürekliliğini kanıtlamaya yeterli olarak kabul edilebilir. Muhtemel Maden Kaynağı, Görünür Maden Kaynağına uygulanandan daha düşük güvenirlilik düzeyine sahiptir ve sadece Muhtemel Maden Rezervine dönüştürülebilir. Cevherleşmenin Görünür Maden Kaynağı olarak kabul edilmesi için verilerin kalitesi, miktar ve dağılımının, jeolojik oluşumun Uzman Kişi (UK) tarafından güvenli olarak yorumlanabilmesine ve cevherleşmenin jeolojik devamlılığı olduğunun kabul edilmesine izin verecek şekilde olmasını gerektirir. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 18
Muhtemel Maden Kaynaklarının tahminindeki güvenilirlik oranı, Madde 37 ve 40 da tanımlanan teknik ve ekonomik çalışmalar kapsamında Etkileyici Faktörlerin uygulanmasına izin ve ekonomik işletilebilirliğin Uzman Kişi tarafından değerlendirilebilmesine imkan vermektedir. 23. Görünür Maden Kaynağı ; bir Maden Kaynağının miktarı, tenörü (veya kalitesi), yoğunluğu, şekli ve fiziksel özellikleri detaylı maden planlama aşamasında yapılan ekonomik olarak işletilebilirlik değerlendirmesi için makul bir güvenirlilik seviyesinde tahmin edilmiş Maden Kaynağının bir kısmıdır. Mostralar, yarmalar, araştırma çukurları ve sondaj kuyularında vb. yapılan gözlemlere ve uygun yöntemlerle alınan numunelere ve alınan numuneler üzerinde yaptırılan analiz sonuçlarına dayanır. Güvenilir ve ayrıntılı jeolojik bulgular ve toplanan numune noktaları arasındaki mesafe, jeolojik yapı ve tenör (veya kalite) devamlılığını kanıtlamaya yeterli olarak kabul edilebilir. Görünür Maden Kaynağı, Muhtemel ve Mümkün Maden Kaynaklarına oranla daha yüksek bir güven seviyesine sahiptir. Bu Kaynak, Muhtemel Maden Rezervine veya belli şartlar altında Görünür Maden Rezervine dönüştürülebilir. Bir Görünür Maden Kaynağı; veri kalitesi, miktarı ve dağılımı Uzman Kişinin cevherleşmenin tonaj ve tenörünü şüphe bırakmayacak şekilde, gerçeğe yakın oranda belirleyebilmesine yeterli olmasını gerektirir. Tahmindeki herhangi bir değişiklik, ekonomik işletilebilirliği önemli ölçüde etkilemeyecektir. Bu sınıf, maden yatağının jeolojisi açık olarak anlaşıldığı için Muhtemel Maden Kaynağından daha yüksek güvenirliliğe sahiptir. Görünür Maden Kaynaklarının tahminindeki yüksek güvenilirlilik, Madde 37 ve 40 da tanımlanan teknik ve ekonomik çalışmaların sonuçları, Etkileyici Faktörlerin uygulanmasına izin ve ekonomik işletilebilirliğin Uzman Kişi (UK) tarafından değerlendirilebilmesine imkan vermektedir. Görünür Maden Kaynağı, Etkileyici Faktörlerdeki güven düzeyine (Etkileyici Faktörlerin yüksek güvenilirliği şarttır) bağlı olarak Görünür Maden Rezervine dönüştürülebilir. Etkileyici Faktörlerin düşük güvenilirlikli olması durumunda (maden planlamasının olmaması durumunda, bir yeraltı madenindeki topuklar veya yüksek işletme maliyetleri vb.) dönüştürülemez. 24. Maden Kaynağının uygun sınıf seçimi, eldeki mevcut verilerin niceliğine, dağılımına, kalitesine ve verilere ilişkin güvenilirlik seviyesine bağlıdır. Uygun Maden Kaynağı sınıfı, sadece Uzman Kişi veya kişiler tarafından tayin edilmelidir. Maden Kaynağı sınıflandırması mevcut veri sayısı, dağılımı, kalitesi ve güvenilirliğine bağlıdır. Maden Kaynak sınıfı, sadece Uzman Kişi veya kişiler tarafından tespit edilmesi gereken zor bir Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 19
konudur. Uzman Kişi (UK), Maden Kaynağı tahmininin güvenilirliği ile sınıflandırması için Çizelge- 1 deki bilgileri rehber edinmelidir. Uzman Kişi, Görünür Maden Kaynakları ile Muhtemel Maden Kaynakları arasında karar verirken Madde 22 ve 23 de verilen jeolojik yapı ve tenör devamlılığına ilişkin iki tanımdaki cümlelere ek olarak, Görünür Maden Kaynağı tanımında kullanılan "... tahminde herhangi bir değişim olması, potansiyel ekonomik işletilebilirliği önemli ölçüde etkilemeyecektir" cümlesini göz önünde bulundurmalıdır. Muhtemel Maden Kaynakları ile Mümkün Maden Kaynakları arasında karar verirken, Uzman Kişinin, Madde 20 ve 21 de verilen jeolojik yapı ve tenör devamlılığına ilişkin iki tanımdaki cümlelere ek olarak, Muhtemel Maden Kaynağı tanımında kullanılan Tahminindeki güvenilirlik oranı, Etkileyici Faktörlerin uygulanması için yeterli güvenilirliğe sahiptir ve yatağın maden planlama ve ekonomik işletilebilirliğinin değerlendirilmesini olanaklı kılmaktadır. cümlesini dikkate alması gerekir. Bu durum, Kılavuzdaki Mümkün Maden Kaynakları tanımı ile çelişkilidir. Mümkün Maden Kaynaklarının tahminindeki güvenilirlik oranı Önfizibilite (Madde 39) ve Fizibilite (Madde 40) çalışmalarının sonuçları, detaylı planlama için kullanılacak teknik ve ekonomik parametrelerin uygulanmasına izin vermemektedir. Bu durumun, kapsamlı teknik ve ekonomik çalışmalara konu edilmesinde dikkatli davranılmalıdır. Uzman Kişi, jeolojik yapı ve tenör devamlılığını değerlendirirken, cevherleşme tipi ve alt sınır tenör değerini de göz önünde bulundurmalıdır. Tahminde kullanılan alt sınır tenör değeri, cevherleşme tipi ile ilişkili olarak gerçekçi bir biçimde seçilmelidir. 25. Maden Kaynak tahminleri, kaynağın konumu, şekli ve devamlılığı hakkındaki sınırlı bilgilerin yorumuna ve eldeki numune sonuçlarına bağlı ve kesin olmayan tahminlerdir. Mutlak bir hesaplama değildir. Tonaj ve tenör değerleri rapor edilirken, sayılar yuvarlatılarak ve Mümkün Maden Kaynakları söz konusu olduğunda yaklaşık olarak gibi nitelemelerle birlikte ifade edilerek tahmin doğruluğunun seviyesi yansıtılmalıdır. Bir Maden Kaynak tahmininin kesin olmayan doğasını vurgulamak için, nihai sonuçlardan daima tahmin olarak söz edilmesi ve hesaplama denilmemesi tavsiye edilir. Çoğu durumda, noktadan sonraki ikinci sayının yuvarlatılması yeterlidir. Örneğin % 8.23 tenörde 10.863.000 ton, % 8.2 tenörde 11 milyon ton olarak ifade edilmelidir. Bununla birlikte, bazen tahmin belirsizliğini uygun olarak yansıtmak için noktadan sonraki ilk sayınında yuvarlatılması gerekebilir. Bu durum, genellikle Mümkün Maden Kaynakları ile ilişkili bir durumdur. Uzman Kişi tarafından uygun bulunursa, en azından numune alma, analitik ve tahmin hatalarını dikkate alarak Maden Kaynak tahminlerinin doğruluğu ve/veya güven derecesi tartışmaya açılmadır. Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 20
Belgede, bu durumun genel veya kısmi tahminlerle ilişkili olup olmadığı, eğer kısmi ise ilgili tonaj veya hacmin belirtilmesi gerekmektedir. Eğer, doğruluk ve/veya güven derecesi belgelenemiyorsa, belirsizlikler hakkında nitel bir tartışma raporda belirtilmelidir (Çizelge 1 e bakınız). Bu durumda, olasılıklı tahminlerin kullanılması tavsiye edilir. 26. Maden Kaynağı Kamuoyu Raporlarında, Maden Kaynağının sınıfı Mümkün, Muhtemel veya "Görünür sınıflardan biri veya birkaçı ile belirtilmelidir. Raporlarda, her bir sınıfa ait detaylar ayrı ayrı belirtilmedikçe, iki veya daha fazla sınıfı birleştirerek (bir arada) Maden Kaynak tahminleri sunulamaz. Tonaj ve tenör değerleri de sunulmadıkça, bir Maden kaynağı sadece mineral veya metal içeriği olarak rapor edilemez. Maden Kaynaklan, Maden Rezervleriyle birlikte aynı grupta toplanamaz. Kılavuz kapsamı dışındaki tonaj ve tenörlerle ilgili raporlar, eğer Madde 18 de yer alan duruma uymuyorsa bu kılavuz kapsamında yayınlanamazlar. Bu tür raporlara, izin verilmesi için söz konusu maddenin ortaya koyduğu bütün şartlara uyulması gerekir. Kılavuz kapsamı dışındaki tonaj ve tenör tahminleri, şirketiçi kullanımlarda faydalı olabilir. Ancak, Kamuoyu Raporlarına bunların dahil edilmesi karışıklık yaratır. 27. İlk defa hazırlanan veya son yayınlandığı tarihten itibaren içeriğinde değişiklik yapılan bir Maden Kaynağı Kamuoyu Raporunda, Çizelge 1 de bulunan ilgili bölümler özet halinde sunulmalıdır. Raporda sunulan herhangi bir açıklama veya bildirim, bu çizelgedeki kriterlerden herhangi birisini içermiyorsa neden içermediği konusunda özet bir açıklama bulunmalıdır. İlk defa hazırlanan veya son yayınlandığı tarihten itibaren içeriğinde değişiklik yapılan (sınıflandırma değişiklikleri de dahil) bir Maden Kaynağı Kamuoyu Raporunda, yatırımcıların değişikliklerden haberdar olması için şeffaf bir tartışma ortamına ihtiyaç vardır. Madde 4 ve 5 te belirtildiği gibi, yatırımcılar veya danışmanlarının Uzman Kişiden istedikleri yorumlar, ise, neden? sorusuna dayalı Çizelge 1 deki kriterlerle ilişkilidir. Kılavuz, Çizelge 1 deki ilgili bölümlere karşılık gelen raporlamayı belirtir. Mevcut bir Kamuoyu Raporunun, Bölüm 1 ve 2 ile ilgili konuları içerdiği varsayımına dayanılarak Bölüm 3 teki raporlamaya karşılık geleceği düşünülebilir ve bu rapor referans olarak gösterilebilir. Eğer, durum böyle değilse ilgili bölümler, Kamuoyu Raporuna dahil edilmelidir. Çizelge 1 deki kriterlere karşılık gelen teknik özet, Kamuoyu Raporun ekinde sunulmalıdır. Maden Kaynaklarının tahminini etkileyen çözülmemiş potansiyel sorunlar da raporda yer almalıdır (yeterli sayıda ve kalitede olmayan numune, laboratuvar sonuçlarının tekrarlanabilirlik sorunu, kütle Jeoloji ve Jeofizik Mühendisleri Derneği www.jeoder.org.tr 21