Vadeli İşlem Sözleşmeleri ve VOB OCAK 2009 www.vob.org.tr
VOB da Alınıp Satılan Şey Nedir? Vadeli İşlem Sözleşmeleri Opsiyon Sözleşmeleri Türev Araçlar
Bu Sözleşmeler Hangi Amaçlarla Kullanılır? KORUNMACILAR: Fon yöneticileri, il i üreticiler (çiftciler), sanayiciler, portföyünde hazine bonosu, hisse senedi, döviz bulunduran bireysel yatırımcılar, ihracatcılar, ithalatcılar, vb. Vadeli işlem sözleşmeleri ÜÇ AMAÇLA kullanılır: KORUNMA, YATIRIM, ve ARBİTRAJ YATIRIMCILAR (Spekülatörler): Yatırım amaçlı işlem Byapan herkes. ARBİTRAJCILAR Farklı piyasalardaki fiyat farklılıklarından kar elde etmek isteyenler
Vadeli İşlem Sözleşmesi Nedir? Vadeli İşlem Sözleşmesi, ş belirli bir miktar, kalite ve koşullarla standartlaştırılmış bir malın, menkul değerin, göstergenin ya da yabancı paranın, işlem anında o vadeli işlem borsasında piyasa güçlerince belirlenen fiyattan, gelecekte belirli bir tarihte, yerde ve koşullarda satın ve teslim alınmasını ve teslim edilmesini i i içeren yasal olarak bağlayıcı sözleşmedir.
Birçok Farklı Dayanak Varlık Döviz Faiz Euro/Dolar Japon Yeni/Dolar Kanada Doları/ABD Doları Hazine Bonosu Eurodolar Euroyen Enerji Ham Petrol Doğal Gaz Kalorifer Yakıtı Dow Jones Endeks S&P 500 Nasdaq 100 Altın Pamuk Metaller Gümüş Tarımsal Buğday Soya Fasulyesi Hayvansal Canlı Sığır Süt Alüminyum Tereyağı
VOB da İşlem Gören Sözleşmeler Şu an itibariyle ülkemizde reel sektörün ve finansal piyasaların ihtiyaç duyduğu emtiaya ve finansal ürünlere dayalı 8 farklı vadeli işlem sözleşmesi Borsa da alınıp satılmaktadır: Döviz (Dolar/TL, Euro/TL) Hisse Senedi Endeksi (İMKB 30-100 Endeksi) Faiz (Gösterge) Emtia (Pamuk, Buğday, Altın)
VOB da Kimler İşlem Yapabilir? Bir vadeli borsa, üye kuruluşlardan oluşur. VOB da üyeliğe kabul 3 adet potansiyel üye kategorisi arasından yapılmıştır: TSPAKB üyesi aracı kurumlar TSPAKB üyesi bankalar TSPAKB üyesi vadeli işlemler aracılık şirketleri VOB un herhangi bir üyesinde hesap açtıran müşteri işlem yapabilmektedir. Ocak 2009 itibariyle VOB un üye sayısı 87 dir. Aracı Kuruluş
VOB da İşlem Saatleri Nasıldır? Tüm İş Günlerinde... 17:25 te uzlaşma fiyatları ilan edilir ve teminat tamamlama çağrıları yapılır. Teminat tamamlamaların ertesi gün saat 14:30 a kadar yapılması beklenir.
Sözleşme Büyüklüğü VOB-TLDolar/TLEuro Vadeli İşlem Sözleşmesi 1.000 ABD Doları / 1.000 Euro Kotasyon Şekli 1 ABD Doları'nın/1 Euro nun Türk Lirası cinsinden i değeriğ virgülden sonra dört basamak halinde kote edilir (örn. 1,4155 TL veya 1,4160 TL). Fiyat Adımı 0,0005 (Minumum fiyat adımının değeri 0,5 TL'ye karşılık gelir.) Vade Ayları Günlük Fiyat Hareket Sınırı Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Bu üç vade ayından biri Aralık ayı değilse, ğ Aralık ayı ayrıca işleme ş açılır. Baz fiyatın % +/-10 udur. Başlangıç Teminatı 180 TL / 240 TL Sürdürme Teminatı Başlangıç teminatının%75 i t (135 TL / 180 TL) Son İşlem Günü Her vade ayının son iş günü Uzlaşma Şekli Pozisyon Limiti Nakdi Uzlaşma 20.000 kontrat sabit, üzeri açık pozisyonunun %10 u ile sınırlı *2005/21 sayılı genelge hükümleri çerçevesinde gerekli şartları taşıyan üyeler için üst paragrafta belirtilen mutlak pozisyon limiti 50.000 adet olarak uygulanır.
Vadeli İşlem Sözleşmesi İşleyiş Dört farklı vadede VOB sözleşmesi Ocak Şubat Mart Nisan Mayıs Haziran Temmuz Ağustos Eylül Ekim Kasım 2009 Aralık Sözleşmede pozisyonun alındığı tarih Sözleşmenin vade tarihi Pozisyonunun ters işlemle kapatılabileceği veya yeni pozisyonların alınabileceği zaman aralığı ğ Sözleşme büyüklüğünün %10 u kadar bir başlangıç teminatı yatırılarak pozisyon açılır. İlk pozisyon alım yönlü olabildiği gibi satım yönlü de olabilir.
Sözleşme Almak/Satmak Pozisyon alınırken sözleşmeyi alan taraf uzun, satan tarafsa kısa pozisyon sahibi olarak tanımlanır. Bir sözleşmenin bir hesap tarafından alınması ve bir diğer hesap tarafından satılması bir açık pozisyon oluşturur. Açık pozisyon her sözleşmenin her vadesindeki toplam uzun veya toplam kısa pozisyondur. Yatırım amaçlı işlemlerde uzun taraf alınan sözleşmenin fiyatının yukarı gitmesini beklerken, kısa taraf fiyatın aşağı doğru gitmesini ister. K l i l l d fi tl ğ k it i ö li Korunma amaçlı işlemlerde fiyatların aşağı veya yukarı gitmesi önemli değildir. Fiyat önceden zaten sabitlenmiştir (spot piyasadaki zarar veya kar, vadeli borsadaki kar veya zarar ile birbirlerini eşitleyecek ve fiyat sabitlenecektir.)
29/01/2009
30/01/2009 Yatırımcı Şubat 2009 vadeli sözleşmeden gün sonu uzlaşma fiyatı olan 1,6375 fiyatla 10 tane satın alır. Oluşan kar/zarar: (1,6475-1,6375)*1.000=10TL/sözleşme Sözleşmeyi Satan Taraf: 10 TL Zarar Sözleşmeyi Alan Taraf: 10 TL Kar Eğer 10 sözleşme alınmış veya satılmış olsa idi: 10*10 TL=100 TL kar veya zarar
Teminatlar ve Farklı Senaryolar Senaryolar I II Sürdürme Teminatı Başlangıç Teminatı II. I. Dolar Yatırımcı kuru 1,50 den TL den %10 IV. III. yukarı Dolar Dolar 180 fırlar. kurunun TL kurunun teminat Kurun düşüşü 1,65 e ş 65 den ş çıkmasıyla devam 1,62 a yatırarak eder. düşmesiyle yatırımcı sözleşme Uzlaşma 150 TL kara fiyatı yatırımcı geçer büyüklüğü 1,58 ve TL 30 bu olup, 1000 miktarı $ olan VİS alınır TL zarar çeker. teminat, eder bir Teminat adet ve sürdürme teminatı Aralık yeniden vadeli 150180 TL TL teminatının ye işlem gelir. düşer. sözleşmesi Kaldıraç altına, 110 etkisi alır TL sayesinde düşer. (uzun neredeyse pozisyon). %85 e yakın bir kazanç. Çekilebilir Teminat 150 TL lik kar çekilir III 30 TL zarar $/TL 1,65 1,62 IV 70 TL eklenerek başlangıç teminatına çekilir. 1,58 1,50 I II III IV Teminat 110 135 150 180 330 (TL)
Korunma Amaçlı Kullanım (Döviz İçin) 1) Uzun Korunma: Yb Yabancı bir para birimi i i cinsinden i ileride id gerçekleşecek k olan girdi maliyetlerinin parite değişimlerinden dolayı artmasını önlemek amacıyla döviz vadeli işlem sözleşmesinde uzun pozisyon alınarak korunma sağlanır. 2) K K 2) Kısa Korunma: Elde bulunan başka bir para cinsinden olan portföyün ileride paritedeki oluşabilecek ters dalgalanmalar nedeniyle değerini korumak amacıyla döviz vadeli işlem sözleşmesinde kısa pozisyon alınır.
Otomotiv Sektöründe 1 Faaliyet Gösteren Bir Şirket Şirketimiz hammadde ihtiyacı doğrultusunda Kasım 2008 itibarıyla 100 Bin USD lik ithalat yapmıştır. ş Ödemeyi Şubat 2009 sonunda gerçekleştirecektir. İthalatçı kurun yukarı gitmesinden endişe duymaktadır! USD spot kuru 4 Kasım 2008 de 1,5360 TL dir. Şubat 2009 vadeli sözleşme VOB da yine aynı gün 1,6080 TL dir. Şirketin Şubat 2009 sonunda ithalat ödemesi için ABD Dolarına ihtiyacı vardır.
İthalatçının Problemi İthalat Ödemesi (ABD Doları) Dolar Kuru (TL) İthalat Ödemesi (TL) 100.000 2,0000 200,000 100.000 1,6000 160,000 100.000000 1,4000 140,000000 100.000 1,2000 120,000 ÇÖZÜM: VADELİ İŞLEM SÖZLEŞMESİ
Vadeli İşlem Sözleşmesi Kullanımı Sözleşme Büyüklüğü 1.000USD Kar/Zarar: 1,8000-1,6080=0,192 olan 100 adet sözleşme 0,192*1.000=192 000 TL/sözleşme 1,6080 TL den alınır: 192*100=19.200 TL (100 adet sözleşme) Spot (Vade Sonu) Dolar Kuru (TL) Vadeli Kar/Zarar Spotta Dolar Alışı (TL) İthalat Ödemesi (TL) 2,0000 39.200 200,000 160.800 1,8000 19.200 180,000000 160.800 1,4000-20.800 140,000 160.800 1,2000-40.800 120,000 160.800 Vadeli İşlem Sözleşmesi Kullanımıyla Makine Parçasının Fiyatı Sabitlenmiştir!!!
Tekstil Ürünü İhraç Eden Bir 2 Şirket 2008 yılının Kasım ayında şirketimiz ihracat bedeli olarak 100bin ABD Dolarını 3 ay sonra tahsil etmek üzere (2008 Şubat sonu) ihracat bağlantısı yapar. İhracatçı kurun aşağı gitmesinden endişe duymaktadır! Satılan malın maliyeti TL cinsindendir ve 130bin TL olarak gerçekleşmiştir. 4 Kasım günü VOB da işlem gören Şubat 2009 vadeli ABD Doları/TL sözleşmesi 1,6000 den işlem görmektedir. Aynı anda spot kur da 1,5500TL dir.
İhracatçının Problemi Döviz kurunun artması veya azalması şirketimizin vergi öncesi net karına direkt etki etmektedir. Şirketin döviz kuru riski vardır. İhracat Bedeli Maliyet Dolar Gelir Vergi Öncesi (ABD Doları) (TL) Kuru (TL) (TL) Kar (TL) 100.000 130.000 1,8000 180.000 50.000 100.000 130.000 1,6000 160.000 30.000 100.000 130.000 1,4000 140.000 10.000 100.000 130.000 1,2000 120.000-10.000 ÇÖZÜM: VADELİ İ İŞLEM SÖZLEŞMESİŞ Sİ
Vadeli İşlem Sözleşmesi Kullanımı Sözleşme büyüklüğü 1.000USD olan 100 adet sözleşme 1,6000TL den satılır: Spot (Vade Sonu) Dolar Kuru (TL) Vadeli Kar/Zarar Maliyet Spotta Dolar Satışı Vergi Öncesi Net Kar/Zarar 1,8000-20.000 130.000 180.000 30,000 1,6000 0 130.000 160.000 30,000 1,4000 20.000 130.000 140.000 30,000 1,2000 40.000000 130.000000 120.000000 30,000000 Vadeli İşlem Sözleşmesi Kullanımıyla Vergi Öncesi Net Gelir Sabitlenmiştir!!! 1,6000-1,2000=0,4000 0,4000*1.000=400TL/sözleşme 400*100=40.000TL (100 sözleşme)
3 100 bin ABD Doları 1,3785 den Alınır Spot Piyasada Dolar Almak 100 bin ABD Doları 1,6890 den satılır 14/10/2008 24/10/2008 Pozisyon 1) 100 bin ABD Doları için 137.850 TL ye Kapatılmıştır ihtiyaç vardır. (100*1,3785=137.850TL). 2) 24 Ekim de kur 1,6890 a çıkar. Dolarlar bu kurdan bozdurulur. 3) Yatırımcımızın karı 31.050 TL dir. Bu da %22,5 lik bir kazanca karşılık gelmektedir.
3 Aynı İşlem VOB da Yapılsaydı! 100 Adet Aralık Vadeli VOB- FXUSD1207 sözleşmesi Pozisyon Kapatılır alınır (1,4155) (1,7400) Sözleşmenin Son İşlem Günü 14/10/2008 24/10/2008 31/12/2008 Pozisyon 1) 100 adet pozisyon açılmış olunur Kapatılmıştır (100*1,4155*1000=141.550TL). 2) 100 Sözleşme için 100*180=18.000TL teminat hesabına yatırılır. 3) İstenirse vade sonuna kadar beklenir, istenirse vade sonu gelmeden pozisyon ters işlemle kapatılır. 4) Yatırımcımızın beklentileri doğrultusunda ABD Doları TL karşısında değer kazanır ve yatırımcımız pozisyonunu 24 Ekim 2008 de kısa pozisyon alarak kapatır. 5) Elde edilen kar: (1,7400-1,4155)*1000*100=32.450TL 6) Kaldıraç etkisi sayesinde 1 aya yakın bir sürede %80 lik bir kazanç. 7) Ayrıca yatırılan teminatlarda bu süre zarfında nemalandırılacaktır.
100 bin ABD Doları Almak İçin! SPOT 100 bin ABD Dolar lık lık Pozisyon VOB 100.000*1,3785=137.850TL = 100*180=18.000TL 137.850-18.000=119.850TL 119 bin TL yi istediğiniz yatırım enstrumanında değerlendirebilirsiniz ğ (hisse senedi, faiz, vb.)
Küçük Teminatlar, Büyük Pozisyonlar... VOB ta küçük bir teminatla büyük pozisyonlar alabilirsiniz! Kısaca VOB a gelen bir yatırımcının pozisyon alabilmesi için alacağı pozisyonun değerinin yaklaşık %10 unu teminat olarak yatırması yeterlidir. Türev araçların bu özelliğine KALDIRAÇ ETKİSİ denmektedir.
VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesiş Sözleşme Büyüklüğü İMKB-30 ulusal hisse senedi fiyat endeksinin 1.000'e bölünmesinden sonra 100 TL ile çarpılması sonucu bulunan değer (İMKB-30 Endeksi /1.000)*100 TL (örn. 48,000*100 = 4.800 TL) Kotasyon Şekli Fiyat Adımı Vade Ayları Günlük Fiyat Hareket Sınırı Başlangıç Teminatı Sürdürme Teminatı Son İşlem Günü Uzlaşma Şekli Pozisyon Limiti İMKB-30 Endeksi'nin 1.000'e bölünmüş değeri virgülden sonra üç basamak halinde kote edilir (örn. 48,000). 0,025 (25 endeks puanı) (Minimum Fiyat Adımı Değeri = 2,5 TL) Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık. Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Baz fiyatın % +/-15 udur. 500 TL 375 TL Her vade ayının son iş günü Nakdi Uzlaşma 20.000 kontrat sabit, üzeri açık pozisyonunun %10 u ile sınırlı. Pozisyon limitleri hesap bazında uygulanır.
VOB-İMKB 30 Vadeli İşlem Sözleşmesi ş İle: Sadece yükselen piyasalarda değil, düşen piyasalarda da kar elde etme imkanı, Daha düşük ş bir ilk yatırımla daha yüksek bir yatırımın getirisinden yararlanma olanağı (kaldıraç), Katlanabileceğiniz kadar risk alma imkanı, Bireysel hisse senetlerindeki olumsuz gelişmelerden etkilenmeden bir işlemle 30 adet veya 100 adet hisse senedinin toplu fiyat seyrini yansıtan endekslerde işlem yapabilme olanağı, Ekonomide beklentileriniz doğrultusundağ yatırım kararlarınıza yön verme imkanı, Hisse senedi fiyat düşüşlerinden korunma imkanı.
4 Endeksi Aynı Zamanda Satabilirsiniz! 10 Adet Aralık Vadeli VOB- Pozisyon Kapatılır İMKB30 sözleşmesi satılır Sözleşmenin Son İşlem (36,800) (25,000) Günü 04/11/2008 22/11/2008 31/12/2008 Pozisyon 1) 10 adet pozisyon açılmış olunur Kapatılmıştır (10*36,800*100=36.800TL). 2) 10 Sözleşme için 10*500=5.000TL teminat hesabına yatırılır. 3) İstenirse vade sonuna kadar beklenir, istenirse vade sonu gelmeden pozisyon ters işlemle kapatılır. 4) Yatırımcımızın beklentileri doğrultusunda İMKB endeksi düşer ve yatırımcımız pozisyonunu 22 Kasım 2008 de uzun pozisyon alarak kapatır. 5) Elde edilen kar: (36,800-25,000)*100*10=11.800TL 6) Kaldıraç etkisi sayesinde bir aydan az bir süre içerisinde 2 kat bir kazanç. 7) Ayrıca yatırılan teminatlarda bu süre zarfında nemalandırılacaktır.
VOB-Altın Vadeli İşlem Sözleşmesiş Sözleşme Büyüklüğü Kotasyon Şekli Fiyat Adımı Vade Ayları Günlük Fiyat Hareketi Başlangıç ş Teminatı Sürdürme Teminatı Son İşlem Günü Uzlaşma Şekli Vade Sonu Uzlaşma Fiyatı Pozisyon Limiti 100 gram 995/1000 saflıkta rafine edilmiş külçe altın 1 gram altının Türk Lirası cinsinden değeri virgülden sonra üç basamak halinde kote edilir (örn. 22,680 YTL veya 22,685 YTL). 0,005 (Minimum fiyat adımının değeri 0,5 TL'ye karşılık gelir.) Şubat, Nisan, Haziran, Ağustos, Ekim ve Aralık.Aynı Aynı anda içinde bulunulan aya en yakın üç vade ayına ait sözleşmeler işlem görür. Baz fiyatın % +10'udur. 350 TL 262,5 TL Her vade ayının son iş günü Nakdi uzlaşma Son işlem gününde Londra'da öğleden sonra yapılan altın sabitleme seansında oluşan altının Dolar/ons fiyatının Merkez Bankasının saat 15:30'da açıklayacağı ABD Doları satış kuru kullanılarak YTL/gram'a çevrilmesi ile bulunan değer vade sonu uzlaşma fiyatı olarak kullanılır. Son işlem gününde resmi tatil veya başka bir nedenle fiyat açıklanmaması halinde, uluslararası spot piyasalarda Türkiye saati ile saat 17:00'de oluşan Dolar/ons altın alış ve satış fiyatının ortalaması baz alınır. Ons ağırlık ğ birimi i i 31,1035'e 1035' bölünerek grama çevrilir. Mutlak pozisyon limiti 10.000, oransal pozisyon limiti %10 dur. Pozisyon limitleri hesap bazında uygulanır.
Veri Yayını VOB verilerini 6 veri yayıncısı dağıtmaktadır Günlük gazetelerin yanı sıra (Hürriyet, Dünya, Referans, vb.) bazı televizyon kanallarından da VOB verilerine ulaşmak mümkündür. CNBC-e teleteks üzerinden VOB verilerini yayımlamaktadır (sayfa no: 464). İngilizce ve Türkçe olan web sitelerimizden de 15 dakika gecikmeli olarak veri yayını yapılmaktadır. Foreks Bilgi İletişim Hizmetleri A.Ş. Matrix Bilgi Dağıtım Hizmetleri A.Ş. İBS İstanbul Bilgi İletişim Sistemleri Ticaret ve Sanayi A.Ş. Plato Veri Dağıtım Hizmetleri A.Ş. Bloomberg L.P. Reuters Enformasyon Ltd. Şti.