SA LIKLI YA AM DERG S Y l: 14 Say : 42 KASIM 2013 Türk Diabet Cemiyeti nin yay n organ d r. Lezzetli ve Sa l kl Hem de diyabete uygun Genç diyabetli Bu ra, 10 ya nda, Tip 1 diyabetli + Psikoloji Olumsuz dü üncelerden bir kaç ad mda kurtulun! Ya am Rehberi Göbek varsa... GELECE M Z KORUYALIM 14 Kas m Dünya Diyabet Günüü MAV HALKA Ya am sa l k olumlu dü ünce DO RU BESLENME 10 Diyabetliler için süper yiyecek Bilim Nano teknoloji ve diyabet nsülin direnci Kaçman n da bir sonu var Profil 18 y ll k olgun diyabetli
www.sanofi.com.tr
SA LIKLI YA AM DERG S çindekiler Türk Diabet Cemiyeti ad na sahibi Prof. Dr. Hasan lkova Sorumlu Yaz leri Müdürü - Editör Prof. Dr. Zeynep O ar Siva Yaz leri Müdürü Dr. Sema Y ld z 34 Genel Yay n Yönetmeni Emine Çaykara emine@diabetcemiyeti.org Kreatif Direktör H. Bahad r Güre Yay n Kurulu Prof. Nazif Ba r aç k, Prof. Temel Y lmaz, Prof. Fahrettin Kele temur, Prof. azi mamo lu, Prof. Ahmet Kaya, Prof. Taner Damc, Dr. Abdülkadir Ömer, Prof. F rat Bayraktar, Prof. Rü tü Serter, Prof. Mücahit Özyazar, Uz. Dr. Huriye Alasya, Prof. Yüksel Altunta Prof. Muzaffer Alt nda, Prof. Göksun Ayvaz, Prof. M. Kemal Balc, Prof. Nilgün Ba kal, Prof. Ahmet Çorakç, Prof. Nevin Dinçça, Dr. Tomris Erba, Prof. Sadi Gündo du, Prof. Murat Karaçorlu, Uz. ehnaz Karadeniz, Prof. Kubilay Kar da, Prof. Mustafa Kutlu, Prof. lhan Satman, Doç. Mehmet Sarg n, Prof. Ali R za Uysal, Prof. Kür at Ünlüh zarc, Prof. Volkan Yumuk, Prof. Mehmet Danac, Prof. Bar lerigelen, Uz. Diyetisyen Ceren Yolaçan, Diyabet E itim Hem iresi Alev Kahraman ve Gülser Kiper TDC ad na Koordinasyon Leyli Do anöz TDC ad na Mali ler Erdo an Kasapo lu Katk da Bulunanlar Tuna Y ld r m, Ally Kensington, lker Do anöz, Emir Bu ra Gezgin, Nihal Gezgin, Gülenay Börekçi, Ayça Ar kan, Nilhan Köken 8 Metabolizma Metabolik sendromu olan ki ilerde Tip 2 diyabet geli me riski 5 kat yüksek. 12 Ya am Rehberi Gebelik Diyabeti... Korkuya gerek yok!. 14 Çocuk Sa l Diyabet ve Çocuklar Okul ça nda bilinen 20 bin diyabetli var. Reklam Sorumlusu Belgin Özkay Tasar m - Renk Ayr m ve Bask Koordinasyon maj Servisi Yay nc l k - www.imajservisi.com Bas m Yeri Mega Bas m Yay n Sanayi ve Ticaret A.. Yönetim Yeri adresi: Prof. Celal Öker Sok. No.10 Harbiye- stanbul Tel: 0212 23360 86 / 87 Faks: 0212 248 55 23 www.diabetcemiyeti.org 4 Yap m Faydal ler Yay nc l k leti im www.faydaliisler.com ecaykara@gmail.com emine@diabetcemiyeti.org Yaz ma Adresi: Prof. Celal Öker Sok. No.10 Harbiye- stanbul diyabet@diabetcemiyeti.org emine@diabetcemiyeti.org ldoganoz@diabetcemiyeti.org Yay n Türü: KASIM Yayg n 2013 Süreli Yay n - Yay n Periyodu: Üç ayda bir yay nlan r. Kapak: Bu ra Gezgin Tasar m - llustrasyon: H. Bahad r Güre Foto raf: Ajans zmir Güzeli
63 Posta Kutusu 16 Genç Diyabetli Tip 1 diyabetli 10 ya ndaki Emir Bu ra ve annesi Nihal Gezgin, diyabeti ba ar yla nas l yönettiklerini anlat yor. 30 20 Spor Neden egzersiz yapmal y m diyorsan z 22 Do ru Beslenme Diyabetliler için 10 Süper Yiyecek 28 Psikoloji 10 ad mda alg m z nas l de i tirebiliriz? 30 Dünya Diyabet Günü 14 Kas m, Mavi Halka, Diyabeti Durdural m 34 Bilim Nano teknoloji diyabete çare olabilecek mi? TDC (Türk Diabet Cemiyeti) 1955 Diyabet konusunda ilk çal malar Türk Diabet Cemiyeti nin kurulmas yla ba lad. Prof. Muzaffer evki Yener in liderli inde, Hakim Hicabi F ratl ve yazar Asude Zeybeko lu dan olu an ilk ekibin merkezi Taksim de oförler Cemiyeti nin toplant salonuydu. 1958 Prof. Celal Öker ekibe kat ld. 1959 Prof. Muzaffer evki Yener in vefat n n ard ndan önderli i Prof. Celal Öker hoca ald. TDC Uluslararas Diabet Federasyonu na (IDF) kat larak 21. üye oldu. lk diyabet taramas Adapazar Karasu kazas nda yap ld. 1961 Pfizer ilaç firmas n n katk lar yla ilk Diyabet Tekamül Kursu ba lad ve her y l devam etti. lk dergi yay n ba lad. 1962 Taksim de kiral k bir katta eker hastalar n n takibi, hekimlere e itim kursu ba lat ld. Karasu da ilk Diyabet Yaz Kamp hayata geçirildi. 1969 Her ay n ilk Cumartesi günü diyabetliye ve halka yönelik e itim programlar düzenlendi. Diabet Tekamül Kurslar her y l ayr dili konu an yabanc bilim adamlar n n kat l m yla Diabet Günleri ad n ald. On y l bu isimle etkinli ini sürdürdü. Hekimlere hitabeden The Journal of the Turkish Diabetics Association, bilimsel yay n hayata geçti. (1969 1978) 1976 Cemiyetin lokomotifi Prof. Celal Öker elim bir uçak kazas yla aram zdan ayr ld. 1978 zmir ubesi aç ld. 1979-80 Diabet Günleri, Ulusal Diabet Kongresi ad n al p yabanc kat l ml kongre haline dönü tü. Prof. Nazif Ba r aç k TDC Ba kan oldu. Mersin ubesi aç ld. 1982 TDC, Türk Diabet ve Obezite Vakf n (TÜDOV) kurdu. Sa l k kurumlar n TÜDOV a devretti. 1987 Konya ubesi 1989 Isparta ubesi 1990 Denizli ubesi 1991 Kayseri ubesi 1992 K rklareli ubesi Türk Diabet ve Obezite Vakf ve TDC i birli i sonucu ba larla stanbul da alan nda bir ilk, Diyabet Ara t rma Merkezi ve Hastanesi aç ld. 2012 Prof. Nazif Ba r aç k, 1979 dan beri sürdürdü ü TDC Ba kanl n Prof. Hasan lkova ya devretti. TDC nin Mersin, Konya, Kayseri, Isparta ve stanbul da hastaneleri bulunuyor. Türkiye Diabet ve Obezite Vakf http://www.diabetvakfi.org Türk Diabet Cemiyeti Özel Diyabet Hastanesi http://www.ozeldiabethastanesi.com.tr KASIM 2013 5
fiziksel aktivite yaparak diyabetten korun fiziksel aktivite yaparak diyabetten korun 6 KASIM 2013
Editörden Hep birlikte... Diyabet Dergisi nin yeni yüzüyle sizlere ilk kez merhaba diyoruz. Çok heyecan duydu umuz bu yeniliklerle, daha dinamik, daha payla mc, sizlere daha yak n bir dergi üretmeyi amaçlad k. 1955 y l ndan beri varolan Türk Diyabet Cemiyeti nin yapt ilk taramalarda, ülkemizde diyabet s kl %4 civar ndayd, bugün bu say %15 lere ula m durumda. Yani, çevremizdeki her üç ki iden biri ya diyabetli ya da risk alt nda. Diyabetle mutlu ve sa l kl ya amak için, bu arkada yak ndan tan mak, onunla anla mak art. Bu, uzun soluklu bir birliktelik ve hiç ku kusuz, zaman zaman yorucu ve b kt r c da olabilir, hatta pes etmek isteyebilirsiniz. Böyle dönemlerde, s k nt lar n z payla mak ve sorunlara nas l çözüm üretece ini bilmek hayat kolayla t r r. Diyabetle ilgili bilgi aktar m nda bulunmak ve bilimsel yeniliklerden sizleri haberdar etmek tabii ki temel amac m z. Ama istedik ki sadece biz konu mayal m, yeni yüzüyle Diyabet Dergisi, bizim ortak alan m z olsun, siz sorun, konunun uzman cevap versin, siz anlat n, biz dinleyelim. Hem ireler, doktorlar, resmi kurumlar, sivil örgütler, hep birlikte Diyabet/Sa l kl Ya am Dergisi arac l yla diyabete yol açan, diyabeti yönetmeyi kolayla t ran, bilgiyi öne ç karan ne varsa payla p güç birli i olu tural m. Çözüm bekleyen sorunlar n z hep birlikte ele alal m, gereksim duydu unuzda yan n zda olal m. stedik ki, hikâyeleriniz diyabette soru ve sorunlar n ortak oldu unu göstersin. Ayr ca güncel olan da kaç rmayal m, hayattan haberler verelim, yemek pi irmeye, sanata, hobilerimize yer açal m. Diyabete ve ya ad m z dünyaya merakla, severek, anlayarak bakal m. Ya am Rehberi, Lezzetli ve Sa l kl, Do ru Beslenme, Genç Diyabetli, Merakl Kedi, dergimizde yer alan bölümlerden baz lar Fark ndal k art rma ve diyabet konusunda bilinçlenmeye katk en büyük iste- imiz. 14 Kas m Dünya Diyabet Günü de bu alanda bilinci art rmak için olu turuldu. Bilindi i gibi Dünya Sa l k Örgütü de, son y llarda diyabeti de alarm veren hastal klar grubuna dahil etti. Biz, TDC olarak, lk dergimizi 1961 y l nda ç kard k. Bundan tam 52 y l önce!.. 2013 te, 14 Kas m Dünya Diyabet Günü nde ç kan bu say yla çok heyecan duyuyoruz, umar z siz de yeni dergimizi be enirsiniz. Hep birlikte, güzel günler dile iyle Prof. Zeynep O ar Siva TDC Genel Sekreteri Editör ün seçtikleri TDC Ba kan Hasan lkova; Diyabetli hasta e itimi için daha yeterli bir konuma gelebilmek en büyük hayalim diyor... 14 Kas m Dünya Diyabet Günü, 1991 den beri 160 a k n ülkede kutlan yor ve tüm diyabetlileri bir araya getiriyor. lk dergimizi 1961 y l nda ç kard k. Bundan tam 52 y l önce!.. KASIM 2013 7
Ya am Rehberi DENGE Metabolik sendromun 4 belirtisi var: Bel çevresinde geni leme, tansiyon ve kolesterol yüksekli i ve kan ekeri s n rda yükseklik. Bu dört belirtiye sahipseniz bir endokrinolog taraf ndan kontrol alt na al nman z art. Çünkü beslenme ve hareketli ya ama geçmeni- ze ra men de i iklik olmuyorsa, kalp-damar hastal riskiniz yüksekse, ilaçla tedavi gerekebilir. Metabolizma dedikleri... Hepimiz ayr bir varl z. Her ne kadar bir makine gibi belli ve ortak i leyi lere sahip olsak da iç ve d etkenlerle, genetik özelliklerimizle birbirimizden farkl y z. Bütün bunlar n fark nda olmadan bir de do ru beslenmeyi bilmeyip hareketsiz bir ya am sürüyorsak metabolizmam z n bizden, bizim ondan çekece imiz var. Metabolik sendrom nedir? Prediyabet, diyabet, abdominal obezite (Kar n bölgesindeki ya lanma), kan ya lar nda bozukluk, yüksek kan bas nc, yani tansiyon gibi kalp krizi riskini art ran metabolik bozuklu a metabolik sendrom deniyor. Genetik miras m z, hareketsiz ya am eklimiz, hormonal de i ikliklerimiz de tetikleyen unsurlardan. Asl nda hastal k ortaya ç kmadan, hastal ortaya ç karan risk faktörlerini yok etmek gerekiyor. Engellemek için, karbonhidrat dengeli, ya azalt lm, eker aç s ndan dü ük besinlerden olu an bir ya am eklini benimsemek öncelikli. Ard ndan fiziksel egzersizle hücreleri daha fazla glukoz kullanmaya zorlamak ve varsa kilo vermeyi sa lamak gerekiyor. Metabolik sendromu olan ki ilerde Tip 2 diyabet geli me riski 5 kat yüksek. Bu yüzden dikkat etmek laz m. statistikler Dünya nüfusunun dörtte birinde metabolik sendrom var. Türkiye de 20 ya üstü nüfusun üçte birine yak n metabolik sendromlu. Bu durum Avrupa ve ABD verileriyle benzer sonuç gösteriyor. Kad nlar, erkek nüfusa oranla daha fazla risk alt nda. Türkiye geneli ortalamas nda metabolik sendroma yakalanma s kl oran erkeklerde % 28,8, kad nlarda % 41,1. Kentsel yerle imlerde metabolik sendrom s kl ortalama % 33,82. Kaynak:Türkiye Metabolik Sendrom Ara t rma Grubu- METSAR 8 KASIM 2013
Ya am Rehberi % 10 NOT Ara t rmalar do ru beslenme ile günde yar m saat fiziksel aktivitenin %5 ila 10 kilo kayb na yol açt n ortaya koyuyor. Kar n ya diyabet için riskli mi? Pre-diyabet tan s kondu Bu ne demek? Bu, en az sekiz saat açl k sonras kan ekeri seviyeniz 100 mg üstünde demek. Bir ba ka deyi le kan ekeriniz fazla tatl, insülin ekeri temizlemekte yetersiz kal yor. Unutmay n ki pre-diyabet tan s konmas, ille de diyabetli olacaks n z anlam na gelmiyor. Kilo fazlan z varsa doktorunuzun belirledi i diyeti uygulay n. i manl kla mücadele edin, mutlaka kilo verin. Düzenli egzersiz yap n. Kendinize haftada en az 150 dak. fiziksel aktivite yapmay hedefleyen bir program çizin. Yap lan ara t rmalar günde yar m saat fiziksel aktivitenin %5 ila 10 kilo kayb ve diyabet riskini azaltt n ortaya koymakta. deal kilonuza indikten sonra kontrolü çok önemli; kilonuzu korumaya çal n. Bu ya am biçimine geçmeniz demek diyabet riskinizi %60 azaltmak anlam na geliyor. Evet, bel çevresinin geni li i tek ba na diyabet riski göstergesi. Kad nda 88, erkekte 102 cm. s n r. Hatta bu s n rlar son ara t rmalarla daha da a a çekildi; art k erkekte 94 cm., kad nda 80 cm. s n r kabul ediliyor. Göbek ya olan ki ilerin mutlaka kan ekerine bakt rmas ve bir endokrinolog taraf ndan diyabet riski aç s ndan kontrol edilmesi gerekiyor. Her ey asl nda bat n içindeki bu ya dokusunda yat yor. Bu ya dokusunun aç a ç kard asitler insülin direnci yarat yor ve salg s n bozuyor. Göbekle birlikte erkeklerde di ilik hormonu yükseliyor. Baz i man erkeklerde bu meme büyüklü üne de yol açabiliyor. Açl k kan ekerine, HbA1c ye ve glukoz tolerans testine bak larak pre-diyabet tan s konuyor. ekerli bir s v içip iki saat sonra kan ekeri seviyeniz 140-200 mg aras ndaysa insülinin kan n zdaki ekeri yeterince çabuk temizleyemedi inin i areti. 10 KASIM 2013
Ya am Rehberi ANNE ve ÇOCUK MÜ HiM Gebelikte açl k ekeri 95 mg/dl, 1. saat tokluk 140 ve 2. saat tokluk eker ölçümleri 120 mg/dl yi a mamal. ekerinizi belli s n rlar içinde tuttu unuz sürece korkuya gerek yok. Gebelik diyabeti Gebeli in 24. haftas ndan sonra ve gebelik hormonlar n n yaratt etkiyle ortaya ç k yor. Do umdan sonra düzeliyor. Ancak eker düzeylerinin gebelik boyunca normal s n rlar içinde tutulmas bebe in sa l kl geli imi aç s ndan büyük önem ta yor. 2 hafta süreyle açl k ve tokluk ekeri takibi çok önemli. E er de erler limitlerin üzerindeyse yap lacak tek ey insüline ba lanmas. Gebelikte eker dü ürücü haplar n kullan m önerilmiyor. ekeri dü ürmek için önce t bbi beslenme tedavisi planlan yor. Tedavide kullan lan insülinin plasentay geçerek bebe e zarar vermesi sözkonusu de il, önemli olan gebelik boyunca do ru dozlarda insülin uygulanarak eker düzeylerini belirtilen s n rlar içinde tutmak. Çünkü bebe e insülin de il yüksek eker zarar veriyor. Bu yüzden tereddütsüz, vakit kaybetmeden insüline ba lamak art. 12 KASIM 2013
TÜ YO S k aralarla beslenme ve dengeli karbonhidrat al m bu s k nt lar geriletir, unutmay n, ama sorun devam ederse mutlaka bir endokrinolo a gidin. Reaktif hipoglisemi Reaktif hipoglisemi hastal ktan ziyade bir bozukluk ve genellikle yanl beslenmenin sonucu. Bedenimizin ola an i leyi inde yemek yememizle birlikte pankreas insülin üretimini art r yor. Böylece ekerin fazla yükselmesi önleniyor; yani bu salg, ayn zamanda hayati bir ayar sistemi. Mesela yediklerimiz çok eker içeriyor, o zaman pankreas da ona göre insülin üretiyor. Asl nda yo urttan süte, tam bu day ekme inden meyveye, sebzelerden tah llara yedi imiz her eyin içinde belli oranlarda eker var; yedi imiz besinlere göre kana kar ma h zlar da farkl. Mesela tatl, meyve sular, beyaz ekmek gibi çabuk sindirilenlerin içindeki eker h zla kana kar t ndan üretilen insülin de yüksek oluyor. Yani, bedenimizi bir tür ani okla sersemletiyoruz. nsülindeki bu art, kan ekeri seviyesini normal de erlerin alt na dü ürebiliyor ve buna reaktif hipoglisemi, tepkisel eker dü mesi deniyor. Reaktif hipoglisemide eker 50 mg/ dl nin alt na dü ebiliyor. Yemekten 3 saat sonra ortaya ç kan bu ciddi dü ü terleme, fenal k, açl k hissi ve uyku hali gibi belirtilere yol aç yor. Reaktif hipoglisemi, i man ve ailesinde diyabet bulunanlarda diyabet habercisi olabilir ama genellikle yanl beslenmenin bir sonucu. Diyabet riskinizi mutlaka doktorunuza dan n. KASIM 2013 13
Ya am Rehberi ÇOCUK SA LI I Önemli! Yap lan ara t rmalara göre her y l dünyada 100 bin çocuktan 17 si diyabetle tan yor. Metabolik sendrom, obezite ve kötü beslenmenin yayg nla mas nedeniyle çocuklarda Tip 2 diyabet riski art yor. Diyabet ve çocuklar Çocukluktan itibaren Tip 1 diyabete yakalanan pekçok ki i var. ABD kadar olmasa da ülkemizde de yanl beslenme ve hareketsiz ya am nedeniyle Tip 2 diyabete yakalanan çocuk ve genç say s da yükseli te. Dünyada gençlerin yakla k %90 Tip 1 diyabetten ikayetçi ve bu ülkeden ülkeye de i en say larda. Neyin metabolik sendroma neden oldu u henüz tam bilinmiyor ama kar n bölgesindeki ya lanma ve insülin direncinin bunu tetikledi i biliniyor. Evlerde ekran ba ml s olarak hareketsiz bir ya am, çocuklar ve gençleri de Tip 2 diyabetle tan t ran ac gerçeklerden. Teknoloji ne güzel; gün geçtikçe ilerliyor, bize rengarenk, süslü püslü yeni arkada lar, filmler, diziler, oyunlar sunuyor. Ellerimizde modern telefonlar m z, çe itli tablet bilgisayarlar m z, önümüzde tv ekranlar do adan, gerçek dünyadan kopuk bir ya am sürüyoruz. Bu teknolojinin mucidi olan bizler, insano lu adeta kendi ki isel geli imine kulaklar n t kam, gözleri ekrana bakar halde. Bu dondurulmu sahneler, özellikle de çocuklar ve gençleri etkiliyor. Tüm bunlara sa l ks z beslenme de eklenince hareketsiz ya am n kahramanlar çocuklar sanal dünyada yeri olmayan hastal klara davetiye ç kar yor. Üçte biri risk ta yor Türkiye de çocuklar n üçte biri yeti kin ya a gelmeden Tip 2 diyabet ve/veya obezite riski ta yor. Tip 2 diyabetin bu ya larda görülme nedenlerinin ba nda hareketsiz ya am ve yanl beslenme geliyor. Sadece bize özgü de de il elbet; mesela ara t rmalar, ABD de 2000 do umlu çocuklar n üçte birinin hayatlar boyunca diyabet riski ta yacaklar n ve belki diyabetli olacaklar n gösteriyor. Türkiye gerçe i de çok parlak de- il;.6-16 ya aras çocuklarda obezite oran son 8 y lda %5 ten %10.5 a ç kt. Okul ça nda bilinen 20 bin diyabetli çocuk var. 2010 y l nda okullarda uygulamaya konan e itim programlar yla -henüz yolun ba lang c nda, pek çok 14 KASIM 2013
eksi i var ama yine de- çocuklardan ö retmenlere, hem irelerden ailelere, bilinç ve fark ndal k e itimleri devam ediyor. Bu sayede örne in, Tip 1 diyabetli çocuklar art k s n fta eker kontrollerini yapabiliyor (henüz baz okullarda), eker dü melerine kar önlemlerini alabiliyor, ara ö ün zorunlulu u bir mar kl k olarak görülmüyor. Ve henüz tam o bilinç olu masa da yava yava ilerleyen e itim programlar yla bunun dünyan n sonu olmad - n, d lanmalar gerekmedi ini s n f arkada lar da ö reniyor. Bu fark ndal k çal mas sayesinde diyabeti ö renen ö retmenler, pek çok çocu un erken diyabet te hisinin konmas n da sa lam durumdalar. Yapabiliriz, yapmal y z Bir ki inin, bir çocu un ya da bir gencin Tip 2 diyabetli olmas na yol açan çe itli nedenler, faktörler bulunuyor. Genetik ve etnik e ilimleri, unsurlar de i tiremeyiz ama mesela hareketsizli i ve besin de eri olmayan yüksek kalorili yiyecekleri hayat m zdan ç karabiliriz. Yani basit bir fark ndal k ve dönü ümle diyabet riskimizi ortadan kald rabiliriz. Özellikle okullarda ö retmenlerin de bu konuda dikkatli olmas, bilinçlenmesi, Belirtiler Susuzluk, yorgunluk, kilo kayb, S k idrara ç kma. Çocuklarda kar n a r lar, ba- a r lar ve davran bozukluklar na da dikkat etmek gerekiyor. Tekrarlayan mide a r lar ve nedensiz hastal klar da diyabetle ili kili olabilir, bu yüzden ailelerin bu belirtiler varsa tetikte olmal. bu e ilimleri ta yan çocuklara farkl davranarak alg lar n de i tirmeye çal mas, hayatlar nda yeni pencereler açmas mümkün. K sa süre önce ba layan fark ndal k çal malar hemen olmasa da uzun vadede dönü üm yaratacak üphesiz. Bu arada aileler de mesela grup sporlar, bireysel sporlar, ke if yürüyü leri gibi etkinliklerle çocuklar ekran, oyun kar s ndan uzakla t rmaya çal rlarsa, beslenmelerine dikkat ederlerse yolun sorun olu turan yar s a lm olacak. Neden? Genetik e ilimlerin etkili oldu- u söyleniyor ama ailelerinde diyabetli bulunmayan pek çok Tip 1 diyabetli çocuk var. Yani, esas neden henüz tam olarak bilinmiyor. Çocuklarda Tip 2 diyabete yol açan nedenlerin ba ndaysa kötü beslenme ve hareketsiz bir ya am tarz geliyor. Diyabet Beslenme Çocuk Küçük ya tan itibaren çocuklar sa l kl yiyeceklere yönlendirmeli. Sa l kl kahvalt yla ba lang ç; bütün gün dikkatlerini toplamalar na ve hareketli olmalar na yol açar. Okula yanlar nda yiyecek götürüyorlarsa, tam tah ll ekmek, so uk tavuk, hindi, köfte gibi seçenekler, taze sebze ve meyve ideal. ekerini kontrol alt nda tutaca ayran, süt, badem, ceviz, f nd k gibi ara ö ün yapaca at t rmal klar da unutmadan. Beslenme biçimini de i tirmesi ve zararl yiyeceklere yönlenmemesi sizin elinizde. Kendisi için iyi bir ey yapt n alg lamas n sa lay n. E er okulda yiyorsa menülere bak p onu yönlendirmek, ya na ba l birlikte seçim yapmak, onun da anlamas n sa lamak en iyisi. Çocu unuza her gün en az ndan 30 dakika spor yapt rabilirseniz diyabetini normal seviyelerde tutmas n sa lam olursunuz. Ayr ca oyunlarla, internetle ekran ba nda geçirece i saatleri günde bir ya da iki saatle s n rlarsan z daha hareketli bir ya am olur. Çocuklar n küçük ya tan buna al mas ömrü boyunca sürdürmesine, daha olumlu, ne eli olmalar na yol aç yor. Birlikte yürüyü yapar, bisiklete binme ya da basketbol-voleybol gibi sporlarla u ra rsan z siz de hem sa l kl ya am hem de birlikte güzel vakit geçirmi olursunuz. KASIM 2013 15
Profil GENÇ D YABETL Genç diyabetli zmir de ya ayan Emir Bu ra Gezgin 10 ya nda ve Tip1 diyabetli. Hayat sadece diyabetten ibaret de il diyor... Ben 1.5 ya mdan beri diyabetliyim. Annemin anlatt na göre diyabet tan s 3 ay sonra konmu ve ben yüksek ate ve enfeksiyonla hastaneye yatm m. Bir ayl k hastane sürecimde en çok annem üzülmü olmal ama san r m e lenceli bir bebekmi im. Hastane görevlisine Bilibilici Amca (yemeklerde genelde tavuk oldu u için) ad n takm m ve bana yeme imi getirdi inde insülin yapmam gerekti nin bilincinde hem iremi Hem ire abla, bana pat pat yap diye ça r rm m. Zaten ailem de benim bu hallerimi görüp biz a lay p s zl yoruz, Bu ra bizden olgun diye a rm, sanki onlar da ben tedavi etmi im. Hastal m n inceliklerini doktorum ve hem irelerden ö renip bunu bana yava yava, sab rla ö reten annem bu kadar bilinçli olmasa ben hastal - mla bu kadar bar k olur muydum bilmiyorum. a racaks n z ama k sa sürede, neredeyse üç ya nda ekerimi ölçmeye, annemin bana söyledi i dozu, yani ya am kayna- m insülinimi kendi kendime yapmaya ba lam m. Okula ba lad mda da ekerimi ölçüp, annemi ar yor, yemekleri söyleyip kaç doz insülin yapaca m soruyordum, imdi art k ben de kendim ayarlayabiliyorum. S n fta hipoglisemi ya ad mda çantamdaki meyve suyumu içmek için ö retmenimden izin istiyorum, annem asl nda s n fta içmem için srar ediyor ama arkada lar m n da can çeker, diye ben istemiyorum ve d ar ç k yorum. Zaten onunla ya amay çoktan ö rendi im ve dü meyi önceden hissetti im için sorun da olmuyor. Diyabetli arkada lar m n bu hastal sorun yapmas n, kabullenemesini ve büyütmesini anlayam yorum. Bu, 16 KASIM 2013
bizim ya am m z n bir parças. Geçenlerde diyabet gezilerinden birinde yemek zaman insülini al p kafama koydum, herkes a rd. nsülin beynimde ba lar, kolumda biter dedim ve i nemi yapt m. stiyorum ki onlar da benim gibi bu hastal büyütmemeyi ve yönetmeyi ö renebilsin. Hayat diyabetten ibaret de il. Resim yap yorum, yüzüyorum, futbol oynuyorum, ngilizce kursuna gidiyorum. Tiyatroya gitmeyi, oyunlar izlemeyi çok seviyorum. Bu arada bir ajansa kay tl y m. Hatta 2011 y l nda Anadolu Kartallar filminde Ça atay Ulusoy un çocuklu unu canland rd m. Reklam filmleri için beni ça r yorlar. En sevdi im, insanlara yard mc olmak. Annemin sayesinde Engelli, Lösemili karde lerimle tan t m ve onlarla arkada oldum. ki y ld r harçl klar m biriktiriyorum ve sokaktan, evden kapak topluyorum. Bu sayede iki tane tekerlekli sandalye ile 10 kol de ne i alabildim ve ihtiyac olanlara yard m etmi oldum. Küçükken annemin bana ö rettikleri bana diyabetle ya amay ö retti. Zaten bizim ya am m z sa l kl En sevdi im, insanlara yard mc olmak. Annemin sayesinde Engelli, Lösemili karde lerimle tan t m ve onlarla arkada oldum. ki y ld r harçl klar m biriktiriyorum ve sokaktan, evden kapak topluyorum. Bu sayede iki tane tekerlekli sandalye ile 10 kol de ne i alabildim ve ihtiyac olanlara yard m etmi oldum. ya amak isteyenlerden farkl de il. Herkesin bizim gibi beslenmesi, spor yapmas laz m ama insanlar bunun fark nda de il. Diyabet benim bir parçam, ben bu hayat onunla ö rendim. BU RA NIN ANNES N HAL GEZG N: Diyabet e itimine marketten ba lad m Bu ra ya henüz1,5 ya nda diyabet tan s kondu unda aile olarak ortak kararlar ald k. Bu ra 4 karde in en küçü ü, ablalar ve bir de abisi vard. Di er çocuklar ma da haks zl k yapmadan onlar n da bir dünyalar vard - kar ma önce onlar ald m ve tatl da dahil bütün yiyeceklerinizi karde inizin yan nda yiyin ki gizli yemenize al mas n, ondan gizli yerseniz ve sizi görürse ona iyilik de il kötülük yapm olursunuz, dedim. Çocuklar m n belki bo az na dizilirdi yedikleri ama zamanla onlar da al t. Hayat bir mücadale... Zevkle u ra yordum, zordu ama zoru ba armam gerekiyordu. Diyabet konusunda ne bulursam okudum, ara t rd m, Kent Hastanesi nden 9 Eylül Ara t rma ya, k saca nerede bir konferans varsa oraya gittim; diyabetli çocuklara nas l davranmal y z dan beslenmeye, hastal n püf noktalar ndan okul hayat na haz rl a... O lumun diyabet e itimine market al veri leriyle ba lad m. Ne istersen al ve sepete koy derdim. Tabii ki her çocuk gibi topitop, çikolata, bisküviler, yani ne kadar yasakl yiyecek varsa onlar al rd. Yasak koyma- KASIM 2013 17
Profil Emir Bu ra 4 karde in en küçü ü ve ailenin en k ymetlisi. Ablas Hande ve di er karde leri ile küçük ya tan itibaren çok iyi vakit geçiriyorlar. GENÇ D YABETL» d m, ald, çok hevesliydi, tatmin oluyordu, çocu umda bunu farkettim. Mutfakta ona bir kiler yapt m, ald klar n kendisi oraya yerle tiriyordu, hâlâ da yapar, arada o kileri temizler, ooh doydum der. Bu kiler, çok ho una gitti, hatta kilerin ad n da Bu ra Bakkal koyduk. Oradan benim ve ablalar n n izni olmadan almak yok, ekerini ölçece iz, güzel ç karsa istedi inden alabilirsin, yersin, diyorduk, küçükken kafa sallayarak bize, tamam, derdi o lum. Formulüm; gizlememek sak nmamak Misafirlerime evde bir diyabetli çocuk yokmu gibi ikramlar m yapt m; o lumun ekerini ölçer ve yüksek ç karsa, bak bu senin, istersen kilerine koy, sonra yersin, imdi yersen organlar na zarar veririz, çok üzülürüm ben, a lar m, ke ke o luma vermeseydim, derdim, tamam annem, sen üzülme, sonra yerim, pat olurum yerim derdi. Ona diyabetin inceliklerini ö retmek için gece gündüz, yeri geldi sabaha kadar nöbet tuttum, çok ükür o luma diyabetini bu ekilde sevdirdim. Bu ra da ya küçük olmas na ra men çok büyük destekçim oldu; onun hastal - n kabullenmesi büyük bir ba ar yd bizim için. Formülüm, sak nmamak, gizlememek, ekeri dü ünce ya da izin veriyorsa ödül olarak tatl yemesine izin vermek... Bu alanda da e itim çok önemli Bu ra y ana okulundan itibaren özel okula yazd rd k ama bizim için Bu ra de il okul sorun oldu. Emekli, orta halli ailenin çocu u Bu ra; ne zorluklarla okuturken çok kötü günler geçirdik; o lumun hastal n ö retmenleri ve okul idaresi kabul etmedi; derste ekeri dü ünce hem iresine gidiyor, okul müdürü senin derste olman gerekir, koridorda ne i in var diye o luma ba r yor, hem- iresinin müdahalesine ra men... Di er annelere haks zl k oluyor diye okula girmem yasakland. Diyabeti 1,5 ya ndaki o luma ö rettim ama e itimcilere ö retemedim maalesef. O lumun psikolojisi bozulunca ba ka okula verdim. Bir saatlik bir yol mesafesi olsa da gözüm arkada kalmadan emanet edebiliyorum. Bu alanda e itim çok önemli, Ege Üniversitesi nden önce ben, sonra da Bu ra sertifika ald k. Okul hayat nda ya ad klar na dikkat çekmek için Bu ra ba bakana pek çok mektup yazd, yard m istedi. Sa l k Bakanl bizimle ili ki kurdu ve okullarda e itim vermemeiz için izin verdi; bakanl ktan, zmir Sa l k tan diyabet hem ireleri ve ben diyabetli çocuklar n bulundu u baz okullarda e itime gittim. Hastal ba belas de il, oyun, ba ar, yap lmas gereken olarak görmek Okulda hem iresi var ama yine de ö len yemek saatinde Bu ra mutlaka beni arar, ekerine bakar de erini söyler, yemeklerini bildi im için ona u kadar yap diye dozunu söylerim. E er s n rdaysa tatl n n yar s n yiyebilirsin, diye ödüllendiririm, sevinir. Hastal n bir ba belas, dünyan n sonu de il de il oyun, ba ar, yap lmas gereken olarak görmesini ba ard m. Arada art k kendisi bakarak yiyeceklerine göre dozunu ayarlayabiliyor. Çok ükür, o lum isyan etmeden bugüne kadar geldik, in allah bulu ça n da böyle güzel ya ar z. Çocuklar m z n ellerinden tutal m, yollar aç k olsun. 18 KASIM 2013
EK M 2013 Diabet 19
Sa l kl Günler SPOR 150 NOT Haftada 150 dakika fiziksel aktivite yapmay hedefleyen bir program çizin. Yorulursunuz ama kar l n her zaman al rs n z Sadece kalori için de il sa l n z için yap n. Spor yap yorsan z uzun ya ars n z. Neden egzersiz yapmal y m? Düzenli egzersiz yapmak vücudunuzun insüline cevap vermesini ve kan ekerinizi yönetmenizi kolayla t r r. Egzersiz kan ekerinizi dü ürece inden diyabeti kontrol ederken ald n z ilaçlara gereksinimi azaltabilir ve hatta ortadan kald rabilir. Egzersiz, özellikle kol ve bacak damarlar n n dola m n düzenler. Yüksek kolesterolünüzün ve yüksek kan bas nc n z n dengelenmesini sa lar. Egzersiz kan ekerinizi yükseltme etkisi olan stresi ve olu- abilecek depresyon riskini azalt r. Yüksek kan bas nc ve kolesterolü dü ürmeye yard mc oldu u için kalp krizi riskinizi azalt r. Baz vakalarda iyi bir beslenme plan na e lik eden egzersiz Tip 2 diyabeti kontrol etmeye yetebilir. Spor varsa denge var! 20 KASIM 2013
KASIM 2013 21
Sa l kl Günler Diyabetliler için 10 süper yiyecek K a giriyoruz, havalar so uyacak, gribal enfeksiyonlar artacak. Beslenme listemizi çe itlendirmek, besin içeriklerini ve nelerin bizi güçlendirdi ini bilmek en iyisi. DO RU BESLENME B L P SEÇMEK ÖLÇÜLÜ YEMEK 22 KASIM 2013
Ni astas z sebzeler 1 Glukoz de erimizi yükseltmeyen, kalorisi ve karbonhidrat az sebzeleri diyabetliler hem bol tüketebilir hem de beden sa l n koruyabiliriz. Lahana ailesinden karn bahar, brokoli bunlara örnek. Vitamin, mineral, lif aç s ndan zengin bu sebzeler vücudun do al sava ç lar ; domates, baharat, sarm sakla tatland rarak kendinizi güçlendirebilirsiniz. 3 Ceviz, keten tohumu ve di er f nd k f st k Ceviz ve keten tohumu magnezyum, life ilaveten Omega-3 ya asitleri içeriyor. Cevizde E vitamin, folik asit, çinko ve proteinin yan s ra ayr ca kolesterolü dü üren, kalp sa l na destek olan ya amsal bir ya asidi alphalinolenic asit var. F nd k ve f st k da sa l k için ölçülü yenmesi ko uluyla faydal ya lara sahip, açl önlüyor ama özellikle ceviz ve keten tohumu beden sa l için çok güçlü destekler. 2 Ya s z süt ve yo urt D Vitamini sa l k için ya amsal öneme sahip, kemikleri güçlendirdi ini bildi imiz halde yeterince tüketmiyoruz. 4 Domates Likopeni yüksek domates, kanser riskini azaltan (özellikle prostat kanseri riskini), kalp krizine, makula dejenerasyonuna (görme zorlu u yaratan bir hastal k) engel olan bir besin. Hem çi, hem pi mi hali ya amsal önemde. KASIM 2013 23
Sa l kl Günler Diyabetliler için 10 süper yiyecek DO RU BESLENME 6 Bakliyat Fasulye, bakla yüksek lif ve proteine ilaveten magnezyum ve potasyum gibi önemli mineraller içeriyor. Ye il sebzeler ve karalahana 8 Ye il sebzeler vitamin ve lif deposu. Karalahana ise içeri i itibat yla kanser önleyici özellikler ta yor; günlük K ve A vitamin ihriyac m z kar layan bir güç kayna. 5 Mercimek ve di er tah llar Tah llar, kuru baklagiller, bedendeki insülinin sal n m n yava lat yor, eker de erini dengeliyor, ya lanmay önlüyor ve hazm kolayla t r yor. Örne- in mercimek B vitamini, demir, bu insülin sal n m n dengeleyen kompleks karbonhidratlar ve protein içeriyor. 7 Somon ve Omega-3 aç s ndan zengin bal klar Somon bal n düzenli tüketen insanlarda kalp krizi riskinin çok dü ük oldu u ispatlanm durumda. Çünkü Omega-3 Ya Asidi aç s ndan zengin; D Vitamini fazla, selenyum var içinde; sa l kl saçlar, t rnaklar ve kemikler için tüm bunlar çok faydal. Somon sevmiyorsan z sardalya, uskumru gibi bal klar da bu kategoride. 9 Portakal, limon, greyfurt çmek yerine yemeyi tercih edin, böylece kaç adet tüketti inizi kontrol edebilir, diyabetinizi yönetebilirsiniz. Üçü de lif ve C vitamini kayna. 10 Çilek, frambuaz Lifle dolu C vitaminiyle gözümüzü koruyan çilek, ahududu, frambuaz, bö ürtlen gibi meyveler antioksidan deposu.hiç bir meyve ve sebzede olmayan miktarda antioksidan içeri- iyle kalp krizi ve kanser riskini azalt yor. Ayr ca iltihap önleyici etkisi var. 24 KASIM 2013