3- Uzaktan eğitim programlarının gözden geçirilmesi 4- Üniversitelerden görüşlerin alınması 5- Komisyon oluşturulması ve görüşlerin alınması 6- Raporun hazırlanması Bu plan çerçevesinde üniversitelerle yazışmalar için hazırlıklar tamamlanmıştır ve yazışmalar yakın bir zamanda başlatılacaktır. 4.2 Yazılım sektöründe farkındalığın arttırılmasına yönelik çalışmalar yapılacaktır. a) Sorumlu Kurum/Kuruluş: Kültür ve Turizm Bakanlığı - Telif Hakları Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Adalet Bakanlığı, Türk Patent Enstitüsü, Kurum ve Kuruluşlar d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: Tedbir maddesi kapsamında gerçekleştirilebilecek faaliyetlerin değerlendirilmesi amacıyla Nisan 2015 de yazılım sektörü temsilcileri (BSA), Telif Hakları Genel Müdürlüğü ne davet edilmiş ve bir görüşme yapılmıştır. 124 125 Finans Sektörü
1. MEVCUT DURUM Ekonomik kriz sonrasında finans sektörüne ilişkin olarak önemli mevzuat çalışmaları yapılmıştır. Bankacılık sektöründe uluslararası standartlara uyum sağlamak amacıyla 2012 yılının ikinci yarısından itibaren Basel II düzenlemeleri uygulamaya konulmuştur. Ayrıca, 2012 yılının Aralık ayında yürürlüğe giren Finansal Kiralama, Faktoring ve Finansman Şirketleri Kanunuyla, söz konusu şirketlerin kurumsal yapıları ile sermaye yapıları güçlendirilmiş ve tâbî oldukları mevzuat tek çatı altında birleştirilmiştir. Yüksek standartlarda hukuki altyapının sağlanması ve uluslararası finans merkezi projesinin desteklenmesi amacıyla 2012 yılının sonunda yeni Sermaye Piyasası Kanunu da yasalaşmıştır. Orta Vadeli Programda (2015-2017), faizsiz finans sektöründeki ürün ve hizmet çeşitliliği ile bu alanda faaliyet gösteren kuruluş sayısının artırılacağı, sektörün kurumsal ve hukuki altyapısının güçlendirilmesine yönelik çalışmalar yürütülerek faizsiz finans ürünlerinin kullanımının yaygınlaşacağının beklendiği ifade edilmiştir. Türkiye Katılım Bankacılığı Strateji Belgesi nde ise son beş yılda yıllık ortalama yüzde 17 büyüme kaydeden küresel faizsiz bankacılık sisteminin, büyüme trendinin devam etmesi ve önümüzdeki beş yılın sonunda toplam varlıkların 2 trilyon Amerikan dolarına ulaşması beklenmektedir. Bu bakımdan Türkiye faizsiz finans alanındaki küresel gelişmelere uyum sağlayacak adımlar atmaya başlamıştır. Faizsiz finans sektöründe beklenen bu büyümenin kayda değer miktarda yeni istihdam yaratması beklenmektedir. Türkiye de finans piyasaları açısından son yıllarda yakalanan makroekonomik istikrar doğrultusunda sektörün gelişiminin olumlu seyri devam etmektedir. Finans sektörünün en büyük alt sektörü olan Türkiye bankacılık sektörü, 2014 sonunda aktif büyüklük/gsyh açısından Onuncu Kalkınma Planındaki yüzde 114 lük hedefi aşmış ve AB ortalamasıyla aradaki fark azalmaya devam etmiştir. Kişi başına aktif büyüklük bazında ise son 10 yılda AB ile Türkiye arasındaki fark 30 kattan 12 kata gerilemiştir. Türkiye Bankalar Birliği ve BDDK verilerine göre bankacılık sektörü büyüme eğilimini sürdürmektedir. Mart 2013 te 1,427 trilyon TL olan Türk bankacılık sektörünün aktif büyüklüğü Mart 2015 döneminde bir önceki yıl sonuna göre yüzde 6,7 artarak 2,128 milyar TL olarak gerçekleşmiştir. AB ortalamasının gerisinde olan göstergelere rağmen Türk bankacılık sektörünün gerek aktif büyüklük, gerekse personel istihdamı açısından sahip olduğu potansiyeli göstermesi bakımından söz konusu veriler önem taşımaktadır. Finans sektöründeki büyümede makro dengeleri gözeten bir yaklaşım ve özellikle bankacılık sektörünün sağlıklı yapısının korunması önemli etkenler olmuştur. Sektörün büyüme potansiyeli doğru değerlendirildiğinde istihdam düzeyine önemli düzeyde katkı sağlayacağı görülmektedir. Potansiyel büyümenin ortaya çıkarılmasında ve küresel ölçekte Türkiye nin sektörel rekabet gücünün artırılmasında İstanbul bölgesel ve küresel finans merkezi projesinin hayata geçirilmesinin büyük etkisi olacaktır. 2009 yılında uygulamaya konulan İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi nde insan kaynaklarının geliştirilmesi amacıyla finans alanında insan kaynaklarının ve eğitim politikalarının belirlenmesi ve gözden geçirilmesi, finans alanındaki insan kaynağının verimliliğinin ve mesleki donanımının artırılması, nitelikli işgücünün İstanbul a çekilmesinin sağlanması öncelikleri belirlenmiştir. Onuncu Kalkınma Planında da konu desteklenmiş ve 25 öncelikli dönüşüm programından biri İstanbul Uluslararası Finans Merkezi olmuştur. Bu kapsamda Nitelikli İnsan Kaynağının Artırılması Bileşeni altında, nitelikli insan kaynağının artırılması, finans alanında uluslararası geçerliliği olan sertifikaya ve ileri düzeyde yabancı dile sahip kişi sayısının artırılması, finans sektörünün ihtiyaçları doğrultusunda lisans ve lisansüstü müfredatının geliştirilmesi hedeflenmiştir. Dolaylı istihdam yaratma potansiyelinin yanında sektördeki istihdamın önemini artıran bir başka husus, sektörel istihdam içinde kadın istihdamının yüksek payıdır. Bankacılık ve sigortacılık sektörlerinde kadınların istihdamdaki payı Türkiye Bankalar Birliği Mart 2015 verilerine göre yüzde 52 oranında gerçekleşmiştir. Bu oran, diğer sektörlerle karşılaştırıldığında oldukça yüksektir. Bahse konu istihdam düzeyinin önemini artıran bir başka husus ise sektörde çalışan kadınların büyük oranda kayıtlı olmalarıdır. Diğer taraftan özellikle çağrı merkezleri gibi çok yönlü fiziksel aktivasyon gerektirmeyen bölümler, engelli istihdamını artırmak için uygun zemin sağlamaktadır. Dolayısıyla sektördeki istihdam artışının, istihdamın cinsiyete dayalı kompozisyonunu ve dezavantajlı grupların istihdamını olumlu yönde etkileyeceği öngörülmektedir. Sektöre ilişkin bir başka belirleyici özellik yoğun olarak nitelikli işgücünün istihdam edilmekte oluşudur. Sektör çalışanları içinde yükseköğretim mezunlarının oranı oldukça yüksektir. Türkiye Bankalar Birliği Mart 2015 ve Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği Aralık 2014 verilerine göre banka çalışanlarının yüzde 84 ü, sigorta sektöründe çalışanların ise yüzde 72 si lisans ve lisansüstü eğitim programlarından mezundur. Sektörel istihdamın seyri dikkate alındığında, bu oranların yükseköğretim mezunları lehine hızla değiştiği gözlenmektedir. Ayrıca mezuniyet alanları bakımından da son yıllarda çeşitliliğin arttığı gözlenmektedir. Finansal sektör geçmişte büyük oranda işletme ve iktisat gibi bölüm mezunlarına iş olanakları sunarken, bu durum son yıllarda çok daha geniş bir yelpazeye yayılmaya başlamıştır. Bundan sonraki yıllarda da bu eğilimin süreceği öngörülmektedir. Finansal sektörün büyümesi ve etkin çalışması ekonomik büyümeyi ve istihdamı doğrudan etkileyen önemli bir faktördür. İstihdam açısından bakıldığında finansal sektörün sağlıklı işlemesinin ve gelişmesinin sadece bu sektördeki istihdamla sınırlı olmayan, dolaylı olarak ekonominin toplam istihdam düzeyini de etkileyen bir boyutu olduğu görülmektedir. Sektörde en fazla istihdam bankacılık sektörü tarafından yaratılmakta iken sigortacılık ve menkul kıymet aracı kuruluşları yüksek istihdam yaratan diğer faaliyet alanlarıdır. Türkiye Bankalar Birliği Mart 2015 verilerine göre, Türk bankacılık sektöründe katılım bankaları dahil yaklaşık 202 bin kişi istihdam edilmektedir. Sigorta ve reasürans alanında istihdam edilenlerin sayısı ise Türkiye Sigorta ve Reasürans Şirketleri Birliği 2014 yıl sonu verilerine göre 12.500 kişi civarındadır. 126 127
2. EYLEM PLANLARI GÜNCEL DURUMLARI 1. Sektörde mevcut istihdam imkanları geliştirilecektir. 1.1 Büyük şehirlerde bulunma zorunluluğu olmayan çağrı merkezlerinin az gelişmiş bölgelere kaydırılması teşvik edilecektir. arasında yasal sınırları aşan uzun çalışma süreleri ve ödenmeyen fazla çalışma ücretleri yer almakta olup, programlı teftiş sonucunda çalışma sürelerine aykırılık ile fazla çalışma ücretlerinin ödenmemesi en sık karşılaşılan mevzuat ihlalleri olarak tespit edilmiştir. Teftiş sonucunda 22 banka işvereni hakkında mevzuata aykırı uygulamaları nedeniyle 13.742.355 TL idari para cezası uygulanması istenmiştir. 2. Sektörün ihtiyaçları doğrultusunda eğitim programları güncelleştirilecektir. a) Sorumlu Kurum/Kuruluş: Ekonomi Bakanlığı - Teşvik Uygulama ve Yabancı Sermaye Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Maliye Bakanlığı, SGK, İŞKUR, Sektör Temsilcileri 2.1 Üniversite ve yüksekokulların ilgili bölümlerine ilişkin müfredat ile açılacak yeni bölümlerin sektörün ihtiyaçlarını gözetmesi teşvik edilecektir. d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: 2012/3305 sayılı Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Karar ile azgelişmiş bölgelere bu yatırımlara ilişkin yönlendirme sağlanmış ve başarı ile uygulanmaktadır. Bu kapsamda tamamlanan 10 adet çağrı merkezinde toplam 4.247 kişi istihdam edilmiş olup, 10 adet yatırımı devam eden çağrı merkezi bulunmaktadır. Söz konusu yatırımlarda sağlanacak istihdamın yaklaşık 5.130 kişi olması öngörülmektedir. Yatırımların olduğu iller; Ağrı, Batman, Diyarbakır, Kars, Mardin, Muş, Siirt, Şanlıurfa ve Bingöl dür. b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: MEB, İŞKUR, Sektör Temsilcileri d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: YÖK, üniversitelerde verilen derslerin müfredatlarına karışmamaktadır. Program içeriklerinin güncellenmesi, üniversitelerdeki fakülte ve bölümlerin sorumluluğundadır. YÖK, sadece bu eylem maddesiyle ilgili olarak üniversitelerde farkındalık yaratmak amacıyla tavsiye kararında bulunabilir. 1.2 Bankacılık sektöründe fazla mesaiye ilişkin yükümlülüklere uyulması için önlemler alınacaktır. Öte yandan, Bilim ve Teknoloji İnsan Kaynağı (BTİK) Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında, YÖK olarak sorumluluğumuzda olan bu eylem planı ile ilgili olarak üniversitelerimizle yaptığımız yazışmalar ve ilgili kurumlarla yapılan toplantılar, üniversitelerimizde bu eylem maddesi ile ilgili farkındalığı artırmış ve önemli bir motivasyon olmuştur. Üniversitelerimizden gelen yazılar incelendiğinde, birçok üniversitemizde özel sektörün ihtiyaç ve beklentilerini algılayabilme adına yapılar oluşturulduğu, bu amaçla programlar açıldığı, yeni açılan veya var olan programlarda müfredatın bu kapsamda tasarlandığı, yenilendiği veya yenilenmekte olduğu memnuniyetle gözlenmiştir. a) Sorumlu Kurum/Kuruluş: ÇSGB - Çalışma Genel Müdürlüğü b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Sosyal Taraflar d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: Finans sektörünün en önemli alt sektörü olan bankacılık sektöründe çalışma saatleri bakımından ILO sözleşmelerine ve İş Kanunu hükümlerine aykırı uygulamalara rastlanmaktadır. İş Kanunu nun 41 inci maddesi uyarınca fazla çalışma süreleri ve ödenecek ücretlere ilişkin ayrıntılı hükümler yer almaktadır. Kanuna aykırı uygulamalar bakımından ise İş Teftiş Kurulu tarafından çalışmalar yürütülmektedir. 25.12.2012 tarih ve 826 sayılı Bakan Olur u ile Bankacılık Sektöründe Çalışma Koşullarının İyileştirilmesi Programlı Teftişi, 04.03.2013 tarihinde başlamış olup, programlı teftiş tüm Türkiye çapında 31 banka ve 188.172 işçi olmak üzere sektörün yüzde 97,9 unu kapsayacak şekilde yürütülmüştür. Tarafların süre talebi ile Bakanlık Makamının talimatları uyarınca programlı teftiş 2015 yılı Mart ayında tamamlanmıştır. Programlı teftişin öncelikli riskleri 128 129 Birçok üniversitemizde, bölümler bazlı akreditasyon çalışmaları yürütülmektedir. Bu çalışmalar, üniversitelerin başta özel sektör olmak üzere doğrudan işbirliği halinde oldukları paydaşları ile etkileşimlerini disipline etmekte ve geliştirmektedir. Son yıllarda, bu ve benzeri uluslararasılaşma (Bologna süreci gibi), kalite yönetimi ve akreditasyon çalışmaları neticesinde, üniversitelerimizde farklı programlarda uygulanmakta olan müfredatlarda, uluslararası eğilimleri, çağın değişen koşulları, teknolojide yaşanan hızlı değişimleri ve paydaş beklentileri dikkate alınarak önemli değişikler yapılmıştır. Sürdürülebilir gelişme anlayışıyla yapılan bu değişimler, günden güne daha iyiyi arama arzusuyla devam edecektir. İŞKUR tarafından yürütülen, 2015 İşgücü Piyasası Araştırması nın saha çalışması 16.03.2015 tarihi itibarıyla başlamış olup 30.04.2015 tarihine kadar devam edecektir. 75 ilde tam sayım ve 6 ilde örneklem yöntemi ile yürütülecek çalışmada, Türkiye genelinde 121.813 ü 10+ istihdamlı ve 10.211 i 2-9 istihdamlı işyerleri olmak üzere toplam 132.024 işyeri ziyaret edilecektir. Araştırmanın saha çalışmasının tamamlanmasının ardından tüm iller ve Türkiye geneli için sektörel bazda işgücü piyasası analizi raporu hazırlanacaktır.
2.2 Alt sektörlere yönelik üniversite ve yüksekokul programlarının sayısı ve etkinliği artırılacaktır. b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: MEB, İŞKUR, Sektör Temsilcileri 2.3 Bankacılık ve sigortacılık bölümlerinden mezun olanları daha donanımlı hale getirmek üzere zorunlu staj uygulaması düzenlenecektir. b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: İŞKUR, Sektör Temsilcileri, Meslek Kuruluşlar d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: Üniversitelerde 2013 yılı sonunda lisans eğitiminde bankacılık ve finans sektörüyle ilgili 11 farklı türde 73 program bulunurken, önlisans düzeyinde ise Bankacılık ve Sigortacılık adlı 225 program bulunmaktadır. Önümüzdeki izleme ve değerlendirme döneminde bu eylem maddesiyle alakalı daha güncel veriler paylaşılacaktır. Bu eylem maddesi ile ilgili vakıf üniversitelerinin de çok iyi bir konumda olduğu görülmüştür. Vakıf üniversitelerimizin mütevelli heyet yapıları, sektörle yakın ilişkileri ve öğrenci çekebilme adına özel sektörün ihtiyacını hassasiyetle dikkate almaları, sektörün değişen ihtiyaç ve beklentilerine göre programlarını açmaları ve şekillendirmelerine yol vermektedir. Devlet üniversitelerimizde de benzeri danışma kurulları, disiplinler bazında oluşturulmaktadır. Yine, üniversitelerimizin bulundukları bölgede, valilik, belediyeler, ticaret ve sanayi odaları, meslek odaları ve benzeri dinamiklerle olan yakın ilişkileri ihtiyaç ve beklentilere yönelik algının daha iyi bir şekilde anlaşılmasına vesile olmaktadır. d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: Üniversitelerimizde uzunca bir süredir Bologna sürecine uyum çalışmaları kapsamında stajlar da kredilendirilerek disiplin altına alınmaya başlanmış ve artık müfredatın doğal bir parçası olmuştur. Bu kapsamda, YÖK, bankacılık ve sigortacılık bölümlerinde staj uygulamasının yaygınlaşması için tavsiye kararında bulunabilir. Ayrıca uluslararası staj hareketlilikleri de teşvik edilmektedir. Erasmus staj programı bu hedefte önemli bir araç olmuştur. Çok sayıda öğrenci yurt dışında staj yapmak için bu programlardan yararlanmıştır. Bu alanlardan mezun kişilerin iş deneyimi kazanmaları için işbaşı eğitim programlarından yararlanmaları mümkündür. Bu kapsamda, önlerinde mevzuat ve bütçe engelleri kaldırılmıştır. Katılımcılara, İŞKUR un Yönetim Kurulu Kararıyla her gün 38,48 TL zaruri gider ödemesi ile iş kazası ve meslek hastalığı, gerekmesi halinde de genel sağlık sigortası prim giderleri, İŞKUR tarafından karşılanmaktadır. 2015 yılı Haziran sonu itibarıyla 498 tane işbaşı eğitim programı düzenlenmiş olup, 792 kişi bu programlara katılmıştır. Ayrıca, yine burada belirtmekte fayda olan bir diğer husus, YÖK ün yeni programlar açılmasında uyguladığı ölçütlerdir. Yeni program açılmasında, bu eylem maddesini de kısmen kapsayan işgücü piyasası analizi gibi kıstaslar dikkate alınmaktadır. YÖK, üniversitelerimizde özel sektörün ihtiyaçlarına cevap verebilecek programların açılmasını teşvik etmekte ve desteklemektedir. Kısaca, gerek devlet üniversitelerimiz gerekse vakıf üniversitelerimiz, sektörün göreceli olarak daha gelişmiş olduğu bölgelerde ağırlıklı olmak üzere özel sektörün ihtiyaç duyduğu alanlarında çalışabilecek nitelikli destek personelin yetiştirilmesi amacıyla açılmış birçok önlisans ve lisans programını barındırmaktadır. İŞKUR tarafından yürütülen, 2015 İşgücü Piyasası Araştırması nın saha çalışması 16.03.2015 tarihi itibarıyla başlamış olup 30.04.2015 tarihine kadar devam edecektir. 75 ilde tam sayım 6 ilde örneklem yöntemi ile yürütülecek çalışmada Türkiye genelinde 121.813 ü 10+ istihdamlı ve 10.211 i 2-9 istihdamlı işyerleri olmak üzere toplam 132.024 işyeri ziyaret edilecektir. Araştırmanın saha çalışmasının tamamlanmasının ardından tüm iller ve Türkiye geneli için sektörel bazda işgücü piyasası analizi raporu hazırlanacaktır. 3. Sektörün ihtiyaçlarına yönelik işgücü talebi karşılanacaktır. 3.1 Mesleki beceri kazandırma ve geliştirmeye yönelik aktif istihdam programları hazırlanacaktır. a) Sorumlu Kurum/Kuruluş: İŞKUR - Aktif İşgücü Hizmetleri Dairesi Başkanlığı b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: Sektör Temsilcileri, Meslek Kuruluşlar d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: Finans sektörünün ihtiyaç duyduğu nitelikte işgücü temini için sektördeki aktörlerden talep gelmesi halinde mesleki eğitim kursu düzenlenmesi veya kişilerin tecrübe kazanması için işbaşı eğitim programı düzenlenmesi mümkündür. 2015 yılı Haziran ayı itibarıyla 4 tane mesleki eğitim kursu düzenlenmiş ve bu kurslara 87 kişi katılmıştır. 130 131
3.2 Finans sektöründe ihtiyaç duyulan meslek standartları ve mesleki yeterlilikler hazırlanacaktır. a) Sorumlu Kurum/Kuruluş: MYK b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: MEB, İŞKUR, Sektör Temsilcileri, Meslek Kuruluşlar 3.3 Engellilerin sektördeki istihdamının artırılması amacıyla sektörle işbirliği geliştirilecek, engellilere yönelik mesleki beceri kazandırma eğitim programları hazırlanacaktır. a) Sorumlu Kurum/Kuruluş: İŞKUR - Aktif İşgücü Hizmetleri Dairesi Başkanlığı b) İşbirliği Yapılan Kurum/Kuruluşlar: MYK, ASPB, Sektör Temsilcileri d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: Finans sektöründe ulusal meslek standartlarının hazırlanması için sektöre ve mesleklere ilişkin yetkinliği ve temsil gücü olan Türk Sigorta Enstitüsü Vakfı ve Türkiye Sigorta, Reasürans ve Emeklilik Şirketleri Birliği ile sigortacılık alanında toplam 8 meslek standardının hazırlanmasına yönelik işbirliği protokolü yapılmıştır. Yapılan protokoller kapsamında 8 meslek standardının çalışması 2013 yılı sonu itibarıyla tamamlanmıştır. d) Sorumlu Kurum/Kuruluşun Çalışmaları: İŞKUR tarafından engellilere yönelik olarak doğrudan mesleki eğitim kurslarının düzenlenmesi yerine sektör veya işletmelerden talep alınması esastır. Buna göre, finans sektöründe üst kuruluşlar veya işletmelerin engelli istihdamını amaçlayacak projelerine destek verilmesi için bütçe ve mevzuat imkânı vardır. Bu yönde talep gelmesi için ilgili kurumlarla işbirliği yolları aranılması amacıyla Kasım ayı içinde bir toplantı düzenlenmesi planlanmaktadır. Sektörde işbirliği yapılan diğer bir kuruluş ise Türkiye Serbest Muhasebeci Mali Müşavirler ve Yeminli Mali Müşavirler Odaları Birliği dir. Kuruluş ile Aralık 2014 te meslek standardı hazırlama işbirliği protokolü imzalanmıştır. Protokol kapsamında ön muhasebe elemanı ve yardımcı muhasebe elemanlarının meslek standartları geliştirilecektir. Finans sektöründe Kalkınma Bakanlığı nın koordinasyonunda İstanbul Uluslararası Finans Merkezi Stratejisi ve Eylem Planı kapsamında MYK nın da katıldığı çalışmalar yürütülmektedir. Eylem planı kapsamında, MYK finans sektöründe meslek standartlarının ve mesleki yeterliliklerin belirlenmesi konusunda sorumlu kuruluş olarak belirlenmiştir. Bu kapsamda, 2014 yılında Türkiye Sermaye Piyasası Aracı Kuruluşları Birliği ile işbirliği çalışmaları başlatılarak sektöre yönelik meslek haritası çalışması yapılmıştır. Akabinde finans sektöründe meslek standardı hazırlanmasına yönelik çağrı yapılmıştır. Ocak Mayıs 2015 döneminde ilgili sektör kuruluşlarından meslek standardı hazırlamaya yönelik bir işbirliği talebi gelmemiştir. Finans sektöründe hazırlanmış ulusal yeterlilik bulunmadığından, sınav ve belgelendirme süreçleri henüz başlatılmamıştır. 132 133