Kenan Kolat Berlin'in Siyasetindeki Rolü Örneğinde Almanya daki Türk Toplumu Tüm gerçek ya da varsayılan zorluklara rağmen farklı kökenlerden insanlar başarılı bir şekilde birlikte yaşıyor. Hem geçtiğimiz on yılların entegrasyon siyaseti, hem de kadın ve erkek göçmenlerin entegrasyon isteği buna katkıda bulundu. Entegrasyonun en büyük aracı hukuki açıdan eşitliktir. Alman vatandaşlığına geçilerek tam vatandaşlık hakları elde edilebiliyor. Son on yıllarda yabancılar ve vatandaşlık kanunu değiştirildi ve Alman vatan- 33
daşlığını almak için daha fazla olanak sağlandı, her ne kadar bunlar da henüz tam olarak yeterli olmasa bile. Türklerin arasında Alman vatandaşlığına geçme istekliliği son on yıllarda sürekli arttı. Vatandaşlığa geçiş sayılarındaki artış, geçtiğimiz yıllarda özellikle siyasi katılım alanına etki etti. Parlamento ve Federal Meclis seçimlerine katılım Türk kökenli Almanlarda yerli Almanların çok daha üzerindeydi. Siyasi partilerin Alman kökenli olmayan seçmenlere ilgisi arttı Seçimlerden önce partiler tarafından çok sayıda seçim etkinliği yapıldı. Bazı partiler Türkçe bilgi broşürleri yayınladı. Siyasi partilerin yanında Almanya Türk Toplumu (TGD) gibi baskı grupları da aydınlanmaya kendilerince katkıda bulunuyorlar. Federal Almanya ancak son zamanlarda kendisini göç alan ülke olarak görmeye başladığı ve bundan doğan sonuçlar ancak yavaş bir şekilde kavrandığı için baskı grupları yalnızca proje bazında teşvik ediliyor. Siyasi çalışmalar için mali katkı almıyorlar. Bu çalışmalar fahri düzeyde yürütülüyor. Bu bir zorluk ve mümkünse değiştirilmelidir. Türk toplumunun baskı grupları, kendilerini burada yaşayan Türklerin temsilcileri olarak tanımlıyorlarsa, iki kültür arasında birer köprü ve çoğunluk toplumuna entegre olmayı destekliyorlar. Asimilasyon korkusu ve kendi kültürünü koruma ve geliştirme iradesi, birçok Türk ün 2. ve 3. nesilde de Almanca bilgilerinin iyileşmesine rağmen bu organizasyonları kendi yuvaları olarak görmelerinin nedenini oluşturuyor. Burada bu organizasyonların geriye götürücü ve muhafazakar siyaset yürütmemeleri ve buradaki topluma katılımı teşvik etmek zorunda olmaları önemli. Ancak bu şekilde yerel halk ile göçmenler arasında bir köprü kurabilirler. 34
Kenan Kolat Federal Almanya, küresel bir oyuncu olarak kültürlerarası yeterliliklerini geliştirmek zorunda. Bu, yeni bir yönelim gerektiriyor. Artık yabancılar siyasetini bir eşitlik siyaseti haline gelecek şekilde geliştirmenin zamanı geldi. TGD bunun için bütünsel bir konsept ortaya koydu. Entegrasyon Siyasetinin Hedefi Entegrasyon, kabul edilebilir bir alternatifi olmayan, toplumun tamamını ilgilendiren bir görevdir. Biz entegrasyonu, farklı ulusal, kültürel ya da dini kökenden insanların, anayasamız temelinde karşılıklı kabul ve hoşgörü ile şekillendirilmiş ortak yaşamı olarak anlıyoruz. Hukuki eşitlik ve siyasi ve toplumsal karar süreçlerine eşit katılım fırsatları bunun ön koşulunu oluşturuyor. Federal Almanya kendini uzun süre etnik açıdan homojen bir devlet olarak tanımladı. Ulusal devletleri mümkün olduğu kadar homojen yapılar olarak kurma normu, devletin sınırları içinde yaşayan, ulusal kültür anlamında heterojen grupları etnik azınlıklar durumuna sokuyordu. Hatta etnik milliyetçilik nedeniyle etnik azınlıklar düşman gruplar haline geldi. Etnik ulusal devlet sadece devlet organizasyonlarının genel bir meşruiyet kalıbı değil, çeşitli alanlarda etnik azınlıklara karşı pratik ve somut siyaseti belirleyen bir prensipti. Etnik homojenliği hedefleyen etnik ulus devlet için devletin sınırları içinde yaşayan etnik azınlıklar, ulusal birliği tehdit eden bir rahatsızlık faktörü gibi görünüyordu. Devlet, asimilasyon siyasetiyle ulusal birliği korumaya ya da oluşturmaya ve etnik azınlıkları ayrı gruplar olarak dağıtmaya çalışıyordu. 35
TGD, açıklamalarının önüne yeni bir tanım koydu: Federal Almanya etnik-çoğulcu (polietnik) bir sivil toplumdur. Azınlıkların korunmasını, azınlıkların korunması olarak algılanmayacak şekilde anayasal sistemine entegre eden polietnik bir devlet. Almanya da bir eşitlik siyasetinin aşağıdaki ilkelere sahip olması gerekiyor: Çoğunluk ve azınlık nüfusunun çıkarlarını makul oranda dikkate almalıdır. Etnik azınlıkların mensuplarının varlığını (tehdit olarak değil) fırsat olarak algılamalıdır. İnsani olmalıdır. Herkes için şeffaf olmalıdır. Sorunların üstünü örtmemeli, açıkça ifade etmelidir. Gerçekçi olmalıdır. Bu siyaset kültürel geçişkenlik temelinde uygulanmalıdır. Kültürel geçişkenlik bilinçli bir politika, asimilasyonun antitezidir. Kültürel geçişkenlik siyasetinin hedefleri şunlar olabilir: Almanya daki tüm insanlar Almanya ya bağlı olmalıdır ve tüm toplumun çıkarlarını desteklemek konusunda ortak bir sorumluluk taşımalıdır. Almanya daki tüm insanlar temel ayrım özgürlüğü haklarını etnik köken, din ya da kültür bakımından kullanmalıdır. 36
Kenan Kolat Almanya daki tüm insanlar eşit yaşam fırsatlarına ve devlet tarafından toplum adına yönetilen kaynaklara eşit erişim fırsatına sahip olmalıdır. Almanya daki tüm insanlar kendileriyle ilgili tüm karar süreçlerine katılma olanağına sahip olmalıdır. Almanya daki tüm insanlar Almanya nın ekonomik ve sosyal teşviki için sahip oldukları potansiyeli geliştirme ve kullanabilecek durumda olmalıdır. Almanya daki tüm insanlar Almancayı ve başka dilleri iyi bir şekilde öğrenme ve geliştirme ve kültürel bir anlayış geliştirme olanağına sahip olmalıdır. Almanya daki tüm insanlar kültürel miraslarını geliştirebilmeli ve birbirleriyle paylaşabilmelidir. Almanya daki tüm insanlar Alman toplumunun kültürel çeşitliliğini kabul etmeli, yansıtmalı ve buna uyum sağlamalıdır. Devletin Entegrasyon Siyaseti ile İlgili Görevleri Şu anda Batı ve Kuzey Avrupa ülkelerinde yaklaşık 15 milyon insan, bu ülkelerin vatandaşı olmadan yaşıyor. AB içerisindeki kadın ve erkek göçmenlerin sayısı yaklaşık 10 milyonu buluyor. Ancak AB içindeki göçmenlerin yaklaşık %65 i AB üyesi ülkelerin vatandaşı değil ve dolayısıyla AB haklarından yararlanamıyor. Batı ve Kuzey Avrupa, özellikle Federal Almanya yönünde gittikçe güçlenen göç hareketleri muhafazakar çevrelerde bile belli bir mantalite değişimine yol açıyor. Uzun süre Almanya göç alan bir devlet değildir tezine bağlı kalan CDU, bunu temel ilkeler metninden 37
çıkardı ve parti içinde değişiklikleri harekete geçirdi. SPD ve FDP içinde de göç yasasını iyileştirmek isteyenler zemin kazanıyor. a) Federal Almanya (ve genel olarak Batı ve Kuzey Avrupa ülkeleri) göç alan devletlere ve çok kültürlü toplumlara dönüştü. Federal Almanya da yaşayan, Alman kökenli olmayan insanların sayısı, ülkede kalma süreleri, yaşam ve tüketim alışkanlıkları bunu gösteriyor. Federal Almanya ya (ve Batı ve Kuzey Avrupa ya) bundan sonra da göç hareketleri olacaktır: Yasal olarak burada yaşayan kadın ve erkek göçmenlerin aileleri (eşleri ve çocukları) (zamanında iş göçü çerçevesinde ya da siyasi sığınmacı olarak buraya gelmiş olmalarından bağımsız olarak) Siyasi sığınmacılar (anayasanın 16. maddesine ya da 1951 tarihli Cenevre sığınmacı konvansiyonuna göre) Meşru ekonomik, sosyal, ekolojik ve benzeri nedenlerle buraya göç etmek zorunda olan insanlar (ve alternatif yokluğu nedeniyle siyasi sığınma hakkı talep edenler). Federal Almanya da bu gerçek koşullardan yola çıkılarak gerçek bir siyasi dönüşümün başlatılması gerekiyor: Hem zaten burada yaşayan göçmenlerin eşitliğinin sağlanması, hem de göç etmek isteyenlerin konumunu ve haklarını açığa kavuşturmak için yeni hukuki ve kurumsal dayanakların oluşturulması gerekiyor. b) Federal Almanya, fiilen göç alan bir ülke ve çok kültürlü bir toplum olduğu gerçeğini kabul etmeli ve pratik olarak geliştirmelidir. 38
Kenan Kolat Yukarıda anılan üç nedeni dikkate alarak göç hareketleri için siyasetini geliştirmesi gerekiyor. Başka bir deyişle - Hollanda ve İsveç te başladığı gibi uygun hukuki ve kurumsal çerçeve koşulların yaratılması gerekiyor. Ancak bu şekilde hem burada bulunan göçmenler, hem de göç etmeye istekli kişiler için anlaşılır ve planlanabilir bir siyaset geliştirmek mümkündür. Ve ancak bu şekilde halk bu siyasete ikna edilebilir ve gerekli altyapı yaratılabilir. c) Eşit hakları gerçekleştirmek ve göç alan bir ülke ve çok kültürlü bir toplum üzerine kurulu bir siyaset geliştirmek ve uygulamak için hem federal, hem de eyaletler ve belediyeler bazında gerekli yapısal değişikliklerin gerçekleştirilmesi gerekir (örneğin bir göç bakanlığı oluşturularak). Federal Almanya da yaşayan kadın ve erkek göçmenleri eşit kılmanın en kolay ve kabul edilebilir hukuki çerçevesi, vatandaşlıktır. Ancak göçmenlerin çoğunluğu tarafından ancak çifte vatandaşlık tanınırsa kabul edilecektir. Asıl vatandaşlığını bırakmadan Alman vatandaşlığını almanın tek kriteri ikamet süresi olmalıdır (örneğin doğum yeri ilkesi). Bu bağlamda ortaya çıkabilecek sorunlar (örneğin askerlik) iki taraflı ve uluslararası anlaşmalar yoluyla çözülebilir ya da zaten çözülmüştür. İkinci vatandaşlığı (yani Alman vatandaşlığını) alamayan (ya da almak istemeyen) kadın ve erkek göçmenlerin haklarını genişletmek için yerleşim kanununun çıkarılması gerekiyor. Bu hak en azından yerel seçim hakkını, aile birleşimi hakkını, güvenli ikamet hakkını, kültürel hakları vb. içermelidir. 39
Yeni bir siyaset öncelikle Federal Almanya nın fiilen göç alan bir ülke haline geldiği ve çok kültürlü bir toplum oluştuğu temelinde şekillendirilmelidir Anadil ve kültür hakkını vermelidir Dini bilgilendirme hakkını tanımalıdır Bir eşitlik/ayrımcılık karşıtı kanunu içermelidir. d) Sözü edilen üç göç hareketi, insan haklarına ve demokratik toplum ilkelerine uygun olan hukuki bir temele oturtulmalıdır: Aile birliği tartışmaya açık olamaz. Burada yasal olarak ikamet eden her göçmene, eşini ve 21 yaşın altındaki çocuklarını (AB vatandaşlarında olduğu gibi) yanına alma hakkı verilmelidir. Anayasanın 16 (1) maddesinde ve 1951 tarihli Cenevre Sığınmacı Konvansiyonunda öngörüldüğü gibi siyasi takibattan korunma hakkı hiçbir şekilde kısıtlanmamalıdır. Ekonomik, sosyal, ekolojik ve diğer nedenlerle yurtlarını terk etmek zorunda kalan ve Federal Almanya ya göç etmek isteyen insanların hakları, yeni bir göç kanunu çerçevesinde düzenlenmelidir. Bu tür bir kanunla, aile birleşimi ve siyasi takibat dışında Almanya ya göç etme olanağını düzenlemek çeşitli avantajlar sağlayacaktır: Ekonomik ve başka nedenlerle göç etmek isteyen insanlar şimdiye kadar alternatif yokluğundan olduğu gibi siyasi sığınma hakkı talep etmek zorunda kalmayacaklar. 40
Kenan Kolat Hem federal Alman toplumu, hem de ilgili kişiler açısından netlik ve açıklık getirecektir (bu da Federal Almanya daki tartışmayı somutlaştıracaktır). Devlet, gerekli altyapı ve entegrasyon önlemlerini hazırlama yükümlülüğüne girecektir (bu da bugün ortaya çıkan sorunların azalmasına yol açacaktır). İlgili kişi entegrasyon önlemlerine katılmazsa ya da bir süre sonra vazgeçerse, ödemelerin kesilmesi (örneğin sosyal yardım ya da devletin diğer katkıları) ihtimali bulunmalıdır. Bir göç kanunuyla aile birleşimi ve siyasi sığınmanın yanında üçüncü bir göç hakkının oluşturulması, kaçınılmaz olarak yıllık bir göçmen kabul oranının devreye sokulmasını ve göç formalitelerinin (başvuru teslimi ve bildirim) göç etmek isteyen insanların kendi ülkelerinde halledilmesini beraberinde getirecektir. Dünyamızdaki ekonomik adaletsizlik nedeniyle her yıl göç etmek isteyen kişilerin sayısının öngörülen kotaları aşabileceği açıktır. Buna rağmen bu tür bir düzenlemeyle düzenli bir siyaset hayata geçirilebilir. Bir göç kanunu aşağıdaki noktaları dikkate almalıdır: Göçmen kabul oranları yıllık olarak şartlara göre yeniden belirlenir Yıllık oranlar ve devletler, toplumsal kuruluşların, UNCHR ve göçmenlere ait organizasyonların katıldığı bağımsız bir kuruluş tarafından belirlenir Gerçekten ihtiyaç sahiplerinin göç edebilmesini sağlamak ve uzman personel ayartılmaması için sabit kriterler öngörülür Örneğin iç savaş ya da ekolojik felaketler gibi geçerli nedenlerle gelen sığınmacıların kontenjanların dışında kabul edilmesi sağlanır. 41
e) Bu yeni siyaseti yalnızca bir ülkede uygulamanın zorluğu, bunu Batı ve Kuzey Avrupa, en azından AB çapında bir konsepte oturtmayı denemeyi zorunlu hale getiriyor. Adil yeni bir dünya ekonomik düzeni ve siyaseti oluşturulduğunda insanların yurtlarını terk etmek zorunda kalmayacakları da açıktır. Çoğunluk Toplumunun Durumu ve Ruh Hali Alman çoğunluğun durumu ve ruh hali radikallere ve demagoglara bırakılamaz. Bunun için de yapıcı bir yaklaşım tarzı gerekiyor. Burada kendi kimlik sorunsalları, yabancılarla yüzleşme, gerçek ve gerçekdışı korkular, etnik açıdan homojen toplumun kendi ülkesinde yabancı olmak şeklinde kendisini kandırması, bilinmeyen davranış biçimleri karşısındaki korku, Alman olmayanlar tarafından dikkate alınmalıdır. Azınlık Toplumunun Durumu ve Ruh Hali Yeni bir siyaset, azınlık toplumunun durumunu ve ruh halini dikkate almalıdır. Alman olmayanların her gün yaşadıkları ayrımcılık deneyimleri, hukuki güvensizlikten kaynaklanan korku, başarı baskısı, kendi becerilerinin gözlerinde büyütülmesi ya da küçümsenmesi, kimlik sorunları, kültürel ve değer çatışmaları, sosyal durum ve eğitim durumu yeni bir siyasette dikkate alınmalıdır. Çoğunluk Toplumunun Entegrasyon Siyaseti ile İlgili Talepleri TGD nin beklentileri şunlardır: Aşırı sağcı ve yabancı düşmanı eğilimlere karşı, basit de olsalar kararlı bir şekilde önlem alınması gerekiyor. Başka kültürlerin kabulü ve bunlara karşı kritik bir tavır yeni bir birlikteliğin bir parçasıdır. 42
Kenan Kolat Bilinmeyene ilgi, etnik azınlıkların Alman toplumundan bir diğer beklentisidir. Azınlık Toplumunun Entegrasyon Siyaseti ile İlgili Talepleri: TGD, etnik azınlıklardan buradaki topluma yönelik daha fazla sorumluluk bilinci beklemektedir. Bu topluma yönelik açılım entegrasyon için kaçınılmazdır. Buradaki topluma katılım olanaklarına ilgi de azınlığın entegrasyon siyasetiyle ilgili görevleri arasında bulunuyor. Almancanın öğrenilmesi ve eğitim bilinci entegrasyonun bir parçasıdır. Tüm yönleriyle dini uygulamalar da anayasaya uygun olmalıdır. Entegrasyon Siyasetinde Yeni Yapılar Entegrasyon siyaseti toplumun geneline ait bir görevdir. Bu nedenle bu siyaset alanına hak ettiği ağırlığın verilmesi gerekiyor. Bunun için federal düzeyde ve eyaletler düzeyinde yeni yapılar gerekiyor. Entegrasyon Siyasetinin Devletin Bir Görevi Haline Gelmesi Gerekir Entegrasyon siyaseti, ancak devletin düzenleme görevlerinden biri ilan edilirse ve bunun için öngörülen yasalar çıkarılırsa ve mali kaynaklar temin edilirse Almanya nın tamamında koordine edilebilir. Aksi halde bu alan her eyalet hükümeti tarafından farklı olarak ele alınır. Bunun için, hangi alanlarda yasa değişiklikleri yapmak gerektiğini ortaya koyan yeni bir konsept hazırlanması gerekir. 43
Hoş Karşılama Kültürü, Empati Kültürü ve Katılım Yeni eşitlik siyaseti koordineli bir şekilde hareket etmeyi gerektiriyor. Bunun yanında Federal Almanya da derinlikli ve sürdürülebilir yeni bir kültür anlayışı oturtmak da en önemli görevlerden biridir. Bu noktada en önemli kilit sözcükler şunlardır: a) Hoş karşılama kültürü: Almanya da yaşayan ve göç eden tüm insanlar birbirlerini karşılıklı olarak hoş karşılamalı ve anayasa ve demokratik normlar temelinde yaşamak istemelidir. b) Empati kültürü: Almanya da yaşayan ve göç eden tüm insanlar kendini diğerinin yerine koyabilmeli ve koymayı istemelidir. Bu, her zaman burada yaşamış olan ve göçmenleri anlaması gereken Alman için de, örneğin uzun yıllardır aynı semtte yaşayan ve şimdi çevresi göçmenler tarafından sarılan yaşlı hanımın psikolojisini de anlaması gereken göçmen için de geçerlidir. c) Katılım: Her türden sorumluluğun eşit olarak dağıtılması gerekir. Ancak kesintisiz katılım sayesinde sağlıklı ve verimli bir ortak yaşama ulaşılabilir. 44