TURİZMİN SOSYO-KÜLTÜREL ETKİLERİNİN DİN GÖREVLİLERİNİN BAKIŞ AÇISIYLA DEĞERLENDİRİLMESİ

Özet TURİZMİN SOSYO-KÜLTÜREL ETKİLERİNİN DİN GÖREVLİLERİNİN BAKIŞ AÇISIYLA DEĞERLENDİRİLMESİ Faruk Kerem ŞENTÜRK Akdeniz Üniversitesi Alanya İşletme Fakültesi Lütfullah Sadi TOPRAK Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Turizm uluslararası bir boyut kazandığı günden itibaren ekonomik etkilerinin yanında toplumları sosyal ve kültürel yönden de etkilemeye başlamıştır. Bu doğrultuda yazarlar yerel halk ve turizm arasındaki ilişkileri inceleyen birçok çalışma gerçekleştirmiştir. Bu çalışmada, toplumun dini konularda aydınlatılmasında ve yönlendirilmesinde önemli etkileri bulunan din görevlilerinin, turizm hareketlerinin sosyal ve kültürel etkileri üzerindeki düşünceleri değerlendirilmeye çalışılmıştır. Araştırma yöntemi olarak nicel araştırma yöntemi seçilmiş ve veri toplama yöntemi olarak anket kullanılmıştır. Araştırma sonucunda turizmin sosyal ve kültürel etkilerinin din görevlileri tarafından olumlu algılandığı tespit edilmiştir. Anahtar Kelimeler: Din görevlileri, turizm, turizm sosyolojisi. Giriş Din kavramı insanoğlunun varoluşundan bugüne kadar insanların ve toplumların hayatındaki en önemli olgulardan biri olarak karşımıza çıkmaktadır. Din bireylerin giyim kuşamlarından yaşam tarzlarına; gelenek ve göreneklerinden idare edildikleri yönetim biçimlerine kadar toplumları en fazla etkileyen unsurların başında gelmektedir. Ayrıca bireylerin her türlü tercihlerinde, toplumların sosyal ve kültürel eğilimlerinde sürekli belirleyici rol oynayan önemli bir kavram olarak karşımıza çıkmaktadır. İşte bu yönüyle din, aynı zamanda insanların ve toplumların sosyal ve kültürel yönleriyle doğrudan ilişkilidir. Din görevlileri ise bireyleri ve toplumları dini konularda aydınlatmak ve bilgilendirmek amacıyla görevlendirilen memurlardır (Buyrukçu, 2006: 104). Özellikle sanayileşmeye bağlı olarak ekonomik ilişkilerin yoğunlaşması, bireylerin satın alma güçlerinin artması, turizm endüstrisinde hızlı gelişmeleri beraberinde getirmiştir. İçinde bulunduğumuz 21. yüzyılda önemi sürekli artan turizm faaliyetleri, insanların fiziksel, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarını doğrudan ve dolaylı olarak karşılayan bir endüstri haline gelmiştir (Usta, 1992: 31-14). Turizmin insan odaklı bir hizmet sektörü olması, onun aynı zamanda sosyal ve kültürel boyutları olduğunu ortaya koymaktadır (Brunt ve Courtney, 1999). Bu açıdan bakıldığında turizm, farklı sosyal ve kültürel yapılara sahip olan toplumların birbirleriyle ilişkiler kurmasına, farklı bilgi, görgü, gelenek ve kültür düzeyleri arasında etkileşim sağlamasına ve bunların neticesinde sosyal yapının, ahlak anlayışının değişmesine yol açan sosyal bir olaydır (Kozak vd., 2001: 9-10). Dolayısıyla din ve turizm kavramları sosyal ve kültürel yönleri ile bireyleri ve toplumları ilgilendiren alanlardır. Turizmin sürdürülebilir niteliğe sahip olabilmesi için araştırmacılar farklı konu ve kapsamlarda çalışmalar yapmaktadır. Toplumda saygı gören ve topluma dini rehberlik etmekle yükümlü din görevlilerinin turizm hareketlerine bakış açısı turizm konusunun farklı şekilde ele alınmasına yardımcı olacaktır. Bu çalışmada turizmin sosyal ve kültürel etkileri, din görevlilerinin bakış açıları kapsamında değerlendirilmeye çalışılmış ve bu amaç çerçevesinde turizmin sürdürülebilirliği ile ilgili farklı kesimlerin görüşleri ele alınmaya çalışılmıştır. Turizmin Sosyal ve Kültürel Etkileri Yirminci yüzyılın ikinci yarısında ortaya çıkan ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel ve psikolojik değişmeler, alışkanlıklar ve ihtiyaçlar üzerinde büyük etkiler yaratmış; bunun sonucu olarak uluslararası düzeyde yaygın bir turizm hareketi doğmuştur. Böylece, turizm olgusu günümüzde ulaştığı boyutları ile sanayileşme ve uluslararası ticaret gibi önemli ve sürekli bir sektör özelliğine sahip olmuştur. Uluslararası turizm gelirleri son yıllarda dünyadaki ticari ilişkiler kapsamında elde edilen mal ve hizmet gelirleri içinde en hızlı artan 324

gelirlerden biri olmuştur. Uluslararası turizm gelirlerinin bu hızlı artışına, özellikle gelişmiş ülkelerdeki ekonomik refah düzeyi ve yabancı ülkelerdeki harcama eğilimleri olumlu etki yapmıştır. Dünyada önemi sürekli artan ve günümüzde büyük boyutlara ulaşan turizm; insanların fiziksel, sosyal ve psikolojik ihtiyaçlarına doğrudan ve dolaylı olarak, belli bir süre için cevap verebilen en etkili faaliyetlerden biridir (Usta, 1992: 13-14). Turizmin geleneksel toplumlar üzerindeki etkisi günümüzde giderek artmaktadır. Bu etkinin yönünü turist çekiciliği oluşturmaktadır. Bu durumun neticesi olarak toplumlar arasındaki farklılıklar ortadan kalkmaya başlamıştır (Özüpekçe, 2008:104). Turizm olgusu ekonomik, sosyal, kültürel ve çevresel faktörleri etkilemesi açısından çok boyutlu ve turist ile ev sahibi arasında bir etkileşim yaratması açısından ise dinamik bir süreçtir. Bu sürecin sağlıklı, verimli geçmesi için fiziki çevrenin ve yöre insanının sosyal, kültürel ve ekonomik açıdan turizme hazırlanması ve yöre insanının turizm faaliyetlerine katılması önemli bir konudur (Alaeddinoğlu, 2007:4). Tablo 1: Turizmin Toplum ve Kültür Üzerindeki Olumlu ve Olumsuz Etkileri Turizmin Toplum ve Kültür Üzerindeki Olumlu Etkileri Turizmin Toplum ve Kültür Üzerindeki Olumsuz Etkileri Toplumlar arası barış ve hoşgörüyü arttırır. Özellikle gençlerin değer ve inanç yapısı üzerinde Bölge halkının okuma alışkanlığını ve yabancı dil olumsuz etki bırakarak, giyim ve yaşam biçimlerinde seviyelerini arttırarak kültür düzeylerinin yükselmesini değişimler meydana getirir. sağlar. Turist kabul eden ülkenin anadil yapısını bozar. Yöresel sanatın yeniden canlanmasını sağlayarak, bölgenin Yöre halkının yaşam biçimlerini olumsuz etkiler. sanatını güçlendirir. Gelenek ve görenekleri etkisizleştirir. Kendi kültürü hakkında bilinçlenmeyi sağlayarak kültürel İnsani ilişkilerin yerini ekonomik çıkarlara bırakır. mirası korur. Kötü alışkanlıkları arttırır (sigara, alkol vb.) Yerel halka bir ilgi ve faaliyet alanı oluşturur. Aile bağlarını zayıflatır. Aile yapısı içinde kadın erkek ilişkilerine getirdiği eşitlikle, Irksal gerginliklere yol açabilir. kadını özgür konuma getirerek kadının dışa açılma sürecini hızlandırır. Sosyal etkileşimi hızlandırır. Kaynak: Doğan ve Üngüren, 2010:399. Yapılan pek çok araştırmada turizmin toplumu çok çeşitli şekillerde etkilediği belirtilmiş ve bu etkilerin birbirinden ayrılmasının çoğu kez zor olduğu vurgulanmıştır (Özmen, 2007:18). Turizmin sosyal ve kültürel etkilerinin negatif veya pozitif sonuçlar doğurduğu (Doğan, 2004) ve bu etkilerin özellikle yerel halkın kültürü üzerinde değişime yol açtığı görülmektedir (Altunel, 2009:28). Turizm gelenekleri bozabilir. Çünkü bir insan turist olduğunda moral ve fiziksel bakımdan değişebilmekte, kendi kişiliğinden farklı bir kişiliğe entegre olabilmektedir (Berber, 2003:215). Turizm, farklı kültürlerin tanınması için önemli bir araçtır. Ancak, turizm aktiviteleri ile kültürün uyumlu birlikteliklerinin olması gerekir. Aksi takdirde turizm, kültürel yapının yozlaşması için olumsuz bir faktör olabilir. Kimliği oluşturan değerlere saygının azalması ile kazanç sağlama arasındaki dengenin kurulamaması durumunda turizm, kültür üzerinde olumsuz etki oluşturabilecektir (Uslu ve Kiper, 2006:313). Turizmin toplumsal değişime etkileri; bireysel davranış, aile ilişkileri, toplu yaşam, ahlaki tutumlar, değer sistemleri, örf ve adetler, geleneksel törenler, toplumun örgütlenmesindeki değişikliklere katkıları ve sosyo-kültürel etkiler yoluyla olmaktadır (Avcıkurt, 2007:60). Turizm, ekonomik olduğu kadar sosyal ve kültürel bir faaliyettir. İnsan etkileşimli bir sektör olmasından, mevcut kültürler arasında var olan sosyal değer ve ekonomik farklardan dolayı turizmin sosyal etkilerinin olması oldukça doğal karşılanabilmektedir (Doğan, 2004). Sosyal etkiler turizmin var olan sosyal değerlere, kişisel davranışlara, aile içi ilişkilere, ahlaki kurallara ve toplumun sosyal yapısına dolaylı veya dolaysız yollardan yapmakta olduğu etkileri belirtmek için kullanılan geniş anlamlı bir kavramdır (Brunt ve Courtney, 1999). Turistler diğer ülkelere gitmekle buralarda yeni insanlarla, toplumlarla iletişime geçmekte ve buradaki insanlarla farklı sosyal ilişkiler kurmaktadır. Turistler bir yandan ziyaret ettikleri yerleri sosyal açıdan etkilemekte, diğer taraftan da bu yerlerden kendileri de fazlasıyla etkilenmektedir (Gürbüz, 2002:53). Turistik bir yörenin çekici kültürel unsurlarını resim, müzik, dans, endüstri, el sanatları, iş, tarım, eğitim, edebiyat, dil, bilim, yönetim, din, mutfak ve tarih özellikleri meydana getirmektedir (Uslu ve Kiper, 2006:306). Çevrenin korunması kapsamında kültürel değerlerin korunmasında turizmin rolü, Dünya Turizm Organizasyonu nun 1980 yılındaki Manila Bildirgesi ile ortaya konmuştur (Akpınar, 2003). Turistler bir 325

yandan yerel kültürün değişik unsurları hakkında bilgi toplamayı arzu ederken, diğer taraftan da ister istemez onlar üzerinde bir takım değişikliklere neden olmaktadırlar (Altunel, 2009:28). Gürpınar (2001) a göre turizm sektöründe yaratılan talepler, mevcut yapıların rasyonel kullanımı şeklinde olmamış, plansız ve düzensiz bir turizm gelişimini desteklemiş ve varolan değerlerin turizm adına harcanması toplum yararı aleyhine yağmalanmayı arttırmıştır. Turizmin sosyal, kültürel ve ekonomik etkileri üzerine birçok araştırma yapılmış ve turizm konusu farklı kesimler tarafından değerlendirilmiştir. Yerel halkın turizm hakkındaki görüşleri üzerine (Tayfun ve Kılıçlar, 2004; Çetin, 2010; Doğan ve Üngüren, 2010), turizmin doğal, sosyal ve ekonomik çevre üzerindeki etkileri üzerine (Avcı, 2007; Hamamcıoğlu ve Kerestecioğlu, 2007; Kuter ve Ünal, 2009), turizmin kültürel miras üzerindeki etkileri üzerine (Uslu ve Kiper, 2006), turizmin yerel halk üzerindeki etkileri üzerine (Çalışkan ve Tütüncü, 2008; Cengiz ve Kırkbir, 2007) farklı çalışmalar gerçekleştirilmiştir. Yapılan çalışmalar sonucunda genel olarak turizmin hem pozitif hem de negatif yönleri bulunduğu, negatif yönlerin oluşmasında plansız ve dengesiz turizm politikalarının, turistlerin rahat davranış kalıplarının etkili olduğu belirtilmektedir. Bu çalışmada turizmin sosyo-kültürel etkilerinin din görevlilerinin bakış açısıyla değerlendirilmesi amaçlanmaktadır. Bu amaçla din görevlilerinin turizm hareketlerine katılımları ve turizm hakkındaki görüşleri genel hatlarıyla analiz edilmeye çalışılmıştır. Din Görevlileri Din görevlisi devlet memurları kanununa bağlı olarak tüm il, ilçe, kasaba, köy ve beldelerde cami hizmetlerini ve diğer din hizmetlerini yürüten, toplumu din konusunda aydınlatan, camide namaz kıldıran, hutbe okuyan, vaaz veren, mevlit okuyan müftüye karşı sorumlu imam-hatipler dir. Din görevlisi kapsamına müftü, müftü yardımcısı, vaiz, Kur an kursu öğreticisi, imam-hatip ve müezzinler girmektedir (Şimşek, 2008:13). İhtiyaç duyulan yerlere okuma salonları açmak ve bunlarla ilgili işleri yürütmek, İslam dinine mensup farklı dini yorum çevreleri, dini-sosyal teşekküller ve geleneksel dini-kültürel oluşumlarla ilgili çalışmalar yapmak, aile, kadın, gençlik ve toplumun diğer kesimlerine yönelik dini konularda aydınlatma ve rehberlik yapmak gibi vazifeler Diyanet İşleri Başkanlığı nın sosyal ve kültürel görev ve yetki alanlarındandır (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/30660.html, 12.09.2011). Dolayısı ile Diyanet İşleri Başkanlığı bünyesinde görev yapan din görevlilerinin sosyal ve kültürel sorumlulukları da bulunmaktadır. Yukarıda adı geçen din görevlileri, ilgili mevzuatta şu şekilde tanımlanmaktadır: Müftü: 633 sayılı Kanunun 7. Maddesine göre il ve ilçe müftüleri il ve ilçe kuruluşlarının başında birer müftü bulunur. İl müftüleri Diyanet İşleri Başkanlığına, ilçe müftüleri ise il müftülüklerine bağlıdır. İl ve ilçe müftüleri, bölgelerinde Diyanet İşleri Başkanlığını temsil eder, din hizmetlerini, dini müesseseleri yönetir ve din görevlilerinin hizmetlerini düzenleyip denetler (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1085.html, 09.09.2011). Vaiz: 633 sayılı Diyanet İşleri Başkanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanunun 11. maddesinde Vaizler, cami ve mescitler ile diğer mekânlarda her türlü vasıtadan yararlanarak toplumu dinî konularda bilgilendirmek, başkanlığın hizmet alanlarında irşat, rehberlik, inceleme ve araştırma yapmakla görevlidir. Vaizlik mesleği, adaylık döneminden sonra vaiz, uzman vaiz ve başvaiz kariyer basamaklarına ayrılır (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1085.html, 09.09.2011). İmam-Hatip-Müezzin Kayyım: 633 Sayılı Diyanet İşleri Başkanlığının Kuruluş ve Görevleri Hakkındaki Kanunun 11. Maddesinde imam-hatip ve müezzin-kayyımlar, cami ve mescitlerde din hizmetlerini yürütmek ve dinî konularda toplumu bilgilendirmekle görevli kişiler olarak tanımlanmaktadır. İmam-hatiplik mesleği; adaylık döneminden sonra imam-hatip, uzman imam-hatip ve başimam-hatip; müezzin-kayyımlık mesleği ise müezzin-kayyım ve başmüezzin kariyer basamaklarına ayrılır. Adaylık dönemini başarıyla tamamlayanlar mesleğe imam-hatip veya müezzin-kayyım olarak atanır. İmam-hatip ve müezzin-kayyımlar, Kur'an-ı Kerim öğretiminde görevlendirilebilir (http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1085.html, 09.09.2011). Yöntem Araştırmanın evrenini Alanya da bulunan din görevlileri oluşturmaktadır. Alanya müftülük görevlileri ile yapılan görüşme sonrasında Alanya da 1 müftü, 2 vaiz, 249 imam-hatip ve 30 müezzin-kayyım olmak üzere toplam 282 din görevlisi bulunduğu öğrenilmiştir. Evrenin tamamına ulaşılması amaçlanmış ve tüm din görevlilerinin düzenli olarak bir araya geldiği bir günde nicel araştırmalarda en çok kullanılan veri toplama 326

yöntemlerinden olan anket aracılığı ile veriler elde edilmeye çalışılmıştır. Tüm din görevlilerine anket dağıtılarak tam sayım yöntemi kullanılmıştır. Ancak anketlerin dönüş oranı %63.8 de (180) kalmıştır. Gerekli literatür taraması yapıldıktan sonra (Doğan, 2004; Avcıkurt, 2007; Doğan ve Üngüren, 2010, Uslu ve Kiper, 2006, Usta, 2008; Batman, 2004) verileri elde etmek amacıyla 7 demografik, 5 turizm katılımını öğrenmeye yönelik soru hazırlanmış ve katılımcıların turizmin sosyal ve kültürel etkileri konusundaki düşüncelerini elde etmeye yönelik 14 ifadeden oluşan bir anket oluşturulmuştur. Anket, en yaygın kullanılan yöntemlerden olan Alpha (Cronbach) yöntemi ile güvenilirlik testine tabi tutulmuş ve Alpha katsayısı 0.739 çıkmıştır. Bu sonuç kullanılan anketin güvenilir olduğunu göstermektedir (Kayış, 2010:405). Demografik özellikler ve turizm katılımı ile ilgili veriler öncelikle tanımlayıcı (frekans, ortalama, yüzde vb.) istatistiksel yöntemlerle açıklanmaya çalışılmıştır. Daha sonra ölçeğin belirli faktörler altında toplanıp toplanmayacağını test etmek amacıyla faktör analizi yapılması amaçlanmıştır. Ölçeğin faktör analizine uygun olup olmadığını belirlemek amacı ile Bartlett ve KMO testleri uygulanmış ve ölçeğin faktör analizi için uygun olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Faktörler belirlenip güvenilirlikleri test edildikten sonra elde edilen üç boyutun ortalamaları ayrı ayrı ele alınarak din görevlilerinin turizme bakış açıları değerlendirilmeye çalışılmıştır. Bulgular ve Sonuç Araştırmanın bu kısmında anket aracılığı ile elde edilen veriler ile katılımcıların demografik özellikleri, turizm hareketlerine katılım durumları ve bulundukları bölgedeki turizm hareketlerinin sosyal ve kültürel etkileri hakkındaki görüşleri incelenecektir. Elde edilen bulgular açıklanmaya çalışılacak ve sonuç ortaya konulacaktır. Tablo 1: Katılımcıların Demografik Özellikleri Eğitim Durumu N % Yaş Aralığı N % İlkokul 2 1,1 25-30 24 13,3 Lise 47 26,1 31-35 38 21,1 Ön Lisans 98 54,4 36-40 43 23,9 Lisans 25 13,9 41 ve üstü 74 41,1 Lisansüstü 2 1,1 Toplam 179 99,4 Toplam 174 96,7 Kayıp Değer 1 0,6 Kayıp Değer 6 3,3 Evlilik Durumu N % Yabancı Dil N % Evli 164 91,1 İngilizce 37 20,6 Bekar 9 5,0 Almanca 6 3,3 Toplam 173 96,1 Arapça 37 20,6 Kayıp Değer 7 3,9 İng-Arapça 41 22,8 Alm-Arapça 4 2,2 Toplam 125 69,4 Kayıp Değer 55 30,6 Araştırmaya katılan din görevlileri ile ilgili demografik özellikler tablo 1 de gösterilmektedir. Araştırma sürecine katılanların imam-hatip ve müezzin-kayyım olması nedeniyle katılımcıların tümü erkektir. Yaş aralığına bakıldığında katılımcıların önemli bir kısmının (%41,1) 41 yaş ve üstü olduğu, eğitim düzeylerinin lise (%26,1) ve ön lisans (%54,4) seviyesinde yoğunlaştığı, yabancı dil durumuna bakıldığında İngilizce (%20,6), Arapça (%20,6) ve hem İngilizce hem de Arapça (%22,8) konuşanların çoğunlukta olduğu ve katılımcıların neredeyse tamamının (%96,1) evli olduğu görülmektedir. Tablo 2: Kurumdaki Görev ve Sosyal Faaliyetlere Katılma Durumu Kurumdaki Görev N % Sosyal Faaliyetlere Katılım Durumu N % İmam-hatip 159 88,3 Zaman bulabiliyorum 96 53,3 Müezzin-kayyım 14 7,8 İş nedeniyle zaman bulamıyorum 33 18,3 Toplam 174 96,1 Diğer nedenlerden dolayı zaman bulamıyorum. 36 20,0 Kayıp Değer 7 3,9 Toplam 165 91,7 Kayıp Değer 15 8,3 327

Tablo 2 de katılımcıların bulundukları kurumdaki görevlerine bakıldığında 159 unun (%88.3) imam-hatip ve 14 ünün (%7.8) müezzin-kayyım olduğu görülmektedir. İmam-hatip sayısının müezzin-kayyım sayısına oranla bu kadar fazla olmasının temel nedeni Alanya nın kırsal kesiminde bulunan camilerde sadece imamların görev yapıyor olması ve bu kesimlerde müezzin-kayyım bulunmamasıdır. Katılımcıların %53,3 ünün sosyal faaliyetler için zaman bulabildikleri, %18,3 ünün işleri nedeniyle zaman bulamadıkları ve %20 sinin diğer nedenlerden dolayı sosyal faaliyetler için zaman bulamadıkları sonucuna ulaşılmıştır. Bu bulgulara göre din görevlilerinin yarısından fazlasının yaptıkları işin şartlarını göz önünde bulundurarak sosyal faaliyetlere katılacak zamanı bulabildiklerini belirtmişlerdir. Tablo 3: Gelir Düzeyinden Memnuniyet Durumu ve Kullanılan Ulaşım Şekilleri Gelir Düzeyinden Memnuniyet Durumu N % Ulaşım Şekli N % Çok memnunum 28 15,6 Karayolu 123 68,3 Memnunum 123 68,3 Havayolu 33 18,3 Memnun değilim 17 9,4 Kara-Hava 12 6,7 Hiç memnun değilim 3 1,7 Denizyolu 5 2,8 Demiryolu 1 0,6 Toplam 171 95,0 Toplam 174 96,7 Kayıp Değer 9 5,0 Kayıp Değer 6 3,3 Katılımcıların turizm faaliyetlerine katılım için önemli bir etken olan gelir durumları ile ilgili soruya verdikleri cevaplara bakıldığında önemli bir çoğunluğun (%83.9) gelir düzeyinden memnun oldukları görülmektedir. Bu sonuca göre din görevlilerinin ekonomik anlamda sosyal faaliyetlere katılma konusunda problemleri olmadığı ancak turizm faaliyetlerine ilgisiz oldukları söylenebilir. Bu noktada başta tur operatörleri ve seyahat acentaları olmak üzere turizm işletmelerinin ilgi çekici pazarlama ve reklam faaliyetleri, din görevlilerinin turizme olan katılım isteğini değiştirebilir. Katılımcıların turizm amaçlı seyahatlerinde kullandıkları ulaşım şekillerine baktığımızda %68.3 ünün karayolunu, %18.3 ünün havayolunu ve %6.7 sinin hem kara hem de havayolunu tercih ettikleri görülmektedir. Elde edilen bulguya göre tur operatörlerinin din görevlilerine yönelik planlayacakları turlarda karayolu ile ulaşımı seçmeleri daha mantıklı olabilecek niteliktedir. Tablo 4: Turizm Türlerine Katılım Durumu ve Konaklama Tercihleri Turizm Türleri* N(%) Konaklama Türü* N(%) 1. İnanç Turizmi 69 (38.3) 1. Akraba-Arkadaş Evi 121 (67.2) 2. Kültür Turizmi 56 (31.1) 2. Otel 42 (23.3) 3. Yayla Turizmi 52 (28.9) 3. Pansiyon 23 (12.8) 4. Aile Turizmi 36 (20.0) 4. Apart Otel 11 (6.1) 5. Deniz Turizmi 36 (20.0) 5. Kır Evi 12 (6.7) 6. Termal Turizm 31 (17.2) 6. Tatil Köyü 5 (2.8) 7. Spor Turizmi 28 (15.6) 7. Kamping 4 (2.2) 8. Fuar Turizmi 22 (12.2) 8. Motel 1 (0.6) 9. Sağlık Turizmi 18 (10.0) 9. Diğer (Misafirhane) 1 (0.6) 10. Kongre Turizmi 13 (7.20) 11. Av Turizmi 10 (5.60) *Katılımcılar birden fazla seçenek işaretlemiştir. Literatür taraması sonucu belirtilen 11 farklı turizm faaliyetine katılımları ile ilgili katılımcılardan elde edilen verilerin analizleri sonucunda katılımcıların genellikle inanç turizmi (%38.3), kültür turizmi (%31.1) ve yayla turizmine (%28.9) katıldıkları; aksine av turizmi (%5.6), kongre turizmi (%7.2) ve sağlık turizmine çok az ilgi duydukları görülmektedir. Elde edilen sonuca göre farklı bir turist kesimini temsil eden din görevlilerine yönelik hazırlanabilecek turistik turlarda inanç, kültür ve yayla turizmine yönelik faaliyetlere ağırlık vermek daha isabetli olacaktır. Katılımcıların yaptıkları seyahatlerde kullandıkları konaklama türlerine bakıldığında özellikle akraba ve arkadaş evlerinde (%67.2) konaklamayı tercih etkileri ve bunun yanında otel (%23.3) motel, kamping ve tatil köyü gibi konaklama tesislerinde konakladıkları da görülmektedir. 328

Tablo 5: Katılımcıların Seyahat Etmelerine Etki Eden Faktörler Seyahate Etki Eden Faktörler * Etkili N(%) 1. Akraba Ziyareti 88 (48.9) 2. Yeni Yerler Görmek 64 (35.6) 3. Dini Amaçlı 42 (23.3) 4. Bölgenin Çekiciliği 36 (20.0) 5. Merak 30 (16.7) 6. İş 19 (10.6) 7. Ekonomik Durum 18 (10.0) 8. Sağlık 13 (7.20) 9. Ulaşım Kolaylığı 10 (5.60) 10. Reklam - *Katılımcılar birden fazla seçenek işaretlemiştir. Katılımcıların seyahat etmelerine etki eden faktörler değerlendirildiğinde akraba ziyareti (%48.9) ve yeni yerler görme isteğinin (%35.6) etkili olduğu, diğer faktörlerin daha az etkili olduğu görülmektedir. Reklam faktörünün din görevlilerinin seyahatlerine etki etmemesi ise ilginç nitelikte bir bulgudur. Bu sonuca göre din görevlilerine yönelik hazırlanabilecek turistik programlarda yeni (doğal) destinasyonların eklenmesi ve farklı etkinliklerle desteklenmesi din görevlilerinin turizm faaliyetlerine katılımlarını pekiştireceği düşünülmektedir. Din görevlilerine ilişkin demografik veriler ve turizme katılım hareketlerine yönelik veriler analiz edildikten sonra katılımcıların turizmin sosyal ve kültürel etkileri üzerindeki düşüncelerini değerlendirmek amacıyla 14 ifadeden oluşan ölçek faktör analizine tabi tutulmuştur. Öncelikle ölçeğin faktör analizine uygun olup olmadığını tespit etmek amacıyla KMO ve Bartlett testleri uygulanmıştır. Tablo 6: KMO ve Bartlett Testi Sonuçları Kaiser-Meyer-Olkin (KMO) Değeri,728 Bartlett Testi Yaklaşık Ki Kare Değeri 488,859 Df 91 P,000 Tabachnick ve Fidell (2007) sağlıklı bir faktör analizi yapabilmek için KMO değerinin 0.6 dan yüksek olması gerektiğini belirtmektedir. Ayrıca Albayrak (2006) KMO testinde 0.70 ile 0.80 arası değerlerin faktör analizi için iyi olduğunu belirtmektedir. Din görevlilerinin turizme bakış açısını değerlendirmeye yönelik ortaya konulan 14 önermenin KMO değerinin 0,728 gibi bir değerle faktör analizine uygun olduğu görülmektedir. Bartlett testi sonucuna göre ise (Sig.=0,00; p<0,05) değişkenler arasında yüksek korelasyon olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Tablo 7: Faktörlerin Toplam Varyansı Açıklama Oranları Faktörler Önceki Özdeğerler Kare Yüklerinin Döndürülmüş Hesaplaması Toplam % Varyans Kümülatif % Toplam % Varyans Kümülatif % 1 3,532 25,228 25,228 2,324 16,600 16,600 2 2,319 16,565 41,793 2,185 15,605 32,205 3 1,193 8,520 50,313 2,003 14,305 46,510 4 1,130 8,072 58,385 1,662 11,875 58,385 Tablo 7 de, analiz sonucunda oluşan faktörlerin toplam varyansı verilmiştir. Tabloya göre birinci faktör toplam varyansın %16.6 sını, ikinci faktör %15.605 ini, üçüncü faktör %14.305 açıklarken dördüncü faktör 11.875 ini açıklamaktadır. Oluşan dört faktör toplam varyansın %58.385 ini açıklamaktadır. Habing (2003) e göre asgari varyans açıklama oranı %50 olarak görülmektedir. Dolayısıyla dört faktör altında açıklanan varyans oranı (%58.385) yeterli görülmektedir. 329

Tablo 8: Ölçeğe Ait Faktör Yükleri ve Faktörlerin Cronbach Alfa Değerleri Önermeler F1 F2 F3 F4 Sosyal 1,751 Sosyal 2,714 Sosyal 3,494 Sosyal 4,575 Sosyal 5,489 Kültürel 1,762 Kültürel 2,758 Kültürel 3,727 Kültürel 4,753 Eğitim 1,647 Eğitim 2,739 Eğitim 3,607 Ekonomik 1,814 Ekonomik 2,746 Faktörlerin Cronbach Alfa Değerleri Ölçek Cronbach Alfa Değeri,694,716,739,612,559 Faktör analizi sonucunda 14 önermenin dört faktör altında anlamlı bir şekilde dağılım gösterdiği görülmektedir. Akgül ve Çevik (2003) Alpha değerinin 0,60 α 0,80 aralığında bulunması halinde ölçeğin oldukça güvenilir olduğunu belirtmektedir. Faktörlere göre Alpha değerlerine bakıldığında birinci (sosyal), ikinci (kültürel) ve üçüncü (eğitim) faktörlerin ölçekte kullanımı açısından güvenilir olduğu (α > 0.60), ekonomik boyutu teşkil eden dördüncü faktörün ise düşük güvenilirlikte (α<0,60) olduğu görülmektedir. Ekonomik boyuta ait faktör güvenilirliği diğer faktörlere göre daha düşük çıkmıştır. Ancak bu oranın, diğer faktör güvenilirlikleri ve varyans oranları ile birlikte düşünüldüğünde kabul edilebilir nitelikte olduğu görülmektedir (Scherer vd., 1988 den aktaran Altıntaş, 2010:95). Ekonomik boyutun daha fazla önermelerle desteklenmesi halinde güvenilirlik oranının artacağı düşünülmektedir. 330

Tablo 9: Sosyal, Kültürel, Eğitim ve Ekonomi Açısından Turizm Değerlendirme Ölçeği Faktör 1- Sosyal Boyut Ort. Std. Sapma N Ölçek Ort. S1 Farklı kültürlerin kaynaşmasını sağlamaktadır. 2,21 1,07801 160 S2 Sosyal faaliyetleri daha aktif hale getirmektedir. 2,54 1,06308 160 S3 Kişisel gelişime destek verici faaliyetleri teşvik etmektedir (yabancı dil, kurslar, seminerler vb.) 2,05,86327 160 2,489 S4 İnsanların toplu faaliyetlere katılımına pozitif etki etmektedir. 2,67 1,02516 160 S5 Yerel halkın seyahat etmelerini teşvik eder. 2,95 1,12349 160 Faktör 2- Kültürel Boyut K1 Kültürel yozlaşmaya yol açar. 3,76 1,24762 168 K2 Halkın inancını olumsuz yönde etkiler 3,85 1,16660 168 K3 Yerel halkın giyim tarzını olumsuz etkiler. 4,17 1,11063 168 3,970 K4 Serbest davranışları ile ahlaki değerlere zarar verir. 4,08 1,10432 168 Faktör 3- Eğitim Boyutu E1 Eğitime olan ilgi ve ihtiyacın daha iyi anlaşılmasını sağlar. 2,41 1,02453 165 E2 Çevreye karşı duyarlılığı artırmaktadır. 2,49 1,10224 165 2,606 E3 Yerel halkın teknolojik gelişmelerle tanışmasını sağlar. 2,90 1,12198 165 Faktör 4- Ekonomi Boyut EK1 Yeni iş sahaları açılarak yerel halka istihdam imkanı sunmaktadır. 1,76,73853 176 EK2 Ekonomik canlanmaya katkı sağlamaktadır. 2,03,85095 176 1,903 Ölçek Ortalaması 2,82 Tablo 9 da faktör analizi sonucu elde ettiğimiz boyutlar ve bu boyutların ortalamaları verilmektedir. Likert tipi ölçek olarak hazırlanan ankette 1-Tamamen Katılıyorum ve 5-Tamamen Katılmıyorum tercihini ifade etmektedir. Kültürel boyuta yönelik önermeler olumsuz olarak belirtilmiştir. Bu önermelerin veri girişleri Recode ile düzenlenerek yapılmıştır. Sosyal boyuta dair ortalamayı değerlendirdiğimizde; din görevlileri turizmin toplumu sosyal faaliyetlere katılıma teşvik ettiğini, kişisel gelişim isteğini arttırdığını ve farklı kültürlerin kaynaşmasına olanak vermesi gibi yararlı yönleri olduğunu düşünmektedir. Olumsuz önermelerle değerlendirilmeye çalışılan kültürel boyuta dair ortalamalara baktığımızda katılımcılar turizmin halkın inancına, giyim tarzına ve davranış biçimlerine olumlu şekilde etki ettiğini belirtmektedir. Snaith ve Haley (1999) yaptıkları çalışma sonucunda; turizmin sosyal ve kültürel etkilerinin yerel halk tarafından aynı şekilde algılanmadığını, bir çok demografik faktörün bu görüş farklılığında etkili olduğunu belirtmişlerdir. Snaith ve Haley (2005) yaptıkları diğer bir çalışmada, turizm merkezine uzak olmanın turizm hakkında olumsuz düşünmeyi desteklediğini belirtmişlerdir. Eğitim boyutuna bakıldığında katılımcılar turizmin duyarlılık kazanma, eğitim ihtiyacını anlama, teknolojik gelişmeleri takip etme gibi olumlu etkileri olduğunu belirtmektedir. Wang ve Pfister (2006), turizmin gelişmekte olduğu bölgedeki yerel halka turizmin potansiyel faydaları hakkında eğitim verildiği takdirde o bölge halkının turizm algılamasının daha olumlu olacağını belirtmişlerdir. Ekonomik boyuta yönelik ölçek düşük güvenilirliğe sahip olmasından dolayı değerlendirmeye alınmamıştır. Ölçeğin ekonomik boyuta dair daha kapsamlı ifadelerle desteklendiği takdirde daha anlamlı ve güvenilir sonuçlara ulaşılacağı görülmektedir. Ölçeğin ortalaması dikkate alındığında katılımcıların turizm hakkında olumlu düşüncelere sahip olduğu görülmektedir. Alaeedinoğlu nun (2008) çalışması sonucu Sivas halkı ve Farahani ve Musa (2008) nın çalışmasına göre Masooleh halkı da turizmin bulunduğu bölgeye hem ekonomik hem sosyal hem de kültürel açıdan faydalar sağlayacağını düşünmektedir. Bu araştırma sonucunda farklı bir turist kesimini temsil eden din görevlilerinin turizm hareketleri konusundaki düşünceleri ve turizme katılımları konusunda birtakım veriler elde edilmiş ve veriler doğrultusunda turistik hizmetlerin farklı kesimlere sunulması adına bulgulara ulaşılmıştır. Bu bağlamda din görevlilerinin; sosyal, kültürel ve eğitim boyutunu teşvik etmesi açısından, turizm faaliyetlerinin olumlu katkıları olduğunu düşündükleri sonucuna ulaşılmıştır. Katılımcıların yaş aralığı dikkate alındığında otuz yaş üstünün önemli bir çoğunluğa sahip olduğu görülmektedir. Bu durum katılımcıların özellikle neden kültürel turizm ve yayla turizmine daha çok önem verdiğini açıklamaktadır. Ayrıca katılımcıların seyahat nedenlerine bakıldığında akraba ziyareti ve yeni yerler görme isteği ön plana çıkmaktadır. Bu bulgulara dayanarak din görevlilerine yönelik orijinal niteliklere sahip kültürel destinasyonlara turlar düzenlenmesi önerilebilir. Katılımcıların seyahat esnasında kullandıkları ulaşım şeklinin karayolu olduğu, seyahat etme nedenlerinin başında akraba ziyareti geldiği ve tatilleri sırasında konaklama ihtiyaçlarını aile dostu veya akraba evlerinde giderdikleri görülmektedir. Buna bağlı olarak karayolu ulaşımı firmaları, din görevlilerinin özellikle iç turizm 331

niteliğinde değerlendirilebilecek seyahatlerinde kampanyalar düzenleyip, indirimler yaparak din görevlilerinin hem gereksinimlerini giderebilir hem de farklı bir pazara hitap etme imkanına ulaşabilir. Katılımcıların önemli bir kesiminin sosyal aktiviteler için zaman bulabildiğini ve büyük bir çoğunluğunun gelir düzeyinden memnun olduğunu belirtmesi din görevlilerine yönelik yapılacak turlarda potansiyel bir pazar olduğuna ilişkin işaretler olarak algılanabilir. Buna yönelik tur operatörleri ve seyahat acentaları din görevlileri gibi yeni bir turist kesimine hitap eden turlar düzenleyebilir. Turların özellikle inanç turizmi, kültür turizmi ve yayla turizmi kapsamında hazırlanmasının elde edilen bulgular doğrultusunda daha etkili olacağı görülmektedir. Kaynakça Akgül, A., Çevik, O. (2003). İstatistiksel Analiz Teknikleri-SPSS te İşletme Yönetimi Uygulamaları, Emek Ofset, Ankara. Akpınar, S. (2003). Türkiye nin Turizm Merkezlerinde Ekoturizm Yaklaşımları. http: www.kentli.org/makale/sibel.htm, 09.09.2011 Alaeddinoğlu, F. (2007). Van Halkının Turisti ve Turizmi Algılama Şekli. Coğrafi Bilimler Dergisi, 5 (1), 1-16. Alaeddinoğlu, F. (2008). Sivas Kentinde Halkın Turiste ve Turizme Bakışı. Cilt:5 Sayı:2, 1-23. Albayrak, A.S. (2006). Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım, Ankara. Altıntaş, V. (2010). Turizm Gelişiminin Yerel Halkın Yaşam Kalitesi Üzerine Etkileri: Alanya Bölge Modeli. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Akdeniz Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Antalya. Altunel, M.C. (2009).Yerel Halkın Turizmin Gelişmesine Verdiği Desteği Etkileyen Faktörlerin Sosyal Değişim Teorisi Açısından İncelenmesi: Alaçatı Örneği. Yüksek Lisans Tezi, Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya. Avcı, N. (2007). Turizmde Taşıma Kapasitesinin Önemi. Ege Akademik Bakış Dergisi, 7(2): 485-501. Avcıkurt, C. (2007). Turizm Sosyolojisi: Turist-Yerel Halk Etkileşimi, Detay Yayıncılık, Ankara. Batman, O. (2004). Otel İşletmeleri. Ş. Demirkol ve B. Zengin (Ed.), Turizm İşletmeleri, Değişim Yayınları, İstanbul. Berber, Ş. (2003). Sosyal Değişme Katalizörü Olarak Turizm ve Etkileri. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Sayı:9, 205-222. Brunt, P., Courtney, P. (1999). Host Perceptions of Sociocultural Impacts. Annals of Tourism Research. Vol.26, Issue:3, 493-515. Buyrukçu, R. (2006). Türkiye de Din Görevlisi Yetiştirme Problemi ve Çözüm Önerileri. Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Sayı:2, 99-126. Cengiz, E., Kırkbir, F. (2007). Yerel Halk Tarafından Algılanan Toplam Turizm Etkisi İle Turizm Desteği Arasındaki İlişkiye Yönelik Yapısal Bir Model Önerisi. Anadolu Üniversitesi. Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt:7, Sayı:1, 19-37. Çalışkan, U., Tütüncü, Ö. (2008). Turizmin Yerel Halk Üzerindeki Etkileri Ve Kuşadası İlçesi Uygulaması. IV. Lisansüstü Turizm Öğrencileri Araştırma Kongresi Kitapçığı, ss:127-148, 23 27 Nisan, Belek, Antalya. Çetin, T. (2010). Cumalıkızık Köyünde Kültürel Miras ve Turizm Algısı. Millî Folklor Dergisi, Yıl:22, Sayı:87, 181-190. Doğan, H., Üngüren, E. (2010). Alanya Halkının Turizme Sosyo-Kültürel Açıdan Bakışı. E-Journal of New World Sciences Academy Social Sciences, 5 (4): 396-415. 332

Doğan, H. Z. (2004). Turizmin Sosyo-Kültürel Temelleri, 2. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara. Farahani, H.Z., Musa, G. (2008). Residents Attitudes and Perception Towards Tourism Development: A Case Study of Masooleh, Iran. Tourism Management, 29, 1233 1236. Gürbüz, A., (2002). Turizmin Sosyal Çevreye Etkisi üzerine Bir Araştırma. Teknoloji Dergisi, Sayı:1-2, 49-59. Gürpınar, E. (2001). Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Üzerine. İstanbul Üniversitesi Siyasal Bilgiler Fakültesi Dergisi, No: 23-24. Habing, B. (2003). Exploratory Factor Analysis. http://www.stat.sc.edu/~habing/courses/530efa.pdf, 10.09.2011. Hamamcıoğlu, C., Kerestecioğlu, F. (2007). Akdeniz'de Topoğrafyasını Koruyan Ortaçağ Limanları ve Turizmin Çevresel Etkileri: Alanya Hisariçi Mahallesi, Antalya İçkale Mahallesi. Girne Tarihi Liman Mahallesi, Megaron Dergisi, Cilt :2, Sayı:2:108-132. Kayış, A. (2010). Güvenilirlik Analizi (Reliability Analysis). Ş. Kalaycı (Ed.), SPSS Uygulamalı Çok Değişkenli İstatistik Teknikleri, Asil Yayın Dağıtım, Ankara. Kozak, N.; Kozak, M.A.; Kozak, M. (2001). Genel Turizm İlkeler-Kavramlar, Detay Yayıncılık, Ankara. Kuter, N., Ünal, H.E. (2009). Sürdürülebilirlik Kapsamında Ekoturizmin Çevresel. Ekonomik ve Sosyo- Kültürel Etkileri, Kastamonu Üni., Orman Fakültesi Dergisi, 9 (2): 146-156. Özmen, M., (2007). Turizmin Sosyo-Kültürel Etkileri:Akçakoca Örneği. Abant İzzet Baysal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Akçakoca. Özüpekçe, S. (2008). Turizm Yerleşmelerinde Nüfusun Sosyo-Ekonomik Özelliklerinde Ortaya Çıkan Değişimler ve Eğitim Üzerindeki Etkisi: Foça Örneği, Yüksek Lisans Tezi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İzmir. Snaith, T., Haley, Art. (1999). Residents Opinion of Tourism Development in The Historic City of York, England. Tourism Management, Volume 20, Issue 5, 595-603. Haley, A.J., Snaith, T., Miller, G. (2005). The Social Impacts of Tourism: A Case Study of Bath, UK. Annals of Tourism Research, Vol.32, No.3, 647-668. Şimşek, S. (2008). Din Görevlilerinin Dini Anlayışına Psiko-Sosyal Bir Yaklaşım (K.Maraş Örneği), Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Felsefe ve Din Bilimleri Anabilim Dalı, Yayımlanmış Yüksek Lisans Tezi, Kahramanmaraş. Tabachnick, B.G., Fidell, L.S. (2007). Using Multivariate Statistics, 5th. Edition, Pearson International Edition, USA, Boston. Tayfun A., Kılıçlar, A. (2004). Turizmin Sosyal Etkileri ve Yerli Halkın Turiste Bakışı. Gazi Üniversitesi Ticaret ve Turizm Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 1-17. Uslu, A., Kiper, T. (2006). Turizmin Kültürel Miras Üzerine Etkileri: Beypazarı/Ankara Örneğinde Yerel Halkın Farkındalığı. Tekirdağ Ziraat Fakültesi Dergisi, Cilt:3, Sayı:3, 305-314. Usta, Ö. (1992). Turizm, Altın Kitaplar Yayınevi, İstanbul. Usta, Ö. (2008). Turizm: Genel ve Yapısal Yaklaşım, Detay Yayıncılık, Ankara. Wang, Y., Pfister, R.E. (2006). Residents Attitudes Toward Tourism Development: A Case Study of Washington, NC. Proceedings of the 2006 Northeastern Recreation Research Symposium. 333

http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/1085.html, 09.09.2011 http://www.mevzuat.adalet.gov.tr/html/30660.html, 12.09.2011 334