HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ HACETTEPE ASO 1.OSB MESLEK YÜKSEKOKULU HMK 211 CNC TORNA TEKNOLOJİSİ

HACETTEPE ÜNİVERSİTESİ HACETTEPE ASO 1.OSB MESLEK YÜKSEKOKULU HMK 211 CNC TORNA TEKNOLOJİSİ Öğr. Gör. RECEP KÖKÇAN Tel: +90 312 267 30 20 http://yunus.hacettepe.edu.tr/~rkokcan/ E-mail_1: rkokcan@hacettepe.edu.tr E-mail_2: rkokcan@gmail.com

CNC TORNA TEKNOLOJİSİ KOORDİNAT SİSTEMLERİ Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 2

Tezgahların tarafından metal şekillendirme amacıyla, iş parçası veya kesici takım dönerken, bazı özel noktalarda iş parçası ile temas halinde hareket etmelidir. Koordinat sistemi makine üzerinde hareketi tanımlamak için gereklidir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 3

Temelde iki ortak koordinat sistemleri vardır Kartezyen Koordinat Sistemi Polar Koordinat Sistemi Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 4

Kartezyen Koordinat Sistemi: Uzayda nokta konumunun tanımlamak için kullanılır. 2D Kartezyen Koordinat Sistemi 3D Kartezyen Koordinat Sistemi Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 5

2D Kartezyen Koordinat Sistemi: 2 boyutlu (2D) iş yaparken, iki boyutlu koordinat sistemi kullanılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 6

2D Kartezyen Koordinat Sistemi: Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 7

3D Kartezyen Koordinat Sistemi: 3 boyutlu (3D) iş yaparken, Üç boyutlu koordinat sistemi kullanılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 9

Polar Koordinat Sistemi: Kutupsal koordinat sistemi veya polar koordinat sistemi, noktaların birer açı ve Kartezyen koordinat sistemindeki orijinin eşdeğeri olup "kutup" olarak bilinen bir merkez noktaya olan uzaklıklar ile tanımlandığı, iki boyutlu bir koordinat sistemidir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 12

Polar Koordinat Sistemi: X ekseninden saat yönünün tersi yönde başlayarak ölçülürse açı pozitiftir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 13

Polar Koordinat Sistemi: Saat yönünde ölçülürse açısı negatiftir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 14

ÖRNEK: P1 X = 80 Y = 60 P2 X =-80 Y = 20 P3 X =-50 Y =-60 P4 X = 60 Y =-70 Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 15

ÖRNEK: Şekildeki referans noktasına göre: P1:X25 Z-7.5 P2:X40 Z -15 P3:X40 Z-25 P4:X60 Z-35 Olarak programlanır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 16

ÖRNEK: Şekilde verilen çizgiyi tarif ediniz? Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 17

ÖRNEK: Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 18

CNC TORNA TEZGAHINDA KOORDİNAT SİSTEMİ Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 19

CNC TORNA TEZGAHINDA KOORDİNAT SİSTEMİ Temel CNC torna Tezgahında ZX Düzlemi üzerinde hareket edilen Koordinat Sistemi bulunmaktadır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 22

CNC TORNA TEZGAHINDA KOORDİNAT SİSTEMİ CNC tezgahlarda eksen yönleri sağ el kuralına göre belirlenir. Buna göre Aynaya bağlanan bir iş parçasının dış alın yüzeyi referans olarak kabul edildiğinde bu referans yüzeyin sağ tarafında kalan bölgedeki koordinat ölçüleri (+) solunda kalan bölgedeki koordinat ölçüleri (-) olarak tanımlanır. Z ekseni: Yatay eksen X ekseni: Dikey eksen Y ekseni: XZ düzlemine dik eksen C ekseni: Ayna çevresi boyunca pozisyonlama yapabilen eksen (C ekseni çoğu kez tarete bağlanabilen canlı takımlar olarak adlandırılır ancak hatalı bir tanımlamadır. C ekseni işmilinin açısal pozisyonlama yapabilmesidir) Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 23

C&Y Axis Turning (Lathe - Torna): Standart 2 eksen torna özelliklerine ilave olarak iş milinin belirli açılara kendini konumlayabilmesi C eksenidir. Y ekseni ise taret üzerine takılabilen canlı freze çakısı (freze çakısı dönüyor) ile silindirik parça üzerinde frezeleme işlemidir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 24

C&Y Axis Turning (Lathe - Torna): Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 25

B axis Machining (Lathe): C&Y eksen özellikli tornada canlı freze çakısının bağlı bulunduğu iş milinin aynı zamanda açısal olarak hareket edebilmesidir. Belirtilen bu harekete ilave olarak bu tür tezgahlarda parçaları tek bağlamada işleyebilmek için "Sub-Spindle" olarak adlandırılan ve Z ekseninde ileri geri hareket edebilen bir karşı ayna bulunur. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 26

B axis Machining (Lathe) Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 27

Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 28

CNC TORNA TEZGAHINDA PARÇA KOORDİNAT SİSTEMİ CNC tezgahlarında parçayı işlemek için programda takım yolu denilen parça üzerinde takım konumlarının tayin edilmesi gerekir. Parça üzerinde takım yolunun koordinatlarını belirtmek için, tezgah koordinatlarından bağımsız bir parça koordinat sistemi seçilir. Bu koordinat sisteminin orijini parça üzerinde veya dışında herhangi bir nokta seçilebilir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 29

CNC TORNA TEZGAHINDA PARÇA KOORDİNAT SİSTEMİ Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 30

CNC TORNA TEZGAHINDA PARÇA KOORDİNAT SİSTEMİ Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 31

Makine Sıfır noktası (M) - Machine Zero point Koordinat sisteminin orijini. Bu üretici tarafından belirlenir ve değiştirilemez. Genel olarak, makine sıfır noktası M ile gösterilir. CNC torna için iş milinin uç noktasının merkezinde yer almaktadır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 32

İş Parçası Sıfır noktası (W) - Workpiece Zero Point (W): İş Parçası Sıfır noktasının koordinat noktasıdır. Konumu kullanıcı tarafından belirlenir. W olarak gösterilir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 33

CNC TORNA TEZGAHINDA PARÇA KOORDİNAT SİSTEMİ Bu noktaların yanı sıra genellikle parçadan en uzak noktada bulunan takım değiştirme noktası ve genel bir referans noktası bulunur. Bu son noktalar sadece nokta olup esasen belirli bir koordinat sisteminin orijinini temsil etmezler. Bir çok sistemde referans noktası ile takım değiştirme noktası aynı noktadır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 34

Parça koordinat sistemi Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 35

Takım Koordinat Sistemi Sıfır noktası için takım tutucu üzerinde herhangi bir nokta seçilmekle beraber genellikle uygun bir nokta seçilir. Genelde bu orijin takım tutucunun alın yüzeyinde seçilir. Takımların boyutları bu orijine göre Z ve X şeklinde verilir. Freze takımlarında Z ekseni takımın uzunluğunu ve X ekseni takımın d çapını veya r yarıçapını ifade eder. Torna takımında X ve Z koordinatları takım ucunun yerini gösterir; ayrıca takım ucunun r yarıçapı da verilir. Takım sıfır noktasının yeri tezgahın imalatı sırasında belirlenir; ancak konumu hareket ettiği için değişkendir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 36

Takım Koordinat Sistemi Torna kesici takımının sıfır noktası Frezede kesici takımının sıfır noktası Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 37

CNC TORNA TEZGAHINDA DÜZLEMLER G17: XY Düzlemi Alın yüzeyde frezeleme uygulamaları için kullanılır G18: XZ Düzlemi Tornalama uygulamaları için kullanılır G19: YZ Düzlemi Dış çap silindir yüzeyde frezeleme uygulamaları için kullanılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 38

ÖLÇÜLENDİRME Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 39

ÖLÇÜLENDİRME YÖNTEMLERİ CNC tezgahlarında kesici veya parça koordinatlarının ölçülendirme yöntemleri: 1. Mutlak ölçülendirme (Absolute) 2. Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental) 3. Polar (Açısal) ölçülendirme (Polar) Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 40

Mutlak ölçülendirme (Absolute) Tüm ölçülerin parça sıfır noktası göre alındığı yöntemdir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 41

Mutlak ölçülendirme (Absolute) Kesici takım nerede bulunursa bulunsun, ana referans noktasına göre olan konumu ile tanımlama yapılır. Yani CNC torna tezgâhında mutlak programlama yapılırken Z değeri hep referans noktasına bağlı olarak verilir. Tezgâh parametresi çapa ayarlı ise X değeri hep çap olarak verilir. Ancak FANUC sisteminde X koordinatı hem çap hem de yarıçapı kabul eder. Mutlak sistem için G90 kodu kullanılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 42

Mutlak ölçülendirme (Absolute) Koordinatlar parça programının yazılmasında referans alınan noktaya (iş parçası sıfırı) göre belirtilir ve bunların belirtilmesinde X ve Z adresleri kullanılır. X ve Z adresleri ile koordinat değerleri belirtildiği zaman TAKIMIN GIDECEGI NOKTANIN pozisyon koordinat değerlerinin İş parçası sıfırına göre verildiği kabul edilir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 43

Mutlak ölçülendirme (Absolute) Mutlak ölçülendirme: 1 : (X10, Z0) 2 : (X20, Z-10) 3 : (X30, Z-15) ölçüler iş parçası sıfır noktasına göre verilmiştir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 44

Mutlak ölçülendirme (Absolute) Örnek: G1 X99.29 Z-30 F0.15; Kodu ile takımın iş parçası sıfırına göre 99,29 çap ve -30 boy değerine sahip olan noktaya devir başına 0.15 mm ilerleme ile kesme işlemi yapacak şekilde gideceği belirtilir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 45

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Ölçülerin bir önceki noktaya göre tanımlandığı yöntemdir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 46

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Kesicinin o an bulunduğu koordinat orijin kabul edilir ve kesicinin bulunduğu yerden hedef noktaya olan konum tanımlanarak eksenlerde ilerleme sağlanır. Artışlı programlamada eksenin pozitif yönünde hareket varsa koordinat (+), ters yönde ise (-) olarak yazılır. Artışlı (eklemeli) sistem için G91 kodu kullanılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 47

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): FANUC kontrol ünitesinde artışlı programlamada X ekseni için U, Z ekseni için ise W sembolü kullanılır. Z ekseninde kesicinin bulunduğu yer sıfır kabul edilip yer değiştirme miktarı W harfinin önüne yazılır. X ekseninde kesicinin bulunduğu yer sıfır kabul edilip gideceği noktaya göre çap farkı U harfinin önüne yazılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 48

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Takımın mevcut pozisyondan bir sonraki pozisyona (TAKIMIN GIDECEGI NOKTA) gitmesi için ÇAP ve BOY değerinde işareti ile birlikte ne kadar daha gideceği belirtilir. Bu tip belirtim durumunda ise çap için U, Boy için ise W adresleri kullanılır. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 49

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Eklemeli ölçülendirme: 1 : (U10, W0) 2 : (U10, W-10) 3 : (U10, W-5) ölçüler bir önceki noktaya göre verilmiştir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 50

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Örnek: G1 U25 W-13 F0.2; Kodu ile takımın mevcut pozisyonundan ilk olarak Çapta 25 boyda -13 mm ötede bulunan noktaya devir başına 0.2 mm doğrusal kesme hareketi ile gideceği belirtilir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 51

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Takım konumu X, Y, Z adresleri ile gösterilir. Bir blokta takımın gideceği hedef noktanın koordinatları verilir. Bunlar parçanın koordinat sistemine ve parçanın sıfır noktasına göre belirtilir. Parçanın koordinat sistemi, tezgâh eksenlerine uygun olarak alınması gerekir. Buna göre tornalamada parça koordinatları X ve Z, frezelemede ise X,Y,Z olarak verilir. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 52

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Tornalamada Z parçanın uzunluğu, X ise yarıçap yönünü temsil eder. X, Y, Z nin yanındaki koordinat değerleri (±9999.999 ) şeklinde, ondalık noktanın solunda beş ve sağında üç dijitten oluşur. Öndeki sıfırlar dikkate alınmaz. Değerler olduğu gibi yazılır. Negatif olduğu durumda (-), pozitif olduğunda hiçbir işaret konulmaz. Örnek: X29.5, Y-47.18 Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 53

Artışlı-eklemeli ölçülendirme (Incremental): Tüm koordinatlar modaldır. Yani bir bloka yazıldıktan sonra, diğer bloklarda da geçerli olursa, o bloklarda tekrar yazılmasına gerek yoktur. Örnek: N10 G1 X45 Z10 N15 Z-25 Programında X45 değişmediği için N15 blokunda yazılmasına gerek yoktur. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 54

Örnek: Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 55

Örnek: Şekildeki P1-P7 noktaların koordinatlarını belirtiniz. Öğr.Gör.Recep KÖKÇAN 56