VERİMLİLİK SEMPOZYUMU 1 FİNANSAL ANALİZ VE VERİMLİLİK KARNE İLİŞKİSİ Mali Hizmetler Kurum Başkan Yardımcılığı Finansal Analiz Daire Başkanlığı, Türkiye Kamu Hastaneleri Kurumuna bağlı sağlık kuruluşlarının finansal durumlarını finansal sürdürülebilirlik açısından takip etmekte ve analizler yapmaktadır. Finansal analiz ve takip, politika ve sistem geliştirmek adına güvenilir bilgiler sağlayarak karar vericileri güçlendirmek; üretilen sağlık hizmetinin mali sonuçlarını ölçmek; sağlık stratejilerini ve işlevlerini değerlendirmek birlikleri mali sürdürülebilirlikleri hakkında bilgilendirerek farkındalık oluşturmak amaçlarıyla yapılmaktadır. Şekil 1. Sürdürülebilirlik Açısından Gelir ve Gider Dengesinin Önemi Birlikler ve bağlı sağlık tesisleri düzeyinde yapılan finansal değerlendirmelerde aşağıdaki kriterler kullanmaktadır; Finansal değerlendirmede ana kriter, finansal risk oranıdır. Finansal risk oranı, net borcun aylık ortalama tahakkuka bölünmesi suretiyle bulunmaktadır. Finansal risk durumlarına göre sağlık kuruluşları risk derecelendirmesine tabi tutulmaktadır. Hizmet Tahakkuk Gelirinin Gideri Karşılama Oranı, döneme ait hizmet tahakkuk gelirinin dönem giderine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait
Tahsilatın Gideri Karşılama Oranı, döneme ait tahsilatların dönem giderine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Tahakkuk-Tahsilat Oranı, döneme ait tahsilatın dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Ek Ödeme Dağıtım Oranı, döneme ait ek ödeme giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Sözleşmeli Personel Maaş Giderinin Hizmet Tahakkuk Gelirine Oranı, döneme ait sözleşmeli personel maaş giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Sözleşmeli Personel Sayısının Toplam Kadrolu Personel Sayısına Oranı, döneme ait sözleşmeli personel sayısının döneme ait kadrolu personel sayısına bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Toplam Laboratuvar Harcamalarının (Hizmet Alımı Dahil) Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait hizmet alımı dahil toplam laboratuvar giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Görüntüleme Hizmet Alımının Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait görüntüleme hizmet alımı giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait İlaç Giderinin (Tüketiminin) Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait ilaç tüketiminin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Medikal Malzeme Giderinin (Tüketiminin) Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait medikal malzeme tüketiminin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait
Tıbbi Cihaz Onarım Giderlerinin Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait tıbbi cihaz onarım giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait ortalama ile karşılaştırılmaktadır. Döner Sermaye Kaynaklı Toplam Yatırım Giderlerinin Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait döner sermaye kaynaklı yatırım giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Toplam İlaç, Medikal ve Laboratuvar Malzeme (Hizmet Alımı Dahil) Giderlerinin Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait hizmet alımı dahil toplam laboratuvar, ilaç ve medikal malzeme gideri toplamının dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait Hizmet Alım (Görüntüleme ve Laboratuvar Hizmet Alımı Hariç) Giderlerinin Hizmet Gelirine Oranı, döneme ait görüntüleme ve laboratuvar hizmet alımı hariç toplam hizmet alımı giderinin dönem hizmet tahakkuk gelirine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait m 2 Başına Temizlik Harcaması, döneme ait temizlik giderinin toplam kapalı alan m 2 sine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait m 2 Başına Elektrik Tüketimi, döneme ait elektrik giderinin toplam kapalı alan m 2 sine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait m 2 Başına Su Tüketimi, döneme ait su giderinin toplam kapalı alan m 2 sine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait m 2 Başına Yakacak Tüketimi, döneme ait yakacak giderinin toplam kapalı alan m 2 sine bölünmesiyle elde edilmektedir. Elde edilen oran, sağlık kuruluşunun bulunduğu rol grubuna ait
Verimlilik Karnesi 663 sayılı Sağlık Bakanlığı ve Bağlı Kuruluşlarının Teşkilat ve Görevleri Hakkında Kanun Hükmünde Kararname ile oluşan yeni yapıyla birlikte kamu sağlık hizmetlerinin daha etkili, verimli, süratli, kaliteli, halkın talep ve beklentilerine daha duyarlı bir şekilde sunulması amaçlanmaktadır. Hastane yönetimleri kapasitelerinin, kaynaklarının kullanımında ve ekonomik şartlarını değerlendirmede daha bağımsız ve esnek davranabileceklerdir. Böylece, yeni oluşturulan yönetim birimlerinin yetkileri ile birlikte sorumluluğu da artacak ve bu yönetimler kaynaklarını, personel yatırımlarını, işletme giderlerini, bütçe ve hedeflerini, bulundukları sorumluluk alanındaki stratejik iş yükünü dikkate alarak planlama yapma yoluna gideceklerdir. Bu amaçla sağlık tesislerini çok yönlü olarak değerlendirmeye imkân veren Verimlilik Karnesi oluşturulmuştur. Finansal Analiz ve Verimlilik Karne İlişkisi Verimlilik karnesi, yöneticilerin mali kriterlere göre başarılı olup olmama durumuna göre değerlendirme yaparken, finansal analiz kurumların risk durumlarını derecelendirmektedir. Verimlilik karnesi mali kriterleri finansal analizin daha özet hali olup; finansal analiz kriterleri kurumun her türlü parasal faaliyetini daha detaylı bir şekilde incelemektedir. Şekil 2. Finansal Analiz ve Verimlilik Karnesi İlişkisi Karnedeki (M-01) Toplam Tahakkuk Geliri / Toplam Gider Kriteri Hizmet Tahakkuk Gelirinin Gideri Karşılama Oranı olarak Finansal Değerlendirme kriterleri içerisinde yer almaktadır.
Şekil 3. Verimlilik Karnesi Kriterleri İle Finansal Analiz Kriterleri Arasındaki Benzerlikler Verimlilik karnesi kriterlerinden (M-02) Net Borç / Net Hizmet Tahakkuk Geliri de Finansal değerlendirme kriterleri içerisinde olup; Finansal Risk Oranı olarak adlandırılmaktadır. Birliklerin ve sağlık tesislerinin risk durumları söz konusu Finansal Risk Oranına göre derecelendirilmektedir. Şekil 4. Finansal Risk Oranı Derecelendirmesi Birlik ve sağlık tesisleri düzeyinde her ay düzenli olarak Finansal Risk Oranları oluşturulmakta; riskli olan birlik ve sağlık tesisleri belirlenmektedir. Aylık olarak yapılan birlikler düzeyindeki örnek bir finansal risk derecelendirmesi Tablo 1 de gösterilmiştir. Aynı derecelendirme sağlık tesisleri için de yapılmaktadır.
Tablo 1. Birlik Düzeyinde Finansal Risk Oranları DEĞERLENDİRME KRİTERİ BİRLİK YÜZDE (%) DERECE Net Borç Tutarı / Ortalama Tahakkuk Tutarı 2 ve üzeri Net Borç Tutarı / Ortalama Tahakkuk Tutarı 1,5 ile 2 arası Net Borç Tutarı / Ortalama Tahakkuk Tutarı 1 ile 1,5 arası Net Borç Tutarı / Ortalama Tahakkuk Tutarı 0,5 ile 1 arası Net Borç Tutarı / Ortalama Tahakkuk Tutarı 0,5 ve altı 0 0,00 1.DERECE 1 1,14 2.DERECE 16 18,18 3.DERECE 32 36,36 4.DERECE 39 44,32 5.DERECE TOPLAM BİRLİK SAYISI 88 100,00 Verimlilik karnesinde yer alan (M-03) Gelir Bütçesi Gerçekleşme Oranı ve (M-04) Gider Bütçesi Gerçekleşme Oranı kriterleri mali kriterlerin içerisinde değerlendirilmektedir. Finansal değerlendirmede ise söz konusu kriterlerin detayına inilerek gider ve gelir kalemlerinin senelere göre oranlaması yapılıp; hangi gider kalemlerinde ne kadar harcamanın olduğu incelenmektedir. Tablo 2. Gider ve Gelir Kalemlerinin İncelenmesi
Ayrıca Karnedeki idari kriterlerden olan (İ-12) Enerji Sarfiyatı kriteri, finansal değerlendirmede m 2 Başına Su Tüketimi, m 2 Başına Elektrik Tüketimi ve m 2 Başına Yakacak Tüketimi olarak ayrı ayrı incelenmektedir. Tablo 3. Finansal Analiz Kriterleri Finansal değerlendirmelerde kurumların benzer kurumlarla kıyaslamasını yapabilmek için tanımlayıcı faktörler kullanılmaktadır. Ameliyat sayısı, acil başvuru oranı, yatak kullanımı oranı vb. gibi Finansal Analizde tanımlayıcı olarak kullanılan bu bilgiler, Verimlilik Karnesinde Tıbbi ve İdari Kriterler içerisinde yer almakta ve puanlandırılmaktadır. Tablo 4. Tanımlayıcı Veriler ACİL SERVİS MÜRACAAT YOĞUNLUĞU
Finansal değerlendirmede yatak doluluk oranı olarak kullanılan tanımlayıcı bilgi, Verimlilik Karnesinde Yatak kullanım kriteri olarak değerlendirilmektedir. Verimlilik karnesinde yatak doluluğuna yatak devir hızı da dahil edilerek sağlık tesislerinin puanlaması yapılmaktadır. Tablo 5. Tanımlayıcı Veriler YATAK KULLANIMI Verimlilik Karnesinde yer alan diğer mali kriterler ise aşağıda verilmiştir; M-05 Borçluluk Süresi: Sağlık tesislerinin borç ödeme kabiliyetinin arttırılması ve borç ödeme süresinin asgari seviyede tutulması amacıyla Verimlilik Karnesinde mali kriter olarak yer almaktadır. Sağlık tesisleri için kabul edilebilir değeri 120 gün olarak belirlenmiştir. M-06 Tahakkukların Muhasebeleştirilme Süresi: Sağlık tesisinde hizmet sunumu için alınan her türlü hizmet ve malın muayene kabulü ile muhasebe kayıtlarına alınmasını kontrol altına almak, ödeme emrine ilişkin belgelerin en geç 10 iş günü içerisinde muhasebe kaydına alınmasını sağlamak amacıyla Verimlilik Karnesinde mali kriter olarak yer almakta olup; kabul edilebilir değeri 10 gün olarak belirlenmiştir. M-07 Mevcut Stok Tutarı / Aylık Ortalama Tüketim Tutarı: Sağlık tesisinde yüksek mal kabullerinden kaynaklanan finansal riskleri ortadan kaldırmak üzere ilgili mevzuat gereği azami stok miktarıyla çalışılmasını sağlamak amacıyla Verimlilik Karnesinde
mali kriter olarak yer almaktadır. Sağlık tesisleri için kabul edilebilir değeri 60 gün olarak belirlenmiştir. M-08 Hasta Maliyetleri: Verimlilik Karnesindeki mali kriterlerden biri olan hasta maliyetleri kendi içerisinde 5 kritere ayrılarak incelenmekte olup; bu kriterin amacı sağlık tesislerinde maliyet farkındalığı oluşturmaktır. Bu kriterler aşağıda verilmiş ve her bir kriterin kabul edilebilir değeri sağlık tesisinin bulunduğu rol grubunun ortalaması şeklinde öngörülmüştür. Yatan Hasta Başı Maliyet Ayaktan Hasta Başı Maliyet Yatan Hasta Başına İlaç Maliyeti Yatan Hasta Başı Tıbbi Malzeme Maliyeti Ayaktan Hasta Başına Laboratuvar Maliyeti M-09 Global Bütçe Dışı Diğer Tahsilat / Global Bütçe Dışı Diğer Tahakkuk: Global Bütçe (SGK) Dışı Diğer Tahakkukların (Özel Sigortalar, Turizm, Gerçek Kişi vb.) artırılmasını ve tahsilatının takibini teşvik etmek amacıyla Verimlilik Karnesinde mali kriterlerden biri olarak yer almaktadır. Kabul edilebilir değer ise sağlık tesisinin bulunduğu rol grubunun ortalaması olarak belirlenmiştir. Verimlilik Karnesinin diğer kriterleri ile birlikte mali kriterleri de değerlendirilerek birliklere, sağlık tesislerine ve yöneticilere puan verilmektedir. Bu puanlama ile Kurumun strateji ve hedefleri doğrultusunda kaynak kullanımı ve hizmet sunumu hedeflenmektedir. Verimlilik Karnesi başarı düzeyini gösteren bir sonuç belgesi iken, Finansal Analiz Değerlendirmeleri daha sonuçlar ortaya çıkmadan yapılabilecek önleyici ve düzenleyici işlemlere yönelik farkındalığı hedefleyen bir erken uyarı sistemidir. Finansal Analiz sağlık tesisini mali açıdan daha detaylı bir şekilde incelerken; Verimlilik Karnesi sağlık tesisinin finansal yapısına ait bu detayları daha özet haliyle sunmaktadır. Mevcutta bu iki değerlendirmede veri kaynakları açısından farklılıklar olabildiğinden kesişen kriterlerin değerlerinde de küçük farklılıklar olabilmektedir. Sahadan gelen talepler doğrultusunda, kavram karmaşasını ortadan kaldırmak, Verimlilik Karnesi ile Finansal Analiz kriterlerinde dil birliğini oluşturmak ve daha hakkaniyetli değerlendirmeler yapabilmek amacıyla Mali Hizmetler Kurum Başkan
Yardımcılığımızca Verimlilik Karnesi Mali Değerlendirme kriterlerine yönelik revize çalışmaları sürdürülmektedir.