Elektronik ticarette web sitesi üretimi ve proje yönetim süreci

Elektronik ticarette web sitesi üretimi ve proje yönetim süreci MURAT ERDAL İ.Ü. S.B.F. İşletme Anabilim Dalõ Yrd. Doç. Dr. Murat Erdal, 1970 yõlõnda İstanbul da doğdu. Lisans eğitimini Yõldõz Üniversitesi, Mühendislik Fakültesi, Elektrik Mühendisliği Bölümü nde, lisans sonrasõ eğitimini İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Siyasal Bilgiler Fakültesi nde, İşletme Yüksek Lisans (1994) ve İşletme Doktora (2000) programlarõnõ tamamladõ. 2001 yõlõnda Yardõmcõ Doçent oldu. Elektronik Ticaret, Elektronik Bilgi Çağõnda Kamu Yönetimi, İnternette Reklam Yönetimi, Teknoloji Politikalarõ ve Stratejik Rekabet, Üretim ve Hizmet Yönetimi konularõnda lisans ve lisansüstü düzeyde dersler veren Erdal, halen İstanbul Üniversitesi, Siyasal Bilgiler Fakültesi nde görev yapõyor. 1. GİRİŞ İnternetin gelişmesi ve ticari potansiyelinin büyümesine bağlõ olarak mevcut web sitelerinin sayõsõ artmakta ve bu alandaki iş yapma biçimleri giderek daha spesifik bilgi birikimini zorunlu kõlmaktadõr. Web sitelerinin kurulmasõ ve ticari faaliyette bulunmasõnda, site işlevsellikperformans boyutundan yazõlõm ve donanõm faktörlerine, tasarõm boyutundan ürün ve/veya hizmet satõşõna, güvenlik önlemlerinden hukuki-yasal çerçevesine kadar birçok unsur önem kazanmaktadõr. İçerik, kapsam tasarõmõ, site haritasõnõn meydana getirilmesi, teknik özelliklerin seviyesinin belirlenmesi, işlevsellik, görsel tasarõm, sitenin albenisi ve kullanõm kolaylõğõ gibi unsurlar üzerinde itina ile durulmasõ ve buna uygun yapõlandõrmalara gidilmesi gerekmektedir. Bu durum, web site inşasõnda farklõ uzmanlõk alanlarõ ve farklõ perspektiflerin ortak bir zemin üzerinde buluşturulduğu proje yönetimi odaklõ çalõşmayla mümkün olabilmektedir. Web sitesi üretim yönetimi; proje yönetimi çerçevesinde süreç odaklõ düşünülen ve geliştirilen bir faaliyetler bütünüdür. Faaliyette bulunulmasõ planlanan endüstrinin analizi ve hedef tüketicilerin değerlendirilmesi bu bütünün başlangõç aşamalarõnõ oluşturmaktadõr. Endüstri rekabet analizi ve pazarõn yapõsõ hakkõnda kapsamlõ çalõşmalarla birlikte web site kullanõcõ profilleri belirlenmektedir. Böylelikle web sitesinin kurulmasõ aşamasõnda birincil hedefler ve amaçlar ortaya çõkarõlmaktadõr. Proje planõ içerisinde web sitesi proje takõmõnõn oluşturulmasõyla beraber ilgili alt planlamalar da gündeme gelmektedir. Web projesinin bütçesi, zaman planõ ve insan kaynaklarõ eksiksiz, net bir şekilde tanõmlanarak web sitesinin kurulmasõndaki gereksinimler, olasõ dar boğazlar ve önemli kilometre taşlarõ için ön çalõşmalar yapõlmalõdõr. Başarõlõ bir web geliştirme projesinin ilk adõmlarõ, projenin; kavramsal (amaçlar ve strateji), yaratõcõlõk (vizyon ve algõlama), teknik (ihtiyaç ve kõsõtlamalar) ve hedef izleyici kitlesi (analiz; talep ve beklentileri) açõlarõndan tanõmlanmasõ olarak sõralanabilmektedir [1, 2]. Etkin bir web sitesi; hedef kullanõcõlarõn belirlenmesi, potansiyel müşterilerle iletişim kurulabilmesi, ürün/hizmet enformasyonun tam zamanlõ sunulabilmesi, pazar araştõrmasõna olanak sağlamasõ ve İnternet ortamõnda tutundurma faaliyetleriyle birlikte daha fazla ürün ve hizmet satõlmasõna da yardõmcõ olacaktõr [3]. 2. WEB SİTESİ ÜRETİMİNDE PROJE YÖNETİM AŞAMALARI Web sitesi üretim yönetiminin, proje planlama teknikleri çerçevesinde temelde yedi aşamaya dayandõrõlmasõ mümkündür. Bu aşamalar: 1. Projenin başlangõç aşamasõ 2. Projenin tanõmlanmasõ 3. Projenin yapõsõ 4. Tasarõm aşamasõ ve prototip web sitesi üretimi Sayfa: 1/9

5. Web sitesinin üretim ve test aşamasõ 6. Web sitesinin sunumu 7. Değerlendirme ve sürdürülebilirliktir. 2.1. WEB PROJESİNİN BAŞLANGIÇ AŞAMASI Web projesinin başlangõç aşamasõnõn ana hatlarõ; Tablo 1 den de görüleceği üzere, endüstri analizi (sektör rekabet analizi, endüstri ve pazar araştõrmasõ, vb.) ve hedef kullanõcõlarõn analizi (kullanõcõ profillerinin çõkarõlmasõ, ön testler ve araştõrmalar, tüketici pazar araştõrmasõ, vb.) nden oluşmaktadõr. Proje keşif süreci olarak da adlandõrõlan bu aşama, zaman, emek, bütçe ve web sitesine ait temel iş stratejisinin planlanmasõ ile sitenin nihai kullanõcõlar için taşõyacağõ değerin anlaşõlmasõna yardõmcõ olmaktadõr. Proje takõmõnõn uzmanlaşmasõ açõsõndan da önem taşõyan bu süreç, zaman ve bütçeye bağlõ olarak diğer aktivitelerle paralel gerçekleştirilmektedir. Proje başlatõlmadan önce gerçekleştirilen ön çalõşma ve araştõrmalar, faaliyette bulunulan endüstrinin ve hedef kullanõcõlarõn analizi ile pazar araştõrmasõnõn yapõlmasõdõr [1]. Tablo 1. Web Projesinin Başlangõç Aşamasõ Endüstrinin Analizi: Sektör Rekabet Analizi Endüstri ve Pazar Araştõrmasõ Hedef Kullanõcõlarõn Analizi: Kullanõcõ Profillerinin Çõkarõlmasõ Ön Testler ve Araştõrmalar Tüketici Pazar Araştõrmasõ Web sitesinin tanõtõmõnõ yapacağõ hizmet veya ürünün kullanõcõ/tüketici adaylarõnõn kimler olduğunun belirlenmesi önemli olduğundan, hedef kullanõcõlara ait profillerin çõkarõlmasõnda kullanõlabilecek her türlü bilgiden yararlanõlmalõdõr [4]. İnternet üzerindeki hedef izleyici kitlesine ait, gelir seviyesi, yaş, cinsiyet, õrk, uyruk, dil, medeni hal, tutumlar, sağlõk ve yaşam tarzõ, vb. gibi demografik bilgiler web sitesi başarõsõnda özellikle önem taşõmaktadõr [5]. Web sitesini ziyaret etmesi tasarlanan farklõ kullanõcõ tipleri tanõmlanõrken, tüketicilerin, bir web sitesini ürün, hizmet ve işletme ile ilgili enformasyona ulaşmak için ziyaret ettikleri, iş ortaklarõ ve yatõrõmcõlarõn ise, son finansal veriler, yeni ürün bilgileri ve şirketin yönetim şekli ile ilgili bilgilere ulaşma amacõnõ taşõdõklarõ göz önünde tutulmalõdõr [3]. Ürün veya hizmetin başarõlõ bir biçimde satõşõ, web sitesi üzerinden iletilen mesajõn hedef kullanõcõlar üzerinde etkili olduğunun bir göstergesidir. Yeni bir web sitesi yaratõlõrken, arama motorlarõ üzerinden benzer yapõ ve özellikteki sitelerin bulunmasõ ve izledikleri işletme-pazarlama politikalarõnõn araştõrõlmasõ faydalõ olacaktõr [4]. 2.2. WEB PROJESİNİN TANIMLANMASI Bir web projesinin tanõmlanmasõndaki birincil adõmlar; genel amaç ve hedeflerin tanõmlanmasõ (öncelikli hedeflerin ve amaçlarõn belirlenmesi, müşteri anketlerinin dağõtõlmasõ), proje planõnõn yaratõlmasõ (proje takõmõnõn oluşturulmasõ, programõn belirlenmesi, bütçe planõ ve ayarlamasõ, teslimi planlanan nihai site yapõsõna karar verilmesi, işlevsellik test planõ, kalite güvenlik (QA) planõ vb.), ihtiyaçlarõn belirlenmesi (yaratõcõ ve teknik özet hazõrlanmasõ), site içi düzenleme (proje sitesinin başlatõlmasõ, iç geliştirme sahasõnõn yaratõlmasõ, hosting ve server enformasyonunun doğrulanmasõ, üretim yönetimi.) takibinin başlatõlmasõ vb. (Tablo 2) Web sitesi üretim yönetiminde, endüstri ve hedef kullanõcõlarõn analizinin ardõndan, uygulanacak strateji ile genel amaç ve hedeflerin belirlenmesi gerekmektedir. Genel faaliyet alanõ ile zaman ve bütçe kaynak planlamasõnõn açõkça tanõmlanmasõ, proje başarõsõnda anahtar faktörlerdir. Faaliyet alanõ ve programõ belirlenmiş bir site yaratõlmasõnda, kullanõcõ odaklõlõk ve site içi yönetimde idari aşamalar ile ihtiyaçlarõn belirlenmesi ön planda yer almalõdõr [1]. Sayfa: 2/9

Tablo 2. Web Projesinin Tanõmlanmasõ Genel Amaç ve Hedeflerin Tanõmlanmasõ: Öncelikli Hedeflerin Belirlenmesi Amaçlarõn Belirlenmesi Müşteri Anketlerinin Dağõtõlmasõ Proje Planõnõn Yaratõlmasõ: Proje Takõmõnõn Oluşturulmasõ Proje Programõnõn Belirlenmesi Bütçe Planõ ve Ayarlamalar Nihai Site Yapõsõna Karar Verilmesi İşlevsellik Test Planõ Kalite Güvenliği (QA) Planõ İhtiyaçlarõn Belirlenmesi: Yaratõcõ Özet Teknik Özet Bütünsel anlamda düşünüldüğünde, bir projenin başlangõç aşamasõnda detaya inilmesi için yeterince zaman bulunmadõğõ bilinmektedir. Bununla birlikte; Web sitesinin gerçek hedefleri nelerdir ve kurulacak olan site geleneksel alternatiflere rakip olabilecek midir? Belirlenen amaçlara ulaşõlõp ulaşõlmadõğõ ne şekilde tespit edilebilir? Kullanõcõ ihtiyaçlarõ ile kesişim (ortak paydada buluşma ) nasõl sağlanacaktõr? Web sitesi kullanõm açõsõndan nasõl daha hõzlõ ve işlevsel hale getirilebilir? Web sitesi özel fonksiyonlar da üstlenecek mi? ve gelecekte genişletilmesi gündeme gelebilir mi? vb. gibi sorular projenin başlangõç aşamalarõnda cevaplandõrõlmalõdõr [1, 3, 5]. Web projesinin tanõmlanmasõnda en değerli araçlardan biri de proje müşterisi ile yapõlan anketlerdir. Faaliyet alanõnõn belirlenmesinin yanõ sõra, proje müşterisinin talep ve beklentilerini karşõlamak için ne kadar zaman, para ve deneyime ihtiyaç duyulduğunun anlaşõlmasõna da yardõmcõ olacak bu anketler, İnternet üzerinde tüketici davranõşõ, tutum ve algõlamalarõ ve site amacõnõn tayinine yardõmcõ olacak detaylõ sorularõ da içermelidir. Ayrõca, proje kapsamõnda karar verme yetkisine sahip ilgililere de e-posta yolu ile anket gönderilmesi, farklõ perspektiflerden geri besleme sağlanmasõnda yararlõdõr. Teknik bir anket hazõrlanmasõ da, proje faaliyet alanõ ve kapsamõna teknik açõdan daha iyi bir yaklaşõm sağlayacaktõr. Proje aşamalarõ, proje takõmõ, faaliyet programõ, bütçe, proje takvimi, işlevsellik testi, kalite ve performans değerlemesi ve proje ile ilgili diğer hizmetleri tanõmlayan web site proje planõnõn hazõrlanmasõyla, gerek proje müşterisi gerekse web projesi geliştirme ekibine yeterli bilgi ve detayõ tanõmlayacak genel bir rehber sağlanacaktõr. Proje ekibi ve proje müşterisinin elinde bulunmasõ gereken ilk belge, zaman çizelgesi ve proje metodolojisi (süreç - üretim - teslim edilmesi hedeflenenler - içerik ihtiyaçlarõ - ulaştõrma tarihleri) dir. Projeye ayrõlan bütçe ile paralel biçimde sarf edilen ve geriye kalan süre analiz edilmelidir [5]. Her proje farklõ seviyelerde deneyim ve beceriye ihtiyaç duymaktadõr. Proje türüne bağlõ olarak spesifik ihtiyaçlar belirlenmeli ve takõmda rol alan kişilerin görev ve sorumluluklarõ da buna göre ayarlanmalõdõr. Web geliştirme projesi takõmõndaki temel roller; proje yöneticisi, üretimci, tasarõmcõ, içerik yöneticisi, enformasyon mimarõ/tasarõmcõsõ, HTML üretim geliştirme lideri, sanat yönetmenidir. Diğer rollerde ise teknik lider/ mühendislik lideri, işlevsellik uzmanõ, yazõlõm ve donanõm uzmanlarõ, kalite güvenlik ve performans değerlendirme uzmanõ bulunmaktadõr [1, 6]. Sayfa: 3/9

Kalite güvenliği (QA) planõ yaratõlmasõ web geliştirme proseslerinde sõklõkla atlanan adõmlardan biridir. Sitenin, HTML üretim evresinde, farklõ tarayõcõ (browser) ve platformlardaki üretimciler tarafõndan denetlenmesiyle sayfalarõn arzu edilen çalõşma düzeyinde olup olmadõğõ (kõrõlmadõğõ) kontrol edilmektedir [1]. Her kullanõcõnõn yüksek hõzla internet bağlantõsõ kuramayacağõ, telefon ve kablo modem hõzlarõnõn farklõlõğõ gibi sunucu (server) ve kullanõcõ kõsõtlarõ unutulmamalõdõr [5, 7]. Karmaşõk projelerde, proje müşterisi ve web proje ekibiyle daha iyi ilişkilerin kurulmasõna yönelik spesifik ihtiyaçlarõ kapsayan dokümanlarõn hazõrlanmasõ faydalõ olacaktõr. Bu dokümanlardan ilki olan yaratõcõ özet, proje geliştirme ekibi ve proje müşterisi arasõnda bir köprü oluşturacak şekilde hazõrlanmalõdõr. Siteye ait nitelik, kõlavuz ve hedeflerin açõklanmasõnda kullanõlan yaratõcõ özet, görsel ve kavramsal amaçlarõn belirlenmesinde kullanõlan bir - iki sayfalõk bir belgedir. Proje yöneticisi veya pazarlama elemanlarõ tarafõndan hazõrlanan bu belge, müşteri anketlerinden sağlanan enformasyona dayanmalõdõr. Bazõ durumlarda, proje veya şirket pozisyonu ve vizyonunun ana hatlarõnõ içeren bir dökümanõ proje müşterisi de yaratabilmektedir. Web proje geliştirme sürecinde, teknik ihtiyaçlarõn belirlenmesi proje, program ve bütçeye giriş niteliğini taşõyabilir. Bu amaca yönelik bir teknik özetin yaratõlma zorluğu ise detaylarõnda yatmaktadõr. Teknik özet, arzulanan teknoloji ve bu teknolojinin siteye nasõl uygulanacağõnõ özetleyen bir taslaktõr. Ancak projenin teknik kõsõmlarõnõ mümkün olduğunca detaylõ içermeli ve teknik ekibe site fonksiyonelliğinin belirlenmesi, düzenlenme ve geliştirilmesi konularõnda yardõmcõ nitelik taşõmalõdõr. Projenin başlangõç ve nihai aşamalarõndaki teknik ihtiyaçlarõ nelerdir?, Proje hedeflerinin karşõlanmasõ için teknoloji ne şekilde kullanõlmalõdõr? Tarayõcõ (browser), platform ve bağlantõ hõzlarõ konusunda kullanõcõ ihtiyaçlarõ nelerdir?, Potansiyel problemleri başlangõç aşamasõnda çözecek teknolojiler mevcut mudur? vb. sorularõnõn cevaplarõ teknik özet aracõlõğõyla aranmaktadõr. Web geliştirme projesi başlangõcõnda proje sitesi, hosting ve sunucu (server) enformasyonlarõ kesin başlangõç tarihi vb. detaylarõn yanõ sõra içerik ve üretim yönetimi, izleme ve versiyon kontrolü de önemli aşamalardõr. Ön (taslak) proje sitesi, web geliştirme projesinin başlangõcõ açõsõndan ana iletişim alanõ olup tercihen bir şifre ile korunmalõdõr. İçeriğinde, yönetim (iletişim enformasyonu, dökümantasyon, program ve güncellemeler, vb.), tasarõm (ekran şemalarõ, örnek resimler, vb.), üretim (prototip üzerine klikleyiniz logolarõ, çalõşan HTML demolarõ, vb.) bölümleri yer almaktadõr. Taslak site, proje müşterisi ile profesyonel bir ilişki ve iletişimin akõcõlõğõnõn sürdürülmesinde anahtar bileşen konumundadõr. Site içi düzenlemede bir diğer aşama olan iç geliştirme sahasõ, canlõ site ortamõnõ mümkün olduğunca gerçeğe yakõn taklit edecek biçimde oluşturulmalõdõr. Kolay yükleme (loading), test etme ve erişim için ayrõ bir yerel sunucuya sahip olunmasõ tercih edilmektedir. Arşivleme ve versiyon kontrolü için bütün üretimlerin başlangõcõnda belli kurallar konulmalõdõr [1]. 2.3. WEB PROJESİNİN YAPISI Web projesinin yapõlandõrõlmasõ, kullanõcõ ile içerik arasõnda bir bağlantõ kurulmasõ ve enformasyonun organize edilmesi üzerinedir. Web site mimarisinde kullanõcõ merkezli tasarõm düşünülerek sitenin tasarõmõnda ilgili konvansiyon ve protokollere en uygun çözümler üretilmelidir. Site haritasõnõn yaratõlmasõ sürecinde; site adõ ve adresi, URL tanõmlamasõ, kullanõcõ kayõt ve giriş şifrelerinin test edilmesi, ana ve alt sayfalarõn diğer web siteleri ile bağlantõlarõ ve ileri / geri yönlendirme sağlayan linklerin tanõmlanmasõ önemli bir kõsmõ teşkil etmektedir [1]. Web projesinin yapõsõnõ teşkil eden ana elemanlar; aşağõda Tablo 3 de de belirtildiği gibi, web sitesi kapsamõ (içeriğe ait ana hatlarõn belirlenmesi, içerik teslim planõnõn yapõlmasõ), web sitesi görünümü (site haritasõnõn ve isimlendirme konvansiyonlarõnõn oluşturulmasõ, fonksiyonel alanlarõn adreslendirilmesi), ekran görünümü (ekran şemalarõnõn yaratõlmasõ, yönlendirmelerin, içerik ve işlevsellik çerçevesinin belirlenmesi), kullanõcõ görünümüdür (kullanõcõ senaryolarõnõn yaratõlmasõ, kullanõcõ yollarõnõn belirlenmesi, kullanõcõlarla birlikte test etme vb.). Bütün bu yapõlandõrma unsurlarõ; proje müşterisi, proje ekibi ve site ilişkilerini kolaylaştõracaktõr. İçerik ve enformasyonun yapõsõna, site, ekran ve kullanõcõ perspektifleri üzerinden yaklaşõlmalõ, kullanõcõlarõn talep ve beklentilerine yönelik içerik (ürün, hizmet satõşõ) ve/veya enformasyona kolay erişim sağlanmalõdõr. Sayfa: 4/9

Tablo 3. Web Projesinin Yapõsõ Kullanõcõlarla Test Etme Web Sitesi İçeriği (Kapsamõ): İçeriğe Ait Ana Hatlarõn Belirlenmesi İçerik Teslim Planõnõn Yapõlmasõ Web Sitesi Görünümü: Site Haritasõnõn Oluşturulmasõ İsimlendirme Konvansiyonlarõ Fonksiyonel Alan Adresleri Ekran Görünümü: Ekran Şemalarõnõn Yaratõlmasõ Yönlendirmenin Belirlenmesi İçerik ve İşlevsellik Çerçevesi Kullanõcõ Görünümü: Kullanõcõ Senaryolarõnõn Yaratõlmasõ Kullanõcõ Yollarõnõn Belirlenmesi. Kullanõcõlarla test etme. Web sitesi etkinliğinin artõrõlmasõnda, içerik, tasarõm ve yapõnõn birebir yürütülmesi gerekmektedir [8]. Web sitesinin yapõlandõrõlmasõ aşamasõnda içerik organizasyonunun inşasõ, geliştirme süreci için gerekli öncelikli adõmlarõn atõlmasõnõ sağlar. Web yazõlõmõ konusunda bilgili bir içerik yöneticisinin varlõğõ ve içerik gelişimini denetlemesi önemli bir ayrõntõdõr. İçerik ve yapõnõn entegrasyonu ile tam zamanlõ sunumu proje başarõsõ bakõmõndan referans bileşenlerdir. Öncelik sõrasõna göre bölümlendirilen içerik teslim planõnda, ana içerik (metin ve resimler, medya ve pazarlama mesajlarõ, vb.), ikincil içerik (arama ve şekiller için anahtar kelimeler, hata mesajõ, vb.) ve ürüne spesifik içerik veya görünmeyen içerik ( etiket türleri; meta tags, alt tags, title tags, vb.) olarak tanõmlanan bölümler yer almalõdõr. Nihai içeriğin proje müşterisine belirlenen zaman aralõğõ içinde teslimi birçok projenin en zor bölümüdür. Gerekli planlamalar her zaman içeriğin gecikebileceği düşünülerek yapõlmalõdõr. İçerik yaratõlmasõ, dağõtõmõ ve takibi web geliştirme projesinde güvenlik açõsõndan gizli tutulan kõsõmlardõr. Site içerisinde yer almasõ düşünülen bütün resim, grafik, metin ve medya türleri isimlendirilmeli, depolanmalõ ve merkezi bir yerleşim planõ içinde kõsõmlara ayrõlmalõdõr. Gerek proje ekibi, gerekse proje müşterisi, tasarõm ve üretimin farklõ aşamalarõnda bilgilerin nerede ve hangi statüde olduğunu bilmek isteyeceklerdir. Dolayõsõyla tasarõm ekibi, kullanõlan fotoğraf, resim ve / veya diğer unsurlarõ arşivlemelidir. Site haritasõ çõkarõlmasõnõn ana nedeni, projeye farklõ bir perspektifle yaklaşõlarak, site organizasyonu ve kullanõcõlarõn, web sitesini enformasyon ve içerik yönünden nasõl gördüklerinin anlaşõlmasõdõr. Proje müşterisi ve proje ekibi, tüm geliştirme süreci içerisinde bu aşamanõn ne kadar önemli olduğu konusunda eğitilmelidirler. Böylelikle, proje müşterisi, tasarõmcõlar, üretim ve mühendislik ekiplerinin süreç boyunca paralel hareket etmeleri sağlanacaktõr. Meydana getirilen site haritasõ, içeriğin ana hatlarõnõ, bütün HTML sayfalarõnõn sunumunu ve her bölümdeki veritabanlõ yönlendirilen alanlarõ göstermelidir. Site haritasõ hazõrlanmadan önce, içerik özetinin müşteri tarafõndan onaylanmasõ daha olumlu sonuçlar elde edilmesine yardõmcõ olacaktõr [1]. 2.4. TASARIM AŞAMASI ve PROTOTİP WEB SİTESİ ÜRETİMİ Tamamlanmõş bir ön çalõşma üzerinde kavramsal ve üretimsel bir bakõş açõsõ ile yaratõcõlõğõn ön plana çõkarõldõğõ tasarõm aşamasõ; görsel tasarõm yaklaşõmõ (kavramsal beyin fõrtõnasõ, önceliklerin belirlenmesi, grafik şablonlarõnõn yaratõlmasõ, tasarõm rehberinin hazõrlanmasõ, vb. ), HTML prototipi yaratõlmasõ ( prototip geliştirme, test etme ve doğrulama, işlevsellik testi, vb. ) aşamalarõndan meydana gelmektedir (Tablo 4). Sayfa: 5/9

Tasarõm ve işlevselliğin entegrasyonu, web sitesinin içerdiği enformasyonun değerine de olumlu katkõda bulunacaktõr. Siteye özel ve kolay akõlda kalan bir URL adresi seçilmeli (domain name), bu adres organizasyonla ilgili diğer yazõlõ belgelerde de yer almalõ ve web sitesi faaliyete geçmeden önce dağõtõmõ sağlanmalõdõr [1, 5]. Tablo 4. Tasarõm Aşamasõ ve Prototip Web Sitesi Üretimi Görsel Tasarõm Yaklaşõmõ: Kavramsal Beyin Fõrtõnasõ Grafik Şablonlarõn Yaratõlmasõ Tasarõm Rehberinin Hazõrlanmasõ HTML Prototipinin Yaratõlmasõ: HTML Prototip Geliştirme Test Etme ve Doğrulama İşlevsellik Testi İlk tasarõm taslaklarõ ortaya çõkarõldõktan sonra konularõnda uzmanlaşmõş proje takõm üyeleri (yazõlõm, donanõm, iletişimci, vb.) bir araya gelerek web sitesinin her yönden kalitesini en iyiye ulaşma ve mükemmeli yakalama arayõşõyla beyin fõrtõnasõ yapmalõdõrlar. Bu kapsamda kullanõcõlarõn site içerisinde rahat gezinebilmeleri ve sitenin işlevselliği web site tasarõmõnda ön plana alõnmalõdõr. Web sitesinin sağladõğõ birincil enformasyonlar kullanõcõlardan en fazla üç klikleme (tõklama) mesafesinde olmalõ, bağlantõlar kanalõyla kullanõcõlara spesifik ilgi alanlarõ hakkõnda daha fazla bilgi edinme fõrsatõ sunulmalõdõr. Sitenin görsel tasarõmõ, web sitesi proje ekiplerince en sevilen ve yaratõcõlõklarõnõ en üst düzeyde kullandõklarõ aşamadõr. Sitenin albenisinin kullanõcõlar için çekici hale getirilmesinde, uygun renk seçimi, resim, grafik, animasyon, metin ve reklam gibi unsurlarõn bir arada düşünülmesi yerinde olacaktõr. Bütün bu faktörlerle birlikte, site ve sayfalarõnõn kolay açõlõmõ, sayfalar arasõ geçişlerin hõzlõ olmasõ, menülerin sorunsuz çalõşmasõ tasarõmda göz önünde bulundurulmasõ gereken diğer bileşenlerdir. Bu süreçteki son aşama prototip bir web sitesinin ortaya çõkarõlõşõ ve işlevsellik testi ile site üzerinde kullanõcõ davranõşlarõnõn izlenmesidir [1, 5]. 2.5. WEB SİTESİNİN ÜRETİMİ ve TEST AŞAMASI Web sitesi gerçek anlamda hayata geçirilmeden önce, Tablo 5 te de görüleceği üzere, üretim öncesi planlamalar (faaliyet alanõ bütçe ve teknik ihtiyaçlarõn yeniden gözden geçirilmesi, sürümversiyon kontrolü için yöntemlerin oluşturulmasõ, dosya yapõlarõnõn düzenlenmesi, site bakõm planõ vb.), yapõsal düzenlemeler (grafiklerin düzenlenmesi, HTML şablonlarõnõn yaratõlmasõ, yazõlõ metinlerin adreslenmesi, sayfa düzenlemeleri, içerik ve üretimin yapõlandõrõlmasõ vb.) ve test yöntemleri (kalite güvenlik, performans test planõ, güvenlik yönetimi ile illegal saldõrõ, virüslerin takibi ve önlenmesi) dikkatle hazõrlanmalõ, belirlenen proje hedefleri, beklentiler, varsayõmlar ve teslimatlar bir kez daha gözden geçirilmelidir. Ayrõca proje organizasyonu içerisinde yeni gereksinimlerin olup olmadõğõnõn araştõrõlmasõ da gerekmektedir. Web sayfasõ geliştirilirken kullanõlan yazõlõmlar (HTML, XML, Java, vb.), sayfa tasarõmõ, görsel efektler, grafik arabirimler, sayfa üzerinde yer almasõ düşünülen reklamlar, programlama dilleri, veri tabanõ uygulamalarõ, dosya sõkõştõrma teknikleri, yapõsal tasarõm, multimedya gibi temel konular üzerinde itina ile durulmalõ ve en uygun çözümler üretilmelidir [1, 6]. Tablo 5. Web Sitesinin Üretimi ve Test Edilmesi Güvenlik Yönetimi (Virüs Takibi ve Önlenmesi) Web Sitesi Üretimi Öncesi Planlama: Faaliyet Alanõ ve Bütçenin Yeniden Değerlendirilmesi Teknik İhtiyaçlarõn Belirlenmesi Versiyon Kontrol Yöntemleri Dosya Yapõlarõnõn Düzenlenmesi Sayfa: 6/9

Site Bakõm Planõnõn Hazõrlanmasõ Web Sitesinin Yapõlandõrõlmasõ: Grafiklerin Düzenlenmesi HTML Şablonlarõnõn Oluşturulmasõ Yazõlõ Metinlerin Adreslendirilmesi Sayfa Düzenlemeleri İçerik ve Üretimin Sonlandõrõlmasõ Test Etme: Kalite Güvenlik (QA) Test Planõ Kalite Güvenlik Test Yönetimi. Güvenlik yönetimi. (Virüs takibi ve önlenmesi) Web site yönetimi içerisinde birçok yazõlõ, görsel ve işitsel dosya türü kullanõlmaktadõr. Bu dosya türlerini; Web sitesi üretiminde kullanõlmasõ düşünülen taranmõş resimler, çizimler, grafikler (.gif,.jpg) Çõktõ alõnabilen Adobe Acrobat formatõndaki dosyalar (.pdf) ve kullanõcõ tarafõndan indirilebilen word, excel, power point gibi belgeler (.doc,.txt,.xls,.ppt) Kõsa süreli film ve videolar (.mov,.mpg) İşitsel efekt ve müzik dosyalarõ (.wav,.mp3) şeklinde sõnõflandõrmak mümkündür [9]. 2.6. WEB SİTESİNİN SUNUMU Web sitesinin hayata geçirilmesi ile ilgili olan bu aşamada göz önünde bulundurulmasõ gerekenler; site isminin duyurulmasõ, bu amaçla kaynak ve bağlantõlarõn sağlanmasõ, gerek İnternet üzerinde gerekse internet dõşõ olarak kullanõcõlarõn web sitesi hakkõnda bilgi edinmeleridir [1]. Bir web sitesinin sunumunda yer alan aşamalar; sitenin internet üzerinden ziyaretçilere sunumu, nihai kontrollerin tamamlanmasõ, kalite güvenliği, site bakõm yönetimi, dokümantasyon takibi, site tutundurma faaliyetleridir (tutundurma planõnõn hazõrlanmasõ, arama motorlarõna katõlõmõn sağlanmasõ, vb.) ( Tablo 6 ).Tablo 6. Web Sitesinin Sunumu Web Sitesinin Sunumu: Son Değerlendirme ve Kalite Güvenliği Sitenin İnternette Sunumu Site Güvenliğinin Kontrol Edilmesi HTML Biçim Kõlavuzu Hazõrlanmasõ Bakõm Uygulamalarõ Dokümantasyon Takibi Site Tutundurma Faaliyetleri: Tutundurma Planõ Arama Motorlarõna Katõlõmõn Sağlanmasõ Bir web sayfasõnõn İnternet üzerinde görünür hale gelmesi için, hazõrlanan dokümanlar başlangõçta, HTML veya başka bir web editörü kullanõlarak işaretlenmekte ve işaretli dosyalar bir web sunucusuna iletilmektedir. Bu aşamada sadece yaratõcõsõ tarafõndan izlenebilen metin, grafik, vb. dosyalara ait gerekli izin kodlarõ değiştirildikten sonra web sayfasõ İnternet üzerinde erişime Sayfa: 7/9

açõlmaktadõr. Son adõm, sayfanõn görünürlüğünün, İnternet Explorer ve Netscape Navigator üzerinden kontrol edilmesidir [3]. 2.7. DEĞERLENDİRME ve SÜRDÜRÜLEBİLİRLİK Web sitesi İnternet üzerinde yaşama geçirildikten sonra, site başarõsõnõn ölçütü olarak, hem kalitatif hem de kantitatif verilerin elde edilmesi yerinde olacaktõr. Web sitesi etkinliği ve gelişimi bir dizi perspektife ve geri beslemenin çeşitli şekillerine dayanmaktadõr [1]. Web sitesinin başarõsõnõn değerlendirilmesi ve sürdürülebilirliği aşamasõnda; Tablo 7 den de görüleceği gibi, kullanõcõ geri beslemesinin sağlanmasõ ve kullanõcõlarõn izlenmesi, ölçülebilir sonuçlarõn elde edilmesi ve proje sonrasõnõn gözden geçirilmesini kapsayan sürekli gelişim planõ oluşturulmalõdõr. Web sitesinin değerlendirilmesinde site ziyaretçilerinin görüşleri önemli bir referans noktasõdõr. Tablo 7. Web Sitesinin Değerlendirilmesi ve Sürdürülebilirliği Başarõ Aşamalarõnõn Gözden Geçirilmesi: Kullanõcõ Geri Beslemesi Sağlanmasõ Kullanõcõlarõn İzlenmesi Ölçülebilir Sonuçlarõn Elde Edilmesi Proje Sonrasõnõn Değerlendirilmesi: Proje Aşamalarõnõn Yeniden Kontolü Ziyaretçi enformasyon formlarõnõn doldurulmasõna teşvik sağlanmasõ ile bir web sitesi gerçek kullanõcõlarõnõn kimler olduğuna dair bir veritabanõ oluşturabilir [5]. Kullanõcõlar ile etkileşim, günlük elektronik posta ile web sitesinden ana başlõklarõn verilmesi, günlük veya haftalõk hatõrlatmalarõn gönderilmesi, sohbet ve tartõşma gruplarõnõn yaratõlmasõ kanallarõyla sürdürülmelidir [3]. Ana sayfada şirket ismi, adresi, elektronik posta adresi, telefon ve faks numaralarõnõn yer aldõğõ bir modülün bulunmasõ kullanõcõlarõn web site ekibi ile iletişim kurmasõnõ kolaylaştõracaktõr [10, 11]. Site hayata geçirildikten sonra, site trafiği ve ürün satõşlarõnda tahminlenen hedef rakamlara ulaşõlõp ulaşõlmadõğõ belirlenerek başarõnõn ölçülmesi gerekmektedir. Kullanõcõlar tarafõndan hangi web sayfalarõnõn sõk, hangilerininse seyrek görüntülendiği, görüntülenen enformasyonun tipi ve rakiplerin ürün veya hizmetlerinin ne olduğu sorularõnõn cevaplarõ da aranmalõdõr [3]. 3. SONUÇ Web sitesi üretim yönetiminde, proje ekibinin oluşturulmasõ, programõn inşasõ, bütçe ve zaman kõsõtlarõnõn tahminlemesi proje sürecinin temel sac ayaklarõ olup üzerinde dikkatle durulan konularõn başõnda gelmektedir. Web sitesi plan ve programlarõ, alt yapõ taşlarõna (bileşenlerine) bölünerek ilgili görev ve sorumluluklar kişi - grup veya ilgili birim açõsõndan zaman ekseninde tanõmlanmaktadõr. Site teslim tarihinin tespitinden geriye gidilerek alt projelerin teslim tarihlerinin planlanmasõ proje başarõsõnda büyük önem taşõmaktadõr. Buna uygun olarak da taslaklar, ön çalõşmalar ve final tarihleri, her bir proje biriminin bilgisi dahilinde olmalõdõr. Bütün planlar gerçekleştirilebilir ve açõk olmalõ, proje süresince meydana gelebilecek değişiklik veya aksamalar için toleranslar unutulmamalõ, esneklik sağlanmalõdõr. Site içerik ve tasarõmõ, kullanõcõlarõ birincil derecede etkileyen, siteyi her ziyaret ettiklerinde istek ve ihtiyaçlarõnõ hõzla karşõlayan ve onlarõ yönlendiren ana bileşenler konumundadõr. Dolayõsõyla site içeriği ve site yapõsõnõn tasarõmõ mutlaka kullanõcõlarõn talep ve beklentileri yönünde gerçekleştirilmelidir. Site üretiminde deneyimli personele sahip olmayan her şirket web site tasarõm ve yapõlandõrõlmasõ için dõşarõdan kaynak aramaktadõr. Bu durumda maliyet, güvenlik, zamanlama, tasarõm ve organizasyon deneyimi ile son teknolojilerin kullanõlmasõ ve güvenilirlik ön plana çõkmaktadõr. Web projesi geliştirme sürecinin başlangõç aşamasõnda, dõşarõdan yardõm alan proje müşterisinin de projenin ana amaçlarõ doğrultusunda katkõsõ sağlanarak, içerik ihtiyaçlarõ ve site nihai yapõsõ gibi temel konular proje ekibi ile belirlenmelidir. Sayfa: 8/9

KAYNAKLAR [1] Web Site Production Management Techniques, http://www.macromedia.com, Erişim Tarihi : 31.05.2001. [2] MORDKOVICH, Boris, Build Your Site in Nine Steps, http://www.echodev.com, Erişim Tarihi : 31.05.2001. [3] HANNON,Neal J.,The Business of the Internet, Course Technology-International Thomson Pub.,1998, ABD. [4] SELLERS, Don, Getting Hits; the Definitive Guide to Promoting Your Web Site, Peachpit Press, Berkeley, 1997. [5] BAIN, Steve, GRAY, Daniel, Looking Good Online, Vantana Communications Group Inc., ABD, 1996. [6] NOVAK, Jeannie, MARKIEWICZ, Pete, Internet World Guide to Maintaining and Updating Dynamic Websites, Wiley Computer Publishing, John Wiley and Sons Inc., ABD, 1998. [7] MINOLI, Daniel, MINOLI, Emma, Web Commerce Technology Handbook, McGraw Hill, New York1997. [8] Ten Fundamentals of Web Design, http://www.patricklynch.net, Erişim Tarihi :15. 02. 2000. [9] Web Site Management, Harvard Graduate School of Education, HGSE Technology Services Center, http://www.gse.harvard.edu, Erişim Tarihi : 28.05.2001. [10] HARRIS, Daniel Will, Site Planning Basics, http://www.efuse.com, Erişim Tarihi : 31.05.2001. [11] HARRIS, Toni - Will, Top Ten Do s And Don ts, http://www.efuse.com, Erişim Tarihi : 31.05.2001. Sayfa: 9/9