İ.Ü. Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Sürekli Tıp Eğitimi Etkinlikleri 269 TÜRKİYE DE SIK KARŞILAŞILAN PSİKİYATRİK HASTALIKLAR Sempozyum Dizisi No:62 Mart 2008 S:269-274 PSİKİYATRİK HASTANIN SUÇ İŞLEMESİ: NE YAPMALIYIZ? Prof. Dr. İbrahim Balcıoğlu, Dr. Seyfi Memetali, Psk. Rakel Rozant Suçun tanımlaması ile ilgili anlaşmazlık vardır. Bazı otoriteler suçun tanımını anlamsız bulurlar. Bazıları ise değişik tanımlamalar yapmışlardır. Suçun çeşitli tanımları yapılmıştır. Hukuksal açıdan tanımlandığında suç, en geniş anlamıyla, yasaların yasakladığı eylemin yapılması yada yapılmasını emrettiği (öngördüğü) eylemlerin yapılmamasıdır. Bir eylemin suç sayılabilmesi için; kanun tarafından suç olarak tanımlanmış olması (tipiklik ilkesi), kişinin bilerek ve isteyerek (irade/kasıt ilkesi) gerçekleştirmesi ve bu eylemi ile sonuç arasında bir nedensellik bağının (illiyet ilkesi) bulunması zorunludur. Bir başka tanım: Suç, toplumca onaylanmayan davranışların kanun tarafından düzenlenip yaptırıma bağlanmasıdır. şeklinde tanımlanabilir. Bir fiil için ceza öngörülmüşse, o fiil suç; idari nitelikte bir para cezası öngörülmüşse, idari suçtur. İçerik yönden suç ile idari suç arasında ayırım yapılırken, TEHLİKELİLİK ölçüsü kullanılır. İdare suçlar, kural olarak soyut tehlike suçlarıdır. SUÇUN ÖĞELERİ Suçun varlığı için gerekli olan bütün şartlara unsur adı verilir. Suçun unsurlar: 1) Genel unsurlar 2) Özel unsurlar Suçun genel unsurları değişik gruplandırmalara tabi tutulmuştur; bunlardan geleneksel olan teoriye göre suç, kusurlu irade ile işlenen fiildir.
270 Psikiyatrik Hastanın Suç İşlemesi: Ne Yapmalıyız? Bu sebeple suçun maddi ve manevi iki kurucu unsuru vardır. İki ayrım olarak: 1) Objektif unsurlar 2) Subjektif unsurlar Suçun tipik fiil, hukuka aykırılık ve kusurluluk olmak üzere üç unsuru vardır. Üçlü ayrım olarak: 1) Tipe uygun fiil 2) Hukuka aykırılık 3) Kusurluluk Türk doktrininde genellikle kabul edilen ayırım ise dörtlüdür: 1) Kanuni unsur 2) Maddi unsur 3) Hukuka aykırılık unsuru 4) Kusurluluk (manevi unsur) 1) Kanuni unsur: Kanun tarafından hangi davranışın yasaklanarak suç olarak cezalandırıldığının gösterilmesidir. 2) Maddi unsur: Hareket veya fiil adı verilir. Ceza hukukunun müdahale edilmesi için dış dünyada bir insan davranışının bulunması gerekir. 3) Hukuka aykırılık unsuru: Fiil şeklinde belirtilen davranışın tüm hukuk düzeni ile çatışma içinde bulunmasıdır. 4) Manevi unsur: Modern ceza hukuku irade temeline dayanır. Failin suçu işlerken kusurlu olup olmadığına bakılır. Kusur yeteneğine sahip olup olmadığı göz önüne alınır. NEDENSELLİK BAĞI Bir kişinin neticeden sorumlu tutulabilmesi için onun hareketi ile netice arasında bulunması gereken ilişkiye nedensellik bağı denir. Kişinin yaptığı hareket ile ortaya çıkan netice arasında bağ yoksa, fail söz konusu neticeden sorumlu tutulamaz. Nedensellik ya da illiyet kavramı, hukukun dışında, tüm bilim dallarının üzerinde durduğu bir kavramdır. Nedensellik bağı, teşebbüs aşamasında kalmış suçlarda da, tamamlanmış suç hükümlerine tabidir. Nedensellik bağı, sebeplerin çokluğu durumunda önem kazanır. Psikiyatri ve Hukuk psikiyatrik hasta olan ile olmayanı ayırmada işbirliği yapmaya mecburdurlar. Bu engel her dönemde iki disiplinin karşısına dikilmiştir ve aşmada da zorluklarla karşılaşılmıştır. Son yıllarda yapılan çalışmalar akıl hastalarının sağlıklı kişilerden daha çok suça yatkın olmadıklarını göstermiştir. Çağdaş psikiyatri suçu; tabiat ve eğitim ürünü diye kabul etmektedir.
Prof. Dr. İbrahim Balcıoğlu, Dr. Seyfi Memetali, Psk. Rakel Rozant 271 Ehliyet ve sorumluluğu kaldıran subjektif sebepler failin kişiliğinden kaynaklanan ve onun psikiyatrik yapısını etkileyenler arasındadır. Bunları psikozlar, nörozlar, madde ve alkol bağımlılığı, mental reterdasyon olarak sınıflandırabiliriz. AKIL HASTALIĞI Psikiyatrik hastalığa rağmen bu durumun fiilin işlendiği anda anlayabilme ve isteyebilme yeteneğini hiç etkilememesi halinde, elbette failin cezai sorumluluğu devam edecektir. Psikiyatrik bozukluk (akıl hastalığı) kapsamına girip girmeyeceği tartışmalı konular vardır. İHTİRAS: İntikam, kin, zengin olma gibi ihtiras durumları akıl hastalığı değildir. EPİLEPSİ: Nöbet sırasındaki fiiller problem teşkil etmez; çünkü kişi kendinde değildir. Böyle durumlarda akıl hastalığına ilişkin hükümler uygulanacaktır. Nöbet dışındaki durumlarda kusur yeteneği etkilenmez. SAPLANTI: Kusur yeteneğini etkilemesi için, saplantılı kişinin, saplantısı ile ilgili bir suç işlemesi gerekir.aksi takdirde, yani saplantı dışında bir suçun işlenmesi durumunda sorumluluğu söz konusu olacaktır. Suçlunun psikolojik şahsiyetinin incelenmesi, suçun dinamik mahiyetini anlamaya uygun bilgiler sağlar. Suç (özellikle ağır suçlar) bütün psikolojik enerjisini kendinde toplayan istisnai mahiyet ve şiddette bir fiildir. Modern ceza sistemlerinde ceza sorumluluğu ile ilgili tutumun iki amacı mevcuttur. Bunlardan ilki; kişinin yaptığı işteki cezalandırılabilme yeteneğini (isnat yeteneğini) tespit etmek; İkincisi ise onun tehlikelilik durumunu önleyici, tekrar topluma uygun ve yararlılığını sağlayıcı önlemler almaktır. Sanılanın aksine psikiyatrik hastaların suç işleme oranları, toplumda işlenen suçların genel ortalamasını geçmemektedir. Ancak ağır psikiyatrik hastaların işlediği suçlar dramatik ve sansasyonel olduğundan, bu durum bütün psikiyatrik hastalara kolaylıkla genellenebilmektedir. Psikiyatrik hasta suç işlediği zaman muhafaza altına alınması gerekir. Burada amaç toplum tehlikeli hastadan korunmuş olur. Hasta güvenlikli ve yüksek güvenlikli psikiyatri kliniklerine yatırılır. Dış güvenlik, hastanın kaçmasını, kliniğe girmesinde sakınca olan kişilerin ve maddelerin girmesini önlemeye yöneliktir. İç güvenlikle kastedilen hastaların birbirlerine ve kendilerine zarar vermelerini önlemektir. Görüntüleme ve izleme sistemleri, fiziksel engeller ve tecrit odaları iç güvenlikle ilişkilidir. Suç işleyen hastaların tedavisi psikiyatri kliniklerindeki gibidir. Ayrıca tehlikeli hastaların iç görü kazanması ve rehabilitasyonuna yönelik metotlar tedavinin bir parçasıdır. Muhafaza ve tedavi altında bulundurma müddeti şifaya kadar devam eder. Sağlık kurulu raporu verilince vak a mahkemeye çıkarılır. Olgu mahkemece serbest bırakılır. Tıbbi kontrol ve muayenede tehlike halinin yeniden baş gösterdiği anlaşıldığında ha-
272 Psikiyatrik Hastanın Suç İşlemesi: Ne Yapmalıyız? kim veya mahkeme kararı ile yine muhafaza ve tedavi altına alınma yoluna gidilir ve aynı işlemler uygulanır. Tedavideki gelişmeler psikiyatri kliniklerindeki hasta yatış sürelerinin kısalmasına yol açmıştır. Hastalar toplum içinde tedavi edilmeye başlanmıştır. İzlenen tedavi politikaları ile yatış süresi kısalmıştır; sonuçta tutuklanan hasta sayısında artış ortaya çıkmıştır. Ayrıca psikiyatri hastanelerinin niteliği ve niceliğinde değişme ortaya çıkmıştır. Depo kliniklerinin yerini bölge hastaneleri almaya başlamıştır. Organizasyon yeterli olmadığı için tam anlamıyla istenilen sonuç sağlanamamıştır. Son yıllarda adliye makamlarıyla ilişkileri olan hastaların sayısında artış dikkati çekmektedir. Toplumun güvenliği ve hastaların sağlığı için özel, güvenilir kliniklere ihtiyaç duyulmaktadır. Bunların başında ADLİ PSİKİYATRİ servisleri gelir. Bu servise yatırılması gereken hastaların işledikleri suçlar çeşitli olabilir. Bu suçların şiddet derecesi, hastalığın ağırlığı, gelecekteki potansiyel suç riski göz önüne alınır. Buradaki amaç suçlu hastayı çevreden, hedeften uzak tutmak ve tedavi etmektir. Suç işlemiş hastaların hastaneden çıkarılma oranı düşüktür. Yeni yasa YÜKSEK GÜVENLİKLİ YARGI HASTANELERİ kurulmasını öngörmektedir. Ancak, bu kurumlar henüz faaliyete geçmemiştir. Ceza sorumluluğu olmayan bireyler zorunlu tedaviye alınırlar. Tedavi bitince toplumda hayatını sürdürmek için taburcu edilirler. Burada şartlı çıkarılma söz konusudur. Bunlar adres belirtme, bir gözetmen denetiminde olma, belirli aralıklarla kontrole gelme olarak sıralanabilir. Adli Psikiyatrinin ilgi alanına giren hastaları izleyerek tedavi olmaları, yeniden suç işlemelerini azaltmak mümkündür. Toplumda ayaktan tedavi edilen hastalara iş sağlamak, hekim kontrolü altında tutmak, sosyal aktivitelere katmak suç işleme ihtimalini en aza indirir. Psikiyatrik hastaların suç işlemesi ve onların tedavisi suç tekrarını düşürmektedir. Tekrarlayan suçlarda ortak yönler: Bekarlık, erkek, kişilik bozukluğu, daha önce suç işlemiş olma, alkol ve madde kullanımı. Ülkemizde yasalara göre hastalar zorunlu tedavi alınırlar. Bu yasalar: 1) Türk Medeni Kanunu (4271 sayılı kanun) 2) Ceza Muhakemesi Kanunu (5271 sayılı kanun) 3) Türk Ceza Kanunu (5237 sayılı kanun) 4) Ceza ve güvenlik tedbirlerinin infazı hakkında kanun (5275 sayılı kanun) 5) Çocuk Koruma Kanunu (5395 sayılı kanun) Ülkemizde ağır psikiyatrik (psikoz) bozuklukları olanların ailesi zor durumdadırlar. Böyle bir hastanın muhafaza ve tedavi alınması, suçlu konumda bulunması aileyi daha da zora sokar. Aileye profesyonel destek vermek gerekir. Toplumsal ve ailedeki direnç bu destekle kırılabilir. Suç işleyen hastanın eyleminin mağdurları (kurbanları) ve yakınları ona intikam beslemektedirler.
Prof. Dr. İbrahim Balcıoğlu, Dr. Seyfi Memetali, Psk. Rakel Rozant 273 TAVSİYELER 1) Adli psiko-sosyal hizmetler birimleri kurulmalıdır. 2) Hastaların kayıtları düzenli tutulmalı, merkezi bir sistemle takip edilmelidir. 3) Suç işlemiş hastalar eğitilmeli, işe yönlendirilmeli, ilaçları sağlanmalıdır. 4) Tıbbi kontrol ve muayeneleri düzenli yapılmalıdır. TÜRK MEDENİ KANUNU TMK 432: Akıl hastalığı, akıl zayıflığı, alkol veya uyuşturucu madde bağımlılığı, ağır tehlike arz eden bulaşıcı hastalık veya serserilik sebeplerinden biriyle toplum için tehlike oluşturan her ergin kişi, kişisel korunmasının başka şekilde sağlanamaması halinde, tedavisi, eğitimi veya ıslahı için elverişli bir kuruma yerleştirilir veya alıkonulabilir. Görevlerini yaparlarken bu sebeplerden birinin varlığını öğrenen kamu görevlileri, bu durumu hemen yetkili vesayet makamına bildirmek zorundadırlar. İlgili kişi durumu elverir elvermez kurumdan çıkarılır. TMK 433:Yerleştirme veya alıkoymaya karar verme yetkisi, ilgilinin yerleşim yeri veya gecikmesinde sakınca bulunan hallerde bulunduğu yer vesayet makamına aittir. Yukarıdaki hastalıklar hakkında, resmi sağlık kurulu raporu alındıktan sonra karar verilebilir. TÜRK CEZA KANUNU Madde 31: 1) Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Bu kişiler hakkında, ceza kavuşturması yapılamaz; ancak, çocuklara özgü güvenlik tedbirleri uygulanabilir. 2) Fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmuş olup da on beş yaşını doldurmamış olanların işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılayamaması veya davranışlarını yönlendirme yeteneğinin yeterince gelişmemiş olması halince ceza sorumluluğu yoktur. Ancak, bu kişiler hakkında çocuklara özgü güvenlik tedbirlerine hükmolunur. Madde 57: Akıl hastalarına özgün güvenlik tedbirleri; 1) Fiili işlediği akıl hastası olan kişi hakkında, koruma ve tedavi amaçlı olarak güvenlik tedbirine hükmedilir. Hakkında güvenlik tedbirine hükmedilen akıl hastaları yüksek güvenlikli sağlık kurumlarında koruma ve tedavi altına alınırlar. 2) Hakkında güvenlik tedbirine hükmedilmiş olan akıl hastası,yerleştirildiği kurumun sağlık kurulunca düzenlenen raporda toplum açısından tehlikeliliğinin ortadan kalktığının veya önemli ölçüde azaldığının belirtilmesi üzerine mahkeme veya hakim kararıyla serbest bırakabilir. 3) Sağlık kurulu raporunda, akıl hastalığının ve işlenen fiilin niteliğine göze, güvenlik
274 Psikiyatrik Hastanın Suç İşlemesi: Ne Yapmalıyız? bakımından kişinin tıbbi kontrol ve takibinin gerekip gerekmediği, gerekiyorsa, bunun süre ve aralıkları belirtilir. 4) Tıbbi kontrol ve takip raporda gösterilen süre ve aralıklarla, Cumhuriyet Savcılığınca bu kişilerin teknik donanımı ve yetkili uzmanı olan sağlık kuruluşuna gönderilmeleri ile sağlanır. 5) Tıbbi kontrol ve takipte, kişinin akıl hastalığı itibarı ile toplum açısından tehlikeliliğinin arttığı anlaşıldığında, hazırlanan rapora dayanılarak, yeniden koruma ve tedavi amaçlı olarak güvenlik tedbirine hükmedilir. Bu durumda bir ve devamı fıkralarda belirlenen işlemler tekrarlanır. 6) İşlediği fiille ilgili olarak hastalığı yüzünden davranışlarını yönlendirme yeteneği azalmış olan kişi hakkında birinci ve ikinci fıkra hükümlerine göre yerleştirildiği yüksek güvenlikli sağlık kuruluşunda düzenlenen kurul raporu üzerine, mahkum olduğu hapis cezası, süresi aynı kalmak şartıyla akıl hastalarına özgü güvenlik tedbiri olarak da uygulanabilir. 7) Suç işleyen alkol yada uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlısı kişilerin, güvenlik tedbiri olarak alkol yada uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılarına özgü sağlık kuruluşunda tedavi altına alınmasına karar verilir. Bu kişilerin tedavisi, alkol yada uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılığından kurtulmalarına kadar devam eder. Bu kişilerin tedavisi, alkol yada uyuşturucu veya uyarıcı madde bağımlılığından kurtulmalarına kadar devam eder. Bu kişiler, yerleştirildiği kurumun sağlık kurulunca bu yönde düzenlenecek rapor üzerine mahkeme ve hekim kararıyla serbest bırakılır. İlgili Cumhuriyet Başsavcılığı kişiyi tıbbi kontrol muayenelerine gönderir. Bu muayeneler psikiyatri uzmanı ve sağlık kurulu bulunan; a) Psikiyatri hastanelerinde b) Devlet hastanesinde c) Üniversite hastanelerinde yapılır. Kaynaklar 1- KUYU CEMİL, Adli Psikiyatri, Seçkin Yayınevi, 1998/Nisan, Ankara 2- EREM FARUK, Adalet Psikolojisi, 11.Baskı, Başkent Klişe Matbaacılık, 2003, Ankara 3- DEMİRBAŞ TİMUR, Ceza Hukuku Genel Hükümler, Seçkin Yayıncılık, 4.Baskı, 2006/Ekim 4- ÖZBEK ABDÜLKADİR, Adli Psikiyatri, Adalet Bakanlığı Yayınları, Yeni Seri No:44, Yarı açık Cezaevi Matbaası, 1980, Ankara 5- SOYSAL HÜSEYİN, Adli Psikiyatri El Kitabı, Roman s Yayınları, 1.Baskı, 2005, İstanbul 6- ÖNCÜ FATİH,GER CAN M.,Zorunlu Tedavi Adli Psikiyatri Uygulama Kılavuzu (Editör: Mustafa Sercan), 1.Baskı, Nisan, 2007 7- OTO REMZİ, Psikiyatrik Hasta Suç İşlerse; Hastane Tedavisi Sonrası Ve Sorunlar, Psikiyatri (Türkiye Klinikleri) Cilt 4,Sayı 2, Aralık/2003, Ankara