EKONOMİ ÜRETİCİ ÜLKELERİN PETRO-POLİTİĞİ 2010-2025 OCAK 2010 SARIKONAKLAR İŞ MERKEZİ C. BLOK D.16 AKATLAR İSTANBUL-TÜRKİYE 02123528795-02123528796 www.turksae.com
PETROLÜN POL T K GÜCÜ SÜRECEK Dünya genelinde ya anan geli meler ile birlikte enerji talebinin kar lanmas nda petrolün önemi önümüzdeki y llarda da devam edecektir. Dünya genelinde enerji talebinin 2010-2025 y llar aras nda y ll k ortalama yüzde 1.6 artaca öngörülmektedir. Buna ba l olarak enerji tüketimi ve üretimi de artacakt r. Artan enerji tüketiminin kar lanmas nda alternatif ve yenilebilir enerji kaynaklar kullan m n n art na ra men fosil yak tlar olan petrol ve do algaz n kullan m da artarak devam edecektir. Artan talebin kar lanmas için petrol üretiminin 2010 y l nda günlük 81.3 milyon varil iken 2025 y l nda 93.1 milyon varile ç kaca öngörülmektedir. Bu öngörülere ba l olarak petrolün stratejik ve jeopolitik önemi ve uluslar aras ili kilerde belirleyicili i de devam edecektir. Petrol üreticisi ülkeler önümüzdeki dönemde petrol üretimlerini politik güçleri için kullanmaya devam edecektir. Ancak her ülkenin konumu artan veya azalan petrol üretimleri ile birlikte farkl la acakt r. PETROL ÜRET C S ÜLKELER N DE EN PETRO-POL T Petrol üreticisi ülkelerin Petro-politi i sekiz ayr grup ülke için ayr ayr geli me gösterecektir. Ülkelerin Petro-politiklerindeki geli meleri belirleyecek olan petrol üretimlerindeki art lar veya azalmalar olacakt r. Petrol üreticisi ülkelerin petrol üretim öngörülerine ili kin Tablo a a da sunulmaktad r. Körfez Ülkeleri Körfez ülkeleri petrol üretiminde ana tedarikçi olmaya ve Petro-politi in en stratejik bölgesi olmaya devam edecektir. Artan petrol talebinin kar lanmas nda Körfez ülkelerine ba ml l k artacakt r. S.Arabistan günlük üretimini 2010 y l nda 10 milyon varilden 2025 y l nda 11.3 milyon varile ç kartarak bölgedeki en önemli üretici olmay sürdürecektir. Bu anlamda S.Arabistan n Bat için stratejik önemi devam edecektir. H zl ekonomik büyüme gösteren ve enerji talebi h zla artan Çin ve Hindistan gibi ülkeler için de S.Arabistan n stratejik önemi artacakt r. Bu nedenle S.Arabistan rejimi art k sadece ABD ve ngiltere nin de il Çin in de stratejik yakla mlar ile kar la acakt r. S.Arabistan rejimi Bat -Çin dengesinin önemli bir aya n olu turacakt r. ran n günlük üretimi 4.2 milyon varilden 3.9 milyon varile gerileyecektir. ran da mevcut rezervlerin kapasitesi azal rken yeni rezervlere ula lmas nda kaynak ve teknoloji s k nt s devam edecektir. Eskiyen petrol endüstrisi kar s nda ran n üretiminde gerileme öngörülmektedir. Petrol üretimindeki gerileme do al olarak ran n petrol gelirlerinde azalma anlam na gelmektedir. Ancak ran petrol üretimindeki gerileme öngörüsüne ra men Körfez in önemli petrol tedarikçisi statüsünü koruyacakt r. Bu nedenle petrol gelirlerinin mevcut rejimin varl n desteklemeye devam edece i öngörülmektedir. ran en büyük al c s Çin ile stratejik ili kilerini geli tirmeye devam edecektir ve petrol üretimindeki gerileme öngörüsüne ba l olarak nükleer enerji çal malar n da sürdürecektir. 2
Irak; siyasi istikrar n ve güvenli in tam olarak sa lanamad ve çe itli gelecek senaryolar n n kabul gördü ü Irak n petrol üretimi günlük 2.5 milyon varilden 4.6 milyon varile ç kacakt r. Bu istikrarl bir Irak senaryosuna ba l üretim art n yans tmaktad r. Bu üretim art ile birlikte Irak yeniden stratejik bir tedarikçi konumuna yükselecektir. Bu potansiyeli nedeni ile bölge ve bölge d ülkelerin Irak a Petro-politik ilgisi artarak sürecektir. Petrol irketlerinin rekabeti artacakt r. Bu itibarla petrol yasas Irak n gelece ini ekillendirecektir. ABD ve ran n Irak politikalar çat maya devam edecektir. Petrol potansiyeli ayn zamanda Irak ta istikrar n sa lanmas önünde en önemli engel olacakt r. Di er Körfez ülkeleri; Kuveyt ve Birle ik Arap Emirlikleri petrol üretimlerini korurken Katar petrol üretimini günlük 1.4 milyon varilden 2.1 milyon varile ç karacakt r. Üç ülke günlük 7.7 milyon varil üretimleri ile stratejik önemlerini koruyacakt r. Bu ülkeler üzerinde ABD, ngiltere ve S.Arabistan n yak nl, Çin in yak nl k aray lar ve ran n ideolojik yak nl k sa lama giri imleri sürecektir. Üç ülke S.Arabistan ile ran aras ndaki denge oyununun önemli bir alan olacakt r. Orta Afrika Ülkeleri ki önemli üretici ülke Nijerya ve Angola da üretimler artacakt r. Nijerya da üretim günlük 2.4 milyon varilden 3.3 milyon varile Angola da ise 2.3 milyon varilden 2.5 milyon varile yükselecektir. Nijerya ve Angola n n sahip oldu u bu potansiyel iki ülkeyi stratejik tedarikçi konumuna getirmektedir. Ancak bu potansiyel ayn zamanda siyasi istikrars zl k ve kar klara da yol açmaya devam edecektir. Kaynaklar n laneti ile petrol güçsüz devletlerde yönetimi zorla t rmakta ve istikrars zl k kayna haline gelmektedir. Nijerya ve Angola ya artan Çin ilgisi yan s ra iki ülkenin Bat ile ili kileri bu iki ülkede istikrar garanti etmeyecektir. Kuzey Afrika Ülkeleri Kuzey Afrika n n iki petrol ülkesi Cezayir de üretim günlük 2.2 milyon varilden 2.8 milyon varile ç karken, Libya da üretim 1.9 milyon varilden 1.5 milyon varile inecektir. Cezayir en önemli al c s Avrupa Birli i nin emsiyesi alt nda Petro-politik etkilerin d nda kalmaya çal acakt r. Libya ise giderek dü en petrol üretimi ve gelirleri öngörülerine ba l olarak Bat ile ve özellikle Avrupa Birli i ile yak nla ma ve iyi ili kiler kurma politikas n sürdürecektir. Amerika K tas ABD. Meksika, Kanada ve Venezüella k tan n önemli petrol üreticisi ülkeleridir. Brezilya da k tan n önemli üreticisidir, ancak Çin ve Hindistan ile ayr grupta de erlendirilmektedir. ABD nin petrol üretimi artacakt r. 2010 y l nda günlük 8.5 milyon varil olan üretimin 2025 y l nda 10.0 milyon varile ç kaca öngörülmektedir. ABD nin petrol tüketimi ve tedarik ba ml l da artacakt r. Tedarik güvenli ine ve fiyat dalgalanmalar na ili kin riskler nedeni ile ABD petrol üretimini de artt racakt r. Böylece Petro-politi in ve ekonomik dalgalanmalar n yarataca riskler azalt lmaya çal lacakt r. ABD Petro- 3
politik aç dan 2010-2025 aras n önceki dönemlere göre daha k r lgan olarak de erlendirmektedir ve arz güvenli i konusunda küresel ölçekte artan rakiplerinden ve risklerden çekinmektedir. Kanada ve Meksika n n petrol üretimleri azalacakt r. Kanada n n petrol üretimi 1.8 milyon varilden 1.1 milyon varile, Meksika n n ise 2.7 milyon varilden 1.9 milyon varile inecektir. Her iki ülke ve özellikle Meksika için bir dönem önemli ihracat ve gelir kayna olan petrolün azalacak üretimi daha çok ekonomik etki yaratacakt r. Her iki ülke de iç taleplerinin kar lanmas nda di er enerji kaynaklar na yönelmektedir. Yine her iki ülke de petrol gelirlerindeki kay plar öngörerek ekonomik etkileri yönetebilecektir. Venezüella n n petrol üretimi ise günlük 1.8 milyon varilden 2.1 milyon varile yükselecektir. Venezüella Petro-politik aç dan ABD kar tl politikalar n sürdürebilecek petrol üretimine ve art na devam edecektir. Rusya, ran ve Çin ile yak n ili kiler geli tiren Venezüella önümüzdeki dönemde Petro-politik aç dan ABD nin potansiyel riskli ülkeler grubunda yer almaya devam edecektir. Avrupa Ülkeleri Kuzey Denizi petrol rezervleri ve üretimlerinin ekonomik aç dan büyük destek sa lad ngiltere ve Norveç te üretim gerileyecektir. ngiltere de üretim günlük 1.2 milyon varilden 0.7 milyon varile, Norveç te ise 2.2 milyon varilden 1.5 milyon varile inecektir. Avrupa Birli i nde ye il ekonomi ve sürdürülebilir büyüme politikalar na ba l olarak petrol tüketimi s n rlanmaktad r. Bu nedenle ngiltere ve Norveç de petrol tüketimlerini k smakta ve alternatif yenilebilir enerji kaynaklar n n kullan m na yönelmektedir. Bir dönem sonra petrol üretiminin ngiltere ve Norveç ekonomilerine sa lad katk azalacak ve sona erecektir. Rusya Petro-politik aç dan uluslar aras stratejilerinde enerjiye ve enerji gelirlerine ba ml l en yüksek ülke Rusya olmaya devam edecektir. Rusya enerji rezervleri ve gelirleri ile birlikte yeniden güç kazanm ve d politikas n da enerji kaynaklar ve gelirlerine ba l olarak uygulamaya ba lam t r. 2009 May s ay nda yenilenen Rusya Ulusal Güvenlik Stratejisinde enerji Rusya için d politikada bir güç arac olarak görülmektedir. Rusya n n petrol üretimi artacakt r. 2010 y l nda günlük 9.4 milyon varil olan üretim 2025 y l nda 11.5 milyon varile ç kacakt r. Bu öngörüye ba l olarak Rusya S.Arabistan n da önünde en çok üretim yapan ülke olacakt r. Rusya önümüzdeki dönemde uluslar aras politikalar n enerjiye en çok ba ml k lan ülke olmaya devam edecektir. Rusya n n Bat ve Avrupa Birli i ile ili kilerinin, Kafkaslar, Orta Asya ve Orta Do u politikalar n n ve Çin ile dengelerinin belirlenmesinde ana unsur enerji kaynaklar n n sa lad güç olacakt r. Rusya enerji kaynaklar n n sa lad bu gücü artan oranda kullanacakt r. 4
ORTA ASYA-KAFKAS ÜLKELER Petrol rezervlerini uluslar aras piyasalara aktararak iki yeni tedarikçi konumuna gelen Kazakistan da petrol üretimi artarken, Azerbaycan da çok s n rl bir gerileme olacakt r. Kazakistan da üretim günlük 1.6 milyon varilden 2.9 milyon varile ç karken, Azerbaycan da 1.1 milyon varilden 1.0 milyon varile inecektir. Petro-politik aç dan Kazakistan ve Azerbaycan n petrol üretimleri ve gelirleri Rusya dan ba ms z politika izleme olana sa lamaktad r. Her iki ülkenin önümüzdeki döneme ili kin petrol üretimleri öncelikle Rusya dan ba ms z politikalar n sürdürmelerine olanak tan yacakt r. Kazakistan n petrol üretimindeki art ekonomik aç dan da refah yaratmaya devam edecektir. Kazakistan Çin in önemli bir tedarikçisi haline gelecektir. Petrol ve di er zenginlikleri ile Kazakistan Rusya, Çin ve ABD nin stratejik önceliklerinden biri olmaya devam edecektir. Azerbaycan n üretim öngörüsü ise petrol gelirlerinin ekonomik katk s n n ayn kalaca n göstermektedir. Azerbaycan ABD, Rusya, ran ile Türkiye ve Ermenistan n yak n ilgi alan içinde kalmaya devam edecektir. Azerbaycan a ilgi petrol ba ml l ndan çok Kafkaslar ve Orta Asya daki denge aç s ndan ortaya ç kacakt r. Çin-Hindistan-Brezilya Ekonomik aç dan Rusya ile birlikte BRIC ülkeleri olarak adland r lan ve dünya ekonomisinin yeni büyüme motoru olan Çin, Hindistan ve Brezilya n n Petro-politik etkileri daha çok tüketim ve talep yönü ile ortaya ç kmaktad r. Özellikle Çin ve Hindistan n tüketimi çok h zl artmaktad r. Üretim aç s ndan Çin in petrol üretimi 2010 y l nda günlük 4.0 milyon varilden 2025 y l nda 3.2 milyon varile inerken, Hindistan n üretimi ise 0.9 milyon varilden 1.1 milyon varile ç kmaktad r. Çin ve Hindistan n üretim-tüketim aras ndaki denge tüketim aleyhine aç lmaya devam edecektir. Çin ve Hindistan petrol tüketiminde artan d ba ml l klar nedeniyle Petro-politik aç dan yeni belirleyici ülkeler olacakt r. Her iki ülke de enerji arz güvenli ini sa lamaya çal acakt r. Kazakistan, Rusya, ran, S.Arabistan, Körfez ülkeleri ve Angola en önemli petrol tedarikçileri konumundad r. Bu nedenle Çin ve Hindistan n uluslar aras, bölgesel ve ikili d politikalar nda bu ülkeler ile olan enerji ba ml l etkili ve belirleyici olacakt r. Bu konuda en s cak ve öncelikli gündem konusunu da ran olu turacakt r. ran a kar yapt r mlar veya bir askeri harekat halinde Çin ve Hindistan a enerji ak n n garanti edilmesi önemli olacakt r. Çin ve Hindistan artan d enerji ba ml l nedeni ile güvenlik stratejilerinde de deniz a r önceliklere giderek daha çok yer verecektir. Bu öncelikler muhtemelen ABD ve Rusya ile de kar tl klar yaratabilecektir. Brezilya ise petrol üretimini önemli ölçüde artt racakt r. 2010 y l nda günlük 2.2 milyon varil olan üretim 2025 y l nda 4.4 milyon varil ile iki kat na ç kacakt r. Brezilya 5
böylece Rusya, S.Arabistan, ABD ve Irak tan sonra be inci büyük üretici haline gelecektir. Brezilya artan petrol üretiminden hem ekonomik aç dan yararlanacak hem de Petro-politik aç dan da stratejik ülkelerden biri haline gelecektir. PETROL ÜRET M ÖNGÖRÜLER M LYON VAR L / GÜN ÜLKELER 2007 2010 2015 2020 2025 S.ARAB STAN 10.2 10.0 10.9 11.0 11.3 IRAK 2.1 2.5 2.9 4.2 4.6 RAN 4.0 4.2 4.0 3.8 3.9 KUVEYT 2.6 2.7 2.7 2.6 2.7 B.A.E 2.9 3.0 3.0 2.9 2.9 KATAR 1.1 1.4 1.8 1.9 2.1 N JERYA 2.4 2.4 3.1 3.2 3.3 ANGOLA 1.8 2.3 2.5 2.4 2.5 CEZAY R 2.2 2.2 2.7 2.8 2.8 L BYA 1.8 1.9 1.7 1.5 1.5 ABD 7.8 8.5 8.6 9.3 10.0 KANADA 2.1 1.8 1.5 1.2 1.1 MEKS KA 3.5 2.7 2.1 1.9 1.9 VENEZUELA 2.1 1.8 1.7 1.9 2.1 NG LTERE 1.7 1.2 1.0 0.8 0.7 NORVEÇ 2.6 2.2 1.9 1.6 1.5 RUSYA 9.9 9.4 9.5 10.9 11.5 KAZAK STAN 1.4 1.6 2.5 2.7 2.9 AZERBAYCAN 0.8 1.1 1.0 1.0 1.0 Ç N 3.9 4.0 3.6 3.5 3.2 H ND STAN 0.9 0.9 0.9 1.0 1.1 BREZ LYA 1.9 2.2 3.0 3.9 4.4 Uluslararas irketlere Kar Ulusal irketler Petro-politik aç dan ülkeler kadar petrol üreticisi irketler de belirleyici olmaktad r. Önümüzdeki dönemde petrol politikalar n ve piyasalar n uluslar aras irketlerden daha çok ulusal irketler belirlemeye ve yön vermeye ba layacakt r. Uluslar aras irketlerin petrol sahalar giderek ya lanmakta, rezervler azalmakta, yat r m ihtiyac ve yat r mlar artarken üretim artmamaktad r. 6
Geri kalan ve 2010 y l ndan sonra üretime al nacak rezervler ise büyük ölçüde ulusal irketlerin elinde bulunmaktad r ve ulusal irketler bunlar uluslar aras irketler ile payla mak istememektedir. Bu nedenle önümüzdeki dönemde ulusal irketlerin üretim, ihracat ve gelirler içindeki paylar h zla artacakt r. Bu geli me ile Bat l ülkelerin petrol üreten di er ülkelerde Petro-politikalar n uluslar aras irketleri arac l ile yürütme olanaklar ve güçleri de giderek azalacakt r. 7