Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) Dr. Hatem Cabbarlý Vüsale Abdullayeva (*) (**) 1. Giriþ 1980'li yýllarýn sonu dünyada yaþanan ciddî deðiþikliklere tanýklýk etmiþtir. Elli yýldan fazla devam eden Soðuk Savaþ tehlikesi ortadan kalkmýþ, Sovyetler Birliði'nin daðýlmasýyla bu coðrafyada yeni baðýmsýz devletler kurulmuþtur. Bu devletlerden biri de 18 Ekim 1991'de baðýmsýzlýðýný ilân eden Azerbaycan Cumhuriyeti dir. Azerbaycan, 1990'lý yýllarýn ortalarýna kadar dýþ ve güvenlik politikasýnda ciddî problemlerle karþýlaþmasýna raðmen baðýmsýzlýðýný korumuþ ve pekiþtirebilmiþtir. Azerbaycan'ýn 2 Mart 1992'de 1 Birleþmiþ Milletlere (BM) üye olmasý ve uluslararasý alanda tanýnmasý ona geniþ alanda siyaset üretme ve uygulama imkânlarýný da beraberinde getirmiþtir. Bu çalýþmada baðýmsýzlýk sonrasý Azerbaycan dýþ politikasýnýn ana hatlarý belirlenmiþ, Halk Cephesi(HC) ve Haydar Aliyev dönemi uygulanan dýþ politikanýn temel özellikleri açýklanmýþ, dýþ politikanýn baþlýca sorunlarý olarak bilinen ve hayat-memat konusu olan baðýmsýzlýðýnýn korunmasý, jeopolitik konumu ve sahip olduðu doðal kaynaklar üzerinde bölge ve bölge dýþý devletlerin çarpýþan menfaatleri, Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi(daðlýk Karabað sorunu) ve enerji güvenliði problemleri deðerlendirilmiþtir. Azerbaycan dýþ politikasýnýn bölgesel ve uluslararasý açýlýmý konusunda Rusya/BDT, Amerika, Türkiye ve Avrupa perspektifleri incelenmiþtir. Bu- (*) (**) Avrasya Güvenlik ve Strateji Araþtýrmalar Merkezi Baþkaný Avrasya Güvenlik ve Strateji Araþtýrmalar Merkezi Dýþ Ýliþkiler Bölüm Baþkaný 1 Ali Hasanov, Muasýr Beynelhalk Münasibetler ve Azerbaycan'ýn Harici Siyaseti, Azerbaycan Yayýnevi, Bakü 2005, s. 212. [77]
Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva lunduðu bölge itibarýyla hem kendi sýnýrlarý içinde hem de sýnýrlarýna yakýn bölgelerde ciddî güvenlik sorunlarýnýn yaþandýðý göz önüne alýnarak, Azerbaycan'ýn güvenlik politikasý çerçevesinde NATO ve BDT Ortak Güvenlik Antlaþmasý ile iliþkileri deðerlendirilmiþtir. 2. Halk Cephesi Dýþ Politikasýnýn Temel Özellikleri 1980'li yýllarýn sonlarýndan itibaren baðýmsýzlýk mücadelesini sürdüren Halk Cephesi, 6 Mayýs 1992'de istifa eden eski Devlet Baþkaný Ayaz Mutallibov'un 14 Mayýs'ta yeniden iktidara gelme giriþimlerini önledi ve kendisi iktidarý ele geçirdi. Bu dönemde Azerbaycan hem iç hem de dýþ politikada ciddî sýkýntýlar yaþamaktaydý. Rusya ile iliþkiler tamamen kopmamýþtý ve Azerbaycan'ýn iç iþlerine müdahale için bu ülke çok ciddî siyasî, ekonomik ve askeri araçlara sahipti. Ermenistan ve Rusya'nýn siyasî, ekonomik ve askeri desteðini alan Azerbaycan'ýn Daðlýk Karabað bölgesinde yaþayan Ermeniler ayrýlýkçý taleplerini gündeme getirmiþ ve 1992 yýlýna gelindiðinde bölgede gerçek anlamda bir savaþ yaþanmaktaydý. Daðlýk Karabað problemi paralelinde Batý Azerbaycan'da(bu günkü Ermenistan'da) yaþayan yaklaþýk 300 bin Azerbaycan Türkünün Ermenistan Hükümeti'nin baskýlarýna dayanamayarak Azerbaycan'a göç etmeleri beraberinde ekonomik ve toplumsal problemleri getirmiþti. Bölge ve bölge dýþý devletler Azerbaycan'ýn enerji rezervleri için mücadeleye baþlamýþtý ve bu konu ülkenin sadece ekonomik deðil, ayný zamanda güvenlik, sosyal, toplumsal ve askeri geleceði bakýmýndan hayatî önem taþýmaktaydý. Halk Cephesi Hükümetinin bütün enerji ve potansiyelini tüketen en ö- nemli problem Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi olmuþtur. Bu konuda deðiþik dinamizmde bir politika uygulayan hükümet sonuç itibarýyla cephede baþarý saðlayamamýþ, bu sorunu daha karmaþýk bir durumda Haydar Aliyev iktidarýna devretmiþtir. 1992 yýlýna kadar sorunun çözümü için Rusya arabulucu olarak giriþimlerde bulunmuþ, daha sonra ise Batý ve ABD de arabulucu giriþimlerine baþlamýþ ve böylece bu konu Rusya'nýn tekelinden çýkmýþtýr. Halk Cephesi, iç ve dýþ güvenliði tam olarak saðlayamadýðý bir dönemde Azerbaycan devleti için oldukça önemli olan enerji rezervlerinin kullanýmý i- 2 çin Temmuz 1992'de yabancý petrol þirketleri ile görüþmelere baþlamýþtýr. 2 Mamed Ahmedov, Azerbaycan: Yeni Neft Erasý ve Beynelhalk Siyaset, Bakü, 1997, s. 15 [78] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) Azerbaycan Halk Cephesi Lideri ve Azerbaycan Cumhuriyeti 1. Cumhurbaþkaný Merhum Ebülfez Elçibey Cephe Hükümeti zamanýnda Rusya ve Ýran'ýn konsorsiyuma katýlmamasý nedeniyle Azerbaycan bu ülkelerin baskýlarý ile karþýlaþmýþ ve nitekim Cephe Hü-kümeti'nin de sonunu getirmiþtir. Halk Cephesi iktidara gelene kadar Azerbaycan'ýn dýþ, ekonomik ve güvenlik politikasýnda Rusya özel yere ve öneme sahip olmuþtur. Bu durum hem geleneksel tarihi psikolojik öðeler hem de iktidarda olan Mutallibov'un kiþisel siyasî bakýþlarý ile açýklanabilir. Mutallibov, Sovyetler Birliði'nin daðýlmasý ve ortaya çýkan tarihi fýrsatý kullanarak, devlet baðýmsýzlýðýný güçlendirmek ve pekiþtirmektense, kendi koltuðunu korumak þartýyla Rusya'nýn uydusunda kalarak yarý baðýmsýz bir devlet olmaya hazýrdý. Azerbaycan'ýn e- nerji rezervleri de bu anlayýþ çerçevesinde Rusya'nýn kontrolünde kalacaktý. Halk Cephesi iktidara geldikten sonra dýþ, ekonomik ve güvenlik politikasý Türkiye ve Ýngiltere'ye doðru kaymaya baþladý. Mücadele yýllarýnda Halk Cephesi'nin Rusya'ya duyduðu güvensizlik ve özellikle Daðlýk Karabað problemi konusunda bu ülkenin Ermenistan'ý desteklemesi, Azerbaycan'da Rusya'nýn 200 yýllýk tarihi geçmiþini olumsuz yönde etkilemiþtir. Bu nedenle de, Halk Cephesi bölge devletlerinden Türkiye'ye, Avrupa devletlerinden ise Ýngiltere'ye yakýnlaþmaya baþladý. 21. YÜZYIL O cak Haziran 2009 [79]
Azerbaycan dýþ politikasýnda süreklilik arz eden konular, güvenlik, enerji ve Türkiye ile olan yakýn iliþkidir. Diðer konularda zaman zaman ciddî kýrýlma noktalarý yaþansa da, bu konularda dinamizm olumlu bir geliþme göstermiþtir. Halk Cephesi ayný zamanda Rusya'nýn Azerbaycan'da konuþlanan askeri üslerinin çýkarýlmasýný saðlamýþtýr. Bunu daha hiç bir cumhuriyet baþaramamýþtý. Bu etken Azerbaycan'da kýsa ve uzun vadeli iki sonuç doðurdu. Birincisi, Azerbaycan bununla kýrýlgan olan baðýmsýzlýðýný daha da pekiþtirdi ve Batý'nýn belli ölçüde desteðini arkasýna alabildi. Ýkincisi, bu durumu kabullenmek istemeyen Rusya Azerbaycan'a karþý siyasî, askeri ve ekonomik Azerbaycan dýþ politikasýnda süreklilik arz eden konular, güvenlik, enerji ve Türkiye ile olan yakýn iliþkidir. Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva baskýlarýný daha da artýrdý ve Halk Cephesi hükümetinin dýþ politikada manevra alanýnýn daralmasýna neden oldu. Zaten Halk Cephesi hâkimiyetinin ömrü kýsa oldu ve 1993'te Rusya'nýn desteðini alan Albay Suret Hüseynov darbe giriþiminde bulundu ve Baþbakanlýk koltuðuna sahip oldu. Azerbaycan, baðýmsýzlýk sonrasý ABD ile iliþkilerini bir türlü rayýna o- turtamamýþtý. Bu dönemde Azerbaycan, topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edildiði gerçeðini dünya kamuoyuna duyuramadýðý ve ABD ile iliþkilerini pekiþtiremediði için sýkýntý yaþamýþtýr. Ýki ülke arasýndaki iliþkilerin geliþmesine engel olan bir olay 12 Aralýk 1992'de ABD Dýþiþleri Bakaný James Baker'in ülkesinin eski Sovyet Cumhuriyetlerine yönelik izleyeceði politikadan bahsederken, Soðuk Savaþ dönemi askeri mirasýn denetim ve imhasý ile ilgili olarak Azerbaycan'ý silahlanan bir ülke olarak göstermiþ ve 3 bu ülkenin Batý'nýn desteðini alamayacaðýný bildirmiþtir. Ýki ülke arasýndaki sorun olan bir konu da ABD Senatosunun Azerbaycan'a yapýlan her türlü devlet yardýmlarýnýn durdurulmasý öngören bir kararý olmuþtur. 24 Ekim 1992'de ABD eski Sovyet Cumhuriyetlerinde demokrasinin korunmasý ve insan haklarýnýn geliþtirilmesi için özel bir yasa(freedom Support Act-Baðýmsýzlýðýn Desteklenmesi Yasasý) çýkarmýþ, bu devletlere malî ve ekonomik 4 yardým edilmesini kararlaþtýrmýþtýr. Bu yasadan bütün devletlerin yararlanmasýna raðmen, ABD'deki Ermeni diasporasýnýn yoðun lobi faaliyetleri so- 3 Nazim Cafersoy, Elçibey Dönemi Azerbaycan Dýþ Politikasý, ASAM yayýnlarý dizisi 6, Ankara 2001, s. 135. 4 A. Raþidoglu, Pokinutýy Vsemi Azerbaydjan, Zerkalo, (Eriþim), http://www.zerkalo.az/new/view.php?category= 3#22984. [80] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) nucunda Azerbaycan'ýn Ermenistan'a ve Daðlýk Karabað bölgesine ambargo uyguladýðý gerekçesiyle ABD'nin Azerbaycan'a yardým etmesi yasaklanmýþ-týr. 907 sayýlý ek madde olarak bilinen (Section 907 Freedom Support Act) bu sýnýrlamaya göre, ABD hükümetinin Azerbaycan'a yardým yapmasý mümkün deðildir. ABD ilk baþlarda bölgeye yönelik giriþimlerinde sanki Ýngiltere, Ýran, Türkiye ve Rusya kadar hevesli olmamýþtýr. ABD, Azerbaycan'ýn baðýmsýzlýðýný tanýyarak diplomatik iliþkiler kursa da, Halk Cephesi döneminde iliþkiler, olmasý gereken düzeye yükselmemiþtir. Halk Cephesi Ýran'a yönelik dýþ politikasýnda tarihsel arka plâný, (Azerbaycan'ýn o günkü sosyal, ekonomik, siyasî, askeri durum ve kapasitesini göz önüne almadan Güney Azerbaycan problemini) gereðinden fazla abartarak dýþ politikanýn köþe taþlarýndan biri haline getirmesiyle Ýran'ýn Ermenistan'ýn yanýnda yer almasýna neden olmuþtur. Aslýnda Halk Cephesi Hükümeti'nin Güney A- zerbaycan problemini gündeme getirmemesi halinde bile, Ýran'ýn Azerbaycan'ýn yanýnda olacaðýný iddia etmek mümkün deðildir. Çünkü Ý- ran Sovyetlerin daðýlmasýndan zaten memnun deðildi ve ortaya baðýmsýz Azerbaycan devletinin çýkmasý onu dýþ politikada arzu etmediði so- ABD ilk baþlarda bölgeye yönelik giriþimlerinde sanki Ýngiltere, Ýran, Türkiye ve Rusya kadar hevesli olmamýþtýr. -runlarla karþý karþýya býrakmýþtýr. Büyük bir ihtimalle bu durumda da Ýran Ermenistan ile olan iliþkilerine önem vererek, bu ülke karþýsýnda Azerbaycan'ýn zayýf konuma düþmesi için uðraþacaktý. Çünkü Ýran, Güney Azerbaycan'da yaþayan yaklaþýk 35 milyon Azerbaycan Türkünün baðýmsýzlýk mücadelesini, ekonomik, siyasî ve askeri alanda zayýf düþmüþ ve Daðlýk Karabað problemi ile uðraþan Azerbaycan'ýn destekleyemeyeceðini iyi biliyordu. 3. Haydar Aliyev Dýþ Politikasýnýn Temel Özellikleri Cephe Hükümeti'nin izlediði politikadan hoþnut kalmayan Rusya, Gence'deki 104. Rus paraþütçü birliðinin aðýr silahlarýný Albay Suret Hüseynov'a devrederek onu darbe yapmaya sevk etti. Hüseynov, Azerbaycan Dev-let Baþkaný Elçibey'in istifasýný talep ederek silahlý birlikleri ile Bakü üzerine yürüdü. Ülkede iç savaþýn çýkmasýný ve Rus yanlýsý güçlerin iktidara gelmesini önlemek için Baþbakan Penah Hüseynov ve Âli Sovyet'in(Milli Meclisin) Baþkaný Ýsa Gamber istifa etti. Ardýndan Devlet Baþkaný Elçibey de devlet baþkanlýðý göreviný býraktý ve Nahçývan Âli Sovyeti (Âli Meclis'in) Baþkaný Haydar Aliyev'i Bakü'ye davet etti. Cephe Hükümeti üyelerinden 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009 [81]
Aliyev iktidarýnýn uzun ömürlü olmasýnýn belki de en temel nedeni denge politikasýna oynamasý olmuþtur Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva farklý olarak Aliyev siyaseti iyi bilen, oldukça deneyimli ve ufku geniþ kiþiliðe sahipti. Aliyev, ülkede, bölgede ve uluslararasý alanda yaþanan geliþmeleri deðerlendirirken o günün þartlarýna göre Azerbaycan'ýn kesin olarak Batý ve Rusya'nýn yanýnda yer almasýnýn imkânsýzlýðýný görerek denge politikasý izlemeye baþladý ve iktidarýnýn sonuna kadar bu çizgiden vazgeçmedi. Daha sonra iktidara gelen oðlu Ýlham Aliyev de bu politikayý günün þartlarýna göre yeniden deðerlendirerek uygulamaya devam etmektedir. Zaten Aliyev iktidarýnýn uzun ömürlü olmasýnýn belki de en temel nedeni denge politikasýna oynamasý olmuþtur ve bunun devam etmesi için henüz bütün imkân ve araçlar tükenmemiþtir. Aliyev Cephe Hükümeti'nden iç ve dýþ politikada durumu pek iyi olmayan bir iktidarý devralmýþtý ve ülkenin bütün yaþamsal alanlarýnda mevcut olan siyasî problemleri çözmek için fazla zamana ve araçlara sahip deðildi. Aliyev, önce Rusya ve Ýran'ýn baskýlarýnýn önlenmesi için 25 Haziran 1993'te yabancý petrol þirketleri ile görüþmeleri askýya aldýðýný bildirdi. Bu kararýndan memnun olmayan petrol þirketlerinin itirazlarýný dikkate alan Aliyev, ayný yýl Aðustos ayýnda bu þirketlerle görüþecek yeni komisyon kurulacaðýný açýkladý ve böylece petrol þirketlerinin (Batý'nýn), Rusya ve Ýran'ýn baskýlarýný a- zaltmaya muvaffak oldu. Baþarýlý dýþ politika çizgisinin yürütülmesi için iç politikada istikrarý saðlamanýn þart olduðunu anlayan Aliyev, Albay Suret Hüseynov'u baþbakanlýk koltuðuna getirerek durumu kontrolü altýna almayý baþardý. Bundan sonra Aliyev için en önemli sorunlar; Daðlýk Karabað konusunda pozitif bir geliþme elde etmek, Rusya ve Ýran ile iliþkileri yoluna koymak, bu devletlerin siyasî, askeri, ekonomik ve enformasyon alanýnda baskýlarýný azaltmak, Hazar Denizi enerji kaynaklarýnýn kullanýmý konusunda bu devletlerin de pay alabileceðini anlatmak, Batýlý petrol þirketlerinin görüþmelere yeniden baþlama taleplerini daha uygun koþullarda deðerlendirmek ve ülkenin genel durumunu kontrol altýna almak olmuþtur. Enerji konusunda uzun süren görüþmelerden sonra Asrýn Antlaþmasý olarak bilinen enerji antlaþmasý 20 Eylül 1994'de imzalandý. Bu antlaþmadan Rusya'ya da pay verildiði için bu ülkenin baskýlarý önemli derecede bertaraf edildi. Ýran ise baþta ABD olmakla Avrupa ülkelerinin yoðun itirazlarý sonu- [82] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) Azerbaycan Cumhuriyeti 2. Cumhurbaþkaný Merhum Haydar Aliyev cunda bu antlaþmada yer alamadý ama Aliyev Ýran'a diðer antlaþmalardan pay vaat ederek bu ülkenin de Azerbaycan politikasýnda olumlu deðiþikliklerin yaþanmasýna neden oldu. Ayrýca, 11 Mayýs 1994'te Azerbaycan-Ermenistan arasýnda ateþkes antlaþmasýnýn imzalanmasý da, Aliyev'e iç ve dýþ politikada istikrarý saðlamaya imkân verdi. Baðýmsýzlýk yýllarýnda dýþ politikada ortaya çýkan sorunlarýn bazýlarý büyük ölçüde halledilse de, bazý sorunlar bugüne kadar devam etmektedir ve büyük bir ihtimalle yakýn ve orta vadede de halledilme olasýlýðý yoktur. Bu sorunlarý Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi, özellikle son zamanlarda Rusya'nýn Güney Kafkasya'ya geri dönme çabalarý, Hazar Denizi'nin hukukî statüsü, ABD-Ýran iliþkilerinde Azerbaycan'ýn izlemesi gereken politika, enerji hatlarýnýn güvenliði, bölgesel ve uluslararasý terörizmle mücadele olarak tanýmlamak mümkündür. Azerbaycan'ýn dýþ politikasýnda karþýlaþtýðý diðer sorunlar genellikle dönemsel önem arz etmektedir ve halledilmesi mümkündür. 4. Dýþ Politikada Temel Sorunlar 4.1. Azerbaycan Topraklarýnýn Ermenistan Tarafýndan Ýþgali Azerbaycan dýþ politikasýnda günümüzde Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi ve bu iþgalin devam etmesi en temel so21. YÜZYIL Ocak - Haziran 2009 [83]
Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva run olarak deðerlendirilmektedir ve ülkenin ekonomik, siyasî, askeri kapasitesinin büyük bir kýsmý bu konunun çözümü için tüketilmektedir. Ermenistan'ýn Azerbaycan'a yönelik toprak talebi 20 yüzyýlýn baþlarýna kadar geri gitmektedir. 1905-1920 yýllarý arasýnda Ermeni çeteleri ve Azerbaycan arasýnda zaman zaman ciddî silahlý çatýþmalar yaþanmýþ, Ermeniler Daðlýk Karabað bölgesinin kendilerine verilmesini talep etmiþ, bölgeyi Ermenistan'la birleþtiremeyince de, Azerbaycan'ýn Bolþevik Rusya tarafýndan iþgal edilmesinden sonra Bolþeviklerin baskýsýyla 7 Temmuz 1923'de Azerbaycan Merkezi Yürütme Komitesi, Daðlýk Karabað Özerk Bölgesi'nin oluþturulmasý kararýný almaya mecbur býrakýlmýþtýr. Daðlýk Karabað sorunu 1980'li yýllarýn sonlarýnda yeniden gündeme gelmiþ, Rusya ve Ermenistan'ýn askerî, siyasî ve ekonomik deste-ðini alan Karabað Ermenileri sadece baðýmsýzlýklarýný ilân etmekle kalmamýþ, Rusya ve Erme-nistan'ýn yardýmýyla bölge dýþýnda kalan yedi ili de iþgal etmiþtir. Daðlýk Karabað'da askerî operasyonlarýn devam ettiði 1994 Mayýs ayýna kadar AGÝT, Rus-ya, daha sonra ise ABD ve Fransa arabuluculuk giriþimlerinde bulunsa da, ciddî bir netice elde edilmemiþtir. AGÝT Minsk Grubu bu süreçte taraflara çeþitli barýþ plânlarý sunmuþ ancak hiç biri kabul görmemiþti. Bu plânlar aþaðýdaki þekilde özetle-nebilir: -Paket Çözüm (Haziran 1997) -Aþamalý Çözüm (Ekim 1997) 5 -Ortak Devlet (Kasým 1998) 18 Temmuz 1997'de sunulan Paket Çözüm plânýnda taraflara BM Antlaþmasý'na, BM Güvenlik Konseyi'nin 822, 853, 874 ve 884 sayýlý kararlarýna AGÝT'in temel ilkelerine, uluslararasý hukukun genel kurallarýna baðlý kalmalarý teklif edilmiþti. Bu teklife göre, imzalanacak iki antlaþmadan birincisi barýþýn þartlarý, ikincisi ise Daðlýk Karabað'ýn statüsü problemine açýklýk getirecekti. 2 Aralýk 1997'de taraflara sunulan Aþamalý Çözüm plânýna göre öncelikle barýþ saðlanacak, mültecilerin geri dönmelerinin þartlarý hazýrlanacak Ermenilere verilecek özerklik statüsü belirlenecek, iþgal altýnda bulunan Laçýn, Þuþa ve eski Goranboy illerinin hukukî statüsü ise daha sonra tartýþýla- 5 Rovshan Ýbrahimov, Daðlýk Karabað Sözde Cumhuriyeti'nin Baðýmsýzlýðýnýn Tanýnmasý Durumunda Uluslararasý Ortamda Ortaya Çýkabilecek Sorunlar, Ermeni Araþtýrmalarý, Ankara, sayý 6, yaz 2002, s.116. [84] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) caktý. Bu konularda anlaþmaya varýldýðý takdirde ise bölgeye, AGÝT Budapeþte Zirvesi'nin Sonuç Bildirisi(1994) çerçevesinde Barýþý Saðlama Birlikleri yerleþtirilecekti. 7 Kasým 1998'de taraflara sunulan Ortak Devlet plânýna göre, taraflara Daðlýk Karabað Cumhuriyeti'nin kurulmasý ve Azerbaycan sýnýrlarý içinde, ortak devlet oluþturmasý öngörülmüþtür. Plânda ortak devletin yönetimi i- çin Azerbaycan'ýn ve Daðlýk Karabað'ýn devlet baþkanlarýnýn, baþbakanlarýnýn ve parlamento baþkanlarýnýn temsilcilerinden oluþan ortak komitenin kurulmasý yer almýþtý. Plânda ayný zamanda imzalanacak anlaþmalarýn geçerliliðinin garanti altýna alýnmasý için Rusya, ABD ve Fransa devlet baþkanlarýnýn ortak çalýþmalar yapacaðý vurgulanmýþtý. Bu tekliflerden ilk ikisi Ermenistan, üçüncüsü ise Azerbaycan tarafýndan kabul görmemiþtir. Ermenistan Daðlýk Karabað'a baðýmsýzlýk verilmesini talep ederken, Azerbaycan en yüksek özerklik statüsünün verilebileceðini bildirmiþtir. Minsk Grubu'nun arabuluculuk giriþimleri devam etmesine raðmen baþarýlý olamamýþtýr. Baþarýsýz olmasýnýn en ciddî nedeni de sorunun çözümü ile ilgilenmeye baþlayýncaya kadar kurumun daha önce bu tür sorunlarýn çözümüne yönelik giriþimleri ve netice itibarýyla tecrübesinin olmamasý, iþgalci ve iþgale maruz kalan taraflarýn tasnifinde belirsizliðe yol vermesi, aldýðý kararlarýn sadece teklif ve öneri þeklinde olmasý, yaptýrým gücü ve mekanizmasýnýn olmamasýdýr. 4. 2. Enerji Güvenliði Sovyetler Birliði döneminde olduðu gibi baðýmsýzlýk sonrasýnda da, enerji, Azerbaycan'ýn siyasî ve ekonomik hayatýnda en önemli konu olmuþ ve bu özelliðini bu gün de büyük ölçüde korumaktadýr. Sovyetler Birliði döneminde bu konu bölgesel nitelik taþýsa da, 1980'li yýllarýn sonlarýndan itibaren uluslararasý nitelik kazanmaya baþlamýþtýr. Nitekim bu tarihten itibaren yabancý petrol þirketleri Azerbaycan enerji rezervleri ile ilgilenmeye baþlamýþtýr. 18 Ocak 1991'de Sovyetler Birliði Petrol ve Gaz Bakanlýðý Azerbaycan Nazýrlar Sovyeti(Bakanlar Konseyi) ile birlikte 'Azeri', 'Çýrag' ve 'Güneþli' petrol yataklarýnýn ortak kullanýmý için batýnýn büyük petrol þirketleri arasýn- 6 da ihale açmaya karar vermiþ ancak Sovyetlerin daðýlmasý sonucunda görüþmeler durdurulmuþtur. 6 E. Polukhov, 'Contrakt of the century' (The problem in an Historical Retrospektive) Caucasian Regional Studes, Vol. 2, Ýssue 1, 1997, P. 18 21. YÜZYIL O cak Haziran 2009 [85]
1991'de Mutallibov Azerbaycan Cumhuriyetinin ilk devlet baþkaný seçildi ve batýlý petrol þirketleri ile baðýmsýz Azerbaycan devleti görüþmelere yeniden baþladý. 'AMOCO' þirketi ile yapýlan görüþmeler sonucunda 3 maddeden oluþan anlaþma taslaðý ortaya çýktý. Ortak þirket kurulduktan sonra 7 'AMOCO' anlaþmanýn teknik ve ekonomik altyapýsýný hazýrlamalý idi. Görüþmeler devam ederken Mütallibov'un iktidardan düþürülmesi, E- bülfez Elçibey'in iktidarý ele geçirmesi, petrol görüþmelerini bir sonuca u- laþtýrmadan Rusya'nýn destek verdiði darbe neticesinde kendisinin de iktidardan uzaklaþtýrýlmasý ortamý daha da gerdi. Haydar Aliyev iktidara geldikten sonra ülke içi duruma hakim olmaya baþladý ve o güne kadar yapýlan görüþmeleri geçersiz kýlarak yabancý petrol þirketleri ile görüþmelere baþlamasý 8 için yeni bir komisyon kurdu. Antlaþma imzalandýktan sonra enerji konusunda bölge ve bölge dýþý devletlerin ihtiraslarý belli ölçüde sakinleþse de, petrol boru hattý güzergâhý tartýþmaya açýldý. Bu konuda projeleri olan Rusya ve Ýran hattýn kendi topraklarýndan geçmesi için mücadeleye baþlarken, Azerbaycan, Türkiye ve Batý, Bakü-Tiflis-Ceyhan(BTC) projesi üzerinde mutabakat saðladýlar. Nitekim hayata geçirilen proje de BTC oldu. En kýsa hat Ermenistan üzerinden geçse de, Ermenistan'ýn iþgal ettiði Azerbaycan topraklarýndan çekilmemesi bu projeye gerçekleþme þansý vermedi. Petrolün BTC ile dünya piyasalarýna taþýnmasýna baþladýktan sonra A- zerbaycan büyük ölçüde enerji politikasýnda baþarý saðlasa da, hattýn güvenliði konusu her zaman endiþe kaynaðý olmuþtur. Nitekim 2008 Aðustos ayýnda Rusya'nýn Gürcistan'a saldýrmasý sýrasýnda Rusya'nýn sanki ibret olsun diye hattýn geçtiði bölgeyi bombalamasý güvenlik baðlamýnda birçok ciddî sorunlarý da beraberinde getirdi. Bu sorunlara bir de ABD-Ýran gerginliði baþlangýcýnda Ýran'ýn Azerbaycan'ý kastederek, ABD'ye yardýmcý olan bütün devletlerin ekonomik altyapýsýnýn imha edileceðini bildirmesi, durumun ciddiyetini daha da artýrmýþtýr. 5. Azerbaycan Dýþ Politikasýnda Açýlýmlar Azerbaycan baðýmsýzlýðýný ilân ettikten sonra dýþ politikasýnda ciddî sorunlar yaþamasýna paralel olarak, dünya devletleri ile daha sýký iþbirliði kurma, birbirilerini daha yakýndan tanýma, ekonomik, sosyal, askeri ve kültürel alanlarda uluslararasý deðerlerle tanýþma ve benimseme fýrsatý elde etti. Bu a- 7 Polukhov, 'Contrakt of the...', s. 15 8 Azerbaycan, 21 Eylül 1994. Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva [86] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) çýlýmlarý Rusya/BDT, Amerika, Türkiye ve Avrupa, olarak tanýmlamak mümkündür. 5. 1. Rusya/BDT Rusya/BDT coðrafyasý tarihsel bakýmdan Azerbaycan'ýn daha iyi bildiði ve tanýdýðý, ekonomik iliþkiler kurduðu, siyasî ve kültürel olarak kendine yakýn hissettiði bir coðrafyadýr ve eski SSCB devletlerinin baðýmsýzlýðýný ilân etmesinden sonra da bu baðlar önemli derecede korunabilmiþtir. Bu coðrafyada Azerbaycan'ýn ekonomik ve siyasî olarak en sýký iþbirliði içinde bulunduðu ülke Rusya'dýr. Çünkü her þeyden önce Rusya'nýn Azerbaycan tarihinde yaklaþýk iki yüz yýllýk bir etkisi vardýr ve kýsa sürede bu etkiden kurtulmak mümkün deðildir. Belki siyasî olarak bu etkiden kurtulmak milli baðýmsýzlýk mücadelesi yýllarýnda belli ölçüde mümkün olabilmiþti ama ekonomik, sosyal ve kültürel etkiyi bu kadar kolay bertaraf et-mek olanaksýzdýr. Azerbaycan 1992-1993 yýllarý arasýnda Rusya karþýtý politika izlese de, daha sonra Rusya'nýn ülke üzerinde aðýrlýðýný iyi tartabildiði için denge politikasýna öncelik tanýmýþtýr. Azerbaycan Rusya'dan her zaman güvenlik alanýnda endiþe duymuþtur ve bu endiþesinin yakýn ve orta vadede giderileceðini iddia etmek mümkün deðildir. Çünkü son iki yüz yýllýk tarih ve yakýn geçmiþte Ermenistan'ýn Azerbaycan topraklarýný iþgal etmesinde Rusya'nýn bu devlete saðladýðý ekonomik, siyasî ve askeri yardýmlar halen unutulmamýþtýr. 9 Rusya'nýn 1996'da Ermenistan'a 1 milyar dolar, 2008'de ise 800 milyon do- 10 lar deðerinde karþýlýksýz olarak askeri yardýmda bulunmasý dikkate alýnýrsa, Azerbaycan'ýn bu ülkeden duyduðu endiþeyi anlamak mümkündür. Azerbaycan'ýn Rusya ile yaþadýðý bütün sorunlara raðmen bu ülke ile kemikleþen iliþkilerini bir anda koparmasý mümkün deðil ve zaten bu tür bir politika doðru olmazdý. BDT coðrafyasýnda Azerbaycan'ýn Ermenistan'dan baþka diðer ülkelerle hiç bir sorunu yoktur ve karþýlýklý menfaatlerin korunmasý þartýyla ekonomik, siyasî ve askeri iþbirliðine devam etmektedir. Her ne kadar Türkmenistan ile Hazar Denizi'nin enerji rezervleri konusunda bazý anlaþmazlýk yaþansa da, Devlet Baþkaný Saparmurat Niyazov'un vefat etmesinden sonra 9 Grunin. V. F, Azerbaydjan: Etot Nelegkiy Suverenitet, (Eriþim), http://www.e-journal.ru/bzarub-st2-3.html 10 Akper Gasanov, 'O Komplekse Nepolnoöennosti v Putinskoy rassii: ili Öto Stoit za Peredaöey Armenii Orujýya 800 Millionov Dollarov?' (Eriþim), http://day.az/news/politics/143156.html 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009 [87]
Berdumuhammet Qurbankuliyevin devlet baþkaný seçilmesi ile bu konuda ciddî ilerleme kaydedilmiþtir. Azerbaycan'ýn Orta Asya cumhuriyetleri ile iliþkilerinde ciddî sorun yoktur. Baltýk devletleri ile iliþkilerinde de ayný tanýmlamayý yapmak mümkündür. 5. 2. ABD Azerbaycan açýsýndan ABD, SSCB'ye karþý Soðuk Savaþý kazanan, dünyanýn tek hegemon gücü olan devlettir. Diðer büyük devletlerin bile bu gerçeði göz ardý edemediði dikkate alýnýrsa, Azerbaycan'ýn dýþ politikasýnda bu ülkenin çýkarlarýný görmezden gelmesi mümkün deðildir. Ayný zamanda ABD, Azerbaycan açýsýndan, Rusya karþýsýnda bir denge unsurudur ve baðýmsýzlýk sonrasý uygulanan dýþ politika deðerlendirildiðinde bu durumu a- çýkça görmek mümkündür. ABD, Azerbaycan için enerji politikasýnýn þekillenmesinde, petrolü dünya piyasalarýna taþýyacak hattýn güzergâhýnýn belirlenmesinde, baþta Rusya olmak üzere Ýran, Türkiye ve diðer büyük devletlere yönelik politikasýnýn oluþmasýnda dikkate almasý gereken bir güçtür. A- zerbaycan zaman zaman Rusya ve Ýran arasýnda sýkýþtýðý dönemlerde ABD'- ye doðru kayarak dengeyi saðlamaya çalýþmýþ, ABD-Ýran, ABD-Rusya gerginliðinde ise daha temkinli davranarak hukukî sorumluluk almak istememiþtir. ABD-Azerbaycan arasýndaki iliþkilerde enerji, ulaþým, güvenlik, demokratikleþme alanlarýnda iþbirliði imkânlarý perspektif vaat etse de, iki devlet arasýndaki iliþkilerde sorunlarýn genelde Ermenistan ve ABD Ermeni diasporasý tarafýndan ortaya çýkarýldýðýný iddia etmek mümkündür. ABD'nin Azerbaycan'a yardým etmesini yasaklayan 907 sayýlý ek madde buna örnek olarak gösterilebilir. Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi meselesinde de ABD Azerbaycan'ýn gerçeklerini ve iþgale maruz kaldýðýný itiraf edecek kadar olgunlaþmamýþtýr. Nitekim son zamanlarda ABD Daðlýk Karabað sorununun halledilmesi için AGÝT Minsk Grubu'nda eþbaþkan olarak arabulucu olsa da, Ermenistan ile sýnýrlarýn açýlmasý yönünde Türkiye'ye baský uygularken direkt olarak Azerbaycan'ýn ulusal güvenliðini olumsuz yönde etkilemektedir. ABD Bþkaný Barack Obama Türkiye'yi ziyaret ederken Ýstanbul'da düzenlenen Medeniyetler Ýttifaký - nýn Ýkinci Formuna katýlmayan Azerbaycan Devlet Baþkaný Ýlþham Aliyev'- le üç kez telefon görüþmesi yaparak Azerbaycan devletinin endiþelerini gidermek istese de, beklenen sonuca ulaþmamýþtýr. 5. 3. Türkiye Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva Birinci Cumhuriyet döneminde(1918-1920) Azerbaycan Osmanlý Devleti ile iliþkiler kursa da, 1920'de Rusya tarafýndan iþgal edildikten sonra ýki [88] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) ülke arasýndaki iþbirliði 1991 yýlýna kadar kesintiye uðramýþtýr. Azerbaycan'ýn baðýmsýzlýðýný ilk olarak tanýyan devletlerden biri de Türkiye olmuþtur. Bu zaman her iki ülke tarih boyunca kemikleþen ve ortak deðerler olan din, dil, kültür, mantalite faktörlerinden yararlanmaya çalýþmýþtýr. Azerbaycan dýþ politikasýnda Türkiye tarihi, doðal, perspektif vaat eden, geniþ imkânlar sunan, sadece ikili iliþkilerde deðil, ayný zamanda bölgesel ve uluslararasý alanda da ortak hareket edebilecek tek ülkedir. Son zamanlarda AKP Hükümeti- 'nin Ermenistan ile sýnýrlarý açmaya yönelik giriþimleri Azerbaycan tarafýndan ciddî endiþe ile karþýlanmýþ, tepki olarak Azerbaycan Devlet Baþkaný Ýlham Aliyev Ýstanbul'da düzenlenen Medeniyetler Ýttifaký toplantýsýna katýlmamýþtýr. Son 19 yýlda iki ülke arasýndaki iliþkiler hiç bir zaman bu gün olduðu kadar gerilmemiþtir. Sadece Azerbaycan devleti deðil, ayný zamanda kamuoyu da, AKP Hükümeti'nin Ermenistan açýlýmýna oldukça negatif yanaþmýþ ve itiraz etmiþtir. AKP Hükümeti'nin sorumsuz bir þekilde Türkiye'- nin ve Azerbaycan'ýn ulusal çýkarlarýný göze almadan, Ermenistan'dan hiç bir taviz beklemeden sýnýrlarý açmaya yönelik giriþimlerde bulunmasý kabul edilmez bir olgudur. AKP Hükümeti dýþ politikada çok ciddî bir yanlýþlýðýn eþiðinde, Azerbaycan'ý feda ederek Ermenistan ile iliþkilerini geliþtirmeyi a- maçlýyorsa, Azerbaycan'ý kaybederek Ermenistan'ý kazanamayacaðý gerçeðini hiç bir zaman unutmamalýdýr. Türkiye Cumhurbaþkaný Abdullah Gül, Baþbakan Recep Tayyip Erdoðan ve diðer yetkili kiþiler Ermenistan ile sýnýrlarý açmayacaklarý konusunda bir dizi açýklamalarda bulunsalar da, Azerbaycan'ýn endiþelerini giderememiþlerdir. Dýþiþleri Bakaný Ali Babacan 21 Nisan 2009'da Cek Cumhuriyeti'nde konuyla ilgili soruyu yanýtlarken, Ermenistan ile sýnýrlarýn açýlmasý konusunun hiç bir zaman gündemden düþmedi- 11 ðini bildirerek Cumhurbaþkaný ve Baþbakanýn konuyla ilgili açýklamalarýnýn tam tersi bir görüþ sergilemiþtir. Son geliþmeler Azerbaycan ve Türkiye arasýnda ciddi bir güven bunalýmýnýn yaçanmasýna neden olmuþtur. AKP Hükümeti sýnýrlarý açmakla neleri kazanacaðýný ve neleri kaybedeceðini soðukkanlý bir þekilde iyice tartmalýdýr. Aksi taktirde kýsa ve orta vadede uygulamaya çalýþtýðý enerji, güvenlik ve ekonomik alanlarda strateji plânlamalarýna veda edebilir. Ýki ülke arasýnda son zamanlarda yaþanan gerginliðe raðmen Türkiye Azerbaycan için siyasî, askeri, ekonomik ve kültürel alanda vazgeçilmez konuma sahiptir. Bu varsayýmlarý açýklamak gerekirse, Azerbaycan için Türkiye ile siyasî alanda iþbirliði kendisine bölgede ve uluslararasý alanda ayaklarýný daha saðlam bir þekilde yere basmaya, arkasýnda güve- 11 Glava MÝD Turçii: Vopros Otkýrýtiya Tureçko-Armyanskoy Graniçý ne Snyat Povestki, www.regnum.ru/news/1154598.html, (Eriþim), 22 Nisan 2009 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009 [89]
nebileceði bir güç hissetmeye, askeri alanda iþbirliði, Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi sürecinde karþý koymaya ve topraklarý geri almak için destek olmaya, ulusal ordu kurulmasý istikametinde bu ülkenin geniþ tecrübesinden faydalanmaya, teknik ve eðitim desteði almaya, ekonomik alanda özellikle enerji konusunda(btc, BTE) güvenilir ortak ve transit ülke olmaya, iki yüz yýllýk Rus kültürünün etkilerinden kurtulmak için milli deðerlerin yeniden canlandýrýlmasý bakýmýndan en uygun koþullarda olan bir devlettir. Türkiye bu özelliðini bir zamanlar tebaasý olan Ermenilere asla feda etmemelidir. Aksi takdirde Azerbaycan için Türkiye ile olan iliþkilerini yeniden gözden geçirme hakký doðmaktadýr ve gerektiði zaman bunu hayata geçirebilecek siyasî iradeye sahiptir. 5. 4. Avrupa Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva Avrupa her zaman Azerbaycan için cazip olmamýþtýr. Gerek 1918-1920 yýllarýnda mevcut olmuþ Azerbaycan Halk Cumhuriyeti gerek, günümüz Azerbaycan Cumhuriyeti Avrupa ile iliþkilerine her zaman önem vermiþ, bu coðrafyanýn siyasî, toplumsal, sosyal ve kültürel deðerlerini milli deðerlerle uyumlaþtýrarak benimsemeye çalýþmýþtýr. Bir diðer etken de Sovyet/Rusya etkisinden kurtulmak için Avrupa'yý bir fýrsat penceresi olarak deðerlendirmesidir. Baðýmsýzlýðýnýn ilk yýllarýnda iki yüz yýllýk Rusya hegemonyasýndan kurtulan Azerbaycan Avrupa'yý hürriyet ve demokrasi beþiði olarak görse de, kýsa süre sonra aslýnda uluslararasý alanda bir deðer olarak görülen bu anlayýþlarýn devletlerin ulusal çýkarlarýnýn gölgesinde kaldýðýný anladý ve Avrupa ile iliþkilerinde daha pragmatik bir politika izlemeye baþladý. Özellikle Azerbaycan toraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi sürecinde demokrat Avrupa'nýn Ermenistan ordusunun yaptýðý katliamlara, Hocalý soykýrýmýna, sayýlarý yaklaþýk 1 milyonu bulan göçmen sorunlarýna kayýtsýz kalmasý ve adaletli davranmamasý Azerbaycan'ý daha soðukkanlý davranmaya itmiþtir. Azerbaycan genel olarak Avrupa devletleri, özel olarak Avrupa kurumlarý ile iliþkilerini geliþtirmeye çalýþmýþtýr. Prensip olarak her iki tarafla 12 da iliþkiler iyi düzeydedir. Avrupa Konseyi ve Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi ile iliþkilerde insan haklarý ve demokrasi anlayýþýnýn farklý algýlanýþý ve uygulanmasý konusunda bazý sorunlar yaþansa da, bu sorunlar kemikleþen sorunlar deðildir ve halledilmesi mümkündür. Taraflar arasýnda ö- nem arz eden bir konu da, Hazar havzasý enerji kaynaklarýnýn Avrupa'ya akýþýný temin etmek ve güvenliðini saðlamaktýr. Bu konu özellikle son yýllarda Rusya'nýn doðalgazdan Avrupa'ya karþý siyasî baský aracý olarak kullanma- 12 Azerbaycan Avrupa Konseyý'ne üyeliðe Ocak 2001'de kabul edýlmýþtýr. [90] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009
Azerbaycan Dýþ Politikasý'nýn Temel Özellikleri (1991-2009) sýndan sonra(2008'de Rusya'nýn Avrupa devletlerine verdiði doðalgazda kýþ mevsiminde aksaklýklarýn yaþanmasý, 2009 Ukrayna-Rusya doðalgaz krizi) daha ciddî þekilde gündeme gelmiþ ve Nabbuco projesi hayata geçirilmeye çalýþýlmýþtýr. Azerbaycan ayný zamanda bölgesel ve uluslararasý alanda yaþanan sorunlarýn çözülmesi için Avrupa Güvenlik ve Ýþbirliði Teþkilatý(AGÝT) ile de iliþkilerini geliþtirmektedir. Bu kurumun, Minsk Grubu çerçevesinde Daðlýk Karabað sorununun çözümüne katkýda bulunmasý Azerbaycan tarafýndan memnunlukla karþýlanmýþtýr. 6.Azerbaycan'ýn Güvenlik Ýkilemi Azerbaycan baðýmsýzlýk sonrasý güvenlik baðlamýnda ciddî sorunlarla karþýlaþsa da, net bir þekilde ABD liderliðinde NATO veya Rusya liderliðinde BDT Ortak Güvenlik Antlaþmasý(OGA) þemsiyesi altýna girmek istememiþtir. Belki bölgesel ve uluslararasý alanda durum farklý olsaydý bu konuda kesin tavýr sergileyebilirdi. Ancak Azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi gerçeðini ve sýnýr komþusu Rusya'nýn bu probleme müdahale etme yeteneðini dikkate alarak güvenlik baðlamýnda bu güne kadar tarafýný belirlememiþtir. NATO ile iliþkilerinde Azerbaycan'ýn Gürcistan'ýn yaptýðý gibi net davranma lüksü yoktur ve Ermenistan gibi de ekonomik ve güvenlik baðlamýnda Rusya'nýn eyaleti konumunda olamaz ve zaten olmayý da kabullenemez. Bütün olumsuzluklara raðmen Azerbaycan kuzey komþusundan uzaklaþmaya çalýþarak NATO ile iliþkilerini geliþtirmeye çalýþmaktadýr. Bu iliþkiler Azerbaycan'ýn 27 Mayýs 2005'te Brüksel'de NATO ile Özel Ýþbirliði Faaliyet Planý'ný(Individual Partnershir Action Plan - 13 IPAP) imzalamasýndan sonra daha da pekiþmiþ ve yeni döneme girmiþtir. NATO ve Azerbaycan arasýndaki iliþkiler deðerlendirildiðinde aslýnda ne A- zerbaycan'ýn kuruma üye olmasý için gereken siyasî irade sergilediðini ne de, NATO'nun Azerbaycan'ý yakýn ve orta vadede üye kabul etmeye acele ettiðini görmek mümkündür. Gürcistan ve Ukrayna NATO'ya üye olmak için ne kadar siyasî çýðýrtkanlýk yapsalar da, kurum ciddî sorunlar yaþayan bu devletleri çeþitli nedenlerden dolayý bünyesinde görmeye acele etmemektedir. Bu bakýmdan Azerbaycan'ýn kuruma üyelikle ilgili temkinli siyaseti takdir edilmelidir. Azerbaycan'ýn NATO ile iliþkileri geliþirken Rusya Azerbaycan'ý OGA'- 13 ya üye olmaya zorlasa da, Azerbaycan bu güne kadar bu baskýya karþý di- 13 Azerbaycan'ýn NATO Karþýsýnda Aldýðý Siyasî ve Askeri Ühtelikler, http://www.mediaforum.az/articles.php? article_id=20060915015832785&page=03&lang=az, (Eriþim), 15 Eylül 2006. 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009 [91]
renme gücünü kendinde hissetmiþtir. Azerbaycan'ýn bundan sonra OGA'ya üye olmasý ihtimali oldukça zayýftýr. Azerbaycan bu baskýya zayýf olduðu 1990'lý yýllarýn sonlarýna kadar direnebildiyse, bu gün daha kolay karþý koyabilir. Azerbaycan'ýn güvenlik ikilemini kýsaca özetlemek gerekirse, yüzü Batý'ya(NATO) dönüktür ancak hem Batý'nýn bazý konularda(azerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan iþgal edilmesi konusunda) adaletli davranmasýný hem bölgesel ve uluslararasý konjonktürün uygun fýrsatý sunmasýný beklemekte, hem de Rusya'nýn siyasî, askeri ve ekonomik baskýlarý karþýsýnda Batý'nýn/NATO'nun daha ciddî desteðini arkasýnda hissetmek istemektedir. 7. Sonuç Dr. Hatem Cabbarlý - Vüsale Abdullayeva Azerbaycan'ýn baðýmsýzlýk döneminde uyguladýðý dýþ politika deðerlendirildiðinde bazý konularda olumsuzluklarýn yaþanmasýna raðmen genel olarak dengeli ve sürdürülebilir olduðu anlaþýlmaktadýr. Halk Cephesi döneminde bazý baþarýlar elde edildiyse de, deneyimsizliðin acý sonuçlarý hissedilmiþ, Haydar Aliyev döneminde ise dýþ politika temel konular rayýna oturtulmuþtur. Dýþ politikada Azerbaycan'ýn ciddî sonuç elde edemediði tek konu A- zerbaycan topraklarýnýn Ermenistan tarafýndan ýþgal edýlmesi problemidir. Ancak 11 Mayýs 1994'te ateþkes anlaþmasýnýn imzalanmasý bile bir baþarý olarak algýlanabilir. Enerji güvenliðinin temin edilmesi önemli derecede saðlansa da, bu konunun bölgesel ve uluslararasý geliþmelerin paralelinde kýrýlgan yapýya sahip olduðunu görmekteyiz. Azerbaycan dýþ politikadaki açýlýmlarýný elinde olan imkân ve fýrsatlarý maksimum ölçüde deðerlendirmeye çalýþarak (Rusya/BDT, Amerika, Türkiye ve Avrupa politikasýný) þekillendirebilmiþtir. Azerbaycan güvenlik politikasýnda bu güne kadar kesin bir karar vererek NATO veya BDT OGA'da yer almasa da, hir iki örgütle iþbirliðine devam etmektedir. Ancak NATO ile iþbirliðine daha çok önem vermekte ve gelecekte güvenlik sorunlarýnýn halledilmesinin bu örgüt çerçevesinde gerçekleþeceðini umut etmektedir. 14 Sergey Markedenov, 'Vliyanie Rosii na Azerbaydjan Budet v Lyubom Sluçae. Ýnstrumentý Vliyaniya Est Vsegda, i Pomimi Nagorno-Karabakhskogo Konflþikta', http://day.az/news/politics/144083.html, (Eriþim)17 Ocak 2009. [92] 21. YÜZYIL O cak - Haziran 2009