EDEB VE TAR H. fiahs YETLER YLE ANKARA

Transkript

1

2

3 ANKARA TAR H VE KÜLTÜRÜ D Z S : 6 ANKARA TAR H VE KÜLTÜRÜ EDEB VE TAR H fiahs YETLER YLE ANKARA EDEB VE TAR H fiahs YETLER YLE ANKARA ANKARA BÜYÜKfiEH R BELED YES 2007

4 ANKARA BÜYÜKfiEH R BELED YES KÜLTÜR VE SOSYAL filer DA RES BAfiKANLI I ANKARA TAR H VE KÜLTÜRÜ D Z S : 6 EDEB VE TAR H fiahs YETLER YLE ANKARA Yay n Dan flmanlar Yrd. Doç. Dr. Süleyman Solmaz (Pamukkale Üniversitesi) Dr. Nazif Öztürk Yazarlar Abdülkerim Erdo an Mehmet Narince Tasar m & Bask Tel : (0312) ISBN: Ankara 2007

5 SUNUfi Ankara hükümet merkezidir ve ebediyyen hükümet merkezi kalacakt r sözüyle M. Kemal Atatürk, bizlere, Ankara y kurdu u ve emanet etti i Türkiye Cumhuriyeti ne baflkent yapm fl, flehrin geçmifl tarihinin araflt r lmas na da öncülük etmifltir. lk olarak bafllatt arkeolojik kaz lara bizzat kat lm fl ve kadim medeniyetlere ait antik de erlerin tespitini ve korunmas n emretmifltir. Büyük devletler kuran ecdad m z, büyük ve flümullü medeniyetlere de sahip olmufltur. Bunu aramak, tetkik etmek, Türklü e ve cihana bildirmek, bizler için bir borçtur mesaj ile de millî tarih ve kültür fluurunun gençli e kazand - r lmas n da flart koflan M. Kemal Atatürk, Türk çocu u ecdad n tan d kça daha büyük ifller yapmak için kendinde kuvvet bulacakt r sözü ile de hedefi göstermifltir. Ankara Büyükflehir Belediyesi olarak, baflkent Ankara n n tarih ve kültür zenginli ini tan tmak, korumak amac ile Ankara y çeflitli yönleri ile tan tan genifl kapsaml bir baflucu eseri olaca na inand m z Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi ni, Ankaral lara ve tüm Türkiye ye arma an ediyoruz. Bu dizi; Tarih çinde Ankara, Osmanl da Ankara, stiklal Savafl nda Ankara, Cumhuriyet ve Baflkent Ankara, Manevi Mimarlar yla Ankara, Edebi ve Tarihi fiahsiyetleriyle Ankara, Ad m Ad m Ankara ve Örnek Baflkent Ankara ad alt nda sekiz kitaptan meydana gelmektedir. Ankara vilayeti, bilinen tarihi seyir içerisinde bir çok medeniyetlere ev sahipli i yapm flt r. Günümüzde de bu medeniyetlerin zengin antik kültür miras n co rafi hudutlar dahilinde sergileyen antik bir flehir olma özelli inin yan nda, do al kültür miras ile de özel bir co rafyaya sahiptir. Milat öncesi ve sonras bu co rafya içerisinde hayat bulan medeniyetler hakk nda bugüne kadar bir çok eser yay mlanm fl ve halen de yay mlanmaktad r. Bu eserlerde anlat lmaya çal fl lan ortak görüfl, Ankara vilayetinin zengin bir tarih ve kültür miras na sahip oldu u, bu de erlerinin ise yeteri kadar bilinmedi i hususudur. Türkiye de, sahas nda ilk çal flma örne i olan bu kültür dizimiz tetkik edildi inde, Ankara n n sakl ve gizemli bir flehir oldu u görülecektir. 3

6 Ankara Tarihi ve Kültürü Dizisi yay n çal flmas n n bir özelli i de Ankara ya ba l 24 ilçe merkezi, 43 belde, 876 köy, 70 mezra ve yerleflme birimine gidilerek, yerinde inceleme ve araflt rma yap lm fl, mevcut bilgilerle karfl laflt rma yap larak bilgiler güncellenmifltir. Bugüne kadar bilinmeyen bir çok eser, bu çal flma esnas nda tespit edilmifltir. Bu bilgiler, yeni araflt rmalarla desteklenerek, Ankara Ansiklopedisi çal flmas ile bütünleflecek bir bilgi birikimi sa layacakt r. Ankara Büyükflehir Belediyesi olarak Ankara y Dünyan n en yeflil, örnek baflkenti ne tafl rken; Yüksek kültürde ve yüksek fazilette dünya birincili ini tutmakt r hedefine odaklanarak, kültür ve e itim hizmetlerimize de devam etmekteyiz. Milli kültürümüze ve e itim dünyam za kazand r lan bu diziyi yay na haz rlayan araflt rmac, yazar ve ilim adamlar m za; bas m nda eme i geçen herkese ve flehrimizin tan t m için emek veren di er gönüllü kurulufl ve kiflilere teflekkür eder, bu de erli eserlerin Ankaral lara hay rl olmas n dilerim.. Melih GÖKÇEK Ankara Büyükflehir Belediye Baflkan 4

7 Ç NDEK LER Girifl 10 TAR H fiahs YETLER 13 mruülkays 13 Karaa aç (Alt a aç) Dede 15 Tarihi K rklar Kabristan nda Mezar Bulunan fiahsiyetler 15 Tarihi Yediler Kabristan nda Mezar Bulunan fiahsiyetler 16 K z l Bey 17 Öksüzce Baba 19 Gündüz Alp 19 Çandarl Kara Halil Hayreddin Pafla 21 Seccade Sultan 22 Ahi Tura 22 Ahi Murad 23 Ahi Mamak 23 Turasan Bey 24 Ye en Bey (Hac Ahmed B. H z r) 26 Ulu Bey 27 Binari Bey 27 O ul Bey 28 Yakub Bey 28 Seyyid Siyami 28 Kartal Dede 29 Melike Hatun 29 Karya d Hatun 30 Karaca Bey (Karaca Bey B. Abdullah) 33 Tezveren Sultan 36 Cenabi Ahmed Pafla 37 Nasuh Pafla 38 Hac Musa 39 Hac Hasan Efendi 39 Direkli Baba 40 Uzun Dede 40 Ya l Dede 40 Azmzade Esad Pafla 41 Rüstem Pafla 42 Mahmud Pafla 43 shak Pafla 43 Hasan Pafla 44 Mevlana Misafir (Misafir Fakih) 44 Cimcime Sultan 44 Koyun Baba 45 Saime Hatun 46 Hofl Ebe 46 Mehmed Salih Vecihi Pafla 46 fierife Müslime Hatun 47 Kemal smail Sad k Pafla 47 Esad Mehmed Muhlis Pafla 48 Mes ud Mehmed A a 49 Sadullah Pafla 49 5

8 Niflanc smail Pafla 49 Mehmed Pafla (fiehsüvarzâde) 50 Abdullah Pafla (fiehsüvarzâde) 50 Hâlid Pafla (fiehsüvarzâde) 50 Mustafa Pafla (fiehsüvarzâde) 50 Abdi Pafla (Seyyid-Hac ) 50 Nazif brahim Efendi 51 Mustafa A a 51 S rr Pafla 51 Abidin Pafla 51 Hoca Ali fiükrü Efendi (Köylüo lu) 55 Mehmet Rifat Efendi (Börekçi) 55 Beynaml Hac Mustafa Efendi 57 Çay rl o lu Hilmi Bey 58 Halafll l Mehmet A a 58 Karagedikli Mustafa Bey 59 Kargal l Kara Mustafa A a 60 Sat Kad n 60 AL MLER 63 Bedrüddin Ayni 63 Ayafll fiaban fiifâ i 64 fieyhül SLAMLAR 65 Bayramzade Zekeriyya Efendi 65 Ankaravî Mehmed Emin Efendi 66 Dürrî Mehmed Efendi 67 Dürrîzâde Mustafa Efendi 67 Dürrîzâde Mehmed Atâullah Efendi 68 Dürrîzâde Mehmed Arif Efendi 68 Dürrîzâde Abdullah Efendi 69 fieyhülislam Dürrîzâde Abdullah Beyefendi 70 KADILAR 71 Abdullah Zühtü Efendi 77 Abdülaziz Efendi 77 Abdülhâdî Efendi 77 Abdürrahim Efendi 77 Âbid Mehmed Efendi 77 Ahmet Hulusi Efendi 77 Ahmet Necip Efendi 78 Ankaravîzâde Hasan Efendi 78 Bayramzade Lütfullah Efendi 78 Dürrizade Atâullah Mehmed Efendi 78 Dürrîzâde Hidâyetullah Mehmed Efendi 79 Dürrîzâde Nurullah Mehmed Efendi 79 Dürrîzâde Tâhir Mehmed Efendi 79 Es ad Efendi 79 Esadzâde Said Mehmed Efendi 79 Haf z Necip Okur 79 Hâtifî Çelebi 80 brahim Burhanettin Efendi 80 smail Hakk Efendi 80 Lütfullah fieyhî Efendi (Kad Çelebi) 81 6

9 Mecdüddin Abdülhak 81 Mehmed Efendi 81 Mehmet Sabri Efendi 81 Mes ud Efendi 81 fiakir Efendi 82 fiücâeddin Süleyman Efendi 82 Tayyâr Hüseyin Efendi 82 MÜDERR SLER 83 Abdî Efendi (Abdurrahman Efendi) 84 Abdullah Efendi (Hâdîzâde) 84 Abdurrahman Efendi (fiehlâ) 84 Abdülkadir Efendi 85 Ahmed Efendi 85 Ahmed Efendi 85 Ahmed Efendi (Ali Pafla Kethüdâs ) 85 Ahmet Hilmi Efendi 85 Ahmet zzet Efendi 85 Alâeddin Ali 85 Ali A a 86 Ali Efendi 86 Ali Efendi 86 Ali Efendi 86 Ali Efendi (Hâf z) 86 Ali Efendi (Sofçu fieyhzâde) 86 Ali R zâ Efendi 86 Ankaral zade Emin Mehmed Efendi 86 Âsaf Bey 86 Aziz Âzim Mehmed Efendi (Nefeszâde) 87 Battal Efendi 87 Bayram Efendi 87 Bayramzade Yakup Efendi 87 Dürrîzâde Avnullah Mehmed Efendi 87 Dürrîzâde Aziz Mahmud Efendi 87 Dürrîzâde Emin Mehmed Efendi 87 Dürrîzâde Esad Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Esad Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Hâmid Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Hidâyetullah Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Mustafa Efendi (Seyyid) 88 Dürrîzâde Nureddin Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Râflid Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Reflid Ahmed Efendi 88 Dürrîzâde Said Mehmed Efendi 88 Dürrîzâde Salim Mehmed Efendi 89 Dürrîzâde fierif Mehmed Efendi 89 Ebu Bekir S dk Efendi 89 Es ad Mehmed Efendi 89 Feyzullah Feyzî Efendi (Abdülhâdîzâde) 89 Habib Efendi 89 Hac Ahmed Efendi 90 Hac Haf z Emin Mehmed Efendi 90 Hac Süleyman Efendi 90 7

10 Hâmid Hüseyin Efendi 90 Hamza Efendi 91 Hüseyin Efendi 91 Hüseyin Efendi (Celep) 91 brahim Efendi 91 brahim Efendi 91 smail Efendi 91 smail Hakk Efendi 92 Kâmil Ahmed Efendi 92 Kâflif Mehmed Sa deddin Efendi (Es adzâde) 92 Koca Beyzâde Feyzullah Efendi 92 Mahmud Efendi 92 Mahmut Efendi (Deli mam) 92 Mamac zade Osman Efendi 92 Mehmed Efendi 93 Mehmed Efendi 93 Mehmet Efendi 93 Mehmed Efendi (Es adzâde - Seyyîd) 93 Mehmed Efendi (Haf z) 93 Mehmed Efendi (Haf z - Hac ) 94 Mehmet Efendi (Karahocal Hac ) 94 Mehmed Efendi (Muarrifzâde) 94 Mehmed Efendi (Nâibzâde) 94 Mehmed Efendi (Nâkibzâde) 94 Mehmed Efendi (Sa dîzâde) 94 Mehmed Efendi (Zekeriyâzâde) 94 Mehmet fievki Efendi 94 Mes ud Efendi (Es adzâde) 95 Molla Ahmet Efendi 95 Muhibzâde Feyzullah Efendi 95 Muhyiddin Mehmed Efendi (Hüseynî) 95 Musa Mecdi Efendi 95 Mustafa Efendi 96 Mustafa Efendi (Ahî Babazâde) 96 Mustafa Efendi (fieyh) 96 Naimzade Hac Ahmet Nazif Efendi 96 Nasûh Efendi 96 Osman Bey (fiehsüvarzâde) 97 Osman Efendi 97 Ömer Fehmî Efendi 97 Ömer Kamil Efendi 97 Refi Mehmed Efendi (Nefeszâde) 98 Reflid Ahmed Efendi (Hâf z) 98 R fat Efendi (Bilgin) 98 Sâd k Mehmed Efendi (Nefeszâde) 98 Sadi Efendi 98 Sadullah Efendi 98 Said Mahmud Efendi 99 Said Mehmed Efendi 99 Sâlih Efendi 99 Seyyid Gâlib Mehmed Efendi 99 fiarih Beypazar fieyh 99 8

11 fiemseddin Mehmed Efendi 99 Tâceddin Efendi (Tezkireci) 100 Vâs f Mustafa Efendi (fieyh) 100 Yakub Efendi 100 Zeynel Abidin Efendi 100 Ziyâeddin Mehmed Efendi 100 fia RLER VE ED BLER 101 Afl k Mir ati 101 Ayafll Afl k Fahrî 102 Ayafll Muallim fiakir Efendi 104 Beypazarl fiair Havayi 106 Beypazarl fiakir Efendi 107 Dem î 108 Feyzî Emin Efendi 108 Hasan Efendi (Kenzî) 108 Hayreddin H z r Efendi (Küçük) 108 Hayrî Sâlih Efendi 108 H fzî Efendi 108 zzetî Mehmet Efendi 109 Karârî Efendi 109 Lütfullah Abdî Çelebi (Beyzâde) 109 Meyyâl Mehmed Efendi (fiehlâ) 109 Nusret Mehmed Bey 109 Pertev Mustafa Efendi 109 Râg b Bey 110 Sadullah zzet Efendi (Müderriszade) 110 Sâk b Mustafa Efendi 111 Süheyl Çelebi 111 fierif Efendi (Çiçekli) 111 Tal atî Hüseyin Efendi 112 Vâli Nefeszade Seyyid Abdurrahman Efendi (Vali) 112 Zeynel Usul Baba 112 Halil Halid Bey 113 CUMHUR YET DÖNEM 115 fia RLER VE YAZARLAR 115 B L M ADAMLARI 124 SANATÇILAR 125 SPORCULAR 132 S YASETÇ LER 136 fi ADAMLARI 141 YÖNET C LER 142 Dipnotlar 151 Kaynaklar 157 9

12 G R fi Ankara vilayeti, zengin tarihi ve kültür miras ile bizleri flafl rt rken, ba r nda yetifltirdi i abide flahsiyetlerle de Türk tarih ve kültür hayat nda da önemli yerini alm flt r. O uz boylar na bu topraklar ebedi yurt olarak b rakmak için kurduklar zaviyelerle fetih ve iskan faaliyetlerini sürdüren dervifl-gazi lerin yan nda, tarih boyunca da bu topraklarda tarihî ve edebî flahsiyetler yetiflmifl ve halen de yetiflmektedir. Ankara iline ba l köy isimlerinden O uz boylar n n tamam na mensup cemaatleri ve oymaklar görebiliriz. Kay, Bayat, Yaz r, Dodurga, Avflar, K z k, Be -Dili (Beydili), Karg n, Bay nd r, Peçenek, Çavundur, Salur, Eymür ( ymir), Yüre ir (Üre- il), dir, Bü düz, Y va (Yuva) ve K n k bunlardan baz lar d r. K sacas Ankara O uz un bütün boylar n n ve kültürlerinin varoldu u öz Türk ilidir. Ankara köylerinde bulunan ve dede mezar olarak adland r lan kabirler de kanaatimizce bu cemaatlerin ilk atalar d r. O uz töresini, slam n tevhid akidesi ile birlefltiren Türkmen ulular, fütüvvet ilkesini de benimseyerek Ankara ve civar n Müslüman-Türk diyar yapm flt r. Ahi Yakup, Ahi fierafeddin, Ahi Mesud, Ahi Hüsameddin, Ahi smail, Ahi Bac, Ahi Tu rul, Ahi Sinan gibi fütüvvet ehli ahi büyükleri, Anadolu Selçuklu Ankaras - n n abide flahsiyetleridir. Çandarl Kara Halil Hayreddin Pafla, Turasan Bey, Paflac k, Ye en Bey (Hac Ahmed B. H z r), Ulu Bey, Binari Bey, O ul Bey gibi tarihi flahsiyetler de Ankara ve civar nda Osmanl n n hakimiyetinin kurulmas nda önder olmufltur. Daha sonra bölgeye has se men lik töresi geliflir ve yaflayan bir kurum haline gelir. Anadolu Selçuklusunun melik flehri Ankara, bir e itim ve kültür merkezi olmufltur. Kurulan medreselerde sunulan e itim sayesinde önemli bilginler yetiflmifltir. Devrin önemli medreselerinden baz lar ise flunlard r: K z lbey Medresesi, Ahi Yakub Medresesi ve Saraç Sinan Medresesi. Günümüzde flehir merkezinde bulunan Kad lar Kabristan ve tamamen kaybolan Seccade Sultan Kabristan nda bulunan mezar tafl kitabeleri, bu e itim düzeyinin ne derece ileri seviyede oldu- unu gösterir. Sultan Mesud zaman nda flehir ve civar bir e itim merkezi olmufl; ünlü flairler, edipler, bilginler ve sanatkarlar yetiflmifltir. Anadolu Selçuklu dönemi Ankara s ile ilgili genifl araflt rmalar maalesef günümüzde yap lmam flt r. Özellikle ahi lerin flehirde yapt klar imar ve e itim hizmetleri yeterince tan t lmam flt r. Ünlü hadis bilgini Bedrüddin Ayni, Ankaral bir ailenin o ludur. Osmanl Ankaras nda da e itim ve kültür faaliyetleri devrin önemli flahsiyetlerini yetifltirecek e itim kurumlar na sahip olmufl, bu e itim kurumlar flehrin ileri gelenleri taraf ndan kurulan vak flarla imar ve ihya edilmifl, Osmanl e itim, kültür ve idari hayat nda söz sahibi flahsiyetler yetiflmifltir. Birinci Murad Han zaman nda flehirde bafllayan e itim seferberli i ile yeni aç - lan medreselerle e itim h zla ilerlemifl, bu medreselerde verilen e itim sayesinde Anadolu nun manevi hamisi s fat n alan Hac Bayram- Veli hazretleri gibi ünlü mutasavv flar yetiflmifltir y l nda Bizans mparatoru Manuel Paleologos ile Ankaral müderris aras nda günlerce süren ilmi tart flmalar halen güncelli ini korumaktad r. Bu dönemde Ankara ya sfahan, Semerkand ve Horasan dan bilginler gelip, yerleflmifltir. Kazasker Kad Ahmed Çelebi, Abdülkadir sfahani ve atalar, 10

13 fieyh Ali Semerkandi, Melik ül-müfessirin ünvanl Cafer Efendi ve daha niceleri. Ayr ca Ankara medreselerinde e itim görmek için ran, Irak ve Suriye bölgesinden ö renciler gelmifltir. Ankaravî Mehmed Emin Efendi nin Osmanl payitaht olan stanbul a fleyhülislam olarak gitmesi ile bafllayan ve Ankara ilmiye s n f n n, Bayramzadeler ve Dürrizadeler ailesi mensuplar ile devam eden fleyhülislaml k görevleri, Ankara n n e itim kurumlar nda verilen e itim ve ö retimin seviyesini bizlere anlatmakta yeterlidir. Ankara medreselerinde verilen e itim sayesinde yüzlerce alim, kad, edib, flair ve yönetici yetiflmifl, bu flahsiyetler Ankaravî ünvan ile an lm flt r. Bu çal flmam zda Ankara da do mufl ve yetiflmifl, Ankaral olmay p da Ankara ya hizmet eden ve Ankara da yetiflmifl alimleri, bilginleri, kad lar, flairleri, tarihi flahsiyetleri bilinen tarih içerisinde tesbit ederek k sada olsa biyo rafilerini sunmaya çal flaca z. Ayr ca kimli i bilinmeyen, fakat gönüllerde yer kazanm fl flahsiyetleri de bu çal flmam za dahil ettik. Ankara topra nda do an ve sahas nda hizmet üreten Cumhuriyet dönemi bilgin, yazar, flair, sanatç, yönetici, siyasetçi ve ifl adamlar m z n da k sa biyo rafilerini, vefa gere i bu çal flmam za aktarmaya çal flt k. Özellikle Cumhuriyet dönemi flair, yazar ve sanatç lar n tesbitinde de erli araflt rmac -yazar hsan Ifl k Beyin Türkiye Yazarlar Ansiklopedisi nden faydaland k. Say n hsan Ifl k Beye özenli bir çal flman n ürünü olan böyle bir eseri kamuoyuna kazand rd için teflekkürü bir borç biliriz. Özellikle Cumhuriyet dönemi çal flmam zda Ankaral olupta biyo rafisini sunamad m z flahsiyetlerden özür diliyoruz. Bu çal flmam z daha genifl araflt rmalara vesile olaca kanaatini tafl rken, yeni çal flmalar heyecanla bekledi imizi de erli okuyucular m za arz ederiz. 11

14 12 edebi ve tarihi flahsiyetleriyle ankara

15 TAR H fiahs YETLER Ankara ve civar Türklerin Anadolu ya yerleflmesinden önce slam ordular n n ak nlar na maruz kalm fl ve birçok flehit vermifltir. Bu ordular n içinde gerek komutan durumunda, gerekse mücahit gazi olarak kat lan Müslüman Türklerin mevcudiyeti, bir çok kaynakta zikredilir. Emeviler döneminden itibaren Ankara da kimli i meçhül slam flehidi kabri ve bu flahsiyetler hakk nda anlat lan menk beler hâla dilden dile dolafl r. Anadolu nun slamlaflmas nda ve Türklere vatan olmas nda önder olmufl yüzlerce dervifl, baba, alperen, bey, gazi ve isimsiz kahraman n, Ankara n n co rafi hudutlar içerisinde kabirleri mevcuttur. Baz lar n n ise kabirlerinin yeri dahi bilinmemektedir. Ankaral olmay pta, Ankara için önemli hizmetlerde bulunmufl flahsiyetleri de bir vefa borcu olarak tan t ma ald k. Bu bölümde, Ankaral lar n gönlünde taht kuran tarihi flahsiyetlerin hayat n derleyebildi imiz kadar ile sizlere aktaraca z. MRUÜLKAYS Cahiliye devrinde yaflam fl, ünlü Arap flairidir. mruülkays, Necid de do mufl ve Kinde nin son hükümdar Hucr ün o ludur. Soyu Güney Arabistan a yerleflen Kahtânîler e dayan r. Kaynaklarda as l ad n n Hunduc, Adî veya Müleyke oldu u kaydedilmektedir. mruülkays ise onun lakab d r. mruülkays n hayat hakk nda bilinenler Küfeli âlimlerin rivayetlerine dayan r. Babas n n saray nda binicilik, ok atma ve savaflmay ö renerek yetiflen mruülkays, day s Mühelhil b. Rebîa dan ders alarak fliirde yüksek bir seviyeye ulafl r. Esedo ullar kabilesinin kad nlar na fliirle sataflmaya bafllad n ö renen babas, önce onu uyar r, daha sonra kendisini dinlemeyip aflk fliirleri söylemeye devam etmesi üzerine de, azatl s Rebîa ya o lunu öldürmesini ve gözlerini kendisine getirmesini emreder. Ancak Rebîa, mruülkays a k yamay p vurdu u bir ceylan n gözlerini Hucr e götürür. Rebîa, Hucr ün piflman oldu unu ve çok üzüldü ünü görünce de onu öldürmedi ini söyler. Babas mruülkays affeder. fiair bu al flkanl klar ndan vazgeçmeyince de babas onu kabilesinden kovar. Bunun üzerine mruülkays, Arap oymaklar ndan kendisine kat lan bir grupla birlikte kabilelere sald r p, eflkiyal k yapmaya bafllar. Babas bir isyan sonucu Esedo ullar taraf ndan öldürülür. Babas n n öldürüldü ünü 13

16 14 Yemen de duyan mruülkays, babas n n intikam n Esedo ullar ndan almaya yemin eder. ntikam almak için Zü l-halâsa ad ndaki putun önünde ok fal çeker. Fal n olumsuz ç kmas üzerine oklar putun bafl na f rlat r. Daha sonra kabile kabile, ülke ülke dolaflarak babas n n intikam n almak için yard m talep eder. Bunun üzerine el-melikü d-d llîl lakab n al r. mruülkays n intikam yeminini ö renen Esedo ullar, bar fl teklif eder. Fakat flair bu teklifi kabul etmez ve toplad birliklerle Esedo ullar na sald r r, onlar ma lup eder. Esedo ullar ndan hiç kimsenin sa kalmas n istemeyen mruülkays, kabileler aras nda dolafl p tekrar yard m toplar. Akrabas olan Himyer kral n n verdi i ve di er kabilelerden de sa lad kuvvetlerle Esedo ullar na sald rarak, onlar periflan eder. Hîre Hükümdar Münzir b. Mâüssemâ, mruülkays a karfl Kisrâ Enûflirvân dan yard m ister. Enûflirvân, Hîre hükümdar n n Esedo ullar n koruma teklifini kabul eder ve yard m gönderir. mruülkays, bu yeni güçle bafla ç kamayaca n anlay nca Teymâ Emîri Semev el e s n r. Semev el, Gassânî Meliki Haris b. Cebele nin kendisine yard m edebilece ini söyler. Hâris in yan na giden mruülkays, onun arac l ile Bizans Kral Justinianos tan yard m almak üzere stanbul a hareket eder. Justinianos, imparatorlu unun s n rlar n tehdit eden Berberîlerle u raflt için mruülkays n iste ini kabul etmez. Kral kendisine zehirli gömlek hediye eder. Bu gömle in etkisiyle vücudunu yara ve ç banlar kaplar. Bunun üzerine zü l-kurûh lakab verilir. Bizans kral ndan gerekli yard m alamay p geri dönerken Ankara da hastalan r. 540 y l dolaylar nda Ankara da vefat eder. mruülkays lakab yla an lan çok say da flair bulundu undan, bu lakap alt nda geçen fliirlerin kime ait oldu u tesbit edilememifltir. fiiirleri üzerindeki bu flüphelere ra men mruülkays, büyük bir flöhrete sahip olmufltur. Bu flöhreti, Basral âlimlerin onu klasik kasideye ilk fleklini veren, kasideyi ilk uzatan, sevgilisinin göç etti i yerlerde durup a layarak hissiyat n dile getiren ilk flair olarak nitelemelerinden kaynaklanm flt r. Hz. Peygamber, mruülkays n flairli ini takdir etmifl, onun flairlerin öncüsü ve bayraktar oldu unu buyurmufltur. Hz. Ali de onun fliirlerini be- enmifl ve övmüfltür. Kaynaklar n ço unda mruülkays, klasik kaside formunu ilk defa ortaya koyan, Arap fliirini belli kurallara ba layan ve özellikle kafiye için esaslar koyan flair olarak tan t lm flt r. 1 Evliya Çelebi, Ankara dan bahsederken, Ankara Kalesi nin do u taraf nda kaleye e imli, bir yüksek da üzerinde Hazret-i H z r makam ziyaretgâh bulundu unu zikreder. Buran n bölge halk n n dinlenme ve mesire yeri oldu unu, bu tepeden flehrin her yerinin göründü ünü ve yüksek bir türbe bulundu unu kaydeder. Ankara ovas n n da bukalemun renginde yapraklar gibi göründü ünü anlat r. 2 Hans Dernschwam ise Ankara Kalesi nin tam karfl s nda ayn flekilde yüksek bir da daha bulundu unu, bu da n üstünde de sur ve kale kal nt lar görüldü ünü, vaktiyle bu da da bir hisar oldu unu zikreder. 3 H d rl k Türbesi olarak bilinen ve Alt nda n tepesinde H d rl k mevkiinde bulunan bu yap, kare planl, yüksek kasnakl, sivri kubbeli, duvarlar moloz tafl, kubbesi tu ladan bir yap iken, zamanla y k lm flt r. Timurlenk Kulesi diye de an lan bu yap n n yan nda bir de mescid oldu una dair bir vak f kayd bulunmaktad r li y llara ait eski Ankara foto raflar nda bu tepenin üzerinde y k k bir türbe kal nt s görülür. Günümüzde burada hiçbir yap izi yoktur.

17 KARAA AÇ (ALTIA AÇ) DEDE Günümüzde Mamak ilçesi Karaa aç Mahallesi nde bulunan iki mezar, Seyyid Hüseyin Gazi nin arkadafllar oldu u san larak ziyaret edilir. Bu mezarlardan sadece Hikmet Tanyu bahseder. Rivayete göre bu iki kifli Seyyid Hüseyin Gazi nin arkadafllar imifl. Onunla beraber cihad etmifller, burada flehid olmufllar. Burada bulunan oldukça yafll bir a açtan dolay da Karaa aç Dedesi denilmifl. Önceleri burada alt adet kara a aç varm flt. Bu a açlar n befli köylülerce kesilmifl, di erini de kesmek isteyen bir köylü yardan afla düflerek ölmüfl. Bu flah sta bu a ac n dibine gömülmüfl. Bu olay 1940 l y llarda olmufl. Bu köyde bulunan Karaa aç Çeflmesi nin suyu flifal oldu u için itibar edilirmifl. 5 Buraya flimdi büyük bir cami yap lm fl, çeflmenin suyu da akmaktad r. Mamak Belediyesi ve halk n yard mlar ile türbe yeniden yap lm flt r. 6 TAR H KIRKLAR KABR STANI NDA MEZARI BULUNAN fiahs YETLER Samanpazar semtinde, Demirtafl Mahallesi Yazbafl Soka nda bulunan ve fazla bilinmeyen kabristan, halk aras nda K rklar Mezarl olarak an l r. Bu kabristan hakk nda tek araflt rma yapan ve yay nlayan merhum Mübarek Galib tir. Baflka yay nlarda bu mezarl ktan bahsedilmiyor, sadece birkaç eserde Mubarek Galib in kitab na at f yap l yor. Ankara ile ilgili birçok eser yay nlanmas na ra men bu mezarl k hep unutulmufltur. Mubarek Galib bu kabristanla ilgili olarak flu cümleleri yazar: Hicri 7, 8 ve 9, 13, 14 ve 15. yüzy llara ait mezarlar, K rklar veyahut Kad lar Mezarl nda toplu bir halde bulunmaktad r. Bu mezarl n bir özelli i daha vard r ki, o da tafllar n n süslemeleri, kaz nm fl hatlar n n güzelli i itibar yla büyük bir tarih ve sanat de erine sahip olmas d r. Halk aras nda bu mezarl a K rklar veya Kad lar ad verilmifltir. Burada gerçekten yaklafl k 40 kadar ve ço unlu u kad lara ait mezar vard r. K rklar Mezarl n n bir özelli i de buradaki mezarlar n hepsinin Selçuklu mezar tarz nda olmas d r. Ankara da rastlanan Selçuklu mezarlar toplu olarak yaln z burada bulunmaktad r. Mezarl k civar nda bir arsa içinde yine 4 mezar ve Ulucanlar Mektebi yak n nda, 9/15. yüzy l n ürünü olup, ola- anüstü sanatl bir flekilde ifllenmifl di er bir mezar da vard r. Buralardan baflka mezara rastlanmam flt r. Mezarlar tek parça mermerden, baz lar granitten yap lm flt r. çleri oyulmufl olmay p, sanduka fleklinde mezarlar üzerine konulmufltur. Bunlar ço- unlukla 130 cm. uzunlu unda, 68 cm. yüksekli inde ve 51 cm. enindedir. Mezarlar n bafll ca süslemeleri nak fllardan daha çok kaz nm fl hatlard r ki, bunlar gayet güzel bir sülüs ile yaz lm flt r. K rklar Mezarl nda sanatl nak fllar ile süslenmifl ve nefis sülüs hatt yla yaz lm fl hayli mezar tafl vard r. K rklar Mezarl nda mezarlar ve mezar tafllar çeflitli s ralar üzere konulmufltur. Birinci s ras bir set üzerinde olup, seddin baz tafllar ndan mezarl n, slam öncesi bir mimari eser ihtiva etmifl oldu u ç kar lmaktad r. Mezarl k yaklafl k 20x20 m. bir alan olup, dört taraf duvarla çevirilmifltir. Halen metruk bir görünüm sergilemektedir. Nefis tafllar n bir k sm k r lm fl ve at lm fl, mezarlardan bir haylisinden zaman afl m yla silinmifltir. Nak fllar ndan ise eser kalmam flt r. 7 15

18 Giriflte bat duvar yan nda biraz yüksek bir bölüm genellikle lahitlere ayr lm flt r. Bu kabristan incelendi i zaman müstakil bir yay n olacak niteliktedir. Merhum Mubarek Galib ve taraf m zdan okunan mezar tafllar ndan örnekler: En eski tarihli mezar tafl 1262 tarihli kad mezar d r. Yaklafl k 125 cm. uzunlu unda, 70 cm. yüksekli inde ve 60 cm. geniflli inde granit mermerden yap lm flt r. Üzerinde ayet-i kerimeler yaz l ve oldukça süslüdür. Bafl ve ayak ucunda: Allah m Muhammed i ve O nun alinin (aile fertlerinin) flan n yücelt. Senin rahmetine muhtaç bu aciz ve zay f kuluna ac. Mutlulu a kavuflmufl, imam ve alim, zzeddin Ahmed o lu Kad Mecdüddin Abdülhak. Onu ba flla ve Rabbinin nimetlerine kavufltur. fiaban ay, sene alt yüzseksen (1262) y l nda vefat eden Kad Mehmed, 1370 de vefat eden H z r Bey in k - z Ayfle Hatun, 1393 y l nda vefat eden Mevlana Necmeddin Berki; Abdurrahim k z fiaz Hatun, vefat 1349; Tabib Ahmed o lu S raceddin Mahmud, vefat 1349; 1408 y l nda vefat eden Haleb Kad s Ziyaeddin Ahmed; Ankara Kad s Mehmed in k z Nesibe Hatun, vefat 1430; Ahmed Çelebi nin k z Sultan Hatun; 1912 y l nda vefat eden Müderriszâde Muhammed Hamid Efendi; 1912 y l nda vefat eden Ankara Naibi Abdürrezzakzâde Muhammed Said Efendi;1895 y l nda vefat eden Ahmed Rak m Efendi. 8 Burada bulunan mezar tafllar n n bir k sm da Ankara n n de iflik semtlerinden toplanm flt r. Bu kabristan, Vak flar Genel Müdürlü ü sorumlululu u alt ndad r. TAR H YED LER KABR STANI NDA MEZARI BULUNAN fiahs YETLER Halk aras nda Yediler Mezarl olarak bilinen, Ahi Elvan a ait aile kabristan d r. 16 Ankara Kalesinin do u yamac nda, Adapazar semtinde bulunan bu kabristanla ilgili olarak 1925 y l nda Mübarek Galib flunlar yazar: Yediler mezarl nda ise gayet sanatkârane yap lm fl yedi mezar tafl bulundu undan Yediler ad bu münasebetle verilmifl olsa gerektir. Halk aras nda Yediler ad yla an lan mezarl k, K rklar Mezarl n n yak n nda olup, Ahi Elvan ailesine mensup baz kiflilerin kabirleri bulundu undan önemlidir. Burada her ne kadar Ahi Elvan n mezar na tesadüf olunamam flsa da bu ünlü zat n, her halde buraya ailesi aras nda defnedilmifl olmas muhtemeldir. Hatta hiç birisinin mezar içinde olmayan, fakat muntazam bir duvarla çevrilmifl bir set üzerinde bulunan bir mezar vard r ki, buras Ahi Elvan n ya da di er bir meflhur flahs n mezar olabilir. Bu mezarl kta incelenen mezar tafllar n n her biri, tam bir itina ile ifllenmifl, süslü nak fllarla süslenmifl, ola anüstü nefis sülüs hatt yla tezyin edilmifl olduklar ndan Ankara da rastlanan bütün mezar tafllar n n en sanatl lar d r. Vak flar a yap lan çeflitli baflvurulara ra men, tarihi aç dan önemli olan bu iki mezarl n ortaya koydu u ac kl manzaray de ifltirme ve önemine uygun bir hale getirilmesi mümkün olamam flt r.

19 Yediler mezarl nda bulunan mezarlar flunlard r: 1399 y l nda küçük yaflta vefat eden Ahi Elvan n o lu Emir Pafla, 1439 y l nda vefat eden Ahi Elvan n k z Seher Hatun, Necibeddin k z Tayyibe Hatun, Saruca Bey k z Selçuk Hatun, Ahi Elvan Camii ni ilk yapt ran Hac Mecdüddin o lu Mehmed Bey ve Ahi Elvan a ait oldu u tahmin edilen mezar tafl. 9 Daha sonraki y llarda ç kar lan bir kanunla vak f mezarl klar Belediyelere devredilmifltir. Bu mezarl k hangi y l kald r lm flt r, bilmiyoruz. Kanaatimizce Yediler mezarl n n oldu u yer, Yeni Hayat lkokulu nun bulundu u yerdir. Bu mezarl kta bulunan mezar tafllar n n bir k sm K rklar (Kad lar) Mezarl ndad r. Anadolu Selçuklu Devleti emirlerindendir. Baz kaynaklarda ad Seyfeddin K z l Bey olarak geçer. Ankara ve çevresinde hükümran olan Bay nd r afliretinin beyidir. K z l Bey; ayd n, söz ve kudret sahibi, asker ve mal yönüyle oldukça varl kl, bilginlere, fakirlere, gariplere sahip ç kan, hay rsever ve erdemli bir devlet adam d r. 10 Anadolu Selçuklu Sultan I. zzeddin Keykavus un beylerbeyidir. Hayat hakk nda fazla bir bilgiye sahip de iliz. Ankara da vak flar kurmufl, K z lbey Camii ve medresesini yapt rm fl, kendisi de bu flehirde vefat etmifltir. Anadolu Selçuklu Sultan I. zzeddin Keykavus tahta ç k nca, kardefli I. Alaeddin Keykubat hükümdarl n kabul etmeyerek isyan eder ve Ankara Kalesi ne s n r. Ankara halk, eflraf, âyan kendilerine s nan bu flehzadeyi iyi karfl larlar. fiehzadenin etraf na toplan rlar ve her türlü yard mda bulunacaklar n vadederler. Ankaral lar, I. Alaeddin Keykubat a her türlü yard mda bulunur ve ender rastlanan bir vefa örne i gösterirler. Ankaral lar n bu davran fl, Sultan I. zzeddin Keykavus u memnun etmez. Ankara Kalesi nin oldukça sa lam olmas, kolay kolay zaptedilecek bir kale olmamas, sultan rahats z eder ve I. Keykavus, Ankara Kalesi nin durumunu divanda tart flmaya açarak konu hakk nda görüflleri dinler. Divandan Ankara Kalesi nin bir an önce zaptedilmesi karar ç kar. Bunun üzerine askeri birlikler haz rlan r ve Konya Ovas ndan Ankara ya hareket edilir. fiehir muhasara alt na al n r. Sultan zzeddin Keykâvus kaleyi ele geçirmeye kararl oldu u için surlar n d fl nda, Sultan Meydan (Günümüzde Hergelen Meydan ) nda evler, kendisi için bir saray ve medrese yapt r r. E er flehre hakim olursa bu medreseye büyük vak flar tahsis edece ine dair adakta bulunur. Böylece flehir, sur d fl na do ru genifller ve geliflir. fiehir halk I. Alaeddin Keykubat sultana teslim etmek istemez. Muhasara bir y l devam eder. Bu süre içerisinde flehir halk çok s k nt çeker y l aylar nda, Ankara n n ileri gelenlerinden bir grup, I. Alaeddin Keykubat a giderek: - Bize yak flan vefakarl kta kusur etmedik, sizi sultana teslim etmedik. Lakin halk n bu duruma fazla tahammülü kalmad. Sizi kardeflinizle bar flt ral m. derler. fiehzade, can na dokunulmamak flart yla bu teklifi kabul eder ve sultana konuyu iletmek üzere bir elçi gönderirler. Gönderilen bar fl elçisi, ilk önce Çaflni ir Seyfüddin Aybey e gider ve durumu anlat r. Aybey de elçiyi sultan n huzuruna ç kar r. Elçiyi dinleyen sultan, konuyu görüflmek üzere KIZIL BEY 17

20 divan toplar. Sultan n sa kol beylerbeyi Hüsameddin Çoban, sol kol beylerbeyi ise K z l Bey dir. Konu divanda müzakereye aç l r ve flehzadenin can na, mal na, evlad na dokunulmayarak bar fl imzalanmas karar ç - kar. Yaz l taahhütnameler imzalan r ve flehir halk sultana Ankara Kalesi nin kap lar n açarak, görkemli bir merasimle karfl lar. Ankaral lar, bu hareketleriyle kardefl kan dökülmesini önlemifl olurlar. 11 Ahmet Hamdi Tanp nar, Befl fiehir de konuyu flöyle de erlendirir: Ankara, k sa bir müddet Alâeddin Keykubad n flehri oldu. Bu kab na s mayan, fakat tahta geçer geçmez yapt ifllerle saltanat h rs na hiç olmazsa devrin örfi içinde hak verdiren padiflah, babas I. G yaseddin Keyhüsrev in znik mparatorlu u hudutlar nda yapt muharebede flehit olur olmaz, a abeyi ve gurbet arkadafl zzeddin Keykâvus un elinden taht almak için harekete geçer ve muharebeyi kaybedince Ankara kalesine kapan r. fiehir uzun müddet fiehzade nin dâvas n tutar. Fakat zafer ümidi kalmay nca konuflmalar bafllar, hayat na dokunulmamak flart yla teslim olur. Uzayan muhasara esnas nda zzeddin in karargah nda padiflah ve maiyetindeki beyler için köflkler, evler yapt r lm flt r. Ayr ca zzeddin Keykâvus, flehrin d fl nda bir de medrese yapt rm flt. Alaeddin Keykubat, kendisi kadar büyük bir hükümdar olan kardeflinin Sivas ta veremden ölümü üzerine, kapat ld Malatya kalesinden ç kar l p tahta geçince, bu teslimin hacaletini ve ölüm korkusu ile geçen günleri hat rlatan bu medreseyi y kt r r. Kendi ad ile an lan camiini, bu muhasara günlerinin hât ras olarak yapt rm fl, yahut da o günlerde tamir ettirmifl olmas çok mümkündür. 12 Kanaatimizce K z l Bey, I. zzeddin Keykavus un yapt rd sarayda ikamet ederek bir müddet Ankara ve civar n n yönetiminden sorumlu olur. Ankara da yapt rd cami ve medreseye Gü ercinlik ve Miralos Köylerinin tamam n, flehir yak nlar nda bulunan Tahir mezreas n n n gelirlerini K z l Bey Vakf na ba fllar. 13 Günümüzde Ulus taki Ziraat Bankas Genel Müdürlü ü nün bulundu- u yerde türbesi, camisi ve medresesi mevcutken, 1931 y l nda Vak flar Genel Müdürlü ü nce sat lm flt r. 14 K z l Bey in mezar nereye nakledilmifltir, bilinmiyor. Konuyu Araflt rmac Yazar fieref Erdo du flöyle anlat yor: K z l Bey, Medresesi nin yan na kendine yak fl r bir türbe yapt rm fl, türbesinde huzur içinde yatarken bir gün türbesine vurulan bir kazma sesiyle uyan r. Bakar ki camisi, türbesi ve medresesi y k l yor. Evet, karar verilmifl buraya Ziraat Bankas yap lacak... Rivayet ola ki bankan n inflaat n n yap lmas için emir veren yetkililer kim ise, bu zat n ç ld rarak öldü ünü ve inflaat n müteahhidinin geceleri K - z l Bey in rüyas na girdi i ve bu rüyan n etkisinde kalan müteahhidin ifli b - rakt, hadiseyi duyan iflçilerin ifli b rak p kaçt klar görülmüfl, bundan böyle inflaat n yerinin yukar ya kayd r ld tevatür olarak anlat lmaktad r. 15 Prof. Dr. Hikmet Tanyu ise: Ziraat Bankas çevresinde bulunan türbenin (K z lbey) y k lmas na emir veren ilgili zat n ç ld rd, öldü ü ve türbeyi y kma esnas nda amelelerin buras tekin de ildir. diye itiraz ettikleri, nihayet tuhaf bir flaflk nl k ve ba r flla ifli b rak p kaçt klar, o y llarda Ankara ya yay lm flt. 16 K z l Bey Camii, 1299 senesinde Germiyano lu Kerimüddin Aliflir o lu Yakub Bey taraf ndan tamir edilmifl ve minberi yenilenmifltir. Ankara vila- 18