Ayr nt : 523 A r kitaplar dizisi: 22 Aç klamal Düzülke Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott

Transkript

1 IAN STEWART: Warwick Üniversitesi nde matematik profesörü ve Matematik Bilinci Merkezi Baflkan. Altm fl n üzerinde kitab var. Bunlar n aras nda, Does God Play Dice? [Tanr Zar m At yor?], Nature s Numbers [Do an n Say lar ], The Science of Discworld [Diskdünya Bilimi] (Terry Pratchett ve Jack Cohen ile birlikte) ve Abbott n klasikleflmifl kitab n n devam niteli indeki Flatterland [Dahadüzülke] say labilir. Stewart, Royal Society taraf ndan bilimin halk taraf ndan anlafl lmas na yard mc olanlara verilen Micheal Faraday Madalyas sahibidir ve 1997 Royal Institution n Noel Dersleri ni vermifltir de Royal Society üyeli ine seçilmifltir. EDWIN ABBOTT ABBOTT: 20 Aral k 1838 de Londra da do du. Cambridge de St. John s College da e itim gördü, 1862 de rahip oldu, üç y l sonra da City of London School un müdürlü üne atand, 1889 a dek bu görevde kald. Abbott çok tan nm fl bir ö retmendi, yüzlerce ö rencisini Sanskritçeden kimyaya kadar pek çok konuda teflvik etti. Kendisi de hayat n Latin ve Eski Yunan edebiyat na adam flt, ayn zamanda tan nm fl bir yazard. Düzülke onun zamana en dayan kl kitab olsa da, ço u kendi uzmanl k alan yla ilgili ellinin üzerinde kitap yazm flt. 12 Ekim 1926 da Hampstead de öldü.

2 Ayr nt : 523 A r kitaplar dizisi: 22 Aç klamal Düzülke Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott ngilizceden çeviren Bar fl B çakç Yay ma haz rlayan Aylin Onacak Katk da bulunanlar Cemal Yard mc & Ali hsan Baflgül Kitab n özgün ad The Annotated Flatland A Romance of Many Dimensions Introduction and notes by Ian Stewart Perseus Publishing/2001 bas m ndan çevrilmifltir. Joat Enterprises, 2002 Bu çevirinin Türkçe yay m haklar Ayr nt Yay nlar na aittir. Kapak illüstrasyonu Asuman Ercan Kapak düzeni Orhan Deliorman Düzelti Asaf Taneri Bask ve cilt Sena Ofset (0 212) Birinci bas m 2008 Bask adedi 2000 ISBN AYRINTI YAYINLARI Hobyar Mah. Cemal Nadir Sok. No: 3 Ca alo lu - stanbul Tel.: (0 212) Faks: (0 212) & info@ayrintiyayinlari.com.tr

3 Edwin A. Abbott Aç klamal Düzülke Çok Boyutlu Bir Macera Ian Stewart n Önsöz ve Notlar yla

4 4 A I R K T A P L A R D Z S K TLE VE KT DAR Elias Canetti NSANLI IN MAHREM TAR H Theodore Zeldin RUJ LEKES Yirminci Yüzy l n Gizli Tarihi Greil Marcus B Z B Z YAPAN H KÂYELER Kendimizi Yaratma Üzerine Bir Deneme William Lowell Randall MARKS ZM, AHLÂK VE TOPLUMSAL ADALET R. G. Peffer MPARATORLUK Michael Hardt & Antonio Negri D S PL N Askeri taat Üretiminin Sosyolojisi ve Tarihi Ulrich Bröckling HEP YUVAYA DÖNMEK Ursula K. LeGuin AHLÂK PROTESTO SANATI Toplumsal Hareketlerde Kültür, Biyografi ve Yarat c l k James M. Jasper SANATTA ANLAMIN GÖRÜNTÜSÜ mgelerin Toplumsal fllevi Richard Leppert KAMUSAL NSANIN ÇÖKÜfiÜ Richard Sennett CAZ K TABI Ragtime dan Fusion ve Sonras na Joachim-Ernst Berendt KURTLARLA KOfiAN KADINLAR Vahfli Kad n Arketipine Dair Mit ve Öyküler Clarissa Pinkola Estés C NSELL N TAR H Michel Foucault SEKS SYANLARI Toplumsal Cinsiyet, Baflkald r ve Rock n roll Simon Reynolds & Joy Press SÜRÜDEN DEVLETE Toplumsal Ba Üzerine Psikanalitik Deneme Eugène Enriquez ÇOKLUK mparatorluk Ça nda Savafl ve Demokrasi Michael Hardt & Antonio Negri B R AHLÂK KURAMI Genel Etik & Bir Ahlâk Felsefesi & Bir Kiflilik Eti i Agnes Heller MUTFAK SAVAfiI Damak Zevkinin Jeopoliti i Christian Boudan KT SAD ADALET VE DEMOKRAS Rekabetten flbirli ine Robin Hahnel TAR H BOYUNCA KENT Kökenleri, Geçirdi i Dönüflümler ve Gelece i Lewis Mumford AÇIKLAMALI DÜZÜLKE Çok Boyutlu Bir Macera Edwin A. Abbott

5 çindekiler 5 Sunufl / Ian Stewart Önsöz / Ian Stewart Aç klamal Düzülke Önsöz / William Garnett Gözden geçirilmifl ikinci bas m için editörün sunuflu,

6 Düzülke Birinci Bölüm: BU DÜNYA I. Düzülke nin nitelikleri üzerine II. Düzülke nin iklimi ve evleri üzerine III. Düzülke sakinleri üzerine IV. Kad nlar üzerine V. Birbirimizi tan ma yöntemlerimiz üzerine VI. Görme yoluyla tan ma üzerine VII. Düzgün olmayan flekiller üzerine VIII. Eski zamanlardaki boyama uygulamas üzerine IX. Evrensel renk yasa tasar s üzerine X. Renk ayaklanmas n n bast r lmas üzerine XI. Rahiplerimiz üzerine XII. Rahiplerimizin ö retisi üzerine kinci Bölüm: BAfiKA DÜNYALAR XIII. Düflümde Çizgiülke yi görüflüm XIV. Düzülke yi anlatmak için nas l bofl yere u raflt m XV. Uzayülke den gelen bir yabanc hakk nda XVI. Yabanc, Uzayülke nin s rlar n sözcüklerle aç klamak için nas l bofluna u raflt XVII. Boflu bofluna sözcüklerle anlatmay denedikten sonra Küre nas l eyleme baflvurdu XVIII. Uzayülke ye nas l geldim ve orada neler gördüm XIX. Küre bana Uzayülke nin baflka s rlar n gösterdi i halde nas l daha fazlas n istedim ve bunun sonunda neler oldu XX. Küre düflümde beni nas l cesaretlendirdi XXI. Üç boyut kuram n torunuma nas l ö retmeye çal flt m ve nas l bir baflar elde ettim XXII. Daha sonra üç boyut kuram n baflka yollarla yaymaya nas l çal flt m ve nas l bir sonuç elde ettim Aç klamalar Notlar / Ian Stewart Matematikte dördüncü boyut / Ian Stewart Edwin Abbott Abbott n yap tlar Charles Howard Hinton n yap tlar Kaynakça Ek okumalar

7 Aç klamal Düzülke

8 TEfiEKKÜR Sa lad klar malzeme ve kolayl k için The City of London School a (özellikle de Bafl Hizmetli Barry Darling e); Abbott n mezar n nerede bulaca m söyleyen Camden Mezarl klar Müdürü Richard Baldwin e; Abbott n mezar n n bir foto raf n yollayan ve Hampstead Mezarl Rehberi nden beni haberdar eden Hampstead Mezarl Derne- i nden Marianne Colloms a; Abbott ve babas hakk nda verdi i özel bilgiler için City of London School matematik bölümü eski müdürü Terry Heard a; Tanr bilimde dört boyut konusundaki görüflleri için Warwick Üniversitesi lisansüstü ö rencisi Jonathan Munn a; politoplar ve Alicia Stott Boole ile ilgili verdi i bilgiler için Warwick Üniversitesi matematikçilerinden Bruce Westbury ye teflekkür ederim.

9 Sunufl 9 Düzülke nas l bir yap tt r ve bu yap t n neden aç klanmas gerekir? Düzülke, ngiliz rahip ve okul müdürü Edwin Abbott Abbott taraf ndan kaleme alm fl, 1884 te yay mlanm fl bilimsel bir fantezidir. Düflsel varl klara, Eukleides (Öklid) düzleminin ikiboyutlu evreninde yaflayan çokgenlere dair sevimli, biraz da yavan bir öyküdür. Bununla birlikte, yüzeyin hemen alt nda, Victoria döneminin özellikle kad nlar ve sosyal statü konusundaki de erlerine yönelik keskin bir hiciv ve dördüncü boyutu herkesin anlayabilece i biçimde anlatan baflar l, özgün bir bilimsel metin vard r. Ayr ca yap t n bir ruhani yolculuk alegorisi oldu u da söylenebilir.

10 10 Düzülke notlarla aç klanmay hak ediyor, çünkü t pk Eukleides düzleminin kendisini çevreleyen üçboyutlu uzay n zenginli inin içine gömülü olmas gibi, Düzülke de tarihin ve bilimin zengin damarlar yla sarmalanm flt r. Metni çevreleyen fleyleri araflt rmak beni, The Good Grave Guide to Hampstead Cemetery [Hampstead Mezarl Kullan fll Mezar Rehberi], frenoloji, eski Babil, Karl Marx, oy kullanma hakk için mücadele eden kad nlar, 1857 deki Hint Ayaklanmas, Gregoryen takvim, Everest Da, matematikçi George Boole ve onun befl ola anüstü k z, Voynich Elyazmas, H. G. Wells in Time Machine i [Zaman Makinesi] * Charles Hinton n bilimsel maceralar, ispritizma ve Mary Shelley nin Frankenstein gibi birbirinden çok farkl yerlere sürükledi. Düzülke yi ilk kez, ngiltere deki Cambridge Üniversitesi nde matematik ö renimine baflladı ım sıralarda, 1963 te okumufltum. Kitab sevmifltim; bilimkurgu kitaplar m n aras na koymufl (bu türün genel tan m na uyuyor), sonra da unutup gitmifltim. Y llar sonra yeniden okudu umda bu kitab n devam n yazma düflüncesi kafamda biçimlenmeye bafllad. Bunu ilk düflünen veya yapacak olan ben de ildim, ama bilim ve matematikte yak n geçmiflte yaflanan geliflmeler sayesinde kolayl kla yeni bir senaryo oluflturabilirdim. Sonuçta Flatterland [Dahadüzülke] ortaya ç kt ; yaz l fl öyküsünü söz konusu kitab n sunuflunda bulabilirsiniz. Flatterland yay ma haz rlan rken, Perseus Books taki editörüm Amanda Cook, bir çeflit k lavuz kitap önerisiyle geldi: Özgün Düzülke, aç klama notlar eklenerek yeniden bas lacakt. Düzülke yi daha anlafl l r bir hale getirmek için, esas olarak yap tta kullan lan veya dolayl bir biçimde sözü edilen matematiksel kavramlar üzerinde yo unlaflma düflüncesiyle ifle koyuldum. Ama Abbott n yaflam n, yaflad dönemi, meslektafllar n ve bu eflsiz kitab n yaz lmas na yol açan bilimsel ve kültürel etkileri incelemeye bir kez bafllay nca kendimi alamad m. Bir amatör-tarihçi olarak yapt m araflt rmalar, Victoria dönemi ngilteresi ve Amerikas n n pek bilinmeyen ilgi çekici yönlerine do ru ilerledi; Abbott uzmanlar n n hiç kuflkusuz gayet iyi bildi i, ama ço unlu un fark nda bile olmad pek çok fleyi yeniden keflfetmeye bafllad m. * H.G. Wells, Zaman Makinesi, çev.: Volkan Gürses, thaki, 2000.

11 Bafllang çta gerekli malzemelere ulaflamayaca m düflünerek kayg lanm flt m. Oysa en bilinen ve ulaflmas en kolay kaynaklardan birine, Dictionary of National Biography nin Abbott maddesine göz atar atmaz ilginç bir tesadüfle karfl laflt m. Abbott n meslek yaflam City of London School çevresinde geçmiflti; okulun en tan nm fl müdürü olan Abbott bu görevi 1865 te üstlenmiflti. Bugün Londra da Gresham College ad nda bir kurum var. Bu kurum, Gresham Yasas n ( Kötü para iyi paray kovar ) ortaya atan ve y llar nda Kraliyet Kambiyo Borsas n kuran Sir Thomas Gresham dan (1518/ ) kalan bir mirasla kurulmufltu. Gresham hay rsever biriydi; vasiyetinde, Mercer s Company nin (Kral II. Richard taraf ndan oluflturulmufl esnaf loncalar ndan biri) ve City of London n * kendileri taraf ndan zaman zaman seçilecek ve atanacak... konusunda uzman... yedi kiflinin yedi ders vermesine olanak ve izin vermesi isteniyordu. Gresham College n ö rencisi yoktur herkese aç kt r ve yak n zamana kadar gökbilim, ilahiyat, geometri, hukuk, müzik, fizik ve retorik alanlarında ders veren yedi profesör vard. Bu derslere sonradan bir sekizincisi eklendi: ticaret. Her neyse, 1994 ile 1998 y llar aras nda Gresham n geometri profesörü bendim. Okulun ilk geometri profesörüyse Henry Briggs ti ( , atanma tarihi 1596), yani baya (ondal k) logaritmay bulan kifli. Sonsuz küçükler hesab n n [kalkülüs] iki temel ifllemi olan türev ve integral alman n birbirinin tersi oldu unu saptayan Isaac Barrow ( , atanma tarihi 1662); kendi ad yla an lan esneklik yasas n bulan, Jüpiter in kendi ekseni çevresinde döndü ünü ileri süren ve kristalografinin temellerini atan Robert Hooke ( , atanma tarihi 1664); ve istatistik biliminin kurucular ndan Karl Pearson ( , atanma tarihi 1890) ise okulun di er geometri profesörlerinden baz lar. Okul mali olarak hâlâ Mercer s Company ve City of London taraf ndan destekleniyor. City nin City of London School ile geçmifli çok eskilere dayanan bir iliflkisi var, ayr ca Gresham da ders veren bir profesör olarak bu okulun kardefl kuruluflu olan City of London School for 11 * Londra büyükkenti içinde bulunan, idare aç s ndan özel statüye sahip tarihsel Londra bölgesi ve bu bölgenin belediyesi. (y.h.n.)

12 12 Girls de (kuruluflu 1894) de ders vermiflli im var. Dolay s yla Abbott n meslek yaflam n geçirdi i yeri kolayca tan m fl oldum. City of London School, II. Dünya Savafl nda bir hayli hasar görmüfl ve yeni bir yere tafl nm flt ; okula bir mektup yazarak ellerinde hâlâ Abbott ile ilgili belge, resim veya baflka bilgiler olup olmad n sordum. Yan t olarak Bafl Hizmetli Barry Darling, okulun Abbott ile ilgili kapsaml bilgiler içeren tarihçesini (City of London School, yazan A.E. Douglas-Smith) yollad ve beni arflivlerinde araflt rma yapmam için okullar na davet etti. Bir hafta sonra, duvarlar raflarla kapl, tavana kadar eski kitap, dergi, foto raf ve mektup desteleriyle dolu küçük, karmakar fl k bir odaya sokuldum. Abbott n neredeyse bütün kitaplar, en üst raf n bir köflesinde duruyordu, aralar nda Düzülke nin zor bulunan ilk bas m ndan da bir tane vard. (Birincisinin hemen ard ndan, gözden geçirilmifl ikinci bir bas m n yap ld n biliyordum: kinci bas m n sunuflunda bundan söz ediliyordu. Abbott neyi de ifltirmiflti? Art k ö renebilirdim.) Bir y n fotokopiyle ve ço altmam için ödünç verilen, Abbott n meslek yaflam n n de iflik evrelerine ait üç çerçeveli foto rafla oradan ayr ld m. Elimde, okul dergisinde Abbott n ölümünün ard ndan yaz lan yaz, ayn dergide Düzülke üzerine yaz lm fl bir yaz, Abbott n zaman nda okulda kullan lan geometri ders kitaplar ndan örnekler, Abbott n yay mlatt çal flmalar n n özetleri ve hatta istifa mektubunun bir kopyas bile vard. Elbette Abbott uzmanlar oraya benden önce gitmiflti, ama yine de kendimi Moriarty nin pefline düflmüfl Sherlock Holmes gibi hissettim. Bundan sonra, di er kaynaklar kendili inden ortaya ç kmaya bafllad. nternette araflt rma yapabiliyordum, çünkü ne arayaca m konusunda bir fikrim vard. Yahoo da Flatland diye arad mda arazi araçlar yla ilgili binlerce site geldi, Edwin Abbott Abbott çok daha fazla ifle yarad. Thomas Banchoff un (Abbott konusunda en önemli uzman, bugünlerde bir yaflamöyküsü üzerinde çal fl yor) bir makalesi, dördüncü boyuta iliflkin ç lg nca, ama zekice spekülasyonlarıyla Abbott n öyküsüne su götürmez biçimde esin kayna olan Charles Howard Hinton ile Abbott aras ndaki can al c ba lant y aç kl yordu. Meslektafl m Bruce Westbury ile Warwick Üniversitesi matematik bölümünün dinlenme odas nda yapt m bir sohbet

13 beni Alicia Stott Boole un dörtboyutlu matemati ine götürdü. Bir bilimkurgu merakl s olarak, H.G. Wells in Zaman Makinesi nde dörtboyutlu geometriyi kulland n zaten biliyordum. Ard ndan nternetten, biri bilimkurgu yazar Stephen Baxter, di eri de James Beichler taraf ndan kaleme al nm fl olan ve Wells i Hinton ile iliflkilendiren parlak tarihsel incelemeler buldum. Rudy Rucker n The Fourth Dimension [Dördüncü Boyut] adl yap t onlarca ipucu verdi... ve araflt rmam böyle böyle devam etti. Özgün metnin aç klamalarla bas lmas n n amac ne? Martin Gardner, bu tür kitaplar n mükemmel bir örne i olan The Annotated Alice: The Definitive Edition da [Aç klamal Alice: En Güvenilir Bas m] bu konuda flunlar söylüyor: Bir kitab notlarla aç klayan birinin ilgi çekici veya en az ndan e lendirici oldu unu düflündü ü, hofluna giden herhangi bir fleyi notlar arac l yla söylememesi için herhangi bir neden görmüyorum. Ben de tam böyle düflünüyorum. Bu yüzden, izleri gittikleri yere kadar takip ettim ve öykünün bütününe uyuyor görünen her fleyi aktard m. Bunun en uç örne i, Abbott ile Mary ve Percy Bysshe Shelley, Lord Byron, Augusta Ada Lovelace, Charles Babbage, Sir Edward Ffrench Bromhead, George Boole, Mary Boole, Charles Howard Hinton, Alicia Stott Boole ve Hollandal matematikçi Peiter Schoute u iliflkilendiren bir dizi ça r fl m ve bilimkurgu yazar H.G. Wells e uzanan bir yan dald r. Bu tür ba lant zincirlerinden önemli bir fley ortaya ç kt : Victoria dönemi ngilteresi s k iliflkileri olan bir toplumdu. Entelektüellerin hepsi birbirini tan yor, birbirleriyle düflünce alıflveriflinde bulunuyor, birbirlerinin fikirlerini çal yor, çocuklar n birbirlerinin çocuklar yla evlendiriyorlard. Söz konusu dönem bilimsel ve sanatsal bulufllar bak m ndan heyecan verici bir dönemdi: Victoria döneminin a rbafll ve bask c tutumlar kendi y k m n kendi elleriyle haz rlıyordu. Abbott bu entelektüellerin ço unu tan yordu ço u Abbott tan daha renkli kifliliklerdi ve Abbott n düflüncelerini derinden etkilemifllerdi. Onlar n hikâyelerini gün fl na çıkarmak zevkliydi. Örne in araflt rmalar m s ras nda bir zamanlar Abbott n matematik ö retmeniyle ayn ifli yapt m keflfettim; tam 146 y l sonra. 13

14 14 Kelimenin tam anlam yla amatör bir tarihçi olarak, baz hatalar yapm fl, baz olaylar yanl fl yorumlam fl veya bütün uzmanlarca iyi bilinen çok önemli bilgileri atlam fl olabilece imi biliyorum. Bu bütün kitaplarda olur; ilgili bütün belgeleri, bütün isimleri, bütün tarihleri araflt r p bulmak neredeyse olanaks zd r. (Hemen her fleye ve önemi daha az kifliler d fl nda herkese iliflkin tarih vermek konusunda saplant l say labilecek bir tav r sergiledim, çünkü bu tür bir araflt rmada tarihler çok önemlidir. Emin olmad m tarihlerden sonra soru iflareti koydum veya o tarihleri yazmad m.) Bu nedenle yap c elefltirileri, yararl düflünceleri, ç lg n teorileri veya yeni bilgileri olan herkesi Flatland@JoatEnterprises.co.uk elektronik posta adresine yazmaya ça r yorum. Elimden geleni yapacak olsam da yan t yazma sözü veremem, ama ilginç oldu unu düflündü üm her fleyin üzerinde duraca ma söz verebilirim. Kitab n yeni bir bas m - n haz rlama zaman geldi inde, gerekli de ifliklikleri yapaca m. Ayr ca, söyledi im neredeyse her fleyin do ru oldu undan veya öne sürülen bir düflünceyse akla yak n oldu undan emin olabilirsiniz. Tarih ve bilimle ilgili ev ödevimi yapmaya çal flt m. Yaln zca ikiboyutlu bir dünya olsa da Düzülke de görünenden çok daha fazlas n n oldu u konusunda umar m siz de benimle ayn görüflü paylafl rs n z. Coventry, May s 2001, Ian Stewart

15 Önsöz 15 Matematik ve bilim çevrelerinde Edwin Abbott Abbott yaln zca ve yaln zca tek bir fleyle tan n r: Matematiksel fantezisi Düzülke yle. Kendi ça dafllar na göreyse Abbott tan nm fl bir ö retmen, yazar, ilahiyatç, Shakespeare ve klasik edebiyat uzman d r. Dictionary of National Biography deki Abbott maddesi çift sütunlu iki sayfadan fazla yer tutar, ama Düzülke nin bahsi geçmez. Abbott, 20 Aral k 1838 de Londra da do du. Al fl lm fl n d fl ndaki çifte soyad k smen, babas Edwin Abbott n ( ) birinci göbekten kuzeni Jane Abbott ile evlenmesinden kaynaklan r. Abbott (bu ad bundan böyle Edwin Abbott Abbott yerine kullan la-

16 16 cakt r), 1850 de City of London School da ö renim görmeye bafllad ve yetenekli biri oldu unu hemen gösterdi. Burada yaflam boyunca arkadafll n sürdürece i bir baflka ö renciyle, Howard Candler ile tan flt. Parlak, ama ayr ks biri olan Robert Pitt Edkins ten (?-1854) matematik dersi ald. (1848 de Edkins, Gresham Geometri Profesörlü üne getirildi. Bu hem Gresham College ile City of London School aras ndaki yak n iliflkiyi gösteriyor hem de Abbott n matematik ö retmeniyle ayn ifli yapt m söylemekle neyi kastetti imi aç kl yor.) 1857 de Abbott, Cambridge Üniversitesi ndeki St. John s College da klasik edebiyat e itimi bursu kazand. Burada göz kamaflt r c bir geliflme gösterdi: 1861 de e itimini onur ö rencisi olarak tamamlad ve 1862 de üniversitede ö retim üyesi oldu (1912 de de onursal üyeli e seçildi) te, Derbyshire da toprak sahibi Henry Rangeley in k z Mary Elizabeth Rangeley ile evlendi, bunun için ö retim üyeli i görevinden istifa etti de Anglikan Kilisesi ne diyakoz olarak atand, 1863 te de rahip oldu. Abbott mükemmel bir akademisyen olmak için gereken zihinsel yetene e sahipse de ilgi duydu u fley farkl yd : Coflkulu ve yetenekli bir ö retmendi ve meslek yaflam n n büyük bölümünü ö retmen olarak geçirdi. lk ö retmenlik görevi 1862 de Birmingham daki King Edward s School da müdür yard mc l yd te Clifton College a gitti, 1865 te eski okulu City of London School a müdür olarak geri döndü. Henüz 26 yafl ndayken, ö rencili inde kendisine ders vermifl çok daha yafll bir grup ö retmenin yöneticisi olmak gibi zor bir görev üstlendi; üstelik müdürlük görevine bu ö retmenlerden baz lar da baflvurmufltu. Onlar n sayg s n kazand, okulun en tan nm fl müdürü oldu da emekli olana dek okul müdürlü ü görevini sürdürdü. Ünü öylesine yayg nd ki, Rugby, Marlborough ve Wellington gibi belli bafll halk okullar nın müdürlü ünü kabul etmesi için s k s k srar ediliyordu. ( ngiltere nin halk okullar [public school] genellikle üst s n ftan ailelerin çocuklar na hizmet veren özel okullardı, bugün de böyledir. XVIII. yüzy lda kullan lmaya bafllayan bu adland rma, bu okullar n yaln zca kendi bölgelerinden de il, ülkenin tamam ndan ö renci kabul etti i anlam na geliyordu.) Oxford daki Balliol College onu ilahiyat ö retmeni olarak kadrosu-