Hastane infeksiyonu kontrol sistemi bir endüstri. nfeksiyon Kontrol Komiteleri Nas l Örgütlenmeli ve Çal flmal?

Transkript

1 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: Hastane İnfeksiyonları nfeksiyon Kontrol Komiteleri Nas l Örgütlenmeli ve Çal flmal? Dr. Selma ERBAYDAR* * stanbul Üniversitesi stanbul T p Fakültesi, Halk Sa l Anabilim Dal, stanbul. Hastane infeksiyonu kontrol sistemi bir endüstri kuruluflunun kalite kontrolü birimine benzer. Kaliteyi sa layacak ve ürünlerdeki hata oran n belirleyecek bir sistem olmadan kalite nas l düflme e ilimine girerse, böyle bir sistemin varl nda da yükselecektir. flte bu düflünce örgütlü bir infeksiyon kontrol program n n temelini oluflturur (1). Hastane infeksiyonlar tarihçesinin son 150 y l gözden geçirildi inde; di er t bbi ve biyolojik alanlarla karfl laflt r l rsa infeksiyon kontrolündeki ilerlemenin daha yavafl oldu u göze çarpmaktad r. Antisepsi ve asepside, hijyenik yöntemlerde, epidemiyoloji, mikrobiyoloji alanlar nda, güçlü antimikrobiklerin gelifltirilmesi ve modern hava filtrasyonu konular ndaki önemli ilerlemelere karfl n, infeksiyon h zlar ndaki azalmalar çok fazla olmam flt r (2). Bunun önemli bir nedeninin hastane infeksiyonu kontrol programlar n n daha çok teknolojik ve mühendislik yaklafl mlar n n üzerine odaklaflmas oldu u düflünülmektedir. Oysa hastane infeksiyonlar n n hem oluflumunda hem de önlenmesinde insan faktörü son derece önemli olup, bu programlar n çekirde ini sa l k personelinin davran fllar n etkilemek oluflturmal d r. Örne in; el y kaman n önemi hakk nda sa l k personelinin bilgisi artm fl durumdad r ancak e itim kampanyalar el y - kama h zlar nda artma sa lamamaktad r. Yani do ru bilgi her zaman uygulamaya geçmemektedir (3). GEL fimekte OLAN ÜLKELER N SORUN- LARI Bir ülkede hastane infeksiyonlar n n kontrolüne verilen önemin derecesi, büyük ölçüde genel sa l k hizmetlerinin düzeyi ile iliflkilidir. Bu da sosyo-psikolojik ve ekonomik geliflmenin derecesine ba l d r (4). Ülkemizin de içinde bulundu u geliflmekte olan ülkelerin infeksiyon kontrolü alan nda geliflmifl ülkelerden farkl olarak yaflad klar bir çok sorun bulunmaktad r. Afla daki sat rlarda Brezilya, Meksika ve Suudi Arabistan'dan çeflitli bilim insanlar n n kendi ülkelerine iliflkin dile getirdikleri ve bilimsel literatürde yer alan makalelerinden bir özet sunmaya çal flt m (5,6,7). Eminim ki; bu sorunlar sizlere hiç yabanc gelmeyecek. Geliflmekte olan ülkelerin ço unda hastane infeksiyonlar sorununa iliflkin bir duyarl l k yoktur. Ço u zaman yetersiz sürveyans verilerine dayanan az say daki bildirimlerde de infeksiyon h zlar çok düflük görünmektedir. Örne in; Meksika'da tahmin edilen hastane infeksiyonu h z %15 olup, sürveyans n yetersiz oldu u özel hastanelerde %1-2 gibi de erler bildirilmekteyken, sürveyans çal flmalar n n iyi organize edildi i 129

2 Erbaydar S. nfeksiyon Kontrol Komiteleri üniversite hastanelerinde %26'ya kadar ç kmaktad r. Bu ülkede ölüm nedenleri aras nda gastrointestinal infeksiyon ve pnömoniden sonra hastane infeksiyonlar üçüncü s rada yer almaktad r. (Türkiye'de de farkl merkezlerden çok de iflken de erler bildirilmekte, infeksiyon h zlar %1 ile %16.5 aras nda de iflmektedir (8). Veri toplama yöntemleri birbirinden çok farkl olabildi i için bu de erleri birbiriyle k yaslamak do ru görünmemektedir. Ülkemizde hastane infeksiyonu nedeniyle olan ölümler konusunda henüz kullan labilir veri bulunmamaktad r). Hastane infeksiyonlar n n getirdi i ekonomik yük geliflmekte olan ülkelerde daha fazlad r. Çünkü; bu ülkelerde infeksiyon h zlar daha yüksek olup, sa l k bütçeleri de çok daha s n rl d r. Oysa hastane yöneticileri kural olarak hastane infeksiyonlar n n bütçeye getirdi i ek yük konusunda ilgisiz kalmaktad r. Bunun önemli bir nedeninin bu paran n hastanenin bütçesinden de- il, ya bir sosyal güvenlik kurumunun kasas ndan ya da hastan n cebinden ç kmas oldu u düflünülebilir. Geliflmekte olan ülkelerde ABD'deki Sa l k Kurulufllar n Kredilendirme Komisyonu (JCAHO) benzeri kurulufllar bulunmamaktad r. Hem koruyucu önlemlerin al nmas konusunda sa l k kurulufllar n zorlayan hem de denetleyen bu türden kurumlar n yoklu unda infeksiyon kontrolü konusu tamamen sa l k kurulufllar n n vicdan na b rak lm fl olmaktad r. Hastanelere ayr lan bütçenin yetersiz olmas ndan dolay i ne, foley sondas, intravasküler ( V) kateter, eldiven, ilaç gibi t bbi malzemelerde yetersizlikler bulunmaktad r. Yeniden kullan labilen Swan-Ganz kateterleri, hemodiyaliz filtreleri, biopsi i neleri gibi gereçler de çok uzun süre kullan lmaktad r. Ço ul dirençli mikroorganizma sorunu oldukça büyük boyutlardad r. Antibiyotikler eczanelerden reçetesiz al nabilmekte, bu da yayg n ve yanl fl antibiyotik kullan m n art rmaktad r. laç firmalar hastanelere hiç bir denetim olmaks z n rahatl kla ücretsiz ilaç örnekleri b rakabilmektedir. Bir çok sa l k personeli birden fazla hastanede çal flmakta, bu kiflilerin elleri ile ço ul dirençli bakteriler bir hastaneden di erine yay labilmektedir. Geliflmekte olan ülkelerde hastalar hastaneye hastal n ileri evrelerinde baflvurduklar için, hastane sufllar ile infeksiyona daha duyarl olmaktad rlar. Sa l k personeli say s ndaki yetersizlik nedeniyle hasta yak nlar hastaya refakat etmekte, bu durum servislerde varolan kalabal - daha da art rmaktad r. Refakatçiler hasta bak - m nda yard mc olabilirler ama ayn zamanda infeksiyon kayna da olabilirler. Hastanelerde lavabo ve tuvaletler genellikle yetersiz durumdad r. S kça su ve elektrik kesintileri olabilmektedir. Su borular nda s k s k meydana gelen patlamalardan dolay sular kirlenmekte ve içilememektedir. Bir çok hastanede ka t havlu bulunmamakta ve ortak havlu kullan lmaktad r. nfeksiyon kontrolünün önündeki çok önemli bir engel de geliflmekte olan ülkelerde hastalar n ço unun yasal haklar konusunda herhangi bir bilgiye sahip olmamalar ve herhangi bir tedavi için minnet duymalar d r. Konforsuzlu u veya hastane infeksiyonlar n, sa l k hizmeti alman n kaç n lmaz parçalar olarak görmektedirler. 1980'li y llarda ABD'de hasta ve hukukçulardan gelen bask lar infeksiyon kontrol programlar n n geliflimini h zland rm flt r. Art k hastalar ödedikleri verginin karfl l nda daha kaliteli sa l k hizmeti almay talep etmektedirler. Sosyal bask olmadan sa l k hizmetlerinin kalitesinin artmas zordur. NFEKS YON KONTROLÜ YALNIZCA N- FEKS YON KONTROL KOM TELER N N fi M - D R? Bu soruyu do ru yan tlamak çok önemlidir. Çünkü; insanlarda belli iflleri yaln zca baz insanlar n sorumlulu unda görme ve böylece kendi sorumluluk alanlar n daraltmaya çal flma e ilimi olabilir. Bir sa l k kuruluflunda infeksiyon kontrolü asla yaln zca infeksiyon kontrol komitesi ( KK)'nin ifli de ildir. Sa l k hizmeti sürecinde yer alan, idarenin en bafl nda bulunan kifliden en uçta çal flan çöp toplayan elemana kadar herkes taraf ndan sahiplenilmesi ve yürütülmesi gereken bir görevdir. KK bir orkestra flefine benzetilebilir. nfeksiyon kontrolü ile ilgili protokolleri komite belirler ancak, bunlar hayata geçirecek olanlar bizzat o hizmeti sunan kiflilerdir. Bu nedenle de tüm hastane çal flanlar n n konunun içine çekilmesi çok önemlidir. Bir hastanede infeksiyon kontrolü yaln zca infeksiyon kontrol komitesinin ifli de ildir. 130 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3

3 nfeksiyon Kontrol Komiteleri Erbaydar S. NFEKS YON KONTROL PROGRAMI NASIL OLUfiTURULMALIDIR? Her sa l k kuruluflu yatak say s, hastane tipi, yatan hastalar n özellikleri ve infeksiyon kontrolü ile ilgili sorunlar aç s ndan birbirinden farkl - d r. O yüzden hem KK'nin örgütlenmesi hem de infeksiyon kontrol programlar n n oluflturulmas aç s ndan her sa l k kurulufluna uygulanabilecek tek bir modelden söz edilemez. Kald ki bir baflka kuruluflun uygulamalar n aynen al p uygulamaya çal flmak da yenilgiyi bafl ndan kabul etmek anlam na gelir. Bu söylenen, elbette deneyim paylafl m na engel de ildir. Ancak bunu yaparken çok dikkatli olmam z, kendi kuruluflumuzun dinamiklerini ve do rudan infeksiyon kontrolüne yönlendirebilece i insan gücünü çok iyi de erlendirmemiz gerekir. Hastane infeksiyonlar n n önlenebilen bölümü, hasta bak m nda uygulanan idrar sondas, V ve santral venöz kateter, solunum cihazlar ve cerrahi giriflim süreçlerindeki çeflitli sorunlardan kaynaklanmaktad r. Bilimsel bir yaklafl m söz konusu de ilse bu sorunlar usta-ç rak iliflkisiyle nesilden nesile aktar l r. De ifltirilmeye çal fl ld - nda da kuvvetli bir dirençle karfl lafl l r. Eski uygulamalar de ifltirip yerine koruyucu yöntemleri koymak için davran fl de iflikli ine yönelik özgün amaçlar olan, örgütlü bir müdahele sisteminden oluflan bir infeksiyon kontrol program - na gerek vard r (1). Bir infeksiyon kontrol program n n üç temel ö esi vard r: 1. Etkili bir sürveyans sisteminin gelifltirilmesi, 2. Hastane infeksiyonu riskini azaltmaya yönelik bir dizi düzenleme ve politikan n oluflturulmas, 3. Hastane personeli için sürekli e itim program yürütülmesi (9). nfeksiyon kontrol program n n baflar ya ulaflabilmesi için sa lam ilkeler ve güncel bilgilerle yürütülmesi gerekir. nfeksiyon kontrol görevlileri bilimsel literatürü sürekli izlemeli ve do ru uygulamalar ö renmelidir. Ayr ca kendi kurumlar nda hastane infeksiyonlar ve hasta bak m uygulamalar alan nda düzenli sürveyans çal flmalar yürütmeleri flartt r. Sürveyanstan elde edilen bilgi infeksiyon kontrol görevlilerine yaln zca güçlerini en ciddi sorunlara yöneltme olana vermez; ayr ca, hastane personelinden önleyici de iflikliklerin sonuçlar konusunda geri bildirim alma olana da sa lar. Sürveyans programlar oluflturulurken amaç çok iyi netlefltirilmelidir. Sonuçlar ndan infeksiyon kontrolünde yararlan lmayacaksa sürveyans çal flmalar zaman ve emek israf d r. nfeksiyon kontrol görevlilerinin hasta bak m sürecini etkilemek ve infeksiyon riskini azaltmak için izleyebilecekleri iki temel yol vard r: 1. Hastane personelinin gönüllü uyumuna dayanmadan davran fl de iflikli i için do rudan harekete geçmek (dolays z yaklafl m), 2. E itim veya di er etkinliklerle hastane personelini do ru teknikleri uygulama yönünde güdülemek (dolayl yaklafl m). Dolays z yaklafl m daha az ifl gücü gerektirir ve etkili olma olas l daha yüksektir. Ama ne yaz k ki infeksiyon risklerinin yaln zca küçük bir bölümünde uygulanabilir. Örne in; kan al rken kaza riskini azaltmak için hastanenin sat n alma bölümüne yeni tip i neler ald rtmak gibi. nfeksiyon risklerinin önemli bir bölümü davran fl de iflikli i gerektirir, daha zor ve baflar olas l daha düflüktür. Bunu baflarmak için incelikli bir yönetim süreci uygulanmal d r. Öncelikle halihaz rdaki uygulamalar ö renilip, bir de- iflikli in gerçekten gerekip gerekmedi i de erlendirilmelidir. Çünkü; amaç, yaln zca de ifliklik yapmak de ildir. Ard ndan, de ifltirilecek uygulamalar n yerine konacak koruyucu uygulamalar do ru bir biçimde tan mlanmal d r. nfeksiyon kontrol görevlileri bu konuda hastanenin güç odaklar (idareci, hemflirelik hizmetleri müdürü, ilgili birimlerin flefleri) aras nda bir amaç birli i sa lamal d r. Bunu yaparken becerili ve diplomatik olmak gerekir. Meslektafl iliflkileri çok önemli oldu u için bilgili bir infeksiyon kontrol doktoru kendi meslekdafllar n, etkili bir infeksiyon kontrol hemfliresi de hemflireleri ve di er personeli etkileyebilir (1,10). Amaç birli i olufltuktan sonra yeni uygulamalar hayata geçirebilmeleri için ilgili tüm personele yönelik e itim çal flmalar yap lmal d r. Personelin yeniliklere uyumunu artt rmak için güdüleyici tekniklerin kullan lmas yararl d r. Örne in; personel say s yetersizse say n n artt r lmas, el y kama olanaklar n n iyilefltirilmesi gibi. Bundan sonra yeni uygulamalara uyulup uyulmad izlenmelidir. Sonuçlar birim baflkanlar na ve özellikle arzulanan davran fllar ödüllendirmek ve Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3 131

4 Erbaydar S. nfeksiyon Kontrol Komiteleri aksakl klara dikkat çekmek için en uçtaki çal flanlara bildirilmelidir. Bu ad mlar n herhangi birinde aksama oldu unda program n baflar s azalacakt r. HASTANE NFEKS YONU VE KONTROLÜ E T M E itim bir infeksiyon kontrol program n n bel kemi ini oluflturdu u için ayr bir bafll k alt nda tart fl lmas yararl olacakt r. Çünkü; özellikle de geliflmekte olan ülkelerde, hem süre hem de içerik olarak yeterli e itim yap lmamaktad r. E itimin yap ld yerlerde de bu, daha çok mezuniyet sonras veya hizmet içi e itim biçiminde uygulanmaktad r. T p e itimi uzmanlaflma a rl kl tan ve tedavi sorunlar na odaklanmaktad r. Hekimler hastan n hastaneye yat fl ndan dolay oluflabilecek riskler konusunda (örne in; bir cerrahi giriflimden, hastan n yo un bak m ünitesine nakledilmesinden, intübasyon veya V kateterden dolay oluflabilecek riskler) yeterli bilince sahip de illerdir. Bu tip komplikasyonlar genellikle kaç n lmaz olarak görülmekte ve do al karfl lanmaktad r. Bu nedenle ancak e itimin erken aflamas nda yeterli bilgi verilerek ve hekim adaylar na do ru tutum kazand r larak bu önlenebilir (5). Dünya Sa l k Örgütü de hastane hijyeninin, bütün sa l k personelinin lisans e itimi içinde yer almas n önermektedir (2). Türkiye de dahil olmak üzere geliflmekte olan ülkelerde bir çok hastanede tam gün çal - flan bir infeksiyon kontrol hemfliresi görevlendirilemedi i için infeksiyon kontrolünün temel ilkelerinin hemflirelik okullar ndaki e itimin zorunlu bir parças haline getirilmesi önerilmektedir. E itimin içeri i her ülkenin kendine özgü infeksiyon sorunlar na ve hasta popülasyonunun gereksinimlerine göre belirlenmelidir. Her ülkeye uygulanabilecek tek tip bir infeksiyon kontrol e itimi yoktur (11). Hastane personeline yönelik sürekli e itim program öncelikle hemflirelere yönelik olmal - d r. Çünkü; hemflireler hastayla en fazla fiziksel temas olan gruptur. Ayr ca, hemflireler yeniliklere daha aç k ve isteklidirler. E itilmifl hemflireler infeksiyon kontrol görevlileri ile iflbirli i içinde infeksiyonlar n azalt lmas na büyük katk lar sa layabilirler (9). NFEKS YON KONTROL KOM TES NDE K MLER YER ALMALIDIR? KK karar al rken ba ms zd r ancak bu kararlar tüm hastaneyi ba lay c d r. Amaç; infeksiyonlar önlemek oldu u için hiyerarflik olarak kliniklerin üzerinde yer al r. Hastane idaresinin denetiminde çal fl r. nfeksiyon kontrolü multidisipliner bir alan olup, komite yap lanmas n n da buna uygunluk göstermesi gerekir. KK'nin multidisipliner olmas flu nedenlerden dolay önemlidir: 1. nfeksiyon sorunlar ve önleme yöntemleri genellikle tek bir birimle s n rl de ildir. Bu yüzden verilen kararlar n etkili olabilmesi için bir çok birimin temsilcisinin KK'ye düzenli kat l m gerekir. 2. Komite kararlar n n uygulanma sürecinde ilgili birim temsilcilerinin kendi birimlerini içerden etkilemeleri daha mümkündür. 3. KK'nin multidisipliner olmas otoritesini sa lamlaflt ran bir durumdur. Örne in; bir komite karar na güçlü bir birimin baflkan taraf ndan karfl ç k ld durumda bu otorite bütün birimlerin yarar na olan bir karar n verilmesinde çok önemli olabilir (1). Komitenin çal flmalar yla ilgili olmas, bir komite üyesinde bulunmas gereken en önemli özelliktir. Hastane içinde genifl bir grubu temsil etmesi ve kendi alan nda uzman olmas da, çevresine güven vermesi ve komite kararlar n n hayata geçirilmesi aç s ndan önemlidir. nfeksiyon kontrolünün temelini sa l k personelinin davran fl de iflikli i oluflturdu u için bir komite üyesinin insan iliflkilerinin güçlü olmas gerekir. Bu da güçlü sezgilere ve iletiflim yetene ine sahip olmakla mümkündür (12). Komite üyelerinin kimlerden oluflaca konusunda standart bir reçete yoktur. Bunu her hastanenin kendi yap s na ve sahip oldu u insan gücüne göre flekillendirmesi en do rusudur. Komitede yer almas nda yarar bulunan temel üyeler flunlard r (10,12,13): nfeksiyon kontrol doktoru (hastane epidemiyolo u), nfeksiyon kontrol hemfliresi/hemflireleri, Klinik mikrobiyolog, Personel sa l k merkezinin sorumlusu, Hastane idarecisi, Hekim grubunun temsilcisi (özellikle cerrahi ve iç hastal klar gibi büyük bölümlerin temsilcileri), Hemflirelik grubunun temsilcisi, 132 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3

5 nfeksiyon Kontrol Komiteleri Erbaydar S. Eczac, Teknik ifller sorumlusu, Merkezi sterilizasyon ünitesinin sorumlusu. Bu üyelerin d fl nda hastanenin özgün durumuna göre gerekli görülürse temizlik iflleri, sat n alma, mutfak, ameliyathane gibi bölümlerin temsilcileri de komite çal flmalar nda yer alabilirler. Yeter ki, aktif ve komite çal flmalar na ilgili olsunlar. Komite örgütlenirken üye say s n yüksek tutmamakta yarar vard r. Aksi takdirde toplanma ve karar almada güçlükler ortaya ç kmaktad r. stanbul T p Fakültesi'nde bir dönem KK üye say s yirmiye yaklaflm flt ve h zl karar al nmas n gerektiren durumlarda bu bizim için bir dezavantaj oluflturmaktayd. Komitenin daimi üyesi olmak yerine baz kifliler kendi birimlerini ilgilendiren bir konu tart fl laca zaman toplant ya davet edilebilirler. Bu tarz bir çal flma komiteyi daha dinamik k labilir. NFEKS YON KONTROL KOM TES N N GÖ- REVLER NELERD R? KK'nin temel görevleri: Hasta bak m ile ilgili politikalar oluflturmak ve bunlar uygulama içinde izlemek, Hastane infeksiyonu ile dolayl /dolays z ilgisi bulunan klinik ve klinik d fl gereçlerin al - m nda dan flmanl k yapmak, Yeni politika ve prosedürler konusunda hemflire ve hekim grubu ile iliflkiyi sa lamak, nfeksiyon kontrol program çerçevesinde tüm hastane çal flanlar n e itmek, nfeksiyon kontrol program n n uygulanmas yla harcamalarda tasarruf sa lamak ve bunu hasta bak m n iyilefltirmeye yöneltmek, T bbi denetim süreçlerinde yer almakt r (10). NFEKS YON KONTROL DOKTORU ngiltere'de infeksiyon kontrol doktoru, ABD'de hastane epidemiyolo u ad n alan bu kiflinin t p kökenli, hastane infeksiyonu kontrolü konusuna ilgili, zaman n n önemli bölümünü bu ifle ay rabilecek olmas gerekir. Bu görevi klinik mikrobiyolog, infeksiyon hastal klar uzman, bir cerrah veya herhangi bir hekim üstlenebilir. Önemli olan bu kiflinin görüfllerine sayg duyulmas, hastane infeksiyonlar alan nda bilgili olmas ve üstlendi i görev için yeterli zaman ay rabilmesidir (10,13). deal bir infeksiyon kontrol doktorunun, infeksiyon hastal klar uzman, epidemiyolog, klinisyen, mikrobiyolog ve antibiyotik uzmanlar - n n bir kar fl m oldu u belirtilmektedir. Ayn zamanda iyi bir araflt rmac ve e itmen olmal, bazen bir polis, sosyal hizmet uzman ve psikolog gibi davranabilmelidir. Hastanelerin mimari tasar m ve örne in; dezenfektanlar veya plastik gereçlerle çevre kirlenmesi konusunda temel bir bilgisi olmal d r (14). Bir infeksiyon kontrol doktorunun e itimi için yaklafl k befl y ll k bir e itim öngörülmektedir. Klinisyen meslektafllar n n sorunlar n kavrayabilmesi için klinik mikrobiyoloji laboratuvar nda bir e itim almas gereklidir. nfeksiyon hastal klar alan nda deneyim kazanmak için bu bölümde bir süre asistan olarak çal flmas son derece yararl olacakt r. Temel ve ileri epidemiyoloji özel e itim kurslar nda ö renilebilir. Pediatri, cerrahi, iç hastal klar veya jinekoloji servislerinde en az bir y ll k çal flma uygun olacakt r. Bu klinik deneyim kifliye sorunlar karfl s nda çok daha pratik çözümler getirme flans verecektir (14). nfeksiyon kontrol doktoru: Tüm hekim ve hekim d fl personelle yak n ifl iliflkileri oluflturmal d r, nfeksiyon kontrolünün her alan nda her zaman öneri verebilecek durumda olmal d r. nfeksiyon kontrol doktorunun ayn zamanda komite baflkan da olmas komite iflleyifli aç s ndan pratik bir yöntemdir. Çünkü; hasta ve personeldeki infeksiyonlar, koruyucu hekimlik programlar oluflturma, salg nlarla mücadele gibi konularda personelle kurulacak iletiflimin daha inand r c, dolay s yla daha etkin olabilmesi için komitenin bir klinisyen epidemiyolog veya infeksiyon hastal klar uzman taraf ndan yönetilmesi yararl d r (12). NFEKS YON KONTROL HEMfi RES nfeksiyon kontrol hemflireli i, mikrobiyoloji ya da epidemiyolojinin bir alt dal de il, bu alanlarda da bir bilgi birikimini gerektirmekle birlikte hemflirelikte ayr bir klinik uzmanl k alan d r (11). nfeksiyon kontrol program nda çal flacak hemflire seçiminde dikkat edilecek en önemli özellik, o kiflinin bu alanda çal flmaya ilgili olma- Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3 133

6 Erbaydar S. nfeksiyon Kontrol Komiteleri s d r. Öbür türlü özel bir e itim al p, birçok zaman ve para harcand ktan sonra hemflirenin bu iflten ayr lmas söz konusu olabilir. nfeksiyon kontrol hemfliresinin klinik çal flma deneyimi olmas, gerekli durumlarda hasta bak m ile ilgili olarak meslektafllar n etkileyebilmesi aç s ndan önemlidir. Ayr ca ameliyathane, yo un bak m ünitesi, yenido an ünitesi gibi yüksek riskli bölgelerdeki uygulamalar konusunda da bilgi sahibi olmas gerekir. nfeksiyon kontrol hemfliresinin e itim ve klinik beceriler yönünden donan ml olmas, hekimlerle iliflkilerinde daha güçlü ve dolay s yla ikna edici olabilmesi için de önemlidir (11,15). nfeksiyon kontrol hemfliresinin görevleri flunlard r (13): Hastalarda, personelde veya kullan lan gereçlerdeki olas infeksiyon tehlikelerini mümkün oldu unca çabuk belirlemek, Sürveyans verilerini toplamak, Servis hemfliresi ve uzman hekimiyle birlikte infekte hastalar n hastane politikalar na uygun bir biçimde ve zaman yitirmeden izolasyonunu sa lamak, infeksiyonun yay lmas n önlemek için gerekirse di er önlemleri almak, nfeksiyon kontrol önlemlerinin hastane politikas na uygun olarak yürütülüp yürütülmedi ini kontrol etmek, Laboratuvar ve personel aras ndaki iflbirli- ini sa lamak, servis sorumlular n bilgilendirmek ve infeksiyon kontrolüne iliflkin sorunlar konusunda tavsiyelerde bulunmak, Hastanede çal flan hekim, hemflire, mutfak, temizlik ve di er ifllerle görevli tüm personeldeki infeksiyonlar n kay tlar n n tutulmas için personel sa l ile ilgili birimin sorumlusu ile iflbirli i yapmak, infekte olan kiflilerin kültürleri temiz ç kt ktan sonra göreve bafllamalar n sa lamak, Bildirimi gerekli bulafl c hastal klar hemen sa l k müdürlü üne haber vermek, nfekte bir hasta hastaneden taburcu edilirken veya baflka bir yere sevkedilirken ilgili kiflileri bilgilendirmek, ayn flekilde o hastaneye infekte bir hasta gelirken de gerekli bilgileri edinmek, Hekim, hemflire ve di er tüm personelin infeksiyon kontrolü alan ndaki e itiminde yer almak, nfeksiyon kontrolü ile ilgili araflt rmalar yapmak. 250 yatak bafl na tam gün çal flan bir infeksiyon kontrol hemfliresinin görevlendirilmesi önerilmekle (16) birlikte bizim ülkemiz için bu gerçekçi de ildir. Bu hesapla örne in; stanbul T p Fakültesi Hastanesi nde sekiz infeksiyon kontrol hemfliresi gerekmektedir. Önemli olan hemflire bafl na kaç yatak düfltü ünden çok bu görevi yapan kiflilerin iyi yönetilmeleri ve zamanlar n etkin bir biçimde kullanmalar d r. NFEKS YON KONTROL EK B nfeksiyon kontrol komitesinin günlük aktivitelerini komitenin çekirde i konumundaki infeksiyon kontrol ekibi gerçeklefltirir. Komitenin amac, infeksiyon kontrol ekibinin gelifltirdi i fikirleri tart flmak, uygun bulundu unda onaylamak, toplant larda tart fl lan bilgileri çevrelerine yaymak, idari ve politik destek sunmakt r. Bunun d fl nda komite üyelerinin infeksiyon kontrol ekibi için ciddi miktarda ifl yapmas n beklemek gerçekçi de ildir. nfeksiyon kontrol ekibinde genellikle infeksiyon kontrol doktoru, infeksiyon kontrol hemfliresi, klinik mikrobiyolog, idareci ve bazen de bir t bbi teknisyen yer al r. Ekipteki kifli say s alt -yediyi geçerse uzlaflma sa lanmas zorlaflmakta ve üretkenlik azalmaktad r (12). nfeksiyon kontrol ekibinin görevleri flunlard r (10): nfeksiyon kontrolünün bütün alanlar nda personeli e itmek ve tavsiyelerde bulunmak, Hasta bak m nda güvenli uygulamalar iyilefltirmek ve bunlar n takibini yapmak, Afla daki konularda tavsiyelerde bulunmak: - Yeni klinik gereçlerin sterilizasyonu, - Hastalar n ve çal flanlar n korunmas, - Klinik at klar n güvenli biçimde toplanmas, - Planlama ve yeni bölümlerin inflaas. nfeksiyon kontrol ekibi politikalar üretir. Bu politikalar görüflülmek üzere infeksiyon kontrol komitesine iletilir. Bir politika olufltururken infeksiyon kontrol ekibi flu noktalara dikkat etmelidir (10): Halen yürürlükte olan sistemin yeterli olup olmad gözden geçirilmelidir. E er yeterli ise, infeksiyon kontrolü ile ilgili potansiyel sorunlara dikkat çekilmeli, yetersiz ise personelin farkl bir 134 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3

7 nfeksiyon Kontrol Komiteleri Erbaydar S. politikay destekleyip desteklemeyece i de erlendirilmelidir, Yeni politikan n varolan uygulamay nas l etkileyece i iyice düflünülmelidir, lgili bütün birimlerle biraraya gelinmeli ve politika tart fl lmal d r, Oluflturulan yeni politika onaylanmak ve hastane idaresi taraf ndan resmilefltirilmek için komiteye iletilmelidir, Politika tüm hastaneye duyurulmal d r, nfeksiyon kontrol rehberine eklenmelidir. nfeksiyon kontrol politikalar dezenfeksiyon, antibiyotikler, sterilizasyon birimleri, at klar n toplanmas ve yok edilmesi, kesici cisimlerin yokedilmesi, hastalar için izolasyon teknikleri, mutfak, planlama ve gelifltirme, sterilizasyon ve dezenfeksiyon için gerekli yeni malzemenin sat n al nmas, kullan lm fl gereçlerin dekontamimasyonu konular nda oluflturulmal d r. Ayr ca yo un bak m ünitesi, ameliyathaneler, yan k birimleri ve kemik ili i transplantasyon ünitelerine yönelik olarak özel politikalar oluflturulabilir. KOM TE TOPLANTILARI (12) Politik ve idari olarak ay n en önemli saati infeksiyon kontrol komitesinin toplant s d r. Buna karfl n bu toplant lar için çok az haz rl k yap lmaktad r. Aylarca ayn konu tart fl lmakta ve sonunda anlaml kararlar verilemedi i için çok az de ifliklik yap labilmektedir. Bu yüzden komite toplant lar için daha çok çaba göstermek gerekir. ABD'de Sa l k Kurulufllar n Kredilendirme Komisyonu (JCAHO) infeksiyon kontrol komitesinin en az iki ayda bir toplanmas n önermektedir. Bu ülkede komitelerin ço u y lda kez toplanmaktad rlar. Baz kurumlarda yaz süresince toplant lar ertelenmektedir. Toplant lar için önerilen takvim, her ay n belli bir haftas n n belli gün ve saatlerinde toplanmakt r. Toplant dan önce komite baflkan n n üyelerle do rudan ba lant kurmas ve toplant zaman n n üyelerin gündemine girdi inden emin olmas gerekir. Toplant gündeminin birkaç gün önce üyelere iletilmesi yararl olur. Böylece ilgili kifliler belli konular üzerinde haz rl k yapabilmeleri için yeterli zaman bulabilirler. Toplant salonu insanlar n kendilerini rahatça ifade edebilecekleri bir ortam olmal d r. Komitenin toplant tutanaklar t bbi, idari, politik, hukuki ve etik aç dan son derece önemlidir. Bu önem asla gözard edilmemeli, olaylar do ru ve özenli bir biçimde kaydedilmelidir. Tutanak kay tlar ilgili birimlere iletilmeli, son fleklini al p hastane idaresine gönderilmeden önce dikkatlice gözden geçirilmelidir. Hassas konular gizlili ine özel bir dikkat gösterilerek komitede tart fl labilir. Her toplant da sürveyans verileri k saca özetlendikten sonra yeni konular tart fl lmal d r. Amaç her bir vakay tek tek gözden geçirmek de- il, infeksiyonlar n izledi i seyri vurgulamak, yeni sorunlar duyurmakt r. Afla daki gündem içeri i genel bir çerçeve olarak önerilebilir: 1. Genel infeksiyon h z, 2. Kümeleflmenin olup olmad, 3. Dolafl m sistemi infeksiyonu olan hastalar n özetlenmesi, 4. Nozokomiyal dolafl m sistemi etkeni olan patojenlerin antibiyogramlar n n o hastanede sorun olan antibiyotik direnci yönünden gözden geçirilmesi. Bütün bu konular n tart fl lmas dakikada tamamlan p, kalan süre karar almaya ayr lmal d r. Tart fl lacak konular komite üyelerine konuyla ilgili önemli literatür ile birlikte önceden iletilmelidir. Her bir komite üyesi, yarg lanaca - n veya olumsuz karfl lanaca n düflünmeden görüfllerini rahatça aç klayabilmelidir. Toplant da tart fl lacak bir konu seçildi i zaman komiteye sunmadan önce bütün arka plan bilgileri toplanmal ve irdelenmelidir. Gerekirse konunun uzmanlar ile görüflülmelidir. Bu uzmanlar toplant ya da ça r l p, görüflleri al nabilir. Bu haz rl klar olmadan, erken yap lan bir sunum olsa olsa karar verilmesini geciktirecek ve komite üyelerini düfl k r kl na u ratabilecektir. E er bir infeksiyon kümeleflmesi veya gerçek bir epidemi varsa elbette bu konu komite taraf ndan öncelikli olarak tart fl lacakt r. nfeksiyon kontrol ekibi seçilen bir konuyu komiteye sunmaya haz r oldu u zaman bunlar bir-iki sayfal k bir metin haline getirmek yararl olur. Mümkünse, önemli bilgiler grafik veya basit tablolarla sunulmal d r. Karar verme sürecine komite üyeleri aktif olarak kat ld klar takdirde yaln zca bunlar desteklemekle kalmaz, al nan kararlar çevrelerin- Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3 135

8 Erbaydar S. nfeksiyon Kontrol Komiteleri deki meslekdafllar na da iletirler. Daha önce al - nan kararlar n sonuçlar hakk nda komite üyelerine bilgi vermek, onlar güdüleyecek ve gelecekteki projelerde aktif olarak yer almalar için uyaracakt r. Her y l n bitiminde o y la ait tutanaklar n gözden geçirilmesi, yap lm fl olan fleylerin belirlenmesi bir sonraki y l n temposunu ve hedeflerini belirlemek aç s ndan önemlidir. KAYNAKLAR 1. Haley RW. The Development of Infection Surveillance and Control Programs. In: Bennett JV and Brachman PS (eds). Hospital Infections. 3 rd ed. Boston: Little, Brown and Company, 1992; Developing quality of care through information systems: hospital infection surveillance as a model, Copenhagen, Work Health Organization Regional Office for Europe, Bartzokas CA, Slade PD. Motivation to comply with infection control procedures. J Hosp Infect 1991;18(Supp A): Meers PD. Infection control in developing countries. J Hosp Infect 1988;11(Suppl A): Ponce-de-Leon S. The needs of developing countries and the resources required. J Hosp Infect 1991;18(Supp A): Pannuti CS, Grinbaum RS. An overview of nosocomial infection control in Brazil. Infect Control Hosp Epidemiol 1995;16: Sobayo EI. Nursing aspects of infection control in developing countries. J Hosp Infect 1991;18(Supp A): Arman D. Hastane infeksiyonlar kontrolünde Türkiye'nin durumu. Tekeli E, Willke A (editörler). VI- II. Türk Klinik Mikrobiyoloji ve nfeksiyon Hastal klar Kongresi Kongre Program ve Özet Kitab. Antalya,1997; Ponce-de-Leon S. Organizing for infection control. In: Wenzel RP (ed). Baltimore: Williams and Wilkins, 1987; Mehtar S. Hospital infection control - setting up a cost-effective programme. New York: Oxford University Press, Worsley WA. Nursing priorities and the contribution of the international federation of infection Control. J Hosp Infect 1991;18(Supp A): Wenzel RP. Management Principles and the Infection Control Committee. In: Wenzel RP (ed). Prevention and control of nosocomial infections. 2 nd ed. Baltimore: Williams and Wilkins, 1993; Ayliffe GAJ, Lowbury EJL, Geddes AM, Williams JD. Control of hospital infections. 3 rd ed. London: Chapman and Hall, Daschner FD. The role of the infection control doctor. J Hosp Infect 1988;11(Supp A): Ponce de Leon S. Organizing for infection control with limited resources. In: Wenzel RP (ed). Prevention and control of nosocomial infections. 2nd ed. Baltimore: Williams and Wilkins; 1993; Haley RW, Culver DH, White JW et al. The efficacy of infection surveillance and control programs in preventing nosocomial infections in US hospitals. Am J Epidemiol 1985;121: YAZIfiMA ADRES : Doç. Dr. Selma ERBAYDAR stanbul T p Fakültesi Halk Sa l Anabilim Dal Çapa - STANBUL 136 Hastane nfeksiyonlar Dergisi 1997; 1: 3