Harflerin kelime içerisinde kullanım biçimleri: Ekoyê Cemîl

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "Harflerin kelime içerisinde kullanım biçimleri: Ekoyê Cemîl"

Ayla Onut
5 yıl önce
İzleme sayısı:

1 Harflerin kelime içerisinde kullanım biçimleri: Ekoyê Cemîl 1. Kürtçe de üç adet kaynaştırma harfleri vardır. Bunlar h, w, y harfleridir. Bu harfler yarım sesli harfler olarak hisedilirler. Kürtçede özellikle kelimelerin sonuna iki uzun sesli harf yanayana gelmediği için araya kaynaştırma harfleri konur. Pratikte en çok kullanılan y sesidir. Derî kapı ismi eril bir isimdir. Her hangi bir diğer isim, sıfat veya zamirle tamlaması yapıldığında ê sonekini alır. Böyle bir durumda iki uzun sesli harf yanyana gelir ki bu durum Kürtçede uygun değildir. İşte o zaman araya y kaynaştırma harfi konur. yanlış doğru anlamı derîê odê deriyê odê odanın kapısı hêvîa mezin hêviya mezin büyük umut duemîn duyemîn ikinci mirovaî mirovahî insanlık İro duyemîn salvegera mirina bavê min e. Heyf û mixabin mirovahî nemaye. Bugün babamın ikinci ölüm yıl dönümüdür Ne yazık ki insanlık kalmamış. 1. Kürtçede iki sesli harf yanyana yazılabilir. Ancak aynı sessiz harfler yanyana yazılmazlar, böylesine durumlarda birisi düşer ve sadece bir tane kalır. Ajotin: sürmek dajo sürüyor sözcüğü negatif duruma getirildiğinde, naajo olarak yazılmaz. Bu durumda bir a seslisi düşer ve najo sürmüyor halini alır. 2. Kısa ve uzun sesli harflerin yanyana gelmesi durumunda kısa sesli olan düşer ve uzun seslisi kalır. ajotin: sürmek diajo dajo sürüyor olarak yazılır. Çünkü i kısa sesli a ise uzun seslidir. Böyle bir durumda i kısa seslisi düşer. anîn: getirmek biîne bîne getir avêtin: atmak diavêje davêje atıyor bavêje at

2 Kısa sesliler yanyana gelebilir. axaftin: konuşmak biaxife: konuş neaxife: konuşma avêtin: atmak biavêje: at neavêje: atma xwarin: yemek bixwe: ye mexwe: yeme y harfinden önce gelen î uzun seslisi i kısa seslisine dönüşür. Çünkü y harfi yarım sesli bir harf özelliğine sahiptir. Nivisandiye yazmış, hatiye gelmiş, çêkiriye yapmış, vekiriye açmış, şahiya Newrozê: Newroz eğlencesi germahiya malbatê: ailenin sıcaklığı sed saliya...:... yüzüncü yılı deriyê qesrê: sarayın kapısı 3. Sesli harfler yanyana gelmeleri durumunda, y sesi araya girerek onları kaynaştırır. Ancak türemiş isimlerde bu durum geçerli değildir. Divê tu bêyî Tu têyî yan na? Tu li ser rêyî yan malêyî? Hevalê min hatiye. Ji min re name nivisandiye Sen gelmelisin Geliyormusun yoksa gelmiyormusun? Yoldamısın yahut evdemisin? Arkadaşım gelmiş. Bana mektup yazmış Türemiş isim oluşturma durumunda yukardaki y kaynaştırma harfi iki sesli harf arasına girmez. olumlu olumsuz biîsot biberli bêîsot bibersiz biêş acıklı bêafir yemliksiz bêagah habersiz bêaheng ahengsiz biav sulu bêav sussuz biard unlu bêard unsuz 4. Bazı durumlarda ê sesi î sesine ve bu da y kaynaştırma sesini aldığında i olarak yazılır.

3 pê: ayak piyê min benim ayağım dê: anne diya te senin annem rê: yol riya bajêr şehir yolu 5. Kürtçede var olan xw dîftongunun arasına herhangi bir sesli harf girmez ve olduğu gibi yazılır. Xw diftongu ile örnekler: xwandin: okumak Ez nameyê dixwînim. Mektup okuyorum. xwarin: yemek Şemo nanê tisî dixwe. Şemo yavan ekmek yiyor. xwîn: kan Rengê xwînê sor e. Kanın rengi kırmızıdır. xwe: kendisi Ew bi xwe hat. O kendisi geldi. xweş: hoş, iyi Ev reng xweş e. Bu renk hoştur. 6. Büyük ve Küçük harflerin kullanıldığı yerler: Birçok dilde olduğu gibi, Kürtçede de cümle içerisinde büyük harflerin kullanıldığı yerler vardır. Buna göre: a. Cümle her zaman büyük harf ile başlar: Navê te çi ye? Ez te hez dikim. Min ji bîrya te kiriye. Adın nedir? Seni seviyorum. Seni özlemişim. b. Özel şahıs isimleri ilk harfi büyük yazılır. Azad, Ehmedê Xanî, Elî, Ehmed, Mehmed, Dîlan, Xecê, Yılmaz Guney, Yaşar Kemal c. Özel coğrafik yerler ile devlet isimlerinin ilk harfleri büyük yazılır. Kurdistan, Tirkiye, Amerika, Çiyayê Agirî, Toros, Zagros, Deşta Mêrdînê vs. d. Bölge, şehir, köy, mezra ve mahalle ve cadde adlarının ilk harfleri büyük yazılır. Hakkarî, Bedlîs, Cizîr, Botan, Taxa Azadiyê Azadi Mahallesi, Geliyê Tiyaran Tiyaran Vadisi, Mêrgesor Kızıl Çayır, Behdînan vs.

4 e. Özel dergi, gazete, kitap, broşür, edebi eserlerin vs. Adları büyük harfle başlar. Hawar, Lêkolîn, Mem û Zîn, Şopa Rojên Buhurî vs. f. Özel yapı adlarının ilk harfleri büyük yazılır. Birca Belek, Quleya Eyfelê, Pîramîdên Misirê, Kela Dimdimê, Pira Delalê, Mizgefta Selîmiyê vs. g. Yol, cadde ve sokak isimlerinin ilk harfi büyük yazılır. Riya Hevirmiş ipek yolu, Papûra Azadiyê Özgürlük Caddesi, Kûçeya Dengbêjan Türkücüler Sokağı vs. h. Kısaltılmış kurum, şahıs, anlaşma ve kısaltılmış sembol adları büyük harfle yazılır.. NATO (Tevgêra Pêymana Bakûrê Atlantîkê) DYE (Dewletên Yekbûyî yên Emerîkî), YE (Yekîtiya Ewropî) PKK (Partiya Karkerên Kurdistan) PDG (Partiya Demokratîk a Gelan) PDK (Partiya Demokrat a Kurdistanê) i. Kürtçede ulus, dil gibi aidiat belirten isimlerin ilk harfleri küçük olarak yazılır. kurd, tirk, îngîlîz, ereb, alman vs.; kurdî, tirkî, farisî, almanî, xiristiyan, misilmanü elewî, sunî vs; j. Gün, hafta, ay, yıl gibi isimlerin ilk harfleri küçük yazılır. yekşem, duşem, sêşem, çarşem; hefte, meh, sal, îro, îsal, par, adar, gulan vs. Fakat özel günler, bayram ve önemli tarihler söz konusu olduğunda ilk harf büyük olur. Yekê Gulanê, Sersal, Cêjna Remezanê, Çarşema Sor, 21 ê Adarê, 12 ê Îlonê, 17 ê Cotmehê vs. Birinci derse ait bazı Kürtçe sözcükler: Kürtçe Türkçe Kürtçe Türkçe wane ders kurdî kürtçe alfabe alfabe tîp harf mezin büyük piçûk küçük tîpên mezin büyük harfler tîpên piçûk küçük harfler tîpên dengdar ünsüz harfler tîpên dengdêr ünlü harfler

5 bilêvkirin telafuz hevok cümle kîte hece nav isim çi? ne? çi ye? nedir? te sen min ben ji -den, -dan bêrî kirin özlemek hez sevgi hezkirin sevmek hez dikim seviyorum taybet özel kes şahıs mînak örneğin nimûne örnek çiya dağ Çiyayê Agirî Ağrı Dağı tax mahalle Mala Gel Halk Evi gelî vadi Geliyê Tiyarê Tiyar Vadisi hawar imdat lêkolîn araştırma mem û zîn mem ile zîn şop iz roj gün buhurî geçmiş birc burç belek alaca Birca Belek Alaca Burç qule kule Qula Eyfelê Eyfel Kulesi kela kale Kela Dimdimê Dımdım Kalesi pir/d köprü delal sevilen Pira Delalê Delal Köprüsü mizgeft camii hevrişim ipek Riya Hewrişimê İpek Yolu papûre cadde azadî özgürlük kûçe sokak dengbêj şarkı söyleyen ziman dil cêjn bayram sor kırmızı sersal yeniyıl adar mart yek bir gulan mayıs cotmeh ekim

Benzer belgeler

KÜRTÇE - KURMANCÎ DÎL KURSU

KÜRTÇE - KURMANCÎ DÎL KURSU ALTINCI DERS WANEYA ŞEŞEM İŞARET ZAMİRLERİ CÎNAVÊN ŞANÎDANÊ 1 Ekoyê Cemîl İşaret zamirleri: İşaret edilen adın yerine kullanılan zamirlere denir. Kürtçe İşaret Zamirlerinin