Multipl Sklerozda Depresif Semptomlar; Sosyodemografik Faktörler ve fllevsellik ile liflkisi

Transkript

1 ÖZGÜN ARAfiTIRMA/RESEARCH ARTICLE Multipl Sklerozda Depresif Semptomlar; Sosyodemografik Faktörler ve fllevsellik ile liflkisi Depressive Symptoms in Multiple Sclerosis and the Association with Sociodemographic Factors and Functional Status Ferhan Soyuer 1, Demet Ünalan 1, Meral Mirza 2 1 Erciyes Üniversitesi Halil Bayraktar Sağlık Hizmetleri Meslek Yüksekokulu, Kayseri, Türkiye 2 Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Nöroloji Anabilim Dalı, Kayseri, Türkiye ÖZET Amaç: Bu çal flman n amac, multipl skleroz (MS) hastalar nda depresyonun s kl n de erlendirmek; depresyonun sosyodemografik faktörler ve ifllevsellik ile olan iliflkisini araflt rmakt r. Hastalar ve Yöntem: Çal flmaya, bir y ll k süre içinde, nöroloji poliklini ine baflvuran 70 olgu al nm flt r. Veri toplama araçlar olarak, geniflletilmifl özürlülük durum skalas (EDSS), mini-mental durum testi (MMSE), Beck depresyon envanteri (BDI) ve fonksiyonel ba ms zl k ölçe i (FIM) kullan lm flt r. Ayr ca, sosyodemografik verileri toplamada bir form kullan lm flt r. Bulgular: BDI kullan larak ölçülen depresyon, olgular n 15 (%21.4) inde belirlenmifltir. Yafl, cinsiyet, e itim ve medeni durum aç s ndan depresyonu olan ve olmayan olgular aras nda istatistiksel olarak fark bulunmam flt r (p> 0.05). Hastal k süresi, EDSS, MMSE ve FIM aç s ndan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark bulunmam flt r (p> 0.05). Yorum: MS sonras depresyon geliflimi s k gözlenmekte olup, sosyodemografik faktörler ve ifllevsellik ile iliflkisi yoktur. Anahtar Kelimeler: Multipl skleroz, depresyon. ABSTRACT Depressive Symptoms in Multiple Sclerosis and the Association with Sociodemographic Factors and Functional Status Ferhan Soyuer 1, Demet Ünalan 1, Meral Mirza 2 1 Erciyes Üniversity Halil Bayraktar Health Services Vocational College, Kayseri, Turkey 2 Department of Neurology, Faculty of Medicine, University of Erciyes, Kayseri, Turkey Objective: The aim of this study was to evaluate the frequency of depression in patients with multiple sclerosis (MS) and to investigate the relations between depression and sociodemographic factors and functional status. 31

2 Soyuer F, Ünalan D, Mirza M. Depressive Symptoms in MS Patients and Methods: Seventy MS cases who applied to the neurology outpatient clinic within a one-year period were included. As a data collecting device, expanded disability status scale (EDSS), mini-mental state examination (MMSE), Beck depression inventory (BDI), and functional independence measurement (FIM) were used. In addition, a questionnaire was administered to obtain sociodemographic data. Results: Depression measured by BDI was identified in 15 (21.4%) of the patients. There was no statistical difference between the cases with depression and without depression in terms of age, gender, education, and marital status (p> 0.05). There was no statistical difference between the groups in terms of disease duration, EDSS, MMSE and FIM (p< 0.05). Conclusion: Depression after MS is frequent but it is not associated with sociodemographic factors or functional outcome. Key Words: Multiple sclerosis, depression. G R fi Multipl skleroz (MS), santral sinir sistemi (SSS) nin, kronik demiyelinizan bir hastal d r (1). MS li hastalarda, tespit edilmifl ve bildirilmifl depresyon düzeyleri depresif semptomlardan majör depresyona kadar de iflkenlik gösterebilmektedir (2,3). Bu hasta grubunda depresif semptomlar n, azalm fl yaflam kalitesi ve artm fl intihar riski ile iliflkili oldu u öne sürülmektedir (4,5). MS hastalar nda, birçok klinik de iflkenin depresyonla olan iliflkisi araflt r lmaktad r. Bu de iflkenlerden ifllevsellik ile depresyon aras ndaki iliflki sadece iki çal flmada yer almaktad r. Bu çal flmalar n sonuçlar da birbirinden farkl d r (6,7). Sosyodemografik faktörler ve depresyon aras ndaki iliflkide de ayn farkl sonuçlar rapor edilmektedir (6-9). Bu çal flmalarda kullan lan farkl metodlar n yan nda, ülkelerin sa l k sistem ve politikalar ndaki farkl l klar n sonuçlar etkileyebilece i düflünülmektedir. MS hastalar nda depresif semptomlar n patofizyolojisi aç k de ildir. Baz araflt r c lar, depresyonun nedeninin organik oldu unu düflünürken, di erleri MS ile iliflkili psikososyal stres oldu una inanmaktad rlar. MS hastalar nda, depresif semptomlar n, sosyodemografik faktörler ve ifllevsellik ile iliflkisi halen çözümlenmemifl bir sorudur. Bu nedenle çal flmam z n amac, MS hastalar nda, depresyonun s kl n de erlendirmek; depresyonun sosyodemografik faktörler ve ifllevsellik ile olan iliflkisini araflt rmakt r. HASTALAR ve YÖNTEM Çal flma grubuna, Eylül 2005-Haziran 2006 tarihleri aras nda nöroloji anabilim dal MS poliklini ine baflvuran hastalar aras ndan Poser ve McDonald s kriterlerine göre MS tan s konulmufl 70 olgu al nm flt r (10,11). MS hastalar n n herhangi di er bir nörolojik hastal k hikayesi ve ortopedik bozuklu u bulunmuyordu. Çal flmada t p fakültesi etik kurulunun onay al nm flt r. Çal flma olgular n remisyonda oldu u dönemde yap lm flt r ve çal flma için bütün olgular n onay al nm flt r. MS olgular nda bozukluk ve yetersizlik, Kurtzke ye ait olan geniflletilmifl özürlülük durum skalas (EDSS) kullan larak belirlenmifltir (12). Bu skala ile sekiz fonksiyonel sistemdeki yetersizlik ölçülmekte ve fonksiyonel sistemdeki puanlar n ço u 0-6 aras nda de erlendirilmektedir. Bu skalada 0 normal nörolojik muayeneyi gösterirken, 10 MS e ba l ölümü temsil etmektedir. Mini-mental durum testi (MMSE), biliflsel bozuklu un derecesini ölçmek için kullan lm flt r. Klinik ve epidemiyolojik çal flmalarda kullan labilecek, Türk toplumu için geçerli ve güvenilir bir ölçektir (13). MMSE de toplam puan 30 dur. Farkl kesim noktalar kullan lmakla birlikte, genellikle 23 ve alt bir puan biliflsel bozuklu un göstergesi olarak kabul edilmektedir. Beck depresyon envanteri (BDI), depresyon derecesini belirlemek için kullan lm flt r. BDI n n Türk toplumu için geçerlilik ve güvenirli i Hisli taraf ndan yap lm flt r (14). Ölçekte her madde 0-3 aras nda puan al r. Al nabilecek en yüksek puan 63 tür. On sekiz ve üzerinde olan puanlar orta ve ileri derecede depresyonun göstergesi olarak kabul edilmektedir. fllevsellik, fonksiyonel ba ms zl k ölçe i (FIM) ile de- erlendirilmifltir. Türk toplumu için geçerlilik ve güvenirli i Küçükdeveci ve arkadafllar taraf ndan yap lm flt r (15). Bu ölçüm; kendine bak m, sfinkter kontrolü, mobilite, hareket, iletiflim ve sosyal iletiflim bölümlerinden oluflan 18 maddeden oluflmaktad r. Skorlama aras nda de iflmektedir. Çal flmada FIM total testi kullan lm flt r. statistiksel Analiz Sürekli de iflkenleri karfl laflt rmak amac yla; de iflkenlerin normal da l ma uygunlu u test edilerek parametrik ve parametrik olmayan analizler yap lm flt r. De iflkenlere göre BDI ölçek puanlar yönünden ortalamalar n karfl laflt - r lmas nda Student s t-testi ve/veya Mann-Whitney U testi uygulanm flt r. Araflt rmada, niteliksel de iflkenlerin karfl - laflt r lmas nda ki-kare testi kullan lm flt r. Çal flman n verileri SPSS 15.0 program arac l ile de- erlendirilmifltir. De erlendirmelerde anlaml l k düzeyi olarak p< 0.05 kabul edilmifltir. 32

3 MS te Depresif Semptomlar Soyuer F, Ünalan D, Mirza M. Tablo 1. Sosyodemografik de iflkenlere göre depresyonu olan ve olmayan guplar aras ndaki farklar Depresyon var Depresyon yok De iflkenler n= 15 (%21.4) n= 55 (%78.6) p Yafl ± ± t= > (19-63) 50 (19-60) Cinsiyet Kad n 5 (%33.3) 21 (%38.8) Ki-kare= > 0.05 Erkek 10 (%69.7) 34 (%61.2) E itim Okur-yazar de il 6 (%40.0) 15 (%27.2) Ki-kare= 6.01 > 0.05 lkö retim 5 (%33.4) 24 (%43.8) Lise 2 (%13.3) 10 (%17.0) Üniversite 2 (%13.3) 6 (%12.0) Medeni durum Evli 12 (%80.0) 46 (%81.6) Ki-kare= > 0.05 Dul 2 (%13.3) 5 (%9.2) Bekar 1 (%6.7) 5 (%9.2) Tablo 2. Klinik de iflkenlere göre depresyonu olan ve olmayan gruplar aras ndaki farklar Depresyon var Depresyon yok De iflkenler (n= 15) (n= 55) Mann-Whitney U p Beck depresyon envanteri ± ± 4.78 U= < (18-44) 7 (0-17) Hastal k süresi/y l ± ± 9.78 U= > 0.05 Geniflletilmifl özürlülük durum skalas 4.90 ± ± 1.27 U= > 0.05 Mini-mental durum testi ± ± 4.28 U= > 0.05 Fonksiyonel ba ms zl k ölçe i total ± ± U= > 0.05 BULGULAR Hastalar n, 35 (%50) i relapsing remitting, 25 (%35.8) i sekonder progresif, 10 (%14.2) u primer progresif grupta de erlendirildi. Hastalar n 30 (%42.8) u immünmodülatör tedavi al yordu. BDI kullan larak ölçülen depresyon, olgular n 15 (%21.4) inde belirlenmifltir. Yafl, cinsiyet, e itim ve medeni durum aç s ndan depresyonu olan ve olmayan olgular aras nda istatistiksel olarak fark bulunmam flt r (p> 0.05) (Tablo 1). Hastal k süresi, EDSS, MMSE ve FIM aç s ndan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark bulunmam flt r (p> 0.05) (Tablo 2). TARTIfiMA Çal flmam zda, MS hastalar nda depresyon oran %21.4 olarak belirlenmifltir. Gottberg ve arkadafllar, Stokholm de yapt klar çal flmada bu oran %19 olarak belirlemifllerdir (7). MS te depresyon etyolojisi bilinmemektedir. Psikososyal, nörobiyolojik ve hastal kla iliflkili faktörlerin bir kombinasyonu oldu u düflünülmektedir (16,17). MS te depresyon, belirsiz bir kronik hastal kla yaflamaya bir reaksiyon da olabilir. mmün sistemdeki de ifliklikler, SSS lezyonlar ve hipotalamik fonksiyondaki anormallikleri içeren MS ile iliflkili nörobiyolojik faktörler aras ndaki do rudan ve do rudan olmayan iliflki, MS li hastalarda görülen depresyonun bir nedeni olarak gösterilmektedir (16). Nörobiyolojik patoloji ve depresyon aras ndaki iliflkiyi araflt ran çal flma sonuçlar yetersiz bulunmaktad r (18). MS hastalar nda, depresyonu de erlendirmek için kulland m z BDI, yayg n kullan lan bir ölçektir ve son zamanlarda MS popülasyonunda klinik amaçlar için kullan m da tavsiye edilmektedir (16). Çal flmam zda depresyonu olan ve olmayan gruplar sosyodemografik aç dan de erlendirildi inde, gruplar aras nda istatistiksel olarak fark bulunmam flt r. McGuigan, Gottberg ve arkadafllar da ayn sonucu elde etmifllerdir 33

4 Soyuer F, Ünalan D, Mirza M. Depressive Symptoms in MS (6,7). Bununla birlikte, farkl bulgular olan çal flmalar vard r. Hakim ve arkadafllar, depresyon oran n erkeklerde kad nlardan fazla tespit ederken, Patent ve arkadafllar, kad nlarda daha yüksek oranlarda depresyon belirlemifllerdir (8,9,19). Bunun nedeni, veri toplamada farkl metodlar n kullan m, sosyoekonomik ve kültürel farkl l klar olabilir. MS hastalar nda yafl de iflkeni de depresyonu olan ve olmayan gruplarda fark göstermemifltir. Galeazzi ve arkadafllar da, çal flmam zla uyumlu olarak, yafl n depresyonla iliflkili olmad n tespit etmifllerdir (20). EDSS ile depresyon aras ndaki iliflki için literatürde farkl görüfller bulunmaktad r. Çal flmam zda, EDSS yönünden depresyonu olan ve olmayan gruplar aras nda istatistiksel olarak fark bulunmam flt r. Gilchrist, Huber ve arkadafllar da çal flmam zla ayn bulgular elde etmifllerdir (21,22). Bununla birlikte, depresyon ve EDSS aras nda iliflki tespit eden çal flmalar da vard r (23,24). Bu farkl sonuçlar n bir nedeni, kullan lan ölçeklerin farkl olmas olabilir. Çal flmam zda oldu u gibi, bir k s m çal flma EDSS yi kullanm flt r. EDSS, de ifliklikleri belirlemedeki hassasiyeti genellikle tart fl lan, MS hastalar nda çok yayg n kullan lan bir de erlendirme metodudur. Bu farkl sonuçlar için bir di er neden, çal flmaya kat lanlar n, s n rl olduklar alanlar tam bilgilendirememifl olmalar da olabilir ve depresif semptomlarla olan iliflkinin gerçek boyutu görülemez. Gottberg ve arkadafllar da çal flmam zda oldu u gibi ifllevsellik ile depresyon aras nda bir iliflki bulmam flt r (7). Onlar ifllevsellik kapsam nda, hareket, uyku, dinlenme, dikkat ve sosyal iliflkileri de erlendirmifllerdir. Çal flmam zda ifllevselli i de erlendirdi imiz FIM da, uyku haricinde di er de iflkenleri de erlendirmektedir. EDSS, hem bozuklu u hem de yetersizli i de erlendirmektedir. FIM ise sadece yetersizli i de erlendirir. EDSS ile de depresyonla iliflkili bulunmam flt r. Genel olarak aç klanmaktad r ki, bozukluk ile yetersizlik aras nda bir iliflki söz konusudur. Bunun sonucu olarak, EDSS de oldu u gibi, ifllevsellikte de depresyonla iliflki bulunmamas beklenebilir. Çal flman n k s tl l klar içinde, depresyon saptanan olgu say s ndaki azl k, ifllevselli in, üst ekstremite, alt ekstremite ve biliflsel ifllevleri daha detayl de erlendiren MS functional composite ölçe inin kullan lmam fl olmas d r. Sonuç olarak, MS hastalar nda depresyon geliflimi s k gözlenmekte olup, depresyon ile sosyodemografik faktörler ve ifllevsellik aras nda bir iliflki görülmemifltir. KAYNAKLAR 1. Noonan CW, Kathman SJ, White MC. Prevalence estimates for MS in the United States and evidence of an increasing trend for women. Neurology 2002;58: Chwastiak L, Ehde DM, Gibbons LE, Sullivan M. Depressive symptoms and severity of illness in multiple sclerosis. Am J Psychiatry 2002;159: Benesova Y, Niedermayerova I, Mechi M, Havlikova P. The relation between brain MRI lesions and depressive symptoms in multiple sclerosis. Bratislavske Lekareske Listy 2003;104: Lobentanz IS, Asenbaum S, Vass K, Sauter C. Factors influencing quality of life in multiple sclerosis patients: Disability, depressive mood, fatigue and sleep quality. Acta Neurolog Scand 2004;110: Fruehwald S, Loeffler-Stastka H, Eher R, Saletu B. Depression and quality of life in multiple sclerosis. Acta Neurol Scand 2001;104: McGuigan C, Hutchinson M. Unrecognised symptoms of depression in a community-based population with multiple sclerosis. J Neurol 2005;253: Gottberg K, Einarsson U, Fredrikson S, von Koch L. A population-based study of depressive symptoms in multiple sclerosis in Stockholm county: Association with functioning and sense of coherence. J Neurol Neurosurg Psychiatry 2007;78: Patten SB, Metz LM, Reimer M. Biopsychological correlates of lifetime major depression in a multiple sclerosis population. Mult Scler 2000;6: Patten SB, Beck CA, Williams JVA. Major depression in multiple sclerosis. Neurology 2003;61: Poser CM, Paty DW, Scheinberg LC, McDonald WI, Davis FA, Ebers GC, et al. New diagnostic criteria for multiple sclerosis: Guidelines for research protocols. Ann Neurol 1983;13: McDonald WI, Compston A, Edan G, Goodkin D, Hartung HP, Lublin FD, et al. Recommended diagnostic criteria for multiple sclerosis: Guidelines from the International Panel on the diagnosis of multiple sclerosis. Ann Neurol 2001;50: Kurtzke JF. Rating neurologic impairment in multiple sclerosis: An expanded disability status scale (EDSS). Neurology 1983; 33: Güngen C, Ertan T, Eker E, Yaflar R, Engin F. Standardize Mini Mental Test in Türk toplumunda hafif demans tan s nda geçerlik ve güvenilirli i. Türk Psikiyatri Dergisi 2002;13: Hisli N. Beck depresyon envanterinin üniversite ö rencileri için geçerli i, güvenirli i. Psikoloji Dergisi 1989;7: Küçükdeveci AA, Yavuzer G, Elhan AH, Sonel B. Adaptation of the functional independence measure for use in Turkey. Clin Rehabil 2001;15: Goldman Consensus Group. Goldman consensus statement on depression in multiple sclerosis. Mult Scler 2005;11: Dalton JE, Heinricks RW. Depression in multiple sclerosis. Neuropsychology 2005;19: Siegert RJ, Abernathy DA. Depression in multiple sclerosis: A review. J Neurol Neurosurg Psych 2005;76: Hakim EA, Bakheit AM, Bryant TN. The social impact of multiple sclerosis. Disabil Rehabil 2000;22: Galeazzi GM, Ferrari S, Giaroli G, Mackinnon A. Psychiatric disorders and depression in multiple sclerosis outpatients: Impact of disability and interferon beta therapy. Neurol Sci 2005;26: Gilchrist AC, Creed FH. Depression, cognitive impairment and social stress in multiple sclerosis. J Psychosom Res 1994;38:

5 MS te Depresif Semptomlar Soyuer F, Ünalan D, Mirza M. 22. Huber SJ, Rammohan KW, Bornstein RA. Depressive symptoms are not influenced by severity of multiple sclerosis. Neuropysch, Neuropsychology Behav Neurol 1993;6: Janssens AC, van Doom PA, de Boer JB. Impact of recently diagnosed multiple sclerosis on quality of life, anxiety, depression and distress of patients and partners. Acta Neurol Scand 2003;108: Lobentanz IS, Asenbaum S, Vass K, Sauter C, Klösch G, Kollegger H, et al. Factors influencing quality of life in multiple sclerosis patients: Disability, depressive mood, fatigue and sleep quality. Acta Neurol Scand 2004;110:6-13. Yaz flma Adresi/Address for Correspondence Doç. Dr. Ferhan Soyuer Erciyes Üniversitesi Halil Bayraktar Sa l k Hizmetleri Meslek Yüksekokulu Kayseri/Türkiye E-posta: soyuerf@erciyes.edu.tr gelifl tarihi/received 20/04/2009 kabul edilifl tarihi/accepted for publication 06/11/