ASEMPTOMAT*K B*REYLERDE TEMPOROMAND*BULER EKLEM HAREKETLER*N*N AKS*YOGRAF*K KAYITLARLA DE+ERLEND*R*LMES*

Transkript

1 ASEMPTOMAT*K B*REYLERDE TEMPOROMAND*BULER EKLEM HAREKETLER*N*N AKS*YOGRAF*K KAYITLARLA DE+ERLEND*R*LMES* Yrd. Doç. Dr Bülent BAYDA/ * Yrd. Doç. Dr. Saip DEN*ZO+LU ** Yrd. Doç. Dr. *lhan Metin DA+SUYU * Prof. Dr. Hüsamettin OKTAY * ÖZET Bu çal&man&n amac&, temporomandibuler ekleminde herhangi bir ikayeti olmayan S&n&f I, S&n&f II ve S&n&f III disel kapan&l&, bireylerde eklem hareketlerinin aksiyografik kay&tlar ile de9erlendirilmesidir. Çal&man&n materyalini disel S&n&f I oklüzyonlu 15 birey (7 k&z, 8 erkek), S&n&f II /1 oklüzyonlu 15 birey (8 k&z, 7 erkek) ve S&n&f III oklüzyonlu 15 bireyden (8 k&z, 7 erkek) al&nan aksiografik kay&tlar oluturmaktad&r. Arat&rma kapsam&ndaki 23 k&z&n kronolojik ya ortalamas& 17,3±2,3 ve 22 erke9in kronolojik ya ortalamas& 18,1±3,3 y&ld&r. Arat&rma kapsam&na al&nacak bireylerin sürekli dilerin a9&zda olmas&na, ortodontik tedavi görmemi olmalar&na, TME den kliking ve krepitasyon seslerinin al&nmamas&na, kondiler bölge ve çi9neme kaslar&nda hassasiyet bulunmamas&na, TME de fonksiyonel sorunlar&n (hipermobilite, hareket k&s&tl&l&9& ve deviasyon) bulunmamas&na dikkat edilmitir. Bireylerin sa9 ve sol kondil yolu hareketlerini (açma-kapama, protrüzyon) kaydetmek amac&yla SAM III Aksiyograf cihaz& kullan&lm&t&r. Cinsiyet farkl&l&9&n& belirlemek için gruplar aras&nda Student s t testi uygulanm&t&r. Aksiyografik kay&tlar&n de9erlendirilmesinde, her bireyden sa9 ve sol eklem için al&nan kay&tlar&n ortalamas& al&narak tek bir de9er üzerinden varyans ve LSD analizi yap&lm&t&r. Çal&mam&zda, S&n&f III disel kapan&l& bireylerin, S&n&f I ve S&n&f II disel ilikiye sahip bireylere göre protrüzyon uzunlu9u ve açma-kapama uzunlu9u ölçümlerinde istatistiksel olarak önemli düzeyde daha az ortalama de9erlere sahip oldu9u bulunmutur. Anahtar Kelimeler: Temporomandibuler eklem, aksiyograf AXIOGRAPHIC TRACINGS OF TEMPOROMANDIBULAR JOINT MOVEMENTS IN THE ASYMPTOMATIC PATIENTS ABSTRACT The aim of this study is to determine the movements of temporomandibular joint by means of axiographic path tracings in the patients with Class I, Clas II and Class III malocclusion that have no TMJ complaints. The material of the study includes axiographic records of 15 individuals with Class I occlusion (7 female, 8 male), 15 individuals with Class II/1 occlusion (8 female, 7 male) and 15 individuals with class III occlusion (8 female, 7 male). The mean age of 23 girls were 17,3±2,3 years and the mean age of 22 boys were 18,1±3,3 years. The individuals included in the study were all in permanent dentition - had no orthodontic treatment - had no clicking and crepitation - had no sensitivity in condylar region and masticatory muscles - had no functional problems (hipermobility, incompetency during movement and deviation). In order to record the condylar path of the right and left condyles of the individuals, SAM III axiograph was used. Student s t test was used to determine sex differences between the groups. During the evaluation of the axiographic records, the mean of the right and left TMJ records of each individual was taken and variance and LSD analyses were done for a unique value. In our study, it was found that the individuals with Class III occlusion have less mean values statistically than the individuals with Class I and Class III occlusion for the length of protrusion and length of opening-closing measurements. Key Words: Temporomandibular joint, axiograph * Atatürk Üniversitesi Di Hekimli9i Fakültesi Ortodonti A.D. Ö9retim Üyesi Erzurum ** Atatürk Üniversitesi Di Hekimli9i Fakültesi Protetik Di Tedavisi A.D. Ö9retim Üyesi Erzurum 1

2 G*R*/ Stomatognatik sistem ve fonksiyon aras&ndaki iliki uzun zamandan beri di hekimli9inde ilgi konusudur. Stomatognatik sistemin en önemli komponentlerinden biri temporomandibuler eklemdir (TME). Temporal kemik ve mandibula aras&nda yer alan TME; insan için hayati öneme haiz mandibuler fonksiyonlar&, dinamik bir denge mekanizmas&yla gerçekletiren, uzay&n her üç düzleminde hareket yetene9ine sahip kompleks bir eklem sistemidir. Granger y&l&nda, dilerin artikülasyonu ve mandibular hareketlerin TME taraf&ndan yönlendirildi9ini belirlemitir. Yakla&k olarak ayn& y&llarda Ricketts 2,3 incelemi oldu9u 200 bireye ait temporomandibuler eklem aras&nda morfolojik farkl&l&klar oldu9unu vurgulam&t&r. Bu çal&malar alt çene hareketlerinin eklem morfolojisine ba9l& olarak de9iti9i düüncesine yol açm&t&r y&l&nda Posselt, mandibulan&n s&n&r hareketleri dahilindeki TME nin normal fonksiyonunu gösteren grafik çizimini tan&mlam& ve fonksiyonel oklüzyon kavram&n&n daha iyi anla&lmas&n& sa9lam&t&r. 4 Modern gnatologlar, Posselt in çal&malar&n& temel alarak oklüzyon prensipleri kavram&n& gelitirmilerdir. Bu kavrama uygun olmayan bir oklüzal ilikinin TME disfonksiyonu, oklüzal a&nma, alveoler kemik kayb& ve di mobilitesine neden olabilece9i ileri sürülmütür. 5 TME disfonksiyonlar&n&n olumas&nda, bruksizm in, Angle S&n&f II ve S&n&f III oklüzyonlar&n, ön ve arka çapraz kapan&lar&n, a&r& overjet ve overbite &n, openbite, kesici bölgesindeki çapra&kl&klar, alt ve üst çenedeki ark boyutu yetersizliklerinin ve hyperdiverjan iskeletsel yüz yap&s&n&n etkili oldu9u belirlenmitir TME hareketleri sa9l&kl& bir fonksiyonel oklüzyon olumas&nda önemli bir belirleyicidir. Kondiler hareketlerin tayin edilmesi için yap&lan çal&malarda kullan&lan ayg&tlar mekanik ve elektronik olarak kategorize edilebilirler. Aksiyograf, bu alanda oldukça s&k olarak kullan&lan bir ayg&tt&r. Aksiyograf&n kullan&m& 1986 y&l&nda programlanabilir SAM artikülatörü için Rudolf Slavicek taraf&ndan öne sürülmütür. Aksiyograf, kondiler hareketin yolunu gerçe9e yak&n olarak belirleyebilen bir tan& arac&d&r de Slavicek in 13 bilim dünyas&na sundu9u bu prosedür aksiyografik kay&t alma olarak isimlendirilmitir. Aksiyograf e zamanl& olarak horizontal (x), vertikal (z) ve transversal (y) olmak üzere üç boyutlu olarak mentee ekseni (hinge axis) hareketlerini takip eder ve kaydeder. Bu çizimler her iki TME için fonksiyonel ve biyolojik durumlar& hakk&nda bilgi verir. Aksiyografla TME hareketlerini de9erlendirmeyi amaçlam& pek çok çal&ma bulunmaktad&r Bu çal&man&n amac&, temporomandibuler ekleminde herhangi bir ikayeti olmayan S&n&f I, S&n&f II ve S&n&f III oklüzyonlu bireylerde eklem hareketlerinin aksiyografik kay&tlar ile de9erlendirilmesidir. MATERYAL VE METOD Arat&rmam&z&n materyalini, Atatürk Üniversitesi Di Hekimli9i Fakültesi ö9rencilerinden 2

3 seçilen disel S&n&f I oklüzyonlu 15 birey (7 k&z, 8 erkek), disel S&n&f II divizyon 1 oklüzyonlu 15 birey (8 k&z, 7 erkek) ve disel S&n&f III oklüzyonlu 15 bireyden (8 k&z, 7 erkek) al&nan aksiografik kay&tlar oluturmaktad&r. Arat&rma kapsam&ndaki 23 k&z&n kronolojik ya ortalamas& 17,3±2,3 ve 22 erke9in kronolojik ya ortalamas& 18,1±3,3 y&ld&r. Arat&rma kapsam&na al&nacak bireylerin seçiminde aa9&daki kriterlere dikkat edilmitir; 1. Tüm sürekli dilerin a9&zda olmas&na (20 ya dileri hariç) 2. Daha önce ortodontik tedavi görmemi olmas&na 3. TME den kliking ve krepitasyon seslerinin al&nmamas&na 4. Kondiler bölge ve çi9neme kaslar&nda hassasiyet bulunmamas&na 5. TME de fonksiyonel sorunlar&n (Hipermobilite, hareket k&s&tl&l&9& ve deviasyon) bulunmamas&na dikkat edilmitir. Bireylerin sa9 ve sol kondil yolu hareketlerini kaydetmek amac&yla SAM III Aksiyograf cihaz& (AXO 500-SAM Prazisionstechnik, Munchen, Germany) kullan&lm&t&r (ekil 1). Aksiyograf, mandibulan&n fonksiyonel ve s&n&r hareketleri s&ras&nda eklem kondillerinin hareketlerini üç düzlemde (x,y,z) ayr& ayr& görüntülemek üzere gelitirilmi bir kay&t cihaz&d&r. Aksiyografik kay&tlar, cihaz&n kullan&m k&lavuzunu haz&rlayan C.G Wirth in 12 tan&mlad&9& yöntemden yararlanarak elde edilmitir (ekil 2). 3 ekil 1. Aksiyograf (SAM Products Manual)

4 a b. c. d. ekil 2. a,b,c,d Aksiyograf uygulama aamalar& Bireyler, aksiyograf uygulanmadan önce ilem hakk&nda bilgilendirilmi ve sentrik iliki konumunda çenelerini aç&p kapamalar&n& sa9lamak için ayna kar&s&nda e9itilmilerdir. Aksiyografik kay&tlar&n al&nmas& s&ras&nda belirtildi9i ekilde kapan& ilikisine özen göstermeleri istenmitir. Bu ilem, her kay&t öncesinde tekrarlanm&t&r. Bireyler dik pozisyonda koltu9a oturtulmu ve öncelikle üst parça olan yüz ark& uygulanm&t&r (ekil 2a). Yüz ark& uygulanmas& s&ras&nda ön ve arka bölümlerde bulunan milimetrik skalalardan yararlan&larak cihazda simetrinin sa9lanmas&na ve burun destek ünitesi ile ana parça aras&ndaki mesafenin 1 cm den fazla olmamas&na özen gösterilmitir. Yüz ark&n&n uygulanmas&ndan sonra, &s&rma çatal& yüksek yo9unluklu silikon esasl& ölçü maddesi (Optosil Comfort, Heraeus Kulzer,Germany) ile yüz orta hatt& ve yüz ark& ile ayn& hizada alt di ark&na paralel bir ekilde alt çeneye sabitlenmitir. Kay&t edici ark, &s&rma çatal& üzerine yerletirilmi ve cihaz&n tahmini mentee eksenine göre ayarlanarak sabitlenmitir (ekil 2b). Tahmini mentee ekseni belirleme parçalar& ç&kart&lm& ve yüz ark& üzerine milimetrik çizim ka9&tlar&n& ta&yan metal plakalar, kay&t edici ark üzerine ise yaz&c& uçlar tak&lm&t&r (ekil 2c). Kesin mentee eksenini belirleyebilmek amac&yla rotasyonel analiz ilemi uygulanm&t&r. Bireye 10 mm i geçmeyen a9&z açma-kapama hareketleri yapt&r&lm& ve kay&t edici ark yatay ve dikey ayar vidalar& yard&m&yla çizici ucun konumsal de9iim 4

5 olmaks&z&n sadece dönme hareketini gerçekletirdi9i nokta, kesin mentee ekseni olarak tespit edilmitir (ekil 2d). Bireylerde aksiyografik kay&tlar, aa9&da belirtilen alt çene s&n&r hareketleri yard&m&yla elde edilmitir; 1. Maksimum açma-kapama hareketi: Bireyden sentrik iliki konumundan balanarak a9z&n& olabildi9ince açmas& ve sonra kapamas& istenmitir. Bu hareket kesintisiz be kez tekrarlanm&t&r (ekil 3 a-b). 2. Maksimum protrüzyon-retrüzyon hareketi: Bireyden alt çenesini sentrik iliki konumundan balanarak a9z&n& açmadan ve dilerini &s&rma çatal& üzerinden ay&rmadan en ileri noktaya kadar ilerletmesi ve geri almas& istenmitir. Bu hareket kesintisiz be kez tekrarlanm&t&r (ekil 3 c-d). Aksiyografik kay&t&n balang&ç noktas& ile orbita noktas& aras&nda ayg&t a9&zdan ç&kart&ld&ktan sonra bir metal cetvel yard&m& ile milimetrik ka9&t üzerinde akso-orbital referans düzlemi çizilmitir. a. b. c. d. ekil 3. a,b,c,d, Aksiyografik kay&t aamalar& 5

6 Açma kapama ve protrüzyon hareketleri esnas&nda al&nan aksiyografik kondil yolu hareket kay&tlar& üzerinde aa9&daki ölçümler yap&lm&t&r (ekil 4) ; 1. Açma-kapama ve protrüzyon uzunlu9u (mm): Hareket kayd&n&n balang&ç (a) ve biti (b) noktalar& aras&ndaki e9rinin aksoorbital düzleme olan izdüümünün (a) noktas&na uzunlu9u. 2. Açma-kapama ve protrüzyon balang&ç aç&s& ( ): Hareket kayd&n&n ilk e9imine çizilen te9et ile akso-orbital referans düzlemi aras&nda oluan aç& (c). için gruplar aras&nda Student s t testi kullan&lm&t&r. Aksiografik kay&tlar&n de9erlendirilmesinde, her bireyden sa9 ve sol eklem için al&nan kay&tlar&n ortalamas& al&narak tek bir de9er üzerinden varyans ve LSD analizi yap&lm&t&r. Gruplar aras& farkl&l&klar&n& kar&lat&rmak için varyans (ANOVA) analizinden ve fakl&l&klar&n hangi gruplar aras&nda oldu9unu belirlemek için LSD çoklu kar&lat&rma analizinden yararlan&lm&t&r. BULGULAR Cinsiyet farkl&l&klar&n& belirlemek amac&yla yap&lan Student s t testi sonucunda ölçümler aras&nda cinsiyet farkl&l&9& bulunmad&9&ndan gruplar birletirilmitir. Tablo 1 de verilen varyans analizi sonuçlar&na göre, S&n&f I ve S&n&f II oklüzyonlu bireylerin eklem kay&tlar& aras&nda herhangi bir fark bulunmam&t&r. Ancak, S&n&f III oklüzyonlu bireylerde, S&n&f I ve S&n&f II oklüzyona sahip bireylere göre protrüzyon uzunlu9u ve açma-kapama uzunlu9u ölçümlerinin istatistiksel olarak önemli düzeyde daha düük ortalama de9erlere sahip oldu9u bulunmutur. ekil 4. Aksiyograf ile elde edilen kondil yolu hareket kay&tlar& üzerinde yap&lan ölçümler; *statistiksel De4erlendirme statistiksel de9erlendirme için SPSS (SPSS for Windows ver.10.0) paket program& kullan&lm&t&r. Cinsiyet farkl&l&9&n& belirlemek 6

7 Tablo 1. Aksiografik kay&tlara ait ortalama, standart sapma de9erleri ile varyans ve LSD analizi sonuçlar&. S&n&f I (n=15) S&n&f II (n=15) S&n&f III (n=15) Ort. Sd Ort. Sd Ort. Sd F S&n&f I S&n&f II S&n&f I S&n&f III S&n&f II S&n&f III Farklar5n Ort. P Farklar5n Ort. P Farklar5n Ort. P Protrüzyon Uzunlu4u Açma--kap. Uzunlu4u Protrüzyon ba:lang5ç Aç5s5 Açma-kap. ba:lang5ç Aç5s ,5*** NS *** *** ,06*** NS ** *** , NS 7.15 NS 2.20 NS , NS 5.55 NS 4.90 NS TARTI/MA Temporomandibuler eklemin kompleks yap&s& ve adaptasyon özelli9i; konuma, çi9neme, yutkunma gibi organizma için hayati öneme sahip stomatognatik sistem fonksiyonlar&n&n rahatl&kla yerine getirilmesini sa9lar. Temporomandibuler eklemin morfolojisi ve fonksiyonlar& aras&ndaki iliki, gerek normal eklem fonksiyonlar& s&ras&nda stomatognatik sistemde yer alan yap&lar&n davran&lar&n&n anla&lmas& ve gerekse temporomandibuler eklem fonksiyon bozukluklar&n&n (disfonksiyon) belirlenmesi aç&s&ndan önemlidir Kondiler hareket kay&tlar&, kondil ba&, eklem diski, artiküler eminens, ligamentler ve çi9neme sistemi kaslar& gibi stomatognatik sistemi oluturan ünitelerin fonksiyonel durumu ve morfolojileri hakk&nda önemli bilgiler verir. Aksiyografik kay&tlar, temporomandibuler eklem fonksiyonlar&n&n direkt yorumlanmas&nda, klinik tan&da ve tedavi planlamas&nda kullan&labilir. 12 Alt çenenin maksimum protrüzyon hareketi, kondilin artiküler eklem diski yard&m&yla artiküler eminens üzerinde translasyonu ile gerçekleir. 13,27 Bu hareket, stilomandibuler ligament taraf&ndan s&n&rlan&r. Çenenin protrüzyonu s&ras&nda ligament gerginleerek, kondilin eminensin tepe noktas&n& fazla miktarda amas&na izin vermez. 13,27 Maksimum protrüzyon hareketi, translasyon paterni nedeniyle eminens e9imini yans&t&r. 13,26-29 Bu konuda yap&lan arat&rmalarda, protrüzyon hareketi e9imi ile artiküler eminens e9imi aras&nda yüksek korelasyon bulunmutur. 5 Temporomandibuler eklemin protruziv hareket kapasitesini, kaslar ve ligamentöz yap&lara ba9l& faktörlerin d&&nda bireyler aras&ndaki eklem ve kranio-fasiyal morfoloji farkl&l&klar& da etkileyebilmektedir. Disel s&n&flamaya bak&lmaks&z&n asemptomatik bireylerde protrüzyon uzunlu9u, Slavicek e 13 göre 10 mm, Theusner ve ark. na 16 göre sa9 eklemde 10.2±1.9 mm sol eklemde 10.6±2.2 mm, Piehslinger ve arkadalar&na göre 17 erkeklerde 10.91±2.23 mm bayanlarda 9.77±1.61 mm bulunmutur. Zimmer 7

8 ve ark., 15 protruziv hareket kapasitesinin sagittal yönde disel iliki ile ilgili oldu9unu vurgulam&t&r. Arat&rmac&lar, 15 Angle S&n&f I, II ve III anomalilere sahip toplam 57 genç erikin üzerinde yapt&klar& çal&mada aksiyograf ile elde edilen protrüzyon uzunlu9unu, S&n&f I bireylerde 9.5 mm, S&n&f II bireylerde 12,5 mm ve S&n&f III bireylerde 6 mm olarak bulmulard&r (median de9erler). Çal&mam&zda, protrüzyon uzunlu9u S&n&f I oklüzyonlu bireylerde 7,45 mm, S&n&f II oklüzyonlu bireylerde 8,60mm ve S&n&f III oklüzyonlu bireylerde 4,85 mm olarak belirlenmitir. En az protrüzyon uzunlu9u Zimmer ve arkadalar&, 15 n&n bulgular&na benzer olarak S&n&f III oklüzyonlu bireylerde bulunmutur. Ölçümlerimizin, Zimmer ve ark. n&n 15 ölçümlerinden daha k&sa olmas& bizim ölçümlerimizin akso-orbital düzleme kay&t uzunlu9unun izdüümünü almam&zdan kaynaklanm& olabilir. Benzer ölçüm yöntemini kullanan Küçükkele ve ark. 30 asemptomatik S&n&f I kapan&l& bireylerde sa9 eklemde 7.45±1.57 mm sol eklemde 9.38 ± 2.13 mm olarak belirlemilerdir. Erbay ve arka- dalar& 23, S&n&f II kapan&l& bireylerin, S&n&f I kapa- n&l& bireylere göre klinik protrüzyon miktar&n&n önemli derecede daha fazla olmas&na kar&n, her iki grup aras&nda aksiografik protrüzyon miktarlar& aras&nda bizim bulgumuza benzer ekilde fark bulamam&lard&r. Bunun nedeninin, klinik protrüzyon hareketinde kondilin hem translasyon hem de az da olsa rotasyon hareketi söz konusu olmas&na kar&n, aksiografik protrüzyon hareketinde kondilin sadece translasyon hareketinin de9erlendirilebilmesinden kaynakland&9&n& ileri sürmülerdir. Temporomandibuler eklemde açma kapama s&ras&nda elde edilen hareket kay&tlar&, rotasyon ve translasyon içermeleri nedeniyle kondil morfolojisi, kondil disk aras&ndaki iliki ve eminens e9imi hakk&nda bilgi verirken; 13,15 protrüzyon hareket kay&tlar&, kondilin disk arac&l&9&yla translasyonu nedeniyle özellikle eminens e9imindeki de9iimleri yorumlamakta kullan&l&r. 13,31 Açma-kapama kay&t uzunlu9undaki farkl&l&klar, ligament ve kaslardaki de9iimlerin d&- &nda kranio-fasiyal morfoloji ile de ilikili olabilir. Disel s&n&flamaya bak&lmaks&z&n asemptomatik bireylerde farkl& kondiler hareket kay&t teknikleriyle yap&lan çal&malarda; açma-kapama uzunlu9u Slavicek e göre mm, Theusner ve ark. na göre 16 sa9 eklemde 12.1±2.5 mm sol eklemde 14.3±3.7 mm, Küçükkele ve arkadalar&na göre 30 sa9 eklemde 13.4±3.25 mm sol eklemde 11.5±3.3 mm bulunmutur. Zimmer ve ark., 15 açma-kapama uzunlu9unu S&n&f I oklüzyonlu bireylerde 15,5 mm, S&n&f II oklüzyonlu bireylerde 16 mm ve S&n&f III oklüzyonlu bireylerde 11 mm (median de9erler) olarak bulmulard&r. Çal&mam&zda S&n&f I oklüzyonlu bireylerde 9,68 mm, S&n&f II oklüzyonlu 10,45 ve S&n&f III oklüzyonlu bireylerde 5,95 mm olarak belirlenmitir. En az açma kapama uzunlu9u Zimmer ve ark. n&n, 15 ve Erbay ve ark. n&n 23 bulgular&na benzer olarak S&n&f III kapan&l& bireylerde bulun- mutur. Ölçümlerimizin her iki arat&r&c&dan daha düük de9erler alm& olmas&n& ölçüm tekni- 9imizin farkl& olmas&na ba9lamaktay&z. 8

9 TME rahats&zl&9& bulunmayan hasta gruplar&nda, farkl& kondiler hareket kay&t teknikleriyle yap&lan çal&malarda protrüzyon aç&s&; Slavicek 13 e göre 45-60º aras&nda, Widman a 5 göre 52.4º, Theusner ve ark. na göre 16 sa9 eklemde 35±9º sol eklemde 35±6º, Küçükkele ve ark. na göre 30 sa9 eklemde 51.3±7.56º sol eklemde 52.5±6.38º olarak belirlenmitir. Açma kapama aç&s& ise, Slavicek 13 e göre 45-60º aras&nda, Küçükkele ve ark. na göre 30 sa9 eklemde 55±10.6º sol eklemde 55±10º olarak bulunmutur. Zimmer ve ark. 15 kondiler hareket kay&t e9imleri ile sagital yöndeki disel iliki aras&nda önemli korelasyonlar belirlemi- lerdir. Arat&r&c&lar, 15 protrüzyon kay&t aç&s&n& S&n&f I oklüzyonlu bireylerde 58º, S&n&f II oklüzyonlu bireylerde 61º, S&n&f III oklüzyonlu bireylerde 47º olarak belirlemilerdir. Açma-kapama kay&t aç&s&n& ise S&n&f I oklüzyonlu bireylerde 62.5º, S&n&f II oklüzyonlu bireylerde 63º, S&n&f III oklüzyonlu bireylerde 56º; (median de9erler) olarak bulmulard&r. Çal&mam&zda, ise protrüzyon balang&ç aç&s& S&n&f I bireylerde 51,7º S&n&f II bireylerde 56,65º, S&n&f III bireylerde 49,5º açma-kapama balang&ç aç&s& ise S&n&f I bireylerde 61,75º, S&n&f II bireylerde 62,4º, S&n&f III bireylerde 56,85º olarak bulunmutur. Her üç grup aras&nda istatistiksel olarak önemli bir farkl&l&k bulunmam&t&r. Ancak ortalama de9erler bak&m&ndan en küçük aç&sal de9erler S&n&f III kapan&l& bireylerde bulunmutur. Çal&mam&z&n bulgular&, Zimmer ve arkadalar&n&n 15 bulgular&yla uyumluyken, Erbay ve ark. n&n 23 bulgular&yla uyumamaktad&r. Ricketts 32 taraf&ndan yap&lan laminografik ve Cohlmia ve ark. 33 taraf&ndan yap&lan tomografik TME incelemelerinde, S&n&f III bireylerde daha s&9 bir glenoid fossa ve daha düzlemi bir artiküler eminens morfolojisinin belirlenmi olmas&, çal&mam&zda S&n&f III oklüzyonlu bireylerde açma-kapama aç&s&n&n ve özelliklede protrüzyon aç&s&n&n S&n&f I ve II oklüzyonlu bireylerden daha düük de9erlere sahip olmas&n& aç&klayabilir Çal&mam&zda, dilerin sagital yöndeki kapan& ilikilerine ba9l& olarak, TME ikayeti olmayan bireylerin kondiler hareket kay&tlar&n&n farkl&l&k gösterdi9i bulunmutur. Ortodontik ve protetik klinik uygulamalar&nda özellikle S&n&f III oklüzyonlu bireylerde, açmakapama ve protrüzyon uzunluklar&n&n S&n&f I ve II oklüzyonlu bireylerden daha az olmas&, tehis ve tedavi planlamas&nda göz önüne al&nmal&d&r. SONUÇLAR Protrüzyon ve açma-kapama uzunluklar& bak&m&ndan S&n&f I ve S&n&f II gruplar& aras&nda anlaml& bir farkl&l&k bulunmam&t&r. Protrüzyon ve açma-kapama uzunluklar&n&n S&n&f III grubunda S&n&f I ve II grubuna göre istatistiksel olarak anlaml& düzeyde daha k&sa oldu9u belirlenmitir. Protrüzyon ve açma-kapama balang&ç aç&lar& her üç oklüzyon grubu için istatistiksel olarak birbirlerinden farks&z bulunurken, en düük aç& de9erleri S&n&f III oklüzyonlu bireylerde kaydedilmitir. 9

10 KAYNAKLAR 1. Granger ER. Centric relation. J Prosthet Dent 1952; 2: Ricketts RM. Variations of the temporomandibular joint as revealed by cephalometric laminography. Am J Orthod 1950; 36: Ricketts RM. Abnormal function of the TMJ. Am J Orthod 1955; 41: Posselt U. The physiology of occlusion and rehabilitation FA Davis Co. Philadelphia. 5. Widman DJ. Functional and morphologic considerations of the articular eminence. Angle Orthod 1988; 3: Keeling SD, McGorray S, Wheeler TT, King GJ. Risk factors associated with temporomandibular joint sounds in children 6 to 12 years of age. Am J Orthod Dentofac Orthop 1994; 105: Mohlin B, Thilander B. The importance of the relationship between malocclusion and mandibular dysfunction and some clinical applications in adults. Eur J Orthod 1984; 6: Pullinger AG, Solberg WK, Hollender L, Petersson A. Relationship of mandibular condylar position to dental occlusion factors in an asymptomatic population. Am J Orthod Dentofac Orthop 1987; 91: Stringert HG, Worms FW. Variations in skeletal and dental patterns in patients with structural and functional alterations of the temporomandibular joint: A preliminary report. Am J Orthod 1986; 89: Vanderas AP. Relationship between malocclusion and craniomandibular dysfunction in children and adolescent: a review. Pediatr Dent 1993; 15: Riolo M, Brandt D, TenHave TR. Associations between occlusal characteristics and signs and symptoms of TMJ dysfunction in children and young adults. Am J Orthod Dentofac Orthop 1987; 92: Wirth CG, Mack HK, Ohlrogge H Axiograph III MANUAL. München: SAM Prazisionstechnik Gmbh. 13. Slavicek R. Clinical and instrumental functional analysis for diagnosis and treatment planning. Part 5. Axiography. J Clin Orthod 1988; 22: Zimmer B, Schwestka R. Differences of clinical and axiographic function parameters in patients with skeletal class II and class III anomalies. Dtsch Zahnarztl Z 1989; 44: Zimmer B, Jager A, Kubein-Meesenburg D. Comparision of normal TMJ function in class I, II and class III individuals. Eur J Orthod 1991; 13: Theusner J, Plesh O, Curtis DA, Hutton EJ. Axiographic tracings of temporomandibular joint movements. J Prosthet Dent 1993; 69: Piehslinger E, Celar A, Futter K, Slavicek R. Orthopedic jaw movement observations. Part 1. Determination and analysis of length of protrusion. Cranio 1993; 11: Parlett K, Paesani D, Tallents R. Temporomandibular joint axiography and MRI findings: A comperative study. J Prosthet Dent 1993; 70: Piehslinger E, Celar A, Celar RM. Orthopedic jaw movement observations. Part 5. Transversal condylar shift in protrusive and retrusive movement. Cranio 1994;12: Stamm T, Vehring A, Ehmer U, Bollmann F. Computer aided axiography of asymptomatic individuals with class II/2. J Orofac Orthop 1998; 59:

11 21. Ünlü B. Ortognatik cerrahi hastalar&n&n ameliyat sonras& eklem fonksiyonlar&n&n SAM aksiyografi yard&m& ile normal bireyler ile kar&lat&r&lmalar&. Doktora Tezi, stanbul, Türkiye, Demirkaya AA. Derin kapan& ve ön aç&k kapan& olgular&nda kondil konumu ve hareketlerinin SAM artikülatörü ile incelenmesi. Doktora Tezi, stanbul, Türkiye, Erbay E, Keskin C, Erbay, Maran G, Güner D. Class I, ClassII-1, Class III maloklüzyonlu çocuklarda TME fonksiyonlar&n&n kar&lat&r&lmas&. Türk Ortodonti Dergisi. 2003; 16(1): Smith RJ. Functions of condylar translation in human mandibular movement. Am J Orthod 1985; 88: Isberg A, Westesson PL. Steepness of articular eminence and movement of the condyle and disk in asymptomatic temporomandibular joints. Oral Surg Oral Med Oral Pathol Oral Radiol Endod 1998; 86: Corbett NE, DeVincenzo JP, Huffer RA, Shryock EF. The relation of the condylar path to the articular eminence in mandibular protrusion. Angle Orthod 1971; 41: Pröschel PA, Morneburg T. Investigation of a possible relationship between kinematic points and condylar attachments of the lateral ligaments. J Oral Rehabil 2000;27: Ingervall B. Range of sagittal movement of the mandibular condyles and inclination of the condyle path in children and adults. Acta Odontol Scand 1972; 30: Mongini F. Relationship between the temporomandibular joint and pantographic tracings of mandibular movements. J Prosthet Dent. 1980; 43: Küçükkele N, Aras K, Ünlü B. Aksiyograf uygulamas& ve asemptomatik bireylerde normal aksiyografik kay&tlar. Türk Ortodonti Dergisi 1996; 9: Piehslinger E, Celar RM, Horejs T, Slavicek R. Orthopedic jaw movement observations. Part II: The rotational capacity of the mandible. Cranio 1993; 11: Ricketts RM. Laminography in the diagnosis of TMJ disorders. J Am Dent Assoc 1953;46: Cohlmia JT, Ghosh J, Sinha PK, Nanda RS, Currier GF. Tomographic assessment of temporomandibular joints in patients with malocclusion. Angle Orthod 1996;66:27-36 Yaz5:ma Adresi: Yrd.Doç.Dr. Bülent BAYDA/ Atatürk Üniv. Di Hek. Fak. Ortodonti A.D. ERZURUM Tel: Fax: bbaydas@atauni.edu.tr 11