Ö.Madra: İşte bizim çok iyi bildiğimiz Gästarbeiter hikayesi değil mi Almanlara?

Transkript

1 Ayşe Buğra ve Çağlar Keyder le Sosyal Politika Forumundan: Ö.Madra: Günaydın Ayşe. A.Buğra: Günaydın. A.Haligua: Günaydın. Ö.Madra: Evet bugün Sosyal Politika Forumundan programında biraz da 8 Mart ın hemen arkasından göçmen işçilik ve ona bağlı olarak özgür olmayan çalışma biçimlerinden bahsetmek kadınlarda, çok yakından ilgilendiriyor, yarı kölelik durumları var galiba. A.Buğra: Evet, bundan bahsetmek istedim çünkü göçmen işçi ve işçi hareketleri küreselleşme denilince insanların aklına ya da gözünün eline gelmeyen bir olay. Küreselleşme derken sermaye hareketleri, uluslararası ticaret aklımıza geliyor ama küreselleşmenin aynı zamanda çok büyük bir insan hareketi boyutu var. Aslında insanların hayatlarını idame ettirmek için bir yerden bir yere taşınıp durmaları ve bu taşınmanın da her zaman çok özgür emek kavramıyla bağdaşır bir tarafı olmaması zaten kapitalizmin başından beri çok tipik bir özelliği. Bu eski bir olgu ama son zamanlarda çok artmış durumda. Mesela 2000 de doğduğu ülkenin dışında yaşayan insan sayısı 175 milyon kadar. Ö.Madra: Bu müthiş bir rakam özellikle de karşılaştırınca eskisiyle. A.Buğra: 1960 ta mesela 76 milyon. Ö.Madra: 100 milyon artmış 40 senede. A.Buğra: Evet, bu artış da küreselleşmenin bir yönü. Bu insanların çok büyük bir kısmı yoksul ülkelerden zengin ülkelere giden insanlar. Zengin ülkelerde on kişiden biri o ülkenin dışında doğmuş. Tabii bu oran bazı ülkelerde çok daha fazla artıyor. Ö.Madra: İşte bizim çok iyi bildiğimiz Gästarbeiter hikayesi değil mi Almanlara? A.Buğra: Ama göç hareketleri 1960 larda başlamış ve sayıca çok daha düşük. Bugün sayı çok fazla ve yasal olmayan göçün normal göçe oranı çok büyük ölçüde artmış durumda. Bugün dünyada 30 milyon kadar yasal olmayan işçi olduğu söyleniyor da bu konuyla ilgili Disposable Peoples - Kullanılıp Atılabilir İnsanlar başlıklı bir kitap yayınlandı. Bu grubun güvenceleri yok, güvenceleri olmadığı gibi yarı köle vaziyetinde çalıştırılıyorlar. Bu yasal olmayan işçiler için çok tipik bir durum. Fakat yasal göçmenlerin durumunda bile zorla çalıştırma olgusunun epeyce önemli olduğu söyleniyor. Mesela yakın zamanda İngiliz İşçi Sendikaları Konfederasyonu bir araştırma raporu yayınladı. Raporda yasal olmayan göçmenlerin başına gelenler ile ilgili duyumları olduğunu fakat yasal göçmenlerin durumunda da zorla çalıştırmanın son derece yaygın olduğunu belirtiliyor. Zorla çalıştırma derken bu kapsama birçok farklı uygulama giriyor. Mesela 19. yüzyıldan beri çok kullanılan borçlandırma yöntemi vardır. Yurt dışına gidip çalışmak isteyen işçiye bir grup, bir çete, hemşeriler ya da akrabalar tarafından bir miktar borç verilir ve işçi o borç karşılığında, borç ödeninceye kadar gittiği yerde çalışmayı taahhüt eder. Dolayısıyla bu durum yıllarca sadece boğaz tokluğuna çalışmak anlamına gelebilir. Bugün de bu tip borçlandırmanın yaygın şekilde uygulandığını söyleyebiliriz.

2 Ö.Madra: Düpedüz kölelik gibi bir şey bu tabi. A.Buğra: Düpedüz kölelik, en azından özgür emek deyince aklımıza gelen şey değil. Yine İngiliz İşçi Sendikaları Konfederasyonu nun raporunda belirtilen uygulamalardan çok yaygın olan biri pasaporta el koyma. Göçmen işçinin pasaportuna el konuluyor ve göçmenin en ufak bir hareket serbestisi olmuyor, dolayısıyla kendisini çalıştıran kimsenin bütün taleplerini karşılamak durumunda. Ö.Madra: Anahtarı onda oluyor yani. A.Buğra: Anahtarı onda oluyor ve bu uygulamalar gerçekten çok yaygın. Bu Kullanılıp Atılabilir İnsanlar denilen 30 milyonun çok dışında, çok daha geniş bir göçmen işçi kitlesini ilgilendiren olgular. Pasaporta el koyma meselesi bizim çok iyi tanıdığımız bir şey, özellikle Türkiye de çalışan yabancı kadınların durumunda. Eski sosyalist ülkelerden özellikle gelen ve ev hizmetlerinde çalışan kadınlar ya bir örgüt bağlantısı ya da akraba, hemşeri, tanıdık, etnik ilişkiler, vesaire aracılığı ile geliyorlar. Pasaportunu elinde tutamamak olgusu fuhuş sektöründe ve ev hizmetlerinde son derece yaygın, bu kadınları çok yakından ilgilendiren bir durum. Kadınların bu durumu bugünkü göçün, insan hareketlerinin daha öncekilere hiç benzemeyen çok tipik bir yönü. Bu zamana kadar hep kadın evde kalır ve kocasını beklerdi, tipik durum hep buydu. Bugün karşı karşıya olduğumuz durumda özellikle bazı bölgelerden, ülkelerden kadın göçü çok daha fazla ve çok daha önem kazanmış durumda. Bugün kadınlar hakikaten kendi geçimlerini, ailelerinin geçimlerini sağlamak için yollara düşmüş durumdalar. Bu durum bir açıdan bir özgürleşme olarak düşünülebilir; evde oturup beklemiyor, yola çıkıp kaderine sahip oluyor. Ama öteki taraftan da yarı köle çalışma biçimlerine maruz kaldıklarını görüyoruz.. A.Haligua: En azından ama bunun özgürleşme için bir altyapı olduğuna, evdeki bağlarından kocası gibi aile gibi baskılardan kurtulmasına yol açabileceğini düşünmüyor musunuz? A.Buğra: Bazı durumlarda bu düşünülebilir tabii. Ama bir bağımsız çalışma olgusuyla karşı karşıya olmadığımızı da açıkça görmemek lazım. Onun çalışmasını örgütleyen, onun üzerinden para kazanan grup da bu aile, hemşeri gibi eskiden baskıyı oluşturan çevre neyse onları da içeren bir grup. Yani o eski baskı ilişkileri ortadan kalkmıyor ama böyle bir ortamda yeni bir kullanım kazanıyorlar. A.Haligua: Sadece ekonomiye katılım olmuş oluyor yani. A.Buğra: Bazı durumlarda çok farklı şeyler olabiliyor. Mesela Filipinler gibi bir ülkede göçün % 70 i kadın... Ö.Madra: Bu müthiş bir şey tabi. A.Buğra: Bunların büyük bir kısmı hizmetçi olarak çalışıyor. Ö.Madra: Yani büyük bir hizmetçilik sektörü halini almış oluyor. Filipinler deyince akla hizmetçiler gelmeye başlıyor. A.Buğra: Evet, sanayi sonrası toplumundayız, hizmet sektörü çok önemli. Ama hizmet sektörü deyince akla gelen o güzel hizmetler turizmci, tasarımcı vs. değil, hizmetçiler! Hizmetçilerin sayısı müthiş artmış durumda. 19. yüzyılın sonunda da bu böyleydi fakat

3 Filipinlilerin durumuna dönersek, bunların büyük bir kısmı hizmet sektöründe çalışıyor, fuhuş sektöründe çalışanlar hiç az değil, ama büyük bir kısmı da mesela hemşire olarak çalışıyor. Ö.Madra: Evet, Çağlar Keyder de bahsetmişti ondan, müthiş bir rakam vermişti ayrıca değil mi Filipinler den yine? A.Buğra: Bu kadınlar gelip hemşire olmasa İngiltere nin ve Amerika nın sağlık sektörü çökebilir. Filipinler den gelip, İngiltere de ya da Amerika da hemşire olarak çalışma durumlarında bir özgürleşme potansiyelinden bahsedilebilir. Hiç olmazsa bir sonraki nesile başka bir özgürleşme imkanı aktarabilecek demektir. Bu kadın hareketlerinde sözünü ettiğimiz temel sektörlerin bir tanesi hizmetçilik. Bu işle para biriktirip başka bir işe geçmek bazıları için söz konusu olabiliyor ama her zamanki gibi tipik durum bu değil gibi görünüyor. Ö.Madra: Müthiş de bir para akımı oluyor değil mi? Orada da şaşırtıcı rakamlara rastlanıyor, 80 milyar dolar gibi bir rakam var 2002 ile ilgili değil mi? A.Buğra: Evet, ülkelerine gönderdikleri döviz. Ve 1990 da 30 milyar, 2002 de 80 milyar doların üstünde deniliyor. Yani on yılda müthiş bir artış. A.Haligua: Üç katına yakın. Ö.Madra: İki buçuk katından.. A.Buğra: Bu ülke ekonomisine de katkıda bulunuyor. Saskia Sassen in bu konuda bir makalesi var, bu hareketleri hayatta kalmanın kadınlaşması olarak nitelendiriyor ve küresel ekonominin içinde bu kadın göçü olgusunun nerede durduğunu inceliyor. Göçmen işçi sayısındaki ve göçmen işçilerin gönderdikleri döviz miktarındaki artışın küreselleşmeyle ve küreselleşmenin niteliğiyle çok yakından ilgili olduğunu söylüyor. Küreselleşmenin birçok ülkede yol açtığı işsizlik mesela. Eski sosyalist ülkelerin bazılarında 1990 larda % 70 lere çıkan işsizlik oranlarından bahsediliyor. Yani iş diye bir şey yok demek bu, erkekler çalışmıyor. Ö.Madra: Hiç bir şekilde çalışmıyor, evet. A.Buğra: Çalışmıyorlar çünkü çalışacakları iş yok, para kazanma olanağı yok. Bu kadınların göçü hem o işsizliğe bir tepki olarak ortaya çıkıyor, hem de yapılacak hiçbir şeyin olmadığı bir yerde bazılarına kâr olanağı sağlıyor. Bu arada küreselleşmenin yol açtığı ekonomik krizlerden etkilenmiş, borç yükü altında ezilen ülkeler için de bu gelir çok önemli oluyor. Devletlerin kendilerinin bu tür işçi göçlerini örgütlediklerini görüyoruz. Yani bu örgütsüz, kendi kendine alınmış bir kararla yollara düşmek değil. Bir taraftan insan ticaretinden para kazanan çeteler, ki bunların içinde akrabalar, hemşeriler çok önemli bir rol oynuyor, bir taraftan da devletin bunu kurumsal olarak teşviki, küreselleşmenin gerçekten asli bir parçası olarak ortaya çıkıyor. Ö.Madra: Devletlerin de bu durumda tabii engelleyici tedbir almaları pek mümkün olamıyor. Yani çünkü bu şekilde göçmen gönderen devletler, gelen paralardan dolayı, ekonomiye katkılarından dolayı memnunlar; öbürleri de yatak yapacak, en kötü işleri yapacak insan bulmanın rahatlığı içinde fazla kısıtlamıyorlar herhalde. Ben şeyi hatırlıyorum mesela, ABD de İç İşleri Bakanının bir skandalı ortaya çıkmıştı; kendi evinde illegal olarak Filipinli hizmetçi çalıştırıyordu.

4 A.Haligua: Beş, altı ay önce. Ö.Madra: Evet. A.Haligua: Peki, bir şey soracağım ben de; çalıştırılan bu kadınlar peki tamamıyla saflığından, kandırılmışlığından; yani bir çetenin ağına düşme durumu mu var? Yoksa bence bir çoğu için de durumu görüp bilerek de kabullenme olamaz mı? A.Buğra: Bu durumu bir kısmı biliyor aslında. Türkiye ye fuhuş sektöründe çalışmak için gelen kadınların bir kısmı nereye geldiklerini, ne yaptıklarını çok iyi biliyorlar. Bu arada bir parantez açayım; Sema Erder ile Selmin Kaşka nın Türkiye deki bu kadın göçüyle ilgili olarak 2003 tarihli çok güzel bir çalışması var,. Düzensiz Göç ve Kadın Ticareti: Türkiye Örneği Uluslararası Göç Örgütü ne hazırlanmış, bu konuştuğumuz konular bağlamında çok yararlı ve çok ilgili bir rapor, biraz ondan da bahsedeyim. Ö.Madra: Evet, onlarla da belki bu konuyu ayrıca konuşmamızda çok fayda var. A.Buğra: Çok çok iyi olur, gerçekten çok enteresan bir çalışma. Bu kadınların bir kısmı nereye çalışacağını biliyorlar; hizmet için gidenler de hizmetçi olarak çalışacaklarını biliyorlar. Fakat iki şeyi hiç unutmamak lazım, bir, göç durumunda yani çalışmak için yer değiştirilen durumda hiçbir zaman tam bilgiye sahip olunamaz. Özgür bir iş akdinden söz ettiğimiz zaman bunun içine tam bilgi de girer, benden ne bekleneceğini bilirim, bana bunun karşılığında ne verileceğini bilirim, ona göre kararımı veririm. Uzak bir yere çalışmaya giderken bu bilginin tam olması imkansız, kişi daha önce orada çalışmış tanıdıklarından, duyduklarından kendisine ne söylenirse onu biliyor, dolayısıyla bilginin tam olması imkansız. Ö.Madra: Evet tabi müthiş aldatmacalara da son derece açık bir şey yani. Hiç bir fikri olmadan da pek çok sayıda insan birdenbire bambaşka bir alana itilmiş olduğunu görebiliyor. A.Buğra: Mesela İngiliz İşçi Sendikalarının çalışmasında, yine Uzak Asya lı bir kızın durumundan bahsediyordu, teyzesi kızı İngiltere ye çağırıyor. Ben sana çalışma izni çıkaracağım, iş bulacağım diyor. Kız geliyor, çalışma izni yok. Kendisinin birdenbire kaçak statüsünde olduğunu, çalışma izni alamayacağını görüyor ve teyzesinin bulduğu işlerde teyzesinin kimliğiyle çalışıyor. Bütün para teyzenin hesabına yatıyor ve kız tamamıyla bir akraba kölesi haline gelmiş oluyor. Böyle durumlar da var. Ö.Madra: Burada da akrabanın akrabaya akrep etmez ettiğini atasözünü hatırlıyoruz. A.Buğra: O atasözünü bugünlerde hiç unutmamak lazım. Çünkü biz hep bu kişisel ilişkileri, etnik bağları, akrabalıkları dayanışma kavramı bağlamında sevimli yüzleriyle düşünüyoruz. O kişisel ilişkilerin, o dayanışma denilen şeyin gerisinde neler olabileceğini kesinlikle hiç unutmamak lazım. Hizmet sektöründeki işler fuhuşta da, hizmetçilikte de bu çok açık- hiçbir zaman tam olarak tanımlanamıyor, çalışandan ne bekleneceği bilinmiyor. Bir eve gider, yatak yapar yemek pişirir, başka bir eve gider, sabaha kadar ayakta durup hizmet etmesi gerekir. Dolayısıyla nereye gittiğini bilerek gitmesi işin mahiyetine de müsait değil. Ö.Madra: Evet biraz kafa karışıklığı.. Bugünkü temamıza uygun bir ortam yani.

5 A.Buğra: Evet. Dolayısıyla bu hakikaten özgür çalışmaktan bahsedilemeyecek ve çalışmanın her zaman özgürleştirici olamayacağıyla da ilgili bir durum. Küreselleşme denince akla gelmesi gereken durumlardan da biri. Ö.Madra: Evet, bu küreselleşmenin ortaya koyduğu en acımasız durumlardan biri olarak da ortaya çıkıyor. Şimdi kanunda da benim aklıma da acayip bir paralellik, analoji geldi şimdi. Bir takım kapkaççılık değil de daha önceden tanımlanmış dolandırıcılık türleri vardı; tırnakçılık, vesaire. A.Buğra: O ne? Hiç bilmiyorum. Ö.Madra: Boğaz köprüsünü satmak mesela. Şimdi orada suçu indirimli olarak yapılıyor, çünkü sen de bir teklife uyarak bir gayri-nizami yani kanuni olmayan bir işe ortak olmuş oluyorsun. Burada da kısmen tabi suç ortağı olma şeklinde, yarı kandırma yarı da.. A.Haligua: Ama kandırılmış olana ya da yarı kandırılmış olana sistem de bunu biraz dayatmıyor mu,? Ö.Madra: Evet, çok çarpık bir durumdan bahsediyoruz. Yani hayat kazanma mücadelesi, özellikle kadınların durumunda senin de notunda yazdığın gibi tamamen özgürlük alanının dışına kaymış durumda ilişkiler olarak, acıklı bir durum yani. A.Buğra: Piyasa ekonomisinin kitabî özelliklerine hiç uymayan şeyler bunlar. Ö.Madra: Adam Smith de de yok baktım ben.. Peki, çok teşekkür ederiz Ayşe. A.Buğra: İyi günler.