Transfer Fiyatlandırması Uygulamalarında Dış Emsallerin Veri Tabanları Vasıtasıyla Tespiti

Transkript

1 Transfer Fiyatlandırması Uygulamalarında Dış Emsallerin Veri Tabanları Vasıtasıyla Tespiti S. Serdar Sumay SMMM Kıdemli Vergi Müdürü 1. GİRİŞ 2006 yılının Haziran ayında Resmi Gazete de yayımlanarak yürürlüğe giren 5520 Sayılı Kanunla Kurumlar Vergisi ile ilgili kapsamlı değişiklikler yapılmıştır. Bu değişikliklerin belki de en önemlisi transfer fiyatlandırması yoluyla örtülü kazanç dağıtımı uygulaması alanındadır yılının başından itibaren yürürlükte olan transfer fiyatlandırmasına yönelik düzenlemeler, uygulamaya ilişkin birçok soru işaretini de beraberinde getirmiştir. Vergi İdaresinin konuya dair yayımlamış olduğu Tebliğler 1, mükelleflerin zihninde beliren kimi soruları cevaplamış olmakla birlikte, bazı hususlar halen belirsizliğini korumaktadır. Belirsizliğini korumakta olan konuların bir tanesi de dış emsallerin tespitine yöneliktir. Çalışmamız, ülkemizdeki transfer fiyatlandırması uygulamaları kapsamında özellikle dış emsal tespitinde yaşanan zorluklara dikkat çekmeyi ve konuya uluslararası uygulamalar dikkate alınarak bir açılım kazandırmayı hedeflemektedir. Bu kapsamda yazımızda öncelikle emsallere uygunluk ilkesi ve karşılaştırılabilirlik analizi üzerinde durulmuş, sonrasında ise transfer fiyatlandırmasına yönelik düzenlemelerin uygulandığı çeşitli ülkelerde dokümantasyon çalışmalarında dış emsallerin tespitine yönelik olarak kullanılan çeşitli veritabanları hakkında bilgiler verilmiştir. Son olarak ise pratik uygulamaya ilişkin bir örnek ortaya konulmuştur. 2. EMSALLERE UYGUNLUK İLKESİ Transfer fiyatlandırması düzenlemelerinin temeli, ilişkili kişilerin birbirleriyle olan ticari işlemlerinde uyguladıkları fiyatların emsallere uygunluk ilkesine göre tespit edilmesidir. Kurumlar Vergisi Kanunu nda emsallere uygunluk ilkesi, ilişkili kişilerle yapılan mal veya hizmet alım ya da satımında uygulanan fiyat veya bedelin aralarında böyle bir ilişkinin bulunmaması durumunda oluşacak fiyat veya bedele uygun olması şeklinde tanımlanmıştır. Yayımlanan Tebliğler ile açıklamalar genişletilmiş ve emsallere uygunluk ilkesi, ilişkili kişiler arasındaki mal veya hizmet alım ya da satımında uygulanan fiyat veya bedelin, söz konusu mal veya hizmet alım ya da satımı için aralarında ilişki bulunmayan kişiler arasında belirlenen fiyat veya bedele karşılaştırılabilir koşullar altında eşit olması biçiminde açıklanmıştır. Biraz basitleştirmek gerekirse, emsallere uygun fiyatı, işlemin gerçekleştiği andaki koşullar altında oluşan piyasa ya da pazar fiyatı olarak tanımlamak yanlış olmayacaktır. Emsallere uygunluğun değerlendirilmesi ya da bir işlemin fiyatının emsallere uygun olup olmadığının test edilmesi genellikle ilişkili kişiler ile yapılan işlemlerin fiyatlarının ve koşullarının, bağımsız kişiler arasında gerçekleşen işlemler ile karşılaştırılması esasına dayanmaktadır. Karşılaştırılabilirlik analizi, emsallere uygunluğun tespitinin temelini teşkil ettiğinden, gerek Vergi İdaresi tarafından yayımlanan Tebliğlerde, gerekse OECD Transfer Fiyatlandırması Rehberleri nde detaylı bir şekilde açıklanmaktadır. Kuzey Yeminli Mali Müşavirlik A.Ş tarih ve sayılı Resmi Gazete de yayımlanan 1 Seri No lu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliği ile tarih ve sayılı Resmi Gazete de 2 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliği 1

2 3. KARŞILAŞTIRILABİLİRLİK ANALİZİ Karşılaştırılabilirlik analizi, genel olarak ilişkili kişiler arasındaki mal veya hizmet alım ya da satım işlemlerindeki koşullarla, aralarında ilişki bulunmayan kişiler arasında gerçekleştirilen benzer nitelikteki işlemlerin koşullarının karşılaştırılmasına dayanmaktadır. Bu karşılaştırmalar neticesinde güvenilir sonuçlar elde edilmesi; karşılaştırılan durumlar arasında farklılıklar varsa, bu farklılıkların işlemi somut bir biçimde etkilememesi veya söz konusu farklılıkların etkisini ortadan kaldırmak için uygun düzeltmeler yapılmasına bağlıdır. Yapılacak karşılaştırılabilirlik analizinde; karşılaştırılmakta olan mal veya hizmetlerin nitelikleri, ilişkili ve ilişkisiz kişilerin yerine getirdikleri işlevler ve üstlendikleri riskler, işlemlerin gerçekleştiği pazarın yapısı (pazar hacmi, pazarın konumu gibi) ve pazardaki ekonomik koşullar ile kurumların iş stratejileri dikkate alınacaktır. Bu çerçevede, kontrol altındaki işlemler ile kontrol dışı işlemler karşılaştırılırken aşağıda açıklanan unsurların göz önüne alınması gerekmektedir. Mal veya hizmetlerin nitelikleri Mal veya hizmetlerin niteliğindeki farklılıkların, söz konusu mal ya da hizmetlerin değerinde belli bir farklılığa neden olacağı açıktır. Bu nedenle, kontrol altındaki işlem ile kontrol dışı işlemlerin karşılaştırılabilirliğinin tespitinde, bu tür farklılıkların göz önünde bulundurulması gerekmektedir. Mal ve hizmetlerin alım ya da satımında, garanti süresi ve kapsamı, malın kullanımından sağlanan faydalar, malların fiziksel özellikleri, kalite ve güvenilirliği, arz miktarı ve bulunabilirliği gibi özellikler; hizmetlerde hizmetin yapısı ve büyüklüğü gibi özellikler; gayri maddi varlıklarda ise gayrimaddi varlığın nevi (patent, marka, know-how gibi) gibi özellikler önem taşımaktadır. Ekonomik koşullar İlişkili kişiler arasında gerçekleşen işlemler, kontrol dışı işlemler ile karşılaştırılırken içinde bulunulan piyasa koşulları da fiyatlandırma üzerinde etkili olabilmektedir. Bu sebeple, karşılaştırma yapılırken pazar koşullarının aynı olması ya da fiyat üzerinde etkisi bulunan farklılıkların düzeltimlerle giderilebilir olması gerekmektedir. Karşılaştırma konusu olabilecek ekonomik koşullar arasında coğrafi konum, pazar hacmi, pazardaki rekabetin boyutu, alıcı ve satıcının pozisyonları, mal ve hizmetlerin benzerlerinin bulunabilirliği, bölgeler itibarıyla mal veya hizmet arz ya da talep düzeyi, pazarda devlet tarafından yapılan düzenlemeler, arazi, nakliye, işçilik ve sermaye unsurlarını da içeren ürün maliyetleri, ulaşım masrafları, perakendeci ya da toptancı olma koşulları, işlem tarihi, zamanı ve benzerleri sayılabilir. İşlev analizi İşlev analizi, ilişkili kişiler arasında yapılan işlemlerde tarafların üstlendikleri işlevler, katlandıkları riskler ve sahip oldukları varlıkların irdelenmesi suretiyle, işlemlerin karşılaştırılabilir olup olmadıklarının ve işleme taraf olan kişilerin oluşturdukları katma değerlerin tespit edilmesine yönelik bir araçtır. Bu bağlamda işlev analizi, kontrol edilen işlemlerde uygulanan fiyatların, bağımsız kişiler arasında uygulanmakta olan fiyatlarla karşılaştırılmasında şartların ne ölçüde uyum içerisinde olduğu hakkında bilgi vermektedir. Taraflardan birinin gerçekleştirdiği işlevler, üstlendiği riskler ve sahip olduğu varlıklar ne kadar fazla olursa, söz konusu işleme ilişkin olarak yarattığı katma değer de o kadar fazla olacağından, söz konusu tarafın toplam kârdan yarattığı katma değer ile orantılı olarak pay alması beklenecektir. İlişkili kişilerin elde edecekleri kârların, gerçekleştirilen işlevler, üstlenilen riskler ve sahip olunan varlıklar ile orantılı olması öngörülmektedir. 2

3 Bu çerçevede, ilgili tarafların gerçekleştirdiği temel işlevlerin tanımlanması gerekmektedir. Kontrol altındaki ve kontrol dışı işlemleri gerçekleştiren kişilerin karşılaştırılmasında, ilişkisiz kişilerin üstlendiği işlevlerde belli maddi farklılıklar varsa, düzeltim yapılması zorunlu olacaktır. İş stratejileri İş stratejilerinin kontrol altındaki ve kontrol dışı işlemlerin karşılaştırılabilirliğini belirlerken göz önüne alınması gerekmektedir. Örneğin; pazara girmeye veya pazar payını artırmaya çalışan şirket ile mevcut pazar payını korumaya çalışan şirketin izleyeceği stratejiler farklı olabilir. Dolayısıyla karşılaştırmada bu hususun da dikkate alınması gerekecektir. İş stratejileri, karşılaştırma yapılırken dikkate alınması gereken önemli hususlardan biri olup, bu stratejiler arasında pazar payının arttırılması ve/veya korunması, yeni ürün geliştirilmesi, riskten kaçınma, portföyün çeşitlendirmesi ve işin gündelik akışına ilişkin diğer faktörler sayılabilir. 4. EMSAL TESPİTİNDE YAŞANAN ZORLUKLAR Yukarıda yer verilen açıklamalar dikkate alındığında işletmelerin, kontrol altındaki işlemleri için en doğru emsal hiç şüphesiz ki, yine aynı işletmenin benzer şartlarla üçüncü kişilerle gerçekleştirdiği işlemler, başka bir ifade ile iç emsaller olacaktır. Zira her iki işlemde de gerek işleme konu olan ürünler gerekse işlem koşulları çoğu zaman aynıdır ya da oldukça benzerdir. Farklılıkların olduğu durumlarda ise yukarıda detayına yer verilen karşılaştırılabilirlik analizini gerçekleştirmek nispeten daha kolaydır. Nitekim Vergi İdaresi de yapmış olduğu düzenlemelerde emsallere uygun fiyat veya bedele ulaşmak için öncelikle iç emsal kullanılmasını, bu şekilde kullanılacak fiyat veya bedelin bulunmaması ya da güvenilir olmaması halinde dış emsallerin karşılaştırmada esas alınacağını belirtmiştir. Ancak Türkiye de faaliyet gösteren uluslararası şirketler incelendiğinde, genelde, üretici şirketlerin, çoğu zaman üretim sürecine dahil ettikleri hammaddeleri, yarı mamulleri veya gayrimaddi hakları yurtdışında bulunan ilişkili kişilerinden ithal ettikleri görülmektedir. Aynı şekilde distribütör olarak faaliyet gösteren firmalar, satışa konu ettikleri ticari malların çok büyük bir bölümünü veya tamamını yurtdışındaki ilişkili kişilerden temin etmektedirler. Bu sebeple uygulamada çoğunlukla şirketler fiyatlandırmalarına yönelik güvenilir bir iç emsal tespit edememekte ve bulabildikleri dış emsaller yoluyla karşılaştırma yapmaya mecbur kalmaktadırlar. Ancak bu noktada dış emsallere ulaşılması önemli bir sorun olarak ortaya çıkmaktadır. Tebliğ de yer verilen çeşitli örneklerde ve transfer fiyatlandırması yöntemlerine ilişkin açıklamalarda Vergi İdaresinin işlem bazında bir yaklaşımı benimsediği görülmektedir. Ancak iç emsallerin mevcut olmadığı durumlarda gerçekleştirilen işlem bazında fiyatların emsaline uygunluğunu test etmek, işleme konu olan mal ya da hizmetin bir borsa fiyatının bulunmadığı hallerde neredeyse imkansızdır. Örneğin otomotiv sektöründe distribütör olarak faaliyet gösteren bir firmanın grup şirketinden ithal ettiği yedek parçaların birim fiyatlarına emsal olabilecek dış emsallerin bulunması mümkün değildir. Bu bilgiler ticari sırdır ve kamuyla ya da rakiplerle paylaşılmamaktadır. Öte yandan marka değeri ya da benzer gayri maddi varlıkların kullanımı bu gibi ürünleri emsalsiz kılabilmektedir. Ayrıca her işlemde fiyatlamayı doğrudan etkileyen ancak etkisi tam olarak ölçülemeyen birçok etken (ekonomik koşullar, sektörün durumu, işlemlerdeki ödeme vadeleri vs.) bulunmaktadır. Bu sebeple, uluslararası transfer fiyatlandırması dokümantasyon çalışmalarında çoğunlukla, dış emsaller vasıtasıyla bir analiz yapılması gerektiğinde, incelenen firmaya emsal teşkil edebilecek özelliklerdeki firmaların mali tabloları incelenmekte ve bu firmaların karlılıkları incelenen firmanın karlılığı ile mukayese edilmektedir. Nitekim işleme dayalı net kar marjı yöntemi de bu prensibi esas almakta ve mükellefin kontrol altında bir işlemden elde ettiği net faaliyet kar marjının incelenmesine dayanmaktadır. Bu yöntemde de karşılaştırılabilirlik analizi yapılacaktır, ancak işlevlerde farklılık olsa dahi, net faaliyet kar marjı, bu farklılıktan brüt kar marjını esas alan yöntemlere göre daha az etkilenecektir. Bir örnek vermek gerekirse işleme dayalı net kar marjı yöntemi Türkiye de otomotiv distribütörü olarak faaliyet gösteren ve sadece ilişkili kişilerden temin ettiği ticari malları ilişkisiz 3

4 kişilere satan bir firmanın gerçekleştirdiği işlemlerde elde ettiği net kar marjının otomotiv distribütörlüğü faaliyeti ile iştigal eden bağımsız emsal şirketlerin karlılığı ile mukayese edilmesine dayanmaktadır. Bu durumda işletmelere emsal teşkil edebilecek bağımsız firmaların mali tablolarına ulaşmak gerekmektedir. Türkiye de kamuya açık mali tablolar İMKB de işlem gören şirketler ile sınırıdır. Bu da emsal olarak kullanılabilecek örnekleme alanını oldukça daraltmaktadır. Ancak bu husus, şirketlere ilişkin çok çeşitli bilgileri içeren uluslararası veri tabanlarının kullanılması ile aşılabilecektir. 5. DIŞ EMSAL TESPITINDE KULLANILAN ULUSLARARASI VERİ TABANLARI Uluslararası veri tabanları belirli bir coğrafyada mukim milyonlarca firmaya ait güncel mali ve istatistiki verileri bünyelerinde barındırmakta ve OECD Transfer Fiyatlandırması Rehberlerini referans alan ülkelerde hazırlanan transfer fiyatlandırması dokümantasyon çalışmalarına destek vermek amacıyla yoğun olarak kullanılmaktadır 2. Çoğunlukla, incelenen firmaya emsal teşkil edebilecek özelliklerde bağımsız firmalar, özel sektör tarafından oluşturulan bu veri tabanlarından tespit edilmekte, tespit edilen firmaların mali tabloları analiz edilmekte ve bu mali tablolar vasıtasıyla ulaşılan finansal oranlar (Örn: net faaliyet kar marjı), incelenen firmanın gerçekleştirmiş olduğu işlemler neticesinde elde ettiği finansal oranlar ile mukayese edilmektedir. Birçok Avrupa ülkesindeki vergi idaresi transfer fiyatlandırması incelemelerinde ulusal veritabanları başta olmak üzere çeşitli veritabanlarını kullanmakta ve bu ülkelerdeki mükellefler de hazırladıkları dokümantasyon raporlarında söz konusu veritabanlarından istifade etmektedir. Ayrıca A.B.D ve Avrupa ülkelerinde Vergi İdareleri ile mükellefler arasında yapılan peşin fiyatlandırma anlaşmalarında da bu tür veritabanlarından yardım alınabilmektedir. Söz konusu veritabanlarında ilişkili kişiler ile gerçekleştirilen işlemlerde kullanılan birim fiyatlara ya da işlem fiyatlarına ilişkin herhangi bir emsal bilgisi bulunmamaktadır. Başka bir ifade ile bu veritabanlarında ilişkili kişiler arasında ticarete konu olan mal veya hizmetin fiyatını kıyaslayabilecek örnek birim fiyatlar mevcut değildir. Veri tabanları ile yapılabilecek olan çalışma incelenen şirketin elde ettiği karlılığın ya da sahip olduğu bir finansal oran ya da büyüklüğün, incelenen şirkete emsal olabilecek nitelikteki firmaların mali oranları ya da büyüklükleri ile kıyaslanmasından ibarettir. Bu noktada yaşanabilecek bir tereddüt uluslararası uygulamalarda kabul görmüş veri tabanlarında Türkiye de faaliyet gösteren şirketlere ait bilgilerin yer almaması olacaktır. Ancak bu durum sadece Türkiye ye özgü bir konu değildir. Çoğu ülkede, emsal araştırmaları sırasında, ülke spesifik veri tabanları ile Pan-Avrupa veritabanlarının hangisinin kullanılacağına dair yoğun bir tartışma yaşanmaktadır 3. Vergi İdaresi nin, benzer piyasa koşulları ve denetleyebilme olanakları sebebi ile öncelikle Türkiye de bulunan emsallerin kullanılmasını tercih edeceği açıktır. Ancak, ülkemizde hem halka açık şirket sayısı oldukça sınırlıdır hem de halka açık şirketler tarafından açıklanan bilgiler yetersizdir. Bu sebeple yabancı ülkelerdeki emsallere başvurmak kaçınılmaz bir hale gelmektedir. En azından Türkiye de faaliyet gösteren şirketlerin verilerinin kamuyla paylaşılacağı bir veri tabanı oluşturulana kadar, dış emsal tespitinde yaşanan zorluklara çözüm olabilmek amacıyla Türkiye ye benzer ekonomik verilere sahip ülkelerde faaliyet gösteren şirketlere ait verilerin Türkiye de faaliyet gösteren şirketlere emsal teşkil edebileceği kabul edilmelidir. Uluslararası uygulamalarda yaygın olarak kullanılan başlıca veritabanlarına aşağıda yer verilmiştir: 2 Mükellefler ve vergi idareleri, grup içi işlemlerin emsallere uygunluğunu kanıtlamak amacıyla hâlihazırda şirket ya da grup içinde mevcut bilgilerden (karşılaştırılabilir fiyatlar), veritabanları bazında yapılan dış emsal araştırmalarına kadar çeşitli kaynakları kullanabilirler. (EU Joint Transfer Pricing Forum, Draft Revised Secretariat Discussion Paper on Documentation Requirements, ) 3 EU Joint Transfer Pricing Forum, Pan-European Versus Country-Specific Searches and Pan-European Versus Country Specific Databases: Not a Clear-Cut Issue, , Contribution by Prof. Dirk Van Stappen. 4

5 Amadeus Amadeus (Analyze Major Databases from European Sources), 45 ten fazla Avrupa ülkesinde mukim 11 milyondan fazla firmaya ait güncel verileri bünyesinde barındırmakta olup transfer fiyatlandırması çalışmalarında en yaygın olarak kullanılan veri tabanıdır. Amadeus veritabanında yer alan firmaları belirli kıstaslara göre sınıflandırarak dış emsal araması yapılan şirketle en fazla benzerliklere sahip firmalara ulaşmak mümkündür. Bu şekilde yapılacak olan bir çalışmada veri tabanında yer alan firmaları büyüklük, ortaklık yapısı, halka açık olup olmama durumu, faaliyet konusu ve faaliyet gösterilen sektör, personel sayısı gibi birçok kıstasa göre tasnif etmek ve karşılaştırılabilirlik analizini gerçekleştirmek mümkündür. Bankscope Dünya çapında in üzerindeki bankaya ait 16 yıllık finansal verileri (ülkelere özel raporlanmış ve standartlaştırılmış), derecelendirmeleri ve derecelendirme raporlarını, yönetim kurulu üyelerini ve çalışanlarını, ülke risklerini ve ülke finans raporlarını içeren bir veritabanıdır. Bankscope un içerdiği veriler Fitch Solutions, Economist Intelligence, Financial Times, Thomson Reuters, Dow Jones, Capital Intelligence, Moody s, Standart&Poor s, Fininfo gibi kaynaklardan temin edilmektedir. Isis Dünya çapında sigorta şirketi için finansal tablolar, derecelendirmeler ve finansal oranları içeren bir veritabanı olup verilerini Fitch Solutions, Hoppenstedt, NAIC, Fininfo ve Moody s gibi kaynaklar oluşturmaktadır. Orbis Orbis 60 milyondan fazla şirket hakkında bilgiler içeren global bir veritabanıdır. Orbis kullanıcılarına şirketler hakkında çok çeşitli kaynaklardan toplanmış rafine bilgiler sunmaktadır. Veritabanında şirketlerin finansal tablolarının yanı sıra, borsa haberleri, hisse bilgileri, şirketler hakkında hazırlanmış değerlendirme raporları da bulunmaktadır. Orbis kullanıcılarına 100 ün üzerinde arama kriteri ile araştırma imkanı sunmaktadır. Oriana Oriana, Ortadoğu ve Asya Pasifik bölgelerinde bulunan 6 milyonun üzerinde şirket hakkında finansal tablolar, faaliyet konuları, pazar payları gibi çeşitli bilgileri içermektedir. Oriana veritabanında çeşitli kriterler kullanılarak belirlenen şirketlerin finansal oranları çeşitli istatistiki modeller kullanılarak görüntülenebilmektedir. Oriana veritabanı her hafta güncellenmektedir. Osiris Osiris, Dünya çapında finansal kurumlar ve çeşitli borsalara kote olmuş şirketler hakkında bilgiler içeren bir veritabanıdır. Veritabanında 190 ülkeden toplam den fazla şirket hakkında finansal veriler ve bilgiler mevcuttur. Compustat Standart & Poors Compustat 1962 yılından bu yana tüm dünya üzerinde faaliyet gösteren şirketlerin mali, istatistiki ve pazar bilgilerini sunan bir veri tabanıdır. Standard & Poor's Compustat tüm dünyada fon yöneticileri ve ve analistler tarafından kullanılmaktadır in üzerinde şirket hakkında, piyasa 5

6 ve sektor bilgisi sağlayan Compustat, finansal modelleme, şirket ve sektor analizi konularında da bilgi sağlamaktadır. Worldscope Disclosure Database Worldscope Disclosure Database, hisseleri ABD borsalarında işlem gören şirketler hakkında bilgi sağlayan bir veritabanıdır. Haftalık olarak güncellenen veri tabanında şirketlere ait finansal veriler, finansal tablolar, US Securities and Exchange Commission (SEC) raporları, faaliyet raporları, şirket profilleri, şirketlerin kamuya yayınladığı diğer raporlar ve fiyatlandırma ve kar dağıtım verilerini barındıran Disclosure veritabanında ün üzerinde şirket hakkında bilgi bulunmaktadır. EdgarStat EdgarStat, transfer fiyatlandırması analizi için gerekli şirket mali bilgilerini ve istatistik fonksiyonlarını sağlayan bir veritabanı olup bünyesinde ABD borsasında işlem gören şirketlerin büyük çoğunluğuna ait mali tablolar ve finansal oranlar mevcuttur. Sözkonusu veritabanından OECD Transfer Fiyatlandırması Rehberleri ile IRS düzenlemelerine uygun olarak hazırlanacak transfer fiyatlandırması raporlarında kullanılmak üzere emsal brüt ve faaliyet kar aralıkları ya da diğer kar göstergelerini belirlemek amacıyla karşılaştırılabilir emsal şirketler bulmak konusunda geniş ölçüde faydalanılmaktadır. Yukarıda yer verilen veritabanlarının yanı sıra sadece belirli ülkelerde faaliyet gösteren yerel firmaları içeren veritabanları da mevcuttur. Bunların birkaçına aşağıdaki tabloda yer verilmiştir 4. Veritabanı AIDA BEL-FIRST DAFNE DIANE FAME ODIN QIN REACH RUSLANA SABINA SABI SAFFRON AUSTREE AURELIA DASH ICARUS MARKUS İçerdiği Şirketlerin Mukim Olduğu Ülkeler İtalya Belçika, Lüksemburg Almanya Fransa İngiltere, İrlanda İskandinav ülkeleri, Baltık Bölgesi ve İzlanda Çin Hollanda Rusya, Ukrayna Avusturya İspanya, Portekiz Tayland Fransa Avusturya İngiltere ABD, Kanada Almanya, Avusturya, Lüksemburg Yukarıda yer verilen ulusal ve uluslararası veritabanları içerisinde, Avrupa bölgesinde transfer fiyatlandırması uygulamaları kapsamında gerçekleştirilen dokümantasyon çalışmalarında ve transfer fiyatlandırması uygulamalarında en yoğun olarak faydalanılan kaynak Amadeus veritabanıdır. Zira Amadeus veritabanı hem diğer veritabanlarına nazaran çok daha fazla şirket ile ilgili detaylı finansal bilgileri içermekte hem de kullanıcıların birçok farklı kritere göre arama yapabilmelerine imkan sağlamaktadır. Amadeus veritabanında yapılacak olan bir çalışmada karşılaştırabilirlik analizi kapsamında veri tabanında yer alan firmaları mali büyüklük, ortaklık yapısı, halka açık olup olmama durumu, faaliyet 4 Söz konusu veritabanları ile ilgili detaylı bilgilere adresinden ulaşılabilmektedir. 6

7 konusu ve faaliyet gösterilen sektör gibi birçok kıstasa göre tasnif etmek ve çıkan sonuçları çeşitli istatistiki yöntemleri kullanmak suretiyle analiz etmek mümkündür. 6. ÖRNEK DIŞ EMSAL TESPIT ÇALIŞMASI Yazımızın bu bölümünde bir örnek olay ortaya koyarak, Amadeus veritabanının transfer fiyatlandırması dokümantasyon çalışmalarında ne şekilde kullanıldığı hakkında pratik bilgiler vermeye çalışacağız. Türkiye ilaç pazarında üretim yapmaksızın, sadece distribütör olarak faaliyet gösteren ABC A.Ş, yurtdışında bulunan ilişkili kişi konumundaki çeşitli şirketlerden hazır halde ilaç satın almakta ve yurtiçinde satmaktadır. ABC Grubu dünya üzerinde çeşitli ülkerde benzer şekilde faaliyet gösteren bir çok distribütör şirketi için uygun transfer fiyatlandırması yöntemi olarak işleme dayalı net kar marjı yöntemini en uygun yöntem olarak tercih etmiştir. Bu doğrultuda ABC A.Ş. nin faaliyet karlılığının emsale uygun olduğunu ortaya koyabilmesi gerekmektedir. Ancak şirket sadece grup şirketlerinden ticari mal satın aldığından karlılığının emsale uygun olduğunu iç emsaller ile ortaya koyması mümkün değildir. Bu sebeple dış emsallerin araştırılması gereği doğacaktır. Dış emsallerin araştırılmasının amacı, ilaç sektöründe distribütör olarak benzer işlevlere sahip olan bağımsız emsal firmaların tespit edilmesi ve söz konusu firmalara ait faaliyet kar marjlarının bir emsal karlılık aralığı oluşturacak şekilde analiz edilmesidir. Böylelikle ABC A.Ş. nin faaliyet karlılığının bu aralık içerisinde yer alıp almadığı test edilebilecektir. Bu amaçla, a. Öncelikle Amadeus veritabanı araştırılacak ve emsal olma potansiyeli taşıyan firmalar tespit edilecektir. b. Tespit edilen bu firmalar, bu kez diğer bilgi kaynakları (internet siteleri, sektör analiz raporları, faaliyet raporları, bağımsız denetim raporları, şirket haberleri, vb.) yardımıyla ikinci bir değerlendirmeye ve elemeye tabi tutulacaktır. c. Karşılaştırılabilirlik analizine yönelik olarak yapılan tüm bu işlemler sonucu eleme kriterlerini geride bırakarak seçilen firmalara dair çeşitli yıllara ait kar marjlarının ortalaması kartil yöntemi 5 ile bir emsal aralığı oluşturacak şekilde tasnif edilecektir. a. Amadeus Veritabanı Araştırması Önceki bölümlerde belirttiğimiz üzere Amadeus veri tabanında bir çok kriter bazında bir arama / eleme gerçekleştirerek karşılaştırılabilirlik analizi yapmak mümkündür. Bu doğrultuda analizin belli başlı unsurlarına aşağıda yer verilmektedir. Bağımsızlık Kriteri Veritabanında firmaların ortaklık yapılarına ilişkin bilgiler mevcuttur. Bağımsızlık kriteri kapsamında bir arama yaparak belirli firmaları dışarıda bırakmaktaki amaç, ortaklık payından dolayı himayesi altında bulunduğu ilişkili kişi veya grup şirketleri ile pazar fiyatı dışında oluşan bir fiyat üzerinden işlem gerçekleştirme potansiyeli bulunan firma sayısını asgariye indirmektir. Bağımsız firmaların seçiminde kullanıcılara yardımcı olmak için, Amadeus veritabanında ortaklık payı açısından firmaların bağımsızlık derecelerini belirten göstergeler bulunmaktadır. A göstergesi, ortaklık yapısında %25 ya da daha fazla paya sahip bir veya birden çok ortak bulunmayan firmaları; B göstergesi ise ortaklık yapısında %50 ya da daha fazla paya sahip bir veya birden çok ortak bulunmayan firmaları belirtmektedir. 5 Herhangi bir veri setini, büyüklüğe göre sıralandırarak, seti eleman sayısı itibarı ile dört eşit bölene (kartil) ayırmak. İlk bölen altında toplam gözlem sayısının %25'i bulunur. İkinci bölen, toplam seti ikiye böler ve medyan olarak adlandırılır. Üçüncü bölen üzerinde ise toplam gözlemlerin %25'i yer alır. Böylelikle, medyan etrafında kümelenen ve örnekleme alanını daha doğru yansıtan %50 lik bölüm emsal kar marjı aralığının tespitinde dikkate alınabilecektir. 7

8 Faal Olup Olmama Kriteri Amadeus veri tabanının güncellendiği tarih itibarıyla faaliyetine son vermiş veya faaliyetine devam edip etmediği belirsiz olan firmalar bu kapsamda elemeye tabi tutulabilecektir. Böylelikle Active göstergesi tercih edilerek ABC A.Ş. ye emsal olabilecek ve faaliyetine devam eden bağımsız firmalar aranabilecektir. Konsolidasyon Kriteri 1 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliği hükümleri uyarınca kontrol altındaki ve kontrol dışı işlemlerde uygulanan muhasebe yöntemleri arasında farklılıklar varsa tutarlılığı sağlamak için kullanılan bilgilerde uygun düzeltimler yapılmalı ve aynı usul ve esasların kullanımında süreklilik bulunmalıdır. Bu doğrultuda emsal tespitine ilişkin olarak bulunan firmaların muhasebesel farklılıklarından kaynaklanabilecek sapmaları engellemek için konsolide mali tablolara sahip olan firmalar elemeye tabi tutulabilecek ve mali tabloları konsolide olmayan firmalar tercih edilebilecektir. Mali Bilgilerin Bulunabilirliği Kriteri Karşılaştırılabilirlik analizini gerçekleştirebilmek için emsal olarak tespit edilen bağımsız firmaların kar marjlarına ulaşabilmek esastır. Bununla birlikte doğru bir örnekleme alanı oluşturmak için sadece ilgili yıl karlılığından ziyade, son birkaç yılın karlığını esas almak gerekir. Böylelikle sadece bir yıla mahsus olan ekonomik gelişmelerin yanıltıcı etkileri ortadan kaldırılabilecektir. Nitekim OECD Transfer Fiyatlandırması Rehberleri nde emsal fiyat aralığının daha güvenilir bir şekilde tespit edilebilmesi için, emsal teşkil edebilecek şirketlerin son birkaç yıla ait finansal verilerinin incelenmesi önerilmektedir 6. Bu kapsamda son üç yılda kar marjının hesaplanabilmesi için gerekli olan finansal verilerine ulaşılamayan firmalar elemeye konu edilebilecektir. Bu sayede emsal olarak belirlenecek firmaların son üç yıla ilişkin verileri değerlendirilebilecektir. Sektör Kriteri Mal ve hizmetlerin niteliğindeki farklılıklar genellikle söz konusu mal ve hizmetlerin değerinde de belli bir farklılığa neden olmaktadır. Aynı şekilde kontrol altındaki ve kontrol dışı işlemleri gerçekleştiren kişilerin karşılaştırılmasında işlevlerdeki farklılıkların da düzeltilmesi gerekmektedir. Örnek vermek gerekirse ilaç distribütörü bir firma, beyaz eşya distribütörü bir firmaya emsal olamayacağı gibi, ilaç üretimi ile iştigal eden bir firma da ilaç distribütörüne emsal teşkil etmeyecektir. Amadeus veritabanı, sektör sınıflandırmasında NACE: Nomenclature Generale des Activites Economiques dans I Union Europeenne (General Name for Economic Activities in the European Union) kod sistemini kullanmaktadır. NACE kod sistemi sektör sınıflandırmasında Avrupa standartlarını içermektedir ve bu sistem 1970 yılında uygulamaya konulmuştur yılında yenilenen ve sabit bir sistematiğe oturtulan NACE faaliyet kodların ilk 4 basamağı tüm Avrupa ülkelerinde aynıdır. 1 Ocak 1993 tarihinden itibaren sektör sınıflandırılmasında NACE faaliyet kodlarının kullanılması tüm Avrupa Birliği ne üye ülkeler için zorunlu hale gelmiştir. Bu kapsamda Amadeus veri tabanında 5146 Wholesale of pharmaceutical goods (İlaç Toptan Satışı) başlığı altında sınıflandırılan firmaların seçilmesiyle ABC A.Ş. ile karşılaştırılabilir niteliklere sahip olan firmalara ulaşmak mümkün olacaktır. 6 Kontrol edilen işlemi belirleyen gerçekler ve durumlara tam olarak hakim olmak için genellikle inceleme konusu dönem ile birlikte önceki dönemlere ilişkin verilerin de incelenmesi yararlı olmaktadır. (1.49 Use of Multiple Year Data Transfer Pricing Guidelines for Multinational Enterprises and Tax Administrations / OECD) 8

9 Tanımı Kriteri Yukarıda belirtmiş olduğumuz üzere mal ve hizmetlerin niteliklerindeki ve işlevlerdeki farklılıkların düzeltilmesi karşılaştırılabilirlik analizinin temelini oluşturmaktadır. Bu noktada ABC A.Ş. ye emsal teşkil edebilecek bağımsız firmaların tespiti için daha detaylı bir analiz gerekebilecektir. Amadeus veritabanı firmalara ait faaliyet tanımlarını ve faaliyet konularını da içermektedir. Araştırmanın bu adımında, daha önce NACE faaliyet kodları ile yapılan eleme, faaliyet tanımları üzerinden yapılan ek bir eleme ile daraltılabilecektir. Böylece sektör kriterinde belirtilen NACE faaliyet kodlarında yer almasına rağmen, kodlarda yanlış konumlandırılabilme ihtimali olan firmaların elenmesi sağlanacaktır. tanımında aşağıda belirtilen kelimeleri ihtiva eden firmalar tercih edilebilecek, bunun dışında kalan firmalar elenebilecektir. -Pharma (ilaç) -Drug (ilaç) -Medical (tıbbi) Ayrıca işlevlerdeki farklılıkların minimize edilmesi maksadıyla faaliyet tanımında aşağıda belirtilen kelimeleri ihtiva eden firmalar elenebilecektir. -Manufacture (üretim) -Development (geliştirme) -Production (üretim) -Cosmetics (kozmetik) -Equipment (araç-gereç) Bu noktada amaçlanan salt ilaç distribütörlüğü faaliyetiyle iştigal eden firmaları tespit etmek ve üretim ya da ilaç geliştirme fonksiyonları bulunan ya da ilaç haricinde kozmetik ticareti ile iştigal eden firmaları elemektir. Böylelikle işlevleri açısından ABC A.Ş. ye en yakın firmalara ulaşmak mümkün olabilecektir. Coğrafi Bölge Kriteri 1 Seri Nolu Transfer Fiyatlandırması Yoluyla Örtülü Kazanç Dağıtımı Hakkında Genel Tebliği hükümlerince işlem konusu mal veya hizmet aynı olmasına karşın, pazardaki ekonomik koşullar farklıysa, emsallere uygun fiyat farklı olabilecektir. Amadeus veritabanı sadece Avrupa da yer alan firmalara ilişkin bilgileri ihtiva eden bir veritabanıdır. Bu anlamda Türkiye ye özgü yerel bir araştırma yapmak mümkün değildir. Ancak Avrupa Birliği ne üye ülkelere (27 adet) dahil olan şirketleri tespit etmek hem Türkiye nin mevcut ekonomik yapısını daha iyi yansıtacak, hem örnekleme alanını geniş tutarak daha doğru ve çok sayıda örneklere ulaşılmasını sağlayacak hem de ABC Grubunun uluslar arası yapısını daha doğru temsil edebilecektir. Ciro ya da Diğer Mali Büyüklükler Kriteri Doğru emsallere ulaşmak için satış hacmi, aktif büyüklüğü, personel sayısı ya da tespit edilen diğer mali oranlar dikkate alınarak ABC A.Ş. ye çok yakın özelliklere sahip firmalara ulaşmak mümkün olacaktır. Bu doğrultuda satış hacminin küçüklüğü nedeniyle emsal teşkil edemeyeceği düşünülen şirketler elenebilecek ya da belirli bir personel sayısından daha az çalışan istihdam eden firmalar kapsam dışı bırakabilecektir. 9

10 b. Manuel Araştırma Yukarıda detaylarına yer verilen ve Amadeus veritabanı vasıtasıyla yapılan araştırma sonucu ABC A.Ş. ye emsal olma potansiyeli taşıyan yüzlerce firma tespit edilebilecektir. Söz konusu firmaların karşılaştırlabilirlik analizi kapsamında ABC A.Ş. ye emsal teşkil edebileceğine kanaat getirmek için aşağıda yer verilen diğer bir takım elemelerin de mevcut diğer bilgi kaynakları kullanılarak manuel olarak yapılması ve aşağıdaki özelliklere sahip firmaların elenmesi gerekebilecektir. konusu münhasıran ilaç distribütörlüğü olmayan firmalar Satışını yaptığı ürünlerin niteliği ABC A.Ş. den farklı veya çok daha geniş kapsamlı olan firmalar Mali tabloları ABC A.Ş. ye mukayeseyle bariz farklılıklar (Örn: Yüksek miktarda makina teçhizat, yüksek miktarda gayrimaddi hak bulunduran, yarı mamül stoğu taşıyan vb...) gösteren firmalar Diğer bilgi kaynaklarının incelenmesi sonucu bariz şekilde işlev farklılığı tespit edilen firmalar Mali bilgileri tutarsız olan firmalar Bir takım diğer nedenlerle emsal teşkil etmeyeceğine kanaat getirilen firmalar c. Elde Edilen Verilerin Tasnifi Takip edilen tüm bu süreçler sonucunda Amadeus veri tabanında yer alan 11 milyona yakın firmanın oluşturduğu örnekleme alanından hareketle on ile yirmi şirket ile sınırlı bağımsız emsallere ulaşılabilecek ve ulaşılan bu şirketlerin son üç yıla ait mali bilgileri aşağıdaki gibi derlenebilecektir 7. Firma Adı Ülke Satışlar T - 2 T - 1 T (*) Karı Kar Marjı Satışlar Karı Kar Marjı Satışlar Karı Kar Marjı Üç Yıl Ortalama Karlılığı A... Yunanistan ,00 739,51 3,04% ,00 954,05 4,04% ,00 475,13 2,05% 3,04% B... Portekiz ,00 344,78 2,03% ,00 332,11 2,01% ,00 722,79 3,01% 2,35% C... Romanya ,00 657,81 2,65% ,00 295,84 1,05% ,00 644,97 2,01% 1,90% D... Slovenya ,00 476,47 1,14% ,00 482,75 1,04% ,00 8,77 0,02% 0,73% E... Yunanistan ,00 943,32 1,67% , ,35 2,01% ,00 727,58 1,04% 1,57% F... Polonya ,00 745,13 3,01% ,00 555,82 2,02% , ,17 4,08% 3,04% G... Yunanistan ,00 558,29 2,89% ,00 610,69 3,00% ,00 447,77 2,01% 2,63% H... İtalya ,00 636,64 2,26% ,00 946,52 3,14% ,00 0,28 0,00% 1,80% I... İspanya ,00 556,93 2,50% ,00 503,41 2,10% ,00 472,40 2,05% 2,22% J... Portekiz ,00 447,11 1,18% ,00 379,34 1,00% ,00 493,86 1,23% 1,14% K... Litvanya ,00 248,99 1,97% ,00 108,93 0,80% ,00 1,49 0,01% 0,93% L... Yunanistan ,00 669,23 1,64% ,00 701,73 1,78% ,00 727,91 1,92% 1,78% (*) Verilerine ulaşılabilen en yakın yılı ifade etmektedir. Emsal fiyat aralığı transfer fiyatlandırmasına yönelik düzenlemelerimizde aynı yöntemin farklı karşılaştırılabilir kontrol dışı işlem verilerine uygulanmasından veya aynı verilere farklı transfer fiyatlandırması yöntemlerinin uygulanmasından elde edilen değişik fiyatların oluşturduğu bir fiyat dizisi olarak tanımlanmıştır. Mükellef bu sonuç aralığı içerisinde aritmetik ortalama, mod, medyan veya başka bir ölçüden en makul olanını kullanmak suretiyle bir tutar belirleyebilecektir. Dolayısıyla mükellefin emsal fiyat aralığının içinde bulunması şartıyla belirleyeceği bu fiyat ya da bedel kabul edilecektir. Aynı şekilde OECD Transfer Fiyatlandırması Rehberlerinde de transfer fiyatlandırmasının kesin bir bilim olmamasından dolayı, en uygun yöntemin uygulanması sonucunda, göreceli olarak eşit ölçüde 7 Sayısal figürlere sadece örneğin açıklanabilmesi maksadıyla yer verilmiştir. Rakamlara her hangi bir araştırma ya da analiz sonucunda ulaşılmamıştır. Tabloda yer alan kar marjlarının her hangi bir işlemde elde edilmesi gereken emsale uygun karlılık olarak algılanmaması gerekir. 10

11 güvenilir değerlerin bir aralık ortaya çıkarabileceği ifade edilmiştir. Özellikle işleme dayalı net kar marjı yönteminin uygulandığı durumlarda emsal aralığının uygulanmasının daha doğru olduğu belirtilmiştir 8. Bu doğrultuda medyanın toplam örnekleme alanını en iyi bir biçimde temsil edebileceğinden hareketle kartil yöntemi ile medyan etrafında kümelenen %50 lik kısım hesaplanmış emsal faaliyet kar marjı aralığı aşağıda görüleceği üzere %1,17 ile %2,36 aralığı olarak tespit edilmiştir. Alt Kartil Medyan (Orta Nokta) Üst Kartil Kar Marjı İlaç Distribütörlüğü i T-2 T-1 T Ortalama Karlılık 1,66% 1,05% 0,79% 1,17% 2,15% 2,01% 1,97% 2,04% 2,71% 2,33% 2,05% 2,36% Tüm bu çalışmalar, kapsamında ABC A.Ş. nin ilgili dönem faaliyet kar marjının %1,17 - %2,36 aralığı içerisinde yer alması, şirketin ithalat fiyatlarını emsale uygun bir biçimde belirlediği biçiminde yorumlanabilecektir. 8. SONUÇ Transfer fiyatlandırması uygulaması, özellikle dokümantasyona yönelik birtakım sorunları beraberinde getirmiş, bunların bir kısmı yayımlanan Tebliğler ile netliğe kavuşturulmuş, bir kısmı ise halen belirsizliğini korumaktadır. Bu sorunlardan en önemlilerinden birisi emsale uygun fiyat ya da bedellerin tespiti konusunda yaşanmaktadır. İç emsallerin bulunduğu durumlarda bu zorluğun üstesinden gelinebilmektedir. Ancak Türkiye de faaliyet gösteren birçok firma özellikle yurtdışında bulunan ilişkili kişileri ile gerçekleştirdikleri işlemler için güvenilir iç emsaller tespit edememekte ve dış emsallere yönelmektedir. Bu ise fiyatların işlem bazında karşılaştırılmasını oldukça güçleştirmekte ve şirketleri elde ettikleri karlılıkları benzer faaliyetlerde bulunan bağımsız şirketlerin elde etmiş oldukları karlılıklarla mukayese etmeye yönlendirmektedir. Türkiye de halka açık şirketler haricindeki şirketlerin mali tablolarına ulaşma imkânı olmadığından, elde edilen karlılığın mukayesesi için emsal bulmakta pratik güçlükler yaşanmaktadır. Yaşanılan bu güçlük, uluslararası veri tabanlarının transfer fiyatlandırması uygulamalarında kullanımı ile aşılabilecektir. Özellikle net faaliyet karlılığının hedef alındığı işleme dayalı net kar marjı yöntemi gibi yöntemlerin kullanıldığı durumlarda, işlevlerdeki farklılıklar net kar marjını daha ez etkileyeceğinden söz konusu veri tabanları güvenilir sonuçlar ortaya koyabilecektir. Yerel veri tabanları ile uluslar arası veri tabanları arasındaki öncelik tercihi ise sadece ülkemize özgü bir durum olmayıp, transfer fiyatlandırması uygulamalarının yürülükte olduğu tüm ülkelerde gündemde olan bir husustur. Yerel veri tabanlarının ilgili ülkenin ekonomik şartlarını çok daha iyi temsil ettiği düşünülse dahi, çoğu ülkenin Vergi İdaresi uluslar arası veri tabanlarını bünyesinde daha fazla örneklendirme imkanı bulundurduğundan ötürü tercih edebilmektedir. Kaldı ki bugün itibarıyla Türkiye de faaliyet gösteren şirketlerin mali bilgilerinin kamuyla paylaşıldığı bir alan olmadığından, bu tartışma şimdilik bir kenara bırakılmalı ve böyle bir veri tabanı oluşturuluncaya kadar uluslar arası veri tabanlarının kullanımı sonucu üretilen belgeler makul ve geçerli bir dokümantasyon olarak kabul edilmelidir Use of an Arm s Length Range Transfer Pricing Guidelines for Multinational Enterprises and Tax Administrations / OECD 11