5. YERALTISUYU & SIZMA BASINCI (SEEPAGE PRESSURE)

Ebat: px

Şu sayfadan göstermeyi başlat:

Download "5. YERALTISUYU & SIZMA BASINCI (SEEPAGE PRESSURE)"

Özgür Özen
8 yıl önce
İzleme sayısı:

1 5. YERALTISUYU & SIZMA BASINCI (SEEPAGE PRESSURE) Toprak içindeki su: Toprağa giren su, yerçekimi etkisi ile aşağı doğru harekete başlar ve bir geçirimsiz tabakayla karşılaştığında, birikerek su tablasını oluşturur Serbest su(gravitational water) YASS Altındakalansu YAS(groundwater) YAS YASS de atmosferik basınç altında 1

tabakayla karşılaştığında, birikerek su tablasını oluşturur Serbest

2 Kararlı durum (Steady State Condition) nedir? Toprak içinde su akışı yok Zamana bağlı olarak gözenek suyu basıncında değişim yok pressure head hp u γ w pressure head hp h z elevation head Datum level Yük (Head): birim ağırlık için mekanik (potansiyel) enerji Toplam yük (Total head )(H)=h z +h p + v 2 2g (Bernoulli prensibi) Darcy Yasası Head loss h 1 - h 2 determines flow rate V = K ( h/ L) V = K i Q= VA Q= KA(dh/dL) Q= AKi 2

pressure head hp h z elevation head Datum level Yük (Head): birim ağırlık için mekanik (potansiyel) enerji

3 DARCY YASASI Gözenekli bir ortamda suyun akış hızı, yük kaybı ile doğru, suyun aktığı yolun uzunluğuyla ters orantılıdır. Laminar akış için geçerlidir. Ortalama akış kızı hidrolik eğim ( h/ L) ile doğru orantılıdır. Doğrusal orantı sabiti permeabilite katsayısı (K) olarak isimlendirilir. Homojen kil geçirimsiz kabul edilirken, kum ve çakıllar ise geçirimlidir. Geçirimlilik(Permeability) Boşluklu bir ortam içerisinden (örneğin zemin)geçen sıvı (örneğin su) miktarının bir ölçüsü olarak tanımlanabilir. Su Gevşek Zemin - Geçirgenlik kolay - Yüksek Permeabilite Sıkı Zemin - Geçirgenlik zor - Düşük Permeabilite 3

Homojen kil geçirimsiz kabul edilirken, kum ve çakıllar ise geçirimlidir.

4 Permeabilite katsayısının belirlenmesi Ampirik eşitlik K=C(D 10 ) 2 C~ Siltli kum için 1 alınabilir Laboratuvar deneyi (1) Sabit seviyeli iri taneli zeminlerde (2) Düşen seviyeli Đnce taneli zeminlerde Yerinde testlerle (pompaj testi) Sabit Seviyeli Düşen Seviyeli Serbest (Unconfined) and Basınçlı (Confined) Akiferler 4

zeminlerde (2) Düşen seviyeli Đnce taneli zeminlerde Yerinde testlerle (pompaj

5 Serbest Akifer Sistemleri Serbest akifer (Unconfined aquifer): atmosferik basınç altında su tablası içeren akifer Su tablası (Water table): Doygun zon içinde açılan bir sondaj kuyusu içinde suyun yükseldiği seviye Basınçlı Akifer Sistemleri Basınçlı (Confined)akifer: geçirimsiz birim ile örtülü olan ve su tablası basıncı birimin üzerine yükselen akifer Piezometrik yüzey (Potentiometric surface): Basınçlı akiferde suyun yükseldiği seviye 5

Basınçlı Akifer Sistemleri Basınçlı (Confined)akifer: geçirimsiz birim ile örtülü olan ve su tablası basıncı

6 Su tablasının altında gözenek suyu basıncı (pore water pressure) Su basıncı statik olabilir u=γ w x h w Yer yüzü GWT (yeraltı su tablası h w Belirli bir hidrolik eğim altında akabilir i=(δh ΑΒ /δs) GWT A δs B δh AB Gözenek suyu basıncı u h =γ w h p z w1 u h =γ w z w1 z w z w2 u h =γ w z w 2 Depth, z 6

bir hidrolik eğim altında akabilir i=(δh ΑΒ /δs) GWT A δs B δh AB Gözenek

7 h 1 Yük kaybı (Head loss) Sıvı yüksek potansiyelden düşük potansiyele doğru akar. Bu iki nokta arasındaki potansiyel su yükü farkı yük kaybıdır. 2 h 2 1 l Yük kaybı (head loss) = h = h 1 h 2 Hidrolik Eğim (Hydraulic gradient) İki nokta arasındaki toplam su yükünün, bu iki nokta arasındaki uzaklığa oranıdır i= dh dl 7

2 h 2 1 l Yük kaybı (head loss) = h = h 1 h 2 Hidrolik Eğim (Hydraulic

8 Sızma kuvveti (Seepage Force): toprak tanelerini sürükleyen akış kuvveti z z A A Downward seepage Upward seepage Toprakta piezometre h p A A noktasındaki toplam su yükü A noktasındaki gözenek suyu basıncı u=γ w h p 8

9 Toprakta Tek boyutlu akış Akış vektörler: eşit büyüklükte ve paralel Toprak kütlesi Tek boyutta akış Toprak içinde akış miktarı Toprak içindeki akış miktarı nedir? Beton baraj Toprak Akış miktarı (Flowrate) = Q [m 3 /sec] 9

Toprak içinde akış miktarı Toprak içindeki akış miktarı

10 Toprak Dolgu Baraj Kret Filtre Malzemesi Kaplama Temel Darcy Yasası Kabuller: akış laminardır. toprak özellikleri zamana bağlı değişmez. Q=kiA Akışa dik esit alanı permeabilite [cm/s] Hidrolik eğim 10

11 Örnek clay el. = 167.3m 256 m clay sand seam el. = 165m 3.2 m verilenler: k sand = 4x10-2 cm/sec rezervuar (kesite dik doğrultuda) uzunluğu= 1000 m Kum bandı boyunca toplam su kaybını (Q) hesaplayınız. Q = kia Çözüm k = 4x10-2 cm/sec i = h/l = (167.3m 165m) / 256m = A = (3.2 m) (1000 m) = 3200 m 2 Q = kia = m 3 /sec = 41.5 m 3 /hr 11

1000 m Kum bandı boyunca toplam su kaybını (Q) hesaplayınız.

12 AKIŞ AĞLARI Akış ağlarının temelini, suyun izlediği yol oluşturur. Yukarıdan aşağıya doğru, toplam su yüküakış ağı boyunca düzgün olarak azalmaktadır. h L Baraj Geçirimsiz tabaka Zemin Akış Ağı Teorisi (Flow Net Theory) 1. Akış çizgileri (Streamlines) ve eş potansiyeller bir birine diktir. 2. Akış çizgileri paraleldir. 3. Akış çizgileri ile eş potansiyeller arasındaki gridler, dik açılarla birbirlerini kesen kareye benzer şekilde olmalıdır. 4. İki akış çizgisi arasındaki kanallar boyunca aynı akış vardır. 12

h L Baraj Geçirimsiz tabaka Zemin Akış Ağı Teorisi (Flow Net Theory) 1.

13 2D akış duvar toprak Akış ağı (Flownets) duvar Akış çizgisi (Flowline) geçirimsiz Eş potansiyel çizgiler (Equipotential line) Akış yolu (Flowpath) iki akış çizgisi arasındaki kanal Eş potansiyel çizgisi (Equipotential line) toplam su yükünün aynı olduğu hat 13

line) Akış yolu (Flowpath) iki akış çizgisi arasındaki kanal Eş

14 Akış ağı (Flownets) 1 inci eş potansiyel içten başlar son eş potansiyel dışta biter toprağın 1 inci eş.pl son eş.pl impervio us Eş potansiyel eğrisi, basitçetoplam hidrolik yüke bağlı, eş yükselti eğrileri olarak da tanımlanabilir. h L Baraj Geçirimsiz Tabaka Zemin 14

pl impervio us Eş potansiyel eğrisi, basitçetoplam hidrolik yüke

15 Seçilen akım çizgileri ve eş potansiyel çizgileri ağı Baraj Eğriler kare oluşturacak şekilde kesişir 90º Geçirimsiz Tabaka Zemin f L Nd Sızma Miktarı (q) Akım çizgileri sayısı N q= kh Düzlem normalindeki birim uzunluk için ifade edilmiştir. Eş potansiyel çizgileri sayısı Memba ile mansap arasındaki hidrolik yük farkı h L Baraj Geçirimsiz Tabaka 15

sayısı N q= kh Düzlem normalindeki birim uzunluk için ifade edilmiştir.

16 Akış Ağı (Flownets) hız Düğüm Eş. pl Gerekenler: Düğümlerde dik kesişimler Karemsiliğin korunması Akış ağı (Flownets) X Hatalı tekrar çiz! 16

17 Flownets- Örnek 14m (Length of dam) L = 100 m 22m B 2 m 10m A k = 0.1 cm/s Q = h. k. (N FP /N ED ) h=h/n ED Flownets- Örnek h = 14 2 = 12 m N FP = 3 N ED = 12 q = h x L x k x (N FP /N ED ) q = 0.3 m 3 /sec h p at A = (4+2+2)= 8 m h p at B = (3+2) = 5 m u A = (h p )(γ w ) = 78.5 kpa u B = (h p )(γ w ) = 49 kpa 17

Benzer belgeler

5. YERALTISUYU & SIZMA BASINCI (SEEPAGE PRESSURE)

5. YERALTISUYU & SIZMA BASINCI (SEEPAGE PRESSURE) Toprak içindeki su: Toprağa giren su, yerçekimi etkisi ile aşağı doğru harekete başlar ve bir geçirimsiz tabakayla karşılaştığında, birikerek su tablasını