Hava Platformları Tedariğinde. Entegre Lojistik Destek (ELD) uygulamaları,

Transkript

1 Hava Platformları Tedariğinde Entegre Lojistik Destek Uygulamaları Nilüfer GÖKSU, TUSAŞ Rauf OVACILLI, TUSAŞ Serkan ÖZEN, TUSAŞ Entegre Lojistik Destek Nedir? Entegre Lojistik Destek (ELD) uygulamaları, ürünlerin ömür devri boyunca ihtiyaç duyacağı lojistik desteğin; tanımı, tasarımı, geliştirilmesi, üretimi, temini, konuşlandırılması, işletimi, desteği, kullanımdan kaldırılması faaliyetlerini maliyet etkin olarak planlayan ve bu planın uygulanmasını sağlayan teknik ve idari aktivitelerin tümüdür. ELD nin ana amacı, ürünlerin kullanım süresini arttırırken destek ihtiyacını asgariye indirmek; böylece, uzun dönemde daha yüksek kazanımlara ulaşılarak finansal fayda elde edilmesini sağlamaktır. ELD, bir taraftan ürünün tasarım çalışmalarına geri bildirimde bulunurken ürünün hazır oluşu ile ilgili destek gereksinimlerini belirler, diğer taraftan da müşterinin talep ettiği teknik desteği asgari maliyet ile sağlar. Bu nedenle ELD disiplinleri, askeri sistem tasarımlarında mühendislik çalışmalarının ayrılmaz bir parçası olup lojistik mühendisleri, tasarım mühendisleri ile birlikte çalışarak destek konularının tasarım çalışmaları süresince göz önünde bulundurulmasını sağlar. ELD Disiplinleri ELD, aşağıda belirtilen teknik disiplinlerden oluşur: ELD Program Yönetimi, Güvenilirlik, İdame Edilebilirlik ve Test Edilebilirlik Mühendisliği, Desteklenebilirlik (Lojistik Destek Analizi), Teknik Dokümantasyon, Yer Destek Ekipmanı, Yedek Parça, Paketleme, Taşıma, Depolama ve Ulaştırma, Kullanıcı ve Bakım Personeli Eğitimleri, Tesisler, Teknik Destek, Garanti Takibi. ELD Süreci ELD, sözleşme çalışmaları ile başlayıp, tasarım ve üretim ile paralel olarak devam eden ve satış sonrası desteği kapsayan komple bir süreçtir (Şekil 1). Sözleşme Öncesi Çalışmalar ELD İş Tanımının Hazırlanması ELD Planı Sözleşme Sonrası Çalışmalar TASARIM ELD Program Yönetimi Güvenirlik, İdame Ed. & Test Edilebilirlik Planı Güvenirlik & Test Ed. Analizleri İdame Ed. Analizleri LDA Aday / Kırılım Güvenirlik Merkezli Bakım / MSG Analizi Onarım Seviyesi Analizi (LORA) Bakım Görev Analizi Bakım Planlaması ve Veri Paketlemesi LDA Kayıtları Bakım Planı Entegre Lajistik Destek Süreci Desteklenebilirlik ve İdame Edilebilirlik Süreci Teknik Doköümantasyon Süreci Yedek Parça ve Yer Destek Ekipman Süreci Müşteri Destek Süreci Ömür Devri Maliyet Analizi Şekil 1. Entegre Lojistik Destek Süreci MÜŞTERİ İHTİYACI / SÖZLEŞME Kaynak data analizi ve bakım/işletme verisinin oluşturulması Verilerin Yapılandırılması Doküman Yazma Doküman Kalite Kontrol ve Doğrulama Son Yazım / Basım DESTEK SÜRESİ BOYUNCA GÜNCELLEME Bakım ve İşletme Kitapları ELD Program Yönetimi Yüklenici açısından ELD Program Yönetimi süreci, Teklife Çağrı Dosyası nın (TÇD) yüklenici firmaya ulaşması ile başlayıp, sözleşme gereksinimlerinin karşılanması için sözleşmede tanımlanan teknik destek süresinin bitimine kadar devam eder. Bu dönemde başarılı olabilmek için sağlanması gereken koşullar; sözleşme sorumluluklarının ilgili ELD disiplinlerine atanması, projenin her fazında gerekli işlemlerin istenilen standartlara uygun olarak zamanında yerine getirilmesi, takvim ve bütçe gibi program yönetimi araçlarının etkin bir şekilde kullanılması olarak özetlenebilir. ELD yönetiminin amacı, kullanıcı, te- ELD : Entegre Lojistik Destek LDA : Lojistik Destek Analizi YDE : Yer Destek Ekipmanı MSG : Maintenance Steering Group Yedek Parça ve YDE Belirlenmesi Yedek Parça Optimizasyonu Yedek Parça ve YDE Temin Planlaması Yedek Parça ve YDE Depolanması ve Teslimi Yedek Parça ve YDE Kodlandırılması Yedek Parça Yer Destek Ekipmanları ÜRETİM Teknik Temsilci Desteği Garanti Yönetimi Pilot Yer ve Bakım Eğitim Dokümanı Hazırlanması Pilot Yer ve Bakım Eğitimlerin Verilmesi Satış Sonrası Destek Eğitim Garanti Yönetimi Teknik Destek MÜŞTERİ 14 Aralık 2009

2 darik makamı ve yükleniciyi bir araya getirmek ve ELD disiplinleri çerçevesinde aktiviteleri yönetmektir. Müşteri (kullanıcı ve tedarik makamı) için başarı, yüklenici firmadan sözleşmede belirlenen ELD hizmet ve ürünlerinin zamanında ve sözleşme fiyatına ek maliyet getirmeden istenilen kalite ve sürede temin edilmesi olarak tanımlanabilir. Yüklenici firma için ise başarı, sözleşmede belirlenen ELD hizmet ve ürünlerinin müşteriye zamanında ve istenen kalitede teslim edilmesi ile kazanç elde edilmesidir. Projelerin tasarım fazından başlamak üzere, müşteri ve yüklenici firmanın sözleşme kapsamında yer alan ELD faaliyetlerinde birlikte çalışması, geliştirme fazında ELD ürünlerini birlikte değerlendirmesi, her iki tarafın da başarıya ulaşabilmesi için gereklidir. Projelerdeki ELD sorumluluklarının kapsam ve detayı, sözleşme yükümlülükleri esas alınarak ELD Proje takvimi ile birlikte ELD Planı içerisinde müşteriye sunulur. Konsept fazında oluşturulan ELD Planı, proje süresi boyunca güncellenebilir ve güncel plan tekrar müşteriye gönderilir (Şekil 2). Güvenilirlik, İdame Edilebilirlik ve Test Edilebilirlik Mühendisliği ELD PLANI Müşteri ELD İsterleri TEKNİK DESTEK PLANI EĞİTİM PLANI YER DESTEK EKİP. PLANI YEDEK PARÇA PLANI TEKNİK DÖK. PLANI TEKNİK DÖK. PLANI T 0 Şekil 2. Entegre Lojistik Destek Planı Süreci Güvenilirlik Mühendisliği, ürünün arızalanma ihtimalini ölçer, kontrol eder ve çıkan arızanın nedenini araştırarak arıza sayısını asgariye indirmeyi hedefler. Bu doğrultuda, güvenilirlik ve tasarım mühendisleri, ürünün belirlenen güvenilirlik gereksinimlerini tasarım ve ömür devri maliyetleri arasında optimum dengeyi sağlayacak şekilde karşılaması için birlikte çalışırlar. İdame Edilebilirlik, tasarımın bir fonksiyonu olarak, bir parçanın/sistemin belirli bir zaman aralığında asgari kaynak ve bakım personeli kullanımı ile minimum sürede ve maliyetle faal durumda kalabilmesi veya faal hale geri döndürülebilmesi için tasarımla eş zamanlı biçimde gerçekleştirilen aktiviteler sürecidir. Bu aktiviteler genel olarak, Niteliksel ve Niceliksel İdame Edilebilirlik Analizleri ile Planlı Bakım Programının Geliştirilmesidir. Niteliksel İdame Edilebilirlik Analizleri (Qualitative Maintenance Analysis- QMA), QMA Kontrol Listesi ve Grafiksel Desteklenebilirlik Analizleri uygulanarak tasarımın idame edilebilirlik karakteristiklerinin niteliksel olarak değerlendirildiği bir süreçtir. Niceliksel İdame Edilebilirlik Analizleri, Ortalama Bakım Süresi (Mean Time to Repair-MTTR), Bakımlar Arası Ortalama Süre (Mean Time Between Maintenance-MTBM), Ortalama Düzeltici ve Önleyici Bakım Süresi (Mean Maintenance Time-MMT) gibi bakım süresi odaklı analizlerin ve Direkt Bakım Maliyeti (Direct Sözleşmelerdeki ELD sorumluluklarındaki değişiklikler Müşteri ELD taleplerindeki değişiklikler Alt Sözleşme firmalarından gelen değişiklikler Tasarım değişikliklerinden doğabilecek değişiklikler Müşteri Onayı ELD Planı Revizyonları Teknik Destek Süresi Sonu Maintenance Cost-DMC) analizlerinin uygulanmasıyla tasarımın idame edilebilirlik yönüyle zaman/maliyet ekseninde niceliksel olarak değerlendirildiği bir süreçtir. Planlı Bakım görevleri, Reliability Centered Maintenance (RCM) veya Maintenance Steering Group- (MSG-) metodolojilerinden birinin kullanılmasıyla belirlenir. İdame Edilebilirlik aktiviteleri ve sonunda elde edilen veriler, Desteklenebilirlik sürecinin bir parçası ve aynı zamanda sürece girdi sağlayan kaynak veri durumundadır. Test Edilebilirlik Mühendisliği, ürün geliştirme ve tasarım fazında göz önünde bulundurulması gereken test gereksinimlerini belirleyerek nihai ürünün mümkün olduğunca test edilebilir olması için tasarım sürecine katkıda bulunur. Bu süreçte ürünün belirlenen test edilebilirlik gereksinimlerini, tasarım ve ömür devri maliyetleri arasında optimum dengeyi sağlayacak şekilde karşılaması için test edilebilirlik ve tasarım mühendisleri birlikte çalışırlar. Test Edilebilirlik Analizleri, ürünün Hata Modları, Etkileri ve Kritiklik Analizi (Failure Mode, Effects, and Criticality Analysis FMECA), Arıza Bulma ve Giderme gibi niteliksel ve niceliksel özelliklerinin değerlendirildiği bir metottur. Desteklenebilirlik Desteklenebilirlik sürecinde genel olarak, Lojistik Destek Analizi (LDA), Bakım Planlaması ve Gruplaması (Maintenance Planning and Packaging), Onarım Seviyesi Analizleri (Level of Repair Analysis-LORA) ve Ömür Devri Maliyeti (Life Cycle Cost-LCC) Analizleri gerçekleştirilmektedir. LDA, ihtiyaç duyulan bir sistemin, görevlerini bir plan dahilinde sistematik olarak inceleyen, sistemi kullanılabilir tutmak için destekleyen, tasarımı etkileyerek sistemi ve desteği karşılanabilir bir maliyet ile sağlamaya çalışan bir süreçtir. LDA, askeri projelerde Desteklenebilirlik ve İdame Edilebilirlik analizlerinin askeri standartlara uygun olarak yapılan bir çeşididir. Bu analizlerin çıktıları, LDA Kayıtları (LDAK) Savunma Sanayii Gündemi 15

3 şeklinde tek bir veri tabanında tutulur. LDA çalışmalarında, MIL-STD 188-1A, Lojistik Destek Analizi ve MIL- STD 188-2B, Lojistik Destek Analiz Kayıtları standartları esas alınır. LDA sürecinde yürütülen Bakım Görev Analizi ile, düzeltici ve önleyici bakım görevleri detaylandırılır, ve bu bakım görevlerinin gerçekleştirilmesi için gerekli destek kaynakları (yedek parça, yer destek ekipmanı, eğitim, tesis, paketleme, taşımacılık ve iş gücü gereksinimleri) tanımlanır. LDA sonuçlarının tutulduğu LDAK ın amacı, yeni sistemi operasyonel durumda iken destekleyebilmek için gerekli olacak fiziksel kaynaklara ait lojistik ile ilgili mühendislik verilerinin dosyalanması ve saklanması için standart bir metod sağlamaktır. LDAK, lojistik destek kaynak gereksinimlerinin belirlenmesi ve geliştirilmesi için gerekli tüm desteklenebilirlik bilgilerinin düzenli ve muntazam bir şekilde saklanmasına olanak sağlar. Bakım Planlaması ve Gruplaması, belirlenen önleyici bakım görevlerinin maliyet, zaman ve emniyet etkin bir şekilde planlanması ve gruplanması sürecidir. LORA, bir ekipmanın onarım/elden çıkarma kararının ve bu kararların uygulanma seviyesinin tanımlandığı süreçtir. LCC Analizi, bir sistemin/ekipmanın planlanan ömrü süresince kullanıcı için öngörülen direkt ve endirekt maliyetlerinin toplamının değerlendirildiği bir süreçtir. Teknik Dokümantasyon Havacılıkta Teknik Doküman Nedir? Kullanım süresi boyunca, bir hava aracına ait tüm sistem ve ekipmanın bakımına, onarımına, işletmesine, yedek parça ihtiyacına ve kullanıcı eğitimlerine yönelik olarak hazırlanan teknik içerikli basılı kitap veya elektronik dokümandır. Teknik doküman, gerek müşteri ile üretici arasında imzalanmış ticari sözleşme hükümlerine, gerekse MIL- STD-40051, ATA Spec 100, ATA ispec 2200, S1000D vb. doküman hazırlama ve ASD Spec 2000M/ATA Spec 2000 vb. malzeme (özellikle yedek parça) ile ilgili tedarik konularına ilişkin askeri veya sivil spesifikasyonlara uygun olacak şekilde hazırlanırlar. Ayrıca, teknik doküman bu spesifikasyonlar temel alınarak karşılıklı mutabakat ile hazırlanmış iş kurallarına (business rules) göre proje bazında özgünleştirilir. Teknik Kitaplar Teknik kitaplar genel olarak ikiye ayrılır: 1. Bakım, Onarım ve Malzeme Kitapları: a. Uçak Bakım Kitapları (Aircraft Maintenance Manual AMM), b. Bakım Tahsis Çizelgesi (Maintenance Allocation Chart MAC), c. Resimli Parça Kataloğu (Illustrated Parts Catalogue IPC), d. İş Klavuzları (Job Guides-JG), e. Fonksiyonel Sistem Şemaları (Functional System Schematic FSS), f. Kablaj Şemaları (Wiring Diagram Manual WDM), g. Yapısal Onarım Kitabı (Structural Repair Manual SRM), h. Arıza Tespit ve Arıza Giderme Kitapları (Fault Reporting FR and Fault Isolation Manual FIM), i. Resimli Destek Ekipmanı ve Test Teçhizatı Kataloğu (Illustrated Support and Test Equipment Catalogue), j. Yedek Parça Listeleri (Spare Part List/Provisioning Document), k. Komponent Bakım Kitapları (Component Maintenance Manual CMM), l. Tahribatsız Muayene Kitabı, m. Korozyon Önleme Kitabı. 2. İşletme ve Uçuş Kitapları: a. İşletme/Operasyon Kitapları (Operational Manual OM), b. Uçuş Kitabı (Aircraft Flight Manual AFM), c. Uçuş/Pilot Kontrol Listesi (Flight Check List/Pilot Checklist PCL), d. Ağırlık ve Denge Kitabı (Weight and Balance Manual WBM). LDA sürecinde yürütülen Bakım Görev Analizi ile, düzeltici ve önleyici bakım görevleri detaylandırılır, ve bu bakım görevlerinin gerçekleştirilmesi için gerekli destek kaynakları (yedek parça, yer destek ekipmanı, eğitim, tesis, paketleme, taşımacılık ve iş gücü gereksinimleri) tanımlanır. Teknik Doküman Hazırlamada Spesifikasyon İhtiyacı Havacılık sektörü; kara araçları, deniz araçları vb. diğer sektörler ile karşılaştırıldığında, tüm teknik dokümanın sahip olması gerekli olduğu düşünülen doğruluk, anlaşılabilirlik, yeterlilik ve yetkinlik gibi temel niteliklere en üst seviyede ihtiyaç duyar. Bunun esas nedeni format ve içerik yönünden etkin ve eksiksiz teknik doküman ve dolayısıyla etkin ve eksiksiz bakım ve işletme ile genellikle yaşam ve malzeme kayıplarıyla sonuçlanan kazaların önüne geçebilmek ve bu derece pahalı bir ürünü maliyet etkin kullanabilmektir. Bunun yanı sıra, herhangi bir askeri hava aracının, savaş anında kazanmayı veya kaybetmeyi belirleyici unsur olabileceği düşünüldüğünde, bu aracın doğru bakım, onarım ve işletme ile her an savaşa hazır durumda bulunması büyük önem taşımaktadır. Teknik Doküman - Tip ve Sınıflar Teknik doküman tip olarak ikiye; sınıf olarak ise beşe ayrılır (Tablo 1). Kağıt doküman çıktısı Sınıf 0 olarak adlandırılırken, elektronik teknik manueller ise beş ayrı sınıftan oluşur. 16 Aralık 2009

4 Tablo-1: Teknik Doküman Tip ve Sınıfları Tip 1 Tip 2 Sınıf 0 Sınıf I, II, III Sınıf IV Sınıf V (Geleceğin Teknolojisi) Teslimat Biçimi Kağıt Elektronik Teknik Manuel (ETM) İnteraktif Elektronik Teknik Manuel (IETM) Sınıf IV IETM ve Elektronik Altyapı Format/Sunuş Metodları Çoklu cilt Kağıt ortamındaki dokümanın elektronik ortamda gösterimi Komple İnteraktif Bakım Sistemleri ile Bağlantılı IETM Entegrasyon Kabiliyet Seviyeleri Bağlantılı veya entegre olmayan Elektronik sayfa döndürme ve sayfalar arası bağlantı (hyperlink) fonsiyonu Bakımcının otomatik olarak Bakım Arıza Giderme Prosesi ile yönlendirilme fonksiyonunu da içerir Sınıf IV IETM ve ilave olarak kullanıcının uzmanlık seviyesi ile bağlantılı geri bildirim alan ve kendini geliştiren akıllı sistem Teknik Doküman Hazırlamada Kullanılan Bazı Uluslararası Sivil ve Askeri Spesifikasyonlar Proje ihtiyaçlarını karşılayacak en uygun spesifikasyonun belirlenmesinde, müşteri tarafından uluslararası teknik doküman hazırlama spesifikasyonlarına hakim olunması büyük önem taşımaktadır. Teknik doküman hazırlamada dünyada yaygın olarak kullanılan uluslararası sivil ve askeri spesifikasyonlar aynı zamanda TUSAŞ ta da çeşitli projelerde kullanılmakta olup kısa tanımları aşağıda sunulmuştur. MIL-STD : Teknik işletme ve bakım kitaplarının içerik ve format dahil tüm gereksinimlerini belirleyen, depo seviyesi dahil bütün bakım seviyelerine yönelik hazırlanmış ABD askeri standardıdır yılında yayımlanan ilk standardın ardından sırasıyla MIL-STD-40051A (2001) ve MIL-STD-40051B (200 ve 2006) sürümleri çıkmıştır. Hem basılı kitapların, hem de Doküman Tip Tanımı (Document Type Definition-DTD) kullanımı ile elektronik dokümanın hazırlanmasında kullanılabilmektedir. ATA SPEC 100: ABD Hava Ulaştırma Organizasyonu (Air Transport Association of America - ATA) tarafından ilk sürümü 1956 yılında yayımlanmış olup 1999 yılındaki son sürümü ile geliştirilmesi durdurulmuştur. Havacılıkta kullanılan çoğu uluslararası askeri veya sivil spesifikasyonlar, ATA SPEC 100 temel alınarak geliştirilmiştir. İlk olarak bu spesifikasyon ile belirlenen hava araçlarına ait sistem/parça numaralandırma sistemi, sürekli geliştirilerek günümüzde yaygın olarak kullanılan diğer ATA ve S1000D gibi uluslararası doküman hazırlama spesifikasyonlarında da kullanılmaktadır. ATA ispec 2200: ATA Spec 100 ve ATA Spec 2100 spesifikasyonlarının en son revizyonları 1999 yılında yayımlanmıştır yılından itibaren bu iki spesifikasyon birleştirilerek sivil ATA ispec 2200 adını almıştır. DTD nin de dahil olduğu bu spesifikasyon, doküman çıktı formatından bağımsız olarak bakım gereksinimleri ve bakım prosedürleri, hava aracı konfigürasyon kontrolü ve uçuş işlemleri ile ilgili oluşturulan teknik dokümanın hazırlanmasında rehber olarak kullanılmaktadır. Bu spesifikasyonla beraber tüm üretici, tedarikçi ve müşterilerin erişimine açık olan ortak veri tabanı (shared database) uygulamasına geçilmiştir. Örneğin Airbus, A80 projesinde bu spesifikasyonu kullanmaktadır. ASD SPEC 2000M/ATA Spec 2000: ATA Spec 2000 ABD nin geliştirdiği bir sivil standart iken, ASD SPEC 2000M, büyük çoğunlukla Avrupa nın geliştirdiği, başlangıçta sivil standart niteliği taşıyan, ancak daha sonra ihtiyaçlar doğrultusunda askeri nitelik kazanan uluslararası bir spesifikasyondur. Her iki tarafı temsil eden ana gruplar olan AECMA ve ATA, gelecekte her iki standardı birleştirip hem sivil hem de askeri ihtiyaçlara yönelik tek bir spesifikasyon oluşturma yönünde kendilerine hedef belirlemişlerdir. Resimli Parça Kataloğunda yer alması gereken malzemeler bu spesifikasyonlarla belirlenirken, Resimli Parça Kataloğunun formatı genellikle ATA ispec 2200, S1000D vb. teknik doküman hazırlama spesifikasyonları ile belirlenir. Örneğin; ATA Spec 2000M, Eurofighter, Panavia ve Eurocopter gibi projelerde kullanılmıştır. ATA Spec 2000 ise Airbus A50 projesinde kullanılacaktır. S1000D: En yaygın askeri ve sivil spesifikasyon olarak kullanılan S1000D, ilk olarak 1984 yılında Avrupa Havacılık ve Uzay Endüstrileri Birliği (Association Europeene des Constructeurs de Materiel Aerospatial - AEC- MA) tarafından ATA Spec 100 temel alınarak geliştirilmeye başlanmıştır. S1000D, Avrupa askeri spesifikasyonu iken, 200 yılında ABD Havacılık ve Uzay Endüstrileri Birliği (Aerospace Industries Assocation - AIA) ve 2005 yılında ABD Hava Ulaştırma Organizasyonu nun (Air Transport Association of America - ATA) katılımı ile birlikte sivil havacılık spesifikasyonu niteliği de kazanmıştır. Savunma Sanayii Gündemi 17

5 Bu spesifikasyon, A400M projesinde (Issue 2.) kullanılmakta olup A50 ve Boeing 787 (Issue.0) projelerinde de kullanılacaktır. S1000D diğer pek çok spesifikasyonda olduğu gibi tamamen sayfa tabanlı bir alt yapıya sahip olmayıp, Data Modül yapısında hazırlanmaktadır. Data Modül yapısı, referanslama yapılabilen ve tekrar tekrar kullanılabilen minimum bilgi paketlerinden oluşmaktadır. S1000D yi diğer pek çok uluslararası spesifikasyonlardan ayıran en temel fark, bu Data Modül yapısıdır. Ayrıca S1000D, doküman yazarını SGML veya XML tabanlı Doküman Tip Tanımları kullanarak doküman formatına vakit harcamaktan kurtarmakta, böylece sadece hazırlayacağı teknik içeriğe odaklanabilmesine imkan vermektedir. Buna ek olarak, özellikle farklı birçok üreticinin hava aracı ve dolayısıyla teknik dokümantasyon üzerinde bir arada çalışmasının zorunlu olduğu büyük ve çok uluslu projelerde yine Data Modül yapısı ve özellikle Ortak Veri tabanı (Common Source Data Base-CSDB) yeteneği ile S1000D, sadece askeri ve sivil havacılık sektöründe değil, aynı zamanda kara ve deniz araçları sektörlerinde de kullanım alanı olan teknik doküman hazırlama spesifikasyonudur. S1000D nin bir diğer önemli özelliği ise internet üzerinden herkesin erişimine açık olup ücretsiz edinilebilmesidir. Genel olarak Avrupa nın oluşturduğu bir standart iken, ABD nin de standardın geliştirilme çalışmalarına katılması ile S1000D, tüm ulusların katılımına, katkısına ve kullanımına açık uluslararası bir spesifikasyon haline gelmiştir. Avrupa ve ABD başta olmak üzere tüm dünyada gerçekleşen hemen hemen bütün askeri ve sivil uluslararası projelerde, sözleşmeler hazırlanırken teknik dokümantasyon ile ilgili iş kurallarının (business rules) belirlenmesinde artık bu spesifikasyon temel teşkil etmektedir. S1000D spesifikasyonunun geliştirilmesinde etkin rol oynayan bir üst konsey ve asıl çalışmaları gerçekleştiren bir sevk ve idare kurulu bulunmaktadır (Şekil ). Spesifikasyonun sevk ve idare kurulu ABD yi ve hemen hemen tüm Avrupa ülkelerini temsil eden birer adet askeri ve sivil temsilciden oluşmaktadır. Sevk ve idare kurulunda doğrudan yer almayan sivil ve askeri tarafların diğer katılımcıları, yılda bir veya iki defa yapılan üst seviyede uluslararası toplantılara gözlemci olarak katılabilmekte; kendi görüş ve isteklerini sivil ve askeri tarafı temsil eden ülke temsilcileri aracılığıyla iletebilmektedirler. Çağı yakalamak ve milli menfaatler açısından, Türkiye nin kendi sivil ve askeri unsurlarının, bu spesifikasyonun geliştirilmesinde etkin olan uluslararası kurullarda yer almaya çalışması ve daha üst kurullarda söz sahibi olma yönünde çaba göstermesi bir zorunluluk olmuştur. TUSAŞ, Türkiye de havacılık sektöründe hem sivil hem de askeri ulusal ve uluslararası projelerde tecrübe sahibi firmalar arasında yer almaktadır. TUSAŞ ın ana yüklenici olduğu pek çok projede bu spesifikasyonun kullanılmasından dolayı, TUSAŞ yukarıda belirtilen spesifikasyon geliştirme çalışmalarına katılabilecek tecrübeyi kazanmıştır. Teknik Doküman Spesifikasyonlarının Projeye Özgünleştirilmesi: İş Kuralları Müşteri ile imzalanan sözleşme kapsamında belirlenen spesifikasyonlar Başkan Yardımcısı Başkan Sekreterlik Ata e-business 8 temsilci Şekil : S1000D Sevk ve İdare Kurulu teknik doküman hazırlama ve teslimatı ile ilgili genel çerçeveyi belirlemekle beraber tek başına yeterli değildir. Bundan dolayı spesifikasyonlar esas alınarak projenin bütçesi ve kapsamı gibi özel durumları, üreticinin sahip olduğu organizasyon ve teknik yeterlilikler ile müşteri istekleri dikkate alınarak iş kuralları belirlenir. İş kurallarının belirlenme sürecinin genel işleyişi projeden projeye farklılık gösterebilir. İş Kuralları Kategorileri: İş kurallarını on farklı kategoriye ayırabiliriz (Tablo 2). Bazı iş kuralları birden çok kategoriye girmekte olup kategoriler de birbirinden bağımsız düşünülmemelidir. Doğru spesifikasyonun seçiminden sonra, yüklenicinin mevcut yetenekleri ve organizasyonu göz önüne alınarak proje ihtiyaçlarına yönelik iş kurallarının belirlenmesi, yüklenici ve müşteri açısından en kritik safhadır. Yer Destek Ekipmanı S1000D SEVK VE İDARE KURULU Gözlemciler 2 temsilci/ Ülke Yer destek ekipmanı, uçak yerde iken; servis, bakım ve destek hizmetlerini vermek için kullanılan ekipmandır. Bu ekipman genel olarak uçaktan bir parçayı sökmek/takmak, ayarlamak, ölçmek, kontrol etmek, monte/demonte etmek, kalibre etmek ve taşımak maksadıyla kullanılır. Yer destek ekipmanı ihtiyacının sistemin tasarım sürecinde mümkün olduğunca erken aşamada belirlenmesi gerekmektedir. Bu ekipmanların belirlenmesinde, ürün için tanımlanan Üyeler 2 temsilci/ Ülke ATA 18 Aralık 2009

6 Tablo-2: İş Kuralları Kategorileri Müşteriyi doğrudan ilgilendirenler 1- Genel İş Kuralları : Diğer spesifik kategorilere girmeyen genel iş kuralları Örnek : S1000D nin hangi sürümünün kullanılacağının belirlenmesi 2- Ürün Tanımına İlişkin İş Kuralları : Mühendislik ve tasarım kırılımına uygun olacak şekilde : Data modül kullanılıyorsa yapısının belirlenmesi Ürün kırılımı ve Standart Numaralandırma Sistemi nin (SNS) belirlenmesi - Bakım Kavramı ve Kapsamı ile Ürünün İşletilmesine Yönelik İş Kuralları : Tanımsal veya prosedürel bilgi tiplerinin belirlenmesi Örnek : Söküm/takım prosedürü Bakımcı için eğitim ve yeterlilik seviyelerinin belirlenmesi 4- Güvenlikle İlgili İş Kuralları : Teknik veriye erişme ve veriyi değiştirme yetkilerinin tanımlanması Örnek : Her üreticiye/alt yükleniciye sadece kendisinin sorumlu olduğu bölümler için erişim ve kendine ait veriyi değiştirme yetkisi Müşteriyi dolaylı olarak ilgilendirenler 5- İş Süreçlerine Yönelik İş Kuralları : Projede yer alan tüm tedarikçi, üretici ve alt yükleniciler arasındaki çalışma yöntemlerinin belirlenmesi Kalite süreçleri kapsamında, teknik doküman yazarı ile ilgili mühendislik ve tasarım grupları vb. diğer disiplinler arasındaki iş bölümü ve çalışma prensiplerinin belirlenmesi 6- Data Hazırlama ile İlgili İş Kuralları : Yazım kurallarının belirlenmesi - Dil, terminoloji, sözlük Örnek : Yalın teknik İngilizce nin kullanılması ASD-STE 100 vb. İllüstrasyon ve multimedya kurallarının belirlenmesi - Grafik ve stil Örnek : cgm., jpeg vb. 7- Data Alış-Verişi ile İlgili İş Kuralları : Data modül kullanılıyorsa data modül listesinin oluşturulması Ortak veri tabanı üzerinden iş durumunun raporlanması Data alış-veriş periyodunun belirlenmesi Data kabul ve ret kriterlerinin belirlenmesi Örnek : Onaylanmamış data alış-verişi yapılmayacaktır. 8- Data Entegrasyonu ve Yönetimsel İş Kuralları : Üretici ve müşteri için data yönetim kurallarının belirlenmesi İş akış kuralları belirlenmesi Kalite kuralları belirlenmesi Örnek : Veriler sadece iş kurallarında belirtilen iş akışı ve kalite kontrol kriterlerine göre hazırlandıklarında kabul edilir. 9- Genellikle Modernizasyon Projelerinde Mevcut verilerin yeni veri yapısına (data modül) çevirilmesi ve verilerin yönetimi ile ilgili iş kurallarının belirlenmesi Örnek : ATA ispec 2200 veri formatında hazırlanmış bir dokümanın S1000D ye uygun Data Modül yapısına çevrilmesi 10- Teknik Doküman Çıktısı ile İlgili İş Kuralları Teknik dokümanın müşteriye aşağıdaki seçeneklerden hangisi veya hangileri olarak teslim edileceğinin belirlenmesi : I. Kağıt ortamında basılı kitap olarak II. Elektronik ortamda III. Multimedya olarak Savunma Sanayii Gündemi 19

7 bakım konsepti önemli bir rol oynar. Uygulanacak bakım seviyeleri ve her bir bakım seviyesinde yapılması öngörülen bakım görevleri, yer destek ekipmanı gereksinimlerini genel hatlarıyla belirler. Yer destek ekipmanı gereksinimlerinin belirlenmesinde bir diğer önemli faktör ise, ürünün beklenen test fonksiyonunu kendi içinde yerine getirebilme yeteneğidir. Örneğin; eğer ürünün, çıkan bir arızayı sistemin küçük bir modülüne indirgeyebilecek test yeteneği kendi içinde var ise ve teknisyen arızalı modülü standart el aleti kullanarak söküp yenisi ile değiştirebiliyor ise, arızayı gidermeye yönelik karmaşık bir yer destek ekipmanına olan ihtiyaç önlenmiş olur. Tasarım olgunlaştıkça, bakım görev analizi baz alınarak belirli tiplerde ve miktarlarda yer destek ekipmanı tespit edilir. Ayrıca, bakım personeli tarafından kullanılacak ve bakımı yapılacak yer destek ekipmanı için teknik doküman hazırlanır ya da temin edilir. Yedek Parça Ürüne ait yedek parçalar bakım görev analizleri ile belirlenir. ASD SPEC 2000M / ATA Spec 2000, hava araçlarına ait malzemeler, özellikle yedek parçalar ile ilgili tedarik kapsamını ve planlamasını düzenleyen standartlardır. Daha sonra müşterinin talep etmiş olduğu yedek parça bilgileri detaylı olarak tanımlanır ve yedek ihtiyacını doğuracak bakım sıklığının tahmini ile yedeklerin miktarı, genel kabul görmüş program ve metodlar, mühendislik tahminleri ve geçmiş deneyimler kullanılarak optimize edilir. Bu çalışma sonucunda tavsiye edilen yedek parça listesi hazırlanmış olur. Tasarımı yapılan ürüne ait Resimli Parça Kataloğunun hazırlanması için tasarım verileri eş zamanlı olarak alınır. Alınan veriler, müşteri tarafından sağlanmış olan veya formatı belirlenen Resimli Parça Kataloğuna uygun olarak değerlendirilerek sözleşme isterlerini karşılayacak Resimli Parça Listesi oluşturulur. Paketleme, Taşıma, Depolama ve Ulaştırma Paketleme, taşıma, depolama ve ulaştırma çalışmaları, ürünün son kullanıcıya ulaştığında kullanıma elverişli olması için gerekli aktivitelerin planlanmasını, geliştirilmesini ve yönetilmesini amaçlar. Bu çalışmalar, müşteriye teslim edilen ürün için belirlenen desteklenebilirlik hedeflerine ulaşmada önemli paya sahiptir. Kullanıcı ve Bakım Personeli Eğitimleri Müşteri eğitimleri; Kullanıcı Eğitimleri ve Bakım Eğitimleri olmak üzere iki kategoriye ayrılır. Bu eğitimlerin amacı, sistemi kullanacak ve bakımını yapacak personele ürünü tanıtmak, işletim ve idamesini dışarıdan yardım almaksızın gerçekleştirebilecek yeterliliği kazandırmaktır. Eğitim programı, Eğitim Planının oluşturulması ile başlar, eğitim dokümanının hazırlanması ile devam eder ve eğitimin icrası ile sona erer. Müşteri eğitimleri süreci; Eğitim İhtiyaç Analizi nin yapılması, eğitimin tasarlanması, eğitim dokümanı ve yardımcılarının geliştirilmesi, eğitimin gerçekleştirilmesi ve eğitimin değerlendirilmesi olmak üzere beş aşamadan oluşur. Eğitim konuları, genellikle sözleşme öncesi çalışmalar sırasında, müşteri tarafından belirlenir. Ancak sözleşme süresince, Eğitim İhtiyaç Analizi sonuçlarına göre gerektiğinde, müşteri ve yüklenici bir araya gelerek eğitim ihtiyaçlarını tekrar gözden geçirir. Tesisler Tesisler ile ilgili gereksinimlerin belirlenmesi, müşteriye ürün teslimatından itibaren sağlanacak destek ile ilgili kaynak planlamasında önemli aşamalardan biridir. Tesisler ile ilgili gereksinimlerin belirlenmesinde kullanılan en yaygın yöntem Lojistik Destek Analizidir. LDA analizlerinin sonucunda belirlenen tesis gereksinimleri LDAK altında dokümante edilir. Gereksinimler doğrultusunda inşa edilen sabit veya mobil tesisler, Yer destek ekipmanı ihtiyacının sistemin tasarım sürecinde mümkün olduğunca erken aşamada belirlenmesi gerekmektedir. Bu ekipmanların belirlenmesinde, ürün için tanımlanan bakım konsepti önemli bir rol oynar. Uygulanacak bakım seviyeleri ve her bir bakım seviyesinde yapılması öngörülen bakım görevleri, yer destek ekipmanı gereksinimlerini genel hatlarıyla belirler kullanım amacına göre bakım, destek, eğitim ve özel amaçlı tesisler olarak sınıflandırılabilir. Teknik Destek Teknik Destek süresi ve şartları sözleşmeler ile belirlenir. Müşteri, sözleşme fiyatına dahil edilecek bir teknik desteğin yanında, bu sürecin bitiminden itibaren başlayan, uzun süreli, ücreti mukabili yararlanacağı bir destek süresi de belirleyebilir (10 yıl, 20 yıl gibi). Teknik Destek Hizmeti, yerinde ve çağrı bazlı olmak üzere iki şekilde verilebilir. Yerinde teknik destek süresince müşterinin sözleşmede talep ettiği süre boyunca, istediği sayıda ve istediği uzmanlık alanında (avionik, mekanik, elektrik), müşteri tesisinde sürekli Teknik Temsilci bulundurulur. Çağrı bazlı teknik destek ise, müşterinin telefon, faks, e-posta gibi iletişim araçları ile bildirdiği destek taleplerine göre yüklenici tarafından verilir. Bunların yanı sıra, sistemin ömrü boyunca, müşterinin talebi doğrultusunda, yedek parça, teknik doküman gibi diğer ELD ürünleri için de yüklenici tarafından teknik destek sağlanır. 20 Aralık 2009

8 Garanti Takibi Teslim edilen ürünün garanti şartları, ürün, yer destek ekipmanı, yedek parçalar ve dokümantasyon için ayrı ayrı olmak üzere sözleşmeler ile belirlenir. Garanti süresi, bildirim süreleri, kaç gün içinde cevap verileceği ve/veya müdahale edileceği, ürünün garanti işlemlerinin süresi, cezaya girme şartları, nakliye, sigorta vb. masraflarının kime ait olduğu, ürünün teslim alınma ve teslim edilme adresleri, raporlama periyotları, vb. tüm şartlar sözleşmede yer alır. Sonuç TUSAŞ Havacılık ve Uzay Sanayi A.Ş. de yürütülmekte olan programlar için, yabancı firmalar ile yapılan iş paylaşımlarında, ELD çalışmaları için maksimum düzeyde iş payı alınması ve ürünün ömür devri boyunca lojistik desteğinin yerli firmalar tarafından sağlanabilmesi ana hedef olmuştur. Bu hedef doğrultusunda, ürün ve hizmetlerin, kullanıcıya istenen kalitede, maliyet etkin ve zamanında teslim edilebilmesini sağlamak, ürününün ömür devri boyunca bakım, işletim ve idamesini en yüksek performans ve en düşük maliyetle sürdürebilmesi, Tedarik makamının, ürünün tasarım ve üretim aşamalarını başlangıçta etkileyecek ELD aktivitelerinin planlanması ve gerçekleştirilmesine yönelik çalışmalara katılım ve girdi sağlaması önemli bir faktördür. Bu amaç birlikteliği doğrultusunda, Teklife Çağrı Dosyası hazırlama safhasından başlamak üzere yukarıda açıklanan ELD disiplinlerinin ve uluslararası standartların mümkün olduğunca açık bir şekilde sözleşmelere dahil edilmesi sağlanmalıdır. Kaynaklar 1. Wikipedia İnternet Sitesi, 2. Integrated Logistics Support Handbook, James J. Jones, McGraw Hill, Second Edition, UK Defence Standardization İnternet Sitesi, 4. EverySpec İnternet Sitesi, 5. S1000D İnternet Sitesi, 6. ATA Publications 2008 Nilüfer GÖKSU 2004 yılında Bilkent Üniversitesi Endüstri Mühendisliği bölümünden mezun olduktan sonra 2007 yılında yine aynı üniversitede İşletme Enstitüsü İş Yönetimi Yüksek Lisans Programı nı (MBA) tamamlamıştır yılından itibaren TUSAŞ Entegre Ürün Destek Müdürlüğü nde çalışmakta olup, çok iyi derecede İngilizce bilmektedir. TUSAŞ ta yürütülen Barış Kartalı, A50XWB Ailerons, Göktürk-II ve Dönence projelerinde görev yapmaktadır. Rauf OVACILLI 2002 yılında ODTÜ Makina Mühendisliği bölümünden lisans derecesini almıştır. Askerlik hizmetini tamamladıktan sonra farklı pozisyonlarda sırasıyla Altuntaş A.Ş., Aksaray; Erenco A.Ş., İskenderun; MEKA Müh. Ltd. Şti., Ankara; ÜNTES A.Ş., Ankara; Erkunt Sanayi A.Ş., Ankara firmalarında çalışmıştır yılından bugüne TUSAŞ Entegre Ürün Destek Müdürlüğü nde görev yapmakta olup, çok iyi derecede İngilizce ve orta derecede Almanca bilmektedir. TUSAŞ ta halen Airbus ile ortak yürütülen A400M ve A50XWB Ailerons projelerinde çalışmaktadır. Serkan ÖZEN 2000 yılında ODTÜ Makina Mühendisliği bölümünden lisans, 2004 yılında Gazi Üniversitesi Makina Mühendisliği bölümünden yüksek lisans derecesini almıştır yılları arasında Gazi Üniversitesi Makina Mühendisliği bölümünde araştırma görevlisi olarak çalışmıştır yılından bugüne TUSAŞ Entegre Ürün Destek Müdürlüğü nde görev yapmakta olup, çok iyi derecede İngilizce bilmektedir. TUSAŞ ta halen Airbus ile ortak yürütülen A400M projesinde çalışmaktadır. Savunma Sanayii Gündemi 21